SURA YA 14
Kuunga Mkono kwa Ushikamanifu Serikali ya Mungu Pekee
1, 2. (a) Ni kanuni gani ambayo imewaongoza wafuasi wa Yesu hadi leo? (b) Maadui wamejaribu kufanya nini, lakini kumekuwa na matokeo gani?
YESU alisimama mbele ya Pilato, hakimu mwenye nguvu zaidi wa taifa la Wayahudi, na kutaja kanuni ambayo imewaongoza wafuasi Wake wa kweli hadi leo. Alisema hivi: “Ufalme wangu si sehemu ya ulimwengu huu. Kama ufalme wangu ungekuwa sehemu ya ulimwengu huu, watumishi wangu wangepigana ili nisitiwe mikononi mwa Wayahudi. Lakini, kama ilivyo, ufalme wangu hautoki katika chanzo hiki.” (Yoh. 18:36) Pilato aliamuru Yesu auawe, lakini ushindi huo ulikuwa wa muda mfupi tu. Yesu alifufuliwa. Maliki wa Milki ya Roma yenye nguvu walijaribu kuwaangamiza wafuasi wa Kristo, lakini jitihada zao hazikufaulu. Wakristo walieneza ujumbe wa Ufalme kotekote katika ulimwengu siku hizo.—Kol. 1:23.
2 Baada ya Ufalme kusimamishwa katika mwaka wa 1914, baadhi ya serikali zenye nguvu sana kijeshi zilijaribu kuwafutilia mbali watu wa Mungu. Lakini hakuna serikali yoyote ambayo imefanikiwa kutushinda. Serikali nyingi na vikundi mbalimbali vya kisiasa vilijaribu kutulazimisha tuunge mkono vita vyao. Lakini hazikufanikiwa kutuletea migawanyiko. Leo, raia wa Ufalme wanaishi karibu katika kila taifa duniani. Hata hivyo, tumeunganishwa katika undugu wa kweli ulimwenguni pote, na hatuungi mkono kamwe upande wowote katika masuala ya kisiasa ya ulimwengu huu. Umoja wetu ni uthibitisho ulio wazi kwamba Ufalme wa Mungu unatawala na kwamba Mfalme Yesu Kristo anaendelea kuwaongoza, kuwasafisha, na kuwalinda raia wake. Chunguza jinsi ambavyo amefanya hivyo, na ona baadhi ya ushindi wa kisheria wenye kuimarisha imani ambao ametupatia tunapoendelea kutokuwa “sehemu ya ulimwengu.”—Yoh. 17: 14.
Suala Muhimu Latokea
3, 4. (a) Ni mambo gani yaliyotukia wakati wa kuzaliwa kwa Ufalme? (b) Je, sikuzote watu wa Mungu wameelewa suala la kutounga mkono upande wowote? Eleza.
3 Baada ya Ufalme kuzaliwa, kulitokea vita mbinguni, na kisha Shetani akatupwa duniani. (Soma Ufunuo 12:7-10, 12.) Vita pia vilitokea duniani, na vita hivyo vilijaribu azimio la watu wa Mungu. Walikuwa wameazimia kufuata mfano wa Yesu wa kutokuwa sehemu ya ulimwengu. Lakini mwanzoni hawakuelewa kikamili kwamba wangehitaji kujitahidi sana ili wasijihusishe kabisa katika siasa.
4 Kwa mfano, Buku la 6 la mfululizo wa vitabu Millennial Dawn,a lililochapishwa katika mwaka wa 1904, liliwatia moyo Wakristo waepuke kushiriki katika vita. Hata hivyo, lilisema kwamba ikiwa Mkristo angeandikishwa jeshini, alipaswa kujitahidi kufanya kazi isiyohusisha kupigana. Ikiwa hangefaulu na atumwe vitani, basi alipaswa kuhakikisha kwamba haui mtu yeyote. Akizungumzia jinsi hali ilivyokuwa wakati huo, Herbert Senior, aliyeishi Uingereza na ambaye alibatizwa mwaka wa 1905, alisema hivi: “Akina ndugu walikuwa wamechanganyikiwa na hakukuwa na ushauri ulio wazi ikiwa ingefaa kujiunga na jeshi lakini ufanye tu kazi isiyohusisha kupigana.”
5. Gazeti Mnara wa Mlinzi la Septemba 1, 1915 lilianzaje kurekebisha uelewaji wetu?
5 Hata hivyo, gazeti Mnara wa Mlinzi la Septemba 1, 1915, lilianza kurekebisha uelewaji wetu kuhusu suala hilo. Lilisema hivi kuhusu mapendekezo yaliyotolewa katika kitabu Studies in the Scriptures: “Hatuna uhakika ikiwa kujiunga na jeshi ili kufanya kazi isiyohusisha kupigana kutamaanisha kwamba tunalegeza msimamo wetu.” Lakini namna gani ikiwa Mkristo anatishwa kupigwa risasi kwa sababu ya kukataa kuvaa sare za jeshi na kufanya utumishi wa kijeshi? Makala hiyo ilitoa hoja hizi: “Je, ingefaa kupigwa risasi kwa sababu ya kuwa mshikamanifu kwa Mkuu wa Amani na kwa kukataa kukiuka amri Yake? Au ingefaa kupigwa risasi tunapowatumikia wafalme wa dunia na hivyo kuwaunga mkono na kwa kiasi fulani, tulegeze msimamo wetu wa kutii mafundisho ya Mfalme wetu wa Kimbingu? Kati ya mambo hayo mawili, tungechagua lile la kwanza, yaani, kufa kwa sababu ya kuwa mwaminifu kwa Mfalme wetu wa Kimbingu.” Licha ya maneno hayo yenye nguvu, makala hiyo ilimalizia kwa kusema: “Hatuwalazimishi kufuata njia hiyo. Tunawapa tu pendekezo.”
6. Umejifunza nini kutokana na mfano wa Ndugu Herbert Senior?
6 Baadhi ya akina ndugu walielewa vizuri suala hilo na walikuwa tayari kukabiliana nalo uso kwa uso. Herbert Senior, aliyenukuliwa hapo awali alisema hivi: “Kwa maoni yangu, kanuni ileile ilitumika iwe mtu anapakua risasi kutoka kwenye meli [utumishi usiohusisha kupigana] au anaweka risasi hizo kwenye bunduki ili zifyatuliwe.” (Luka 16:10) Kwa kuwa alikataa kujiunga na jeshi kwa sababu ya dhamiri, Ndugu Senior alifungwa gerezani. Yeye pamoja na ndugu wengine 4 walikuwa miongoni mwa kikundi cha watu 16 waliotia ndani wanaume kutoka makanisa mengine, ambao walikataa kujiunga na jeshi kwa sababu ya dhamiri. Wanaume hao walitumikia kifungo chao kwa muda fulani katika gereza la Richmond, Uingereza. Pindi moja, Herbert na wenzake walisafirishwa kisiri kwa meli hadi kwenye eneo la mapigano nchini Ufaransa. Wakiwa huko, walihukumiwa kifo kwa kupigwa risasi. Yeye na wengine kadhaa walisimamishwa mbele ya kikundi cha wanajeshi ili wapigwe risasi, lakini hawakuuawa. Badala yake, hukumu yao ilibadilishwa na kuwa kifungo cha miaka kumi gerezani.
7. Kufikia wakati ambapo Vita vya Pili vya Ulimwengu vilianza, watu wa Mungu walikuwa wameelewa nini?
7 Kufikia wakati ambapo Vita vya Pili vya Ulimwengu vilianza, watu wa Yehova wakiwa kikundi walikuwa wameelewa wazi maana ya kutounga mkono upande wowote na walichopaswa kufanya ili wafuate mfano wa Yesu. (Mt. 26:51-53; Yoh. 17:14-16; 1 Pet. 2:21) Kwa mfano, gazeti Mnara wa Mlinzi la Novemba 1, 1939, lilikuwa na makala muhimu sana yenye kichwa “Kutounga Mkono Upande Wowote,” ambayo ilisema hivi: “Watu ambao wamefanya agano na Yehova sasa wanapaswa kuongozwa na kanuni ya kutounga mkono kabisa upande wowote katika vita vya mataifa.” Simon Kraker ambaye baadaye alitumikia katika makao makuu huko Brooklyn, New York, alisema hivi kuhusu makala hiyo: “Nilijifunza kwamba watu wa Mungu walipaswa kuishi kwa amani na kila mtu, hata kunapokuwa na tisho la vita.” Chakula hicho cha kiroho kilitolewa kwa wakati unaofaa na kiliwatayarisha watu wa Mungu kwa ajili ya shambulizi kubwa la kuvunja ushikamanifu wao kwa Ufalme.
Wanatishiwa Kuangamizwa na “Mto” wa Upinzani
8, 9. Unabii wa mtume Yohana ulitimizwaje?
8 Mtume Yohana alitabiri kwamba baada ya kuzaliwa kwa Ufalme mwaka wa 1914, yule joka, Shetani Ibilisi, angejaribu kuwafutilia mbali wale wanaounga mkono Ufalme wa Mungu kwa kutapika mto wa mfano kutoka katika kinywa chake.b (Soma Ufunuo 12:9, 15.) Unabii huo wa Yohana ulitimizwaje? Kuanzia miaka ya 1920 na kuendelea, kulikuwa na wimbi la upinzani dhidi ya watu wa Mungu. Kama ndugu wengine wengi walioishi Amerika ya Kaskazini wakati wa Vita vya Pili vya Ulimwengu, Ndugu Kraker alitupwa gerezani kwa sababu ya ushikamanifu wake kwa Ufalme wa Mungu. Kwa kweli, wakati wa vita hivyo, zaidi ya asilimia 66 ya wafungwa wote nchini Marekani ambao walifungwa kwa kupinga vita hivyo kwa sababu za kidini, walikuwa Mashahidi wa Yehova.
9 Ibilisi na wawakilishi wake walitaka kuvunja utimilifu wa raia wa Ufalme mahali popote walipoishi. Kotekote barani Afrika, Ulaya, na Marekani, waliletwa mbele za mahakama na mabaraza ya msamaha. Kwa sababu ya azimio lao thabiti la kutounga mkono upande wowote, walifungwa gerezani, walipigwa, na kulemazwa. Nchini Ujerumani, watu wa Mungu walipata mkazo mkubwa kwa kukataa kumpigia saluti Hitler au kujiunga na vita. Mashahidi 6,000 hivi walifungwa katika kambi za magereza wakati wa utawala wa Nazi, na Mashahidi Wajerumani na wasio Wajerumani zaidi ya 1,600 walikufa mikononi mwa watesaji wao. Hata hivyo, Ibilisi hakuwaletea watu wa Mungu madhara ya kudumu.—Marko 8:34, 35.
“Dunia” Inaumeza “Mto”
10. “Dunia” inafananisha nini, na ni katika njia gani imeingilia kati kwa niaba ya watu wa Mungu?
10 Unabii ulioandikwa na mtume Yohana ulifunua kwamba “dunia,” yaani, watu wenye mamlaka ambao wana usawaziko katika ulimwengu huu, wangeumeza “mto” wa mateso na hivyo kuwasaidia watu wa Mungu. Sehemu hiyo ya unabii huo imetimizwaje? Makumi ya miaka baada ya Vita vya Pili vya Ulimwengu, mara nyingi “dunia” imeingilia kati kwa niaba ya watu waaminifu wanaounga mkono Ufalme wa Kimasihi. (Soma Ufunuo 12:16.) Kwa mfano, mahakama kadhaa zenye uvutano mkubwa zimelinda haki ya Mashahidi wa Yehova ya kukataa utumishi wa jeshi na kukataa kujihusisha katika sherehe za kizalendo. Kwanza, fikiria baadhi ya ushindi mkubwa ambao Yehova amewapa watu wake kuhusiana na suala la utumishi wa kijeshi.—Zab. 68:20.
11, 12. Ndugu Sicurella na Thlimmenos walikabili suala gani, na matokeo yalikuwa nini?
11 Marekani. Anthony Sicurella alilelewa na wazazi Mashahidi. Alibatizwa alipokuwa na umri wa miaka 15. Alipofikisha umri wa miaka 21, alijiandikisha kama mhudumu wa dini kwenye baraza la kuwaandikisha watu jeshini. Miaka miwili baadaye, katika mwaka wa 1950, alituma ombi la kujiandikisha upya kama mtu aliyekataa kujiunga na jeshi kwa sababu ya dhamiri. Ingawa Shirika la Upelelezi la Marekani (FBI) halikuona kosa lolote katika ombi hilo, Wizara ya Haki ilikataa ombi lake. Baada ya kesi hiyo kuendelea kwa muda, Mahakama Kuu Zaidi ya Marekani ilisikiliza kesi ya Ndugu Sicurella na kufuta uamuzi wa mahakama ya chini kwa kutoa uamuzi uliomuunga mkono Ndugu Sicurella. Uamuzi huo uliweka kielelezo cha kufuatwa na raia wengine wa Marekani ambao walikataa kujiunga na jeshi kwa sababu ya dhamiri.
12 Ugiriki. Katika mwaka wa 1983, Iakovos Thlimmenos alishtakiwa kwa kukaidi amri kwa kuwa alikataa kuvaa sare za kijeshi na hivyo akafungwa gerezani. Alipoachiliwa, aliomba kibali cha kufanya kazi ya uhasibu, lakini ombi lake lilikataliwa kwa sababu rekodi zilionyesha kwamba aliwahi kufungwa kwa kosa la uhalifu. Alipeleka jambo hilo mahakamani, lakini baada ya kesi yake kushindwa katika mahakama za Ugiriki, aliiwasilisha katika Mahakama ya Ulaya ya Haki za Kibinadamu (ECHR). Katika mwaka wa 2000, Baraza Kuu la ECHR, ambalo lilikuwa na majaji 17, lilitoa uamuzi uliomuunga mkono, na hivyo kuweka kielelezo cha kesi zilizohusu ubaguzi. Kabla ya uamuzi huo, zaidi ya ndugu 3,500 nchini Ugiriki walikuwa na rekodi ya uhalifu kwa kuwa walifungwa kwa sababu ya msimamo wao wa kutounga mkono upande wowote. Baada ya uamuzi huo mzuri, serikali ya Ugiriki ilipitisha sheria iliyowaondolea ndugu hao mashtaka ya uhalifu. Pia, sheria iliyowapa raia wote wa Ugiriki haki ya kufanya utumishi wa kiraia badala ya utumishi wa kijeshi, ambayo ilikuwa imepitishwa miaka michache tu iliyopita, ilirudiwa wakati Katiba ya Ugiriki iliporekebishwa.
13, 14. Unafikiri tunaweza kujifunza nini kutokana na kesi ya Ndugu Stefanov na Ndugu Bayatyan?
13 Bulgaria. Katika mwaka wa 1994, Ivailo Stefanov aliandikishwa jeshini akiwa na umri wa miaka 19. Alikataa kujiunga na jeshi au kufanya kazi yoyote isiyohusisha kupigana ambayo ilikuwa ikisimamiwa na jeshi. Alihukumiwa kifungo cha miezi 18 gerezani lakini akakata rufaa dhidi ya uamuzi huo, akitumia haki yake akiwa raia aliyekataa kujiunga na jeshi kwa sababu ya dhamiri. Mwishowe kesi yake ilipelekwa ECHR. Katika mwaka wa 2001, kabla ya kesi hiyo kusikilizwa, serikali ya Bulgaria ilifanya mapatano na Ndugu Stefanov. Serikali ya Bulgaria ilimsamehe Ndugu Stefanov na pia raia wote wa Bulgaria ambao walikuwa tayari kufanya utumishi wa kiraia badala ya utumishi wa kijeshi.c
14 Armenia. Katika mwaka wa 2001, Vahan Bayatyan alifikisha umri wa kufanya utumishi wa kijeshi wa lazima.d Alikataa kujiunga na jeshi kwa sababu ya dhamiri lakini rufaa zote alizokata katika mahakama za Armenia zilikataliwa. Mnamo Septemba 2002, alianza kutumikia kifungo cha miaka miwili na nusu, lakini aliachiliwa baada ya kutumikia miezi kumi na nusu. Katika kipindi hicho, alikata rufaa katika mahakama ya ECHR, ambayo ilisikiliza kesi yake. Hata hivyo, Oktoba 27, 2009, Mahakama hiyo ilitoa uamuzi dhidi yake. Ilionekana kwamba uamuzi huo ulikuwa pigo kubwa kwa akina ndugu nchini Armenia ambao walikabili suala hilo. Hata hivyo, Baraza Kuu la ECHR lilichunguza upya uamuzi huo. Julai 7, 2011, Mahakama hiyo ilitoa uamuzi uliomtetea Ndugu Bayatyan. Hiyo ilikuwa mara ya kwanza kwa ECHR kukubali kwamba uamuzi wa mtu wa kutojiunga na jeshi kwa sababu ya imani yake ya kidini unapaswa kulindwa chini ya haki ya kuwa na uhuru wa kufikiri, dhamiri, na wa dini. Uamuzi huo haulindi tu haki za Mashahidi wa Yehova bali pia haki za mamia ya mamilioni ya watu wanaoishi katika nchi ambazo ni wanachama wa Baraza la Ulaya.e
Suala la Sherehe za Kizalendo
15. Kwa nini watu wa Yehova hukataa kushiriki katika sherehe za kizalendo?
15 Watu wa Yehova huendelea kuwa washikamanifu kwa Ufalme wa Kimasihi si kwa kukataa utumishi wa kijeshi tu bali pia kwa kukataa kwa heshima kushiriki katika sherehe za kizalendo. Uzalendo umeenea sana ulimwenguni pote hasa baada ya Vita vya Pili vya Ulimwengu. Raia wa nchi nyingi wanapaswa kuonyesha ushikamanifu wao kwa nchi yao kwa kukariri kiapo cha uaminifu, kuimba wimbo wa taifa, au kusalimu bendera ya taifa. Hata hivyo, sisi hujitoa kikamili kwa Yehova. (Kut. 20:4, 5) Kwa sababu hiyo, tumeteswa sana. Ingawa hivyo, Yehova ametumia tena “dunia” kumeza baadhi ya upinzani huo. Ona baadhi ya ushindi mkubwa ambao Yehova kupitia Kristo ametupatia kuhusiana na jambo hilo.—Zab. 3:8.
16, 17. Lillian na William Gobitas walikabili suala gani, na umejifunza nini kutokana na kesi yao?
16 Marekani. Katika mwaka wa 1940, Mahakama Kuu Zaidi ya Marekani iliamua kwa kura 8 kwa 1 dhidi ya Mashahidi wa Yehova katika kesi inayojulikana kama Minersville School District v. Gobitis (Kesi ya Shule ya Minersville Dhidi ya Gobitis). Lillian Gobitas,f mwenye umri wa miaka 12, na ndugu yake William, mwenye umri wa miaka 10, walitaka kubaki wakiwa washikamanifu kwa Yehova, kwa hiyo walikataa kuisalimu bendera au kukariri kiapo cha uaminifu. Kwa sababu hiyo, walifukuzwa shuleni. Kesi yao ilipelekwa kwenye Mahakama Kuu Zaidi, na Mahakama hiyo ilikata shauri kwamba wasimamizi wa shule hiyo walitenda kupatana na Katiba ya Marekani kwa sababu walikuwa wakilinda “umoja wa taifa.” Uamuzi huo ulianzisha kipindi cha mateso makali. Watoto wengi wa Mashahidi walifukuzwa shuleni, Mashahidi wakapoteza kazi zao, na Mashahidi kadhaa wakashambuliwa vikali na umati wenye ghasia. Kitabu kimoja (The Lustre of Our Country) kinasema kwamba “mateso ya Mashahidi yaliyoanza mwaka wa 1941 hadi mwaka wa 1943, yalikuwa ndiyo chuki kubwa ya kidini kuwahi kutokea nchini Marekani katika karne ya ishirini.”
17 Ushindi wa maadui wa Mungu ulidumu kwa muda mfupi tu. Katika mwaka wa 1943, Mahakama Kuu Zaidi ilishughulikia kesi nyingine inayofanana na ile ya Gobitis. Kesi hiyo inajulikana kama West Virginia State Board of Education v. Barnette (Kesi ya Baraza la Elimu la Jimbo la West Virginia Dhidi ya Barnette). Wakati huu, Mahakama Kuu Zaidi iliwapa ushindi Mashahidi wa Yehova. Ilikuwa mara ya kwanza katika historia ya Marekani kwa Mahakama hiyo kubadili uamuzi wake katika kipindi cha muda mfupi sana. Baada ya uamuzi huo, mashambulizi ya hadharani dhidi ya watu wa Yehova nchini Marekani yalipungua sana. Wakati huohuo, haki za raia wote wa Marekani ziliimarishwa.
18, 19. Pablo Barros alisema ni nini kilichomsaidia kubaki imara, na watumishi wengine wa Yehova wanaweza kuigaje mfano wake?
18 Argentina. Pablo Barros, mwenye umri wa miaka saba na Hugo Barros, mwenye umri wa miaka minane, walifukuzwa shuleni katika mwaka wa 1976 kwa sababu ya kukataa kushiriki katika sherehe ya kupandisha bendera. Pindi moja, mwalimu mkuu alimsukuma Pablo na kumpiga kichwani. Kwa saa moja baada ya shule, alijaribu kuwalazimisha vijana hao washiriki katika sherehe za kizalendo. Akikumbuka hali ngumu waliyopitia, Pablo alisema hivi: “Bila msaada wa Yehova, nisingeweza kustahimili mkazo huo wa kuvunja utimilifu wangu.”
19 Kesi hiyo ilipopelekwa mahakamani, hakimu aliunga mkono uamuzi wa shule wa kuwafukuza Pablo na Hugo. Hata hivyo, rufaa ilikatwa katika Mahakama Kuu ya Argentina. Katika mwaka wa 1979, Mahakama hiyo ilitangua uamuzi wa mahakama ya chini, na kusema hivi: “Adhabu iliyotolewa [ya kuwafukuza shuleni] inapingana na haki ya kikatiba ya kujifunza (Kifungu cha 14) na wajibu wa Serikali wa kuhakikisha elimu ya msingi (Kifungu cha 5).” Uamuzi huo uliwanufaisha watoto wa Mashahidi 1,000 hivi. Wengine ambao walikuwa wafukuzwe shuleni waliachwa waendelee na masomo, na wengine kama Pablo na Hugo walirudishwa tena katika shule za umma.
20, 21. Kesi iliyowahusu Roel na Emily Embralinag inaimarishaje imani yako?
20 Filipino. Katika mwaka wa 1990, Roel Embralinag,g mwenye umri wa miaka 9, na dada yake Emily, mwenye umri wa miaka 10, pamoja na wanafunzi wengine Mashahidi 66 hivi, walifukuzwa shuleni kwa sababu ya kukataa kusalimu bendera. Leonardo, baba ya Roel na Emily, alijaribu kuzungumza na wasimamizi wa shule hiyo, lakini hakufanikiwa. Hali ilipozidi kuwa mbaya, Leonardo alituma ombi kwa Mahakama Kuu. Leonardo hakuwa na pesa wala wakili wa kumwakilisha. Familia hiyo ilisali kwa bidii ili Yehova awape mwongozo. Wakati huo wote, watoto hao walikuwa wakidhihakiwa na kutukanwa. Leonardo alihisi kwamba hangeweza kushinda kesi hiyo kwa sababu hakuwa na ujuzi wowote wa mambo ya sheria.
21 Kama ilivyotukia, familia hiyo iliwakilishwa na Felino Ganal, wakili ambaye hapo awali alikuwa ameajiriwa na kampuni moja ya kisheria mashuhuri sana nchini humo. Wakati wa kesi hiyo, Ndugu Ganal alikuwa ameacha kazi yake ya kuajiriwa na akawa Shahidi wa Yehova. Kesi hiyo ilipopelekwa mbele ya Mahakama Kuu, Mahakama hiyo ilitoa uamuzi kwa kauli moja uliowaunga mkono Mashahidi na kufuta ile amri ya kuwafukuza shuleni. Kwa mara nyingine tena, wale waliojaribu kuvunja utimilifu wa watu wa Mungu hawakufanikiwa.
Kutounga Mkono Upande Wowote Huleta Umoja
22, 23. (a) Kwa nini tumeshinda kesi nyingi sana muhimu? (b) Undugu wetu wa ulimwenguni pote wenye amani unathibitisha nini?
22 Kwa nini watu wa Yehova wameshinda kesi nyingi muhimu? Hatuna uvutano wowote wa kisiasa. Hata hivyo, katika nchi na mahakama mbalimbali, mahakimu wasio na ubaguzi wametulinda dhidi ya mashambulizi ya wapinzani wasiochoka na, kwa kufanya hivyo wameweka vielelezo ambavyo vimetumiwa katika sheria ya katiba. Bila shaka, Kristo ameunga mkono jitihada zetu za kupata ushindi huo. (Soma Ufunuo 6:2.) Kwa nini sisi hupigana vita hivyo vya kisheria? Lengo letu si kubadili mfumo wa kisheria. Badala yake, lengo letu ni kuhakikisha kwamba tunaendelea kumtumikia Mfalme wetu, Yesu Kristo, bila kizuizi chochote.—Mdo. 4:29.
23 Katika ulimwengu huu uliogawanywa na mizozo ya kisiasa na kupotoshwa na chuki iliyokita mizizi, Mfalme wetu anayetawala, Yesu Kristo, amebariki jitihada za wafuasi wake ulimwenguni pote za kudumisha msimamo wao wa kutounga mkono upande wowote. Jitihada za Shetani za kutugawanya ili atushinde hazijafanikiwa. Ufalme umewakusanya mamilioni ya watu ambao wamekataa ‘kujifunza vita tena.’ Undugu wetu wa ulimwenguni pote wenye amani ni muujiza—unathibitisha kwa njia isiyoweza kupingwa kwamba Ufalme wa Mungu unatawala!—Isa. 2:4.
a Buku hili linajulikana pia kama The New Creation. Baadaye, mabuku ya Millennial Dawn yalikuja kuitwa Studies in the Scriptures.
b Kwa mazungumzo zaidi kuhusu unabii huo, ona kitabu Ufunuo—Upeo Wao Mtukufu U Karibu!, sura ya 27, ukurasa wa 184-186.
c Kulingana na mapatano hayo, serikali ya Bulgaria ilipaswa kutoa utumishi wa kiraia unaosimamiwa na serikali kwa watu wote wanaokataa kujiunga na jeshi kwa sababu ya dhamiri.
d Ili upate simulizi kamili, ona gazeti Mnara wa Mlinzi la Novemba 1, 2012, ukurasa wa 29-31.
e Kwa kipindi cha miaka 20, serikali ya Armenia ilikuwa imewafunga gerezani vijana Mashahidi zaidi ya 450. Mnamo Novemba 2013, Shahidi wa mwisho aliachiliwa huru.
f Jina la familia liliandikwa vibaya katika rekodi za mahakama.
g Jina la familia lilikosewa na kuandikwa Ebralinag katika rekodi za mahakama.