Bila Wazo la Kuridhiana!

MKONO wa Yehova ulikuwa pamoja na wafuasi wa mapema wa Yesu Kristo. (Matendo 11:21) Kwa msaada wa Mungu, walifuatia mwendo mnyoofu bila kuridhiana. Kwamba wao pia walipatwa na uhasama na hata mnyanyaso mwingi sana ni jambo la hakika la kihistoria linalojulikana vema.

Uaminifu-maadili wa wafuasi waaminifu wa kwanza wa Kristo umekuwa jambo la hakika linalojulikana vema. Walikataa kuridhiana imani yao, hata ilipogharimu uhai wao. Lakini kwa nini walitendwa kikatili hivyo?

Kuchukiwa Bila Sababu

Kama vile Yesu, Wakristo wa kweli hawakushiriki tamaa na itikadi za ulimwengu. (1 Yohana 4:4-6) Zaidi ya hayo, ukuzi wa Ukristo “ulikuwa umekuwa wa kasi sana, na ufanisi wao ulikuwa wa kutokeza sana, hivi kwamba mgongano mbaya sana [na taifa lenye kumiliki la Roma] haukuweza kuepukwa,” asema mwanahistoria Edmond de Pressensé.

Wakati mmoja Yesu alitumia zaburi moja ya kiunabii juu yake mwenyewe, akisema hivi: “Walinichukia bure.” (Yohana 15:25; Zaburi 69:4) Kabla ya kuwaambia wanafunzi wake hilo, yeye alikuwa ameonya hivi: “Mtumwa si mkubwa kuliko bwana wake. Ikiwa waliniudhi mimi, watawaudhi ninyi.” (Yohana 15:20) Haingekuwa rahisi kufuata nyayo zake. Kwanza, viongozi wa kidini miongoni mwa Wayahudi wangewatenda wanafunzi wa Yesu wa Kiyahudi kama waasi-imani kutoka Dini ya Kiyahudi. Hata hivyo, ilipoamriwa kwamba wafuasi wa Yesu wasiseme tena juu yake, walikataa kutii na hivyo kuridhiana imani yao.—Matendo 4:17-20; 5:27-32.

Katika ushuhuda uliotolewa kwa Sanhedrini ya Kiyahudi muda mfupi baada ya Pentekoste 33 W.K., mwanafunzi Stefano alishtakiwa “kusema semi zenye kufuru dhidi ya Musa na Mungu.” Ingawa mashtaka hayo yalikuwa ya upumbavu, alipigwa mawe hadi kufa. Likiwa tokeo, “mnyanyaso mkubwa ulitokea dhidi ya kutaniko lililokuwa katika Yerusalemu,” na “wote isipokuwa mitume walitawanywa kotekote katika mikoa ya Yudea na Samaria.” (Matendo 6:11, 13; 8:1, NW) Wengi walitiwa gerezani.

Wayahudi walifuatia wafuasi wa Yesu “wakiwa na chuki isiyotulizika,” chasema kitabu Christianity and the Roman Empire. Mara nyingi taifa la Kiroma lililazimika kuchukua hatua ili kuwalinda Wakristo! Kwa kielelezo, askari-jeshi Waroma walimwokoa mtume Paulo kutoka kwa Wayahudi walionuia kumwua kimakusudi. (Matendo 21:26-36) Lakini, uhusiano kati ya Wakristo na Waroma uliendelea kuwa wenye wasiwasi.

Roma Yaongeza Mnyanyaso

Karibu miaka tisa baada ya kifo cha Stefano, mtawala wa Roma Herode Agripa 1 aliamuru mtume Yakobo auawe ili kujipendekeza kwa Wayahudi. (Matendo 12:1-3) Kufikia wakati huo, itikadi katika Kristo ilikuwa imeenea hadi Roma. (Matendo 2:10) Katika 64 W.K., sehemu kubwa ya jiji hilo iliharibiwa kwa moto. Mnyanyaso wa Wakristo wenye kutisha sana ulifuata baada ya Nero kuwalaumu kwa msiba huo akijaribu kukomesha uvumi kwamba yeye ndiye alisababisha moto huo. Je! aliwasha moto jiji hilo ili awe na udhuru wa kulijenga upya kwa njia nzuri zaidi na kulipa jina jipya Neropolis kutokana na jina lake mwenyewe? Au je, malkia wake Poppaea, aliyekuwa mwongofu wa dini ya Kiyahudi aliyejulikana kuwa na chuki nyingi kuelekea Wakristo, alikuwa na uvutano juu ya uamuzi wa Nero kuwashtaki Wakristo? Watafiti hawana uhakika, lakini tokeo lilikuwa lenye kuhofisha.

Mwanahistoria Mroma Tacitus asema hivi: “Dhihaka iliongezwa kwenye kifo; kwa kufunikwa ngozi za wanyama, [Wakristo] waliraruliwa na mbwa; walitundikwa kwenye misalaba; waliangamizwa kwa miali ya moto na kuteketezwa, ili wawe kimuliko wakati wa usiku, wakati ambapo mchana ulikuwa umekwisha,” mienge ya kibinadamu ili kutia nuru bustani za makao ya kifalme. Tacitus, ambaye hakuwa rafiki wa Wakristo, aongeza hivi: “Ingawa walikuwa na hatia, na kustahili adhabu iliyo kielelezo, walitokeza hisia ya huruma, kwa maana wao hawakuwa wakiangamizwa kwa faida ya umma, bali ili kutosheleza ukatili wa binadamu mmoja,” Nero.

Tofauti Zilizo Wazi Sana

Ingawa kuwashtaki Wakristo juu ya uharibifu wa Roma kulifaa kusudi la Nero, yeye hakuwapiga marufuku kamwe wala kuzuia Ukristo usiwe dini katika Taifa hilo. Kwa hiyo kwa nini Waroma waliuunga mkono mnyanyaso huo? Kwa sababu “zile jumuiya ndogo-ndogo za Wakristo zilikuwa zikiusumbua ulimwengu wa kipagani wenye kutamani sana anasa kwa uchaji na adabu zao,” asema mwanahistoria Will Durant. Kulikuwa tofauti kubwa mno kati ya Ukristo na yale mashindano ya wapiganaji Waroma yenye umwagaji damu. Fursa hiyo kwa Waroma ya kuwafutilia mbali Wakristo na hivyo kuzituliza dhamiri zao ilikuwa nzuri mno kupoteza.

Ikiwa serikali ya ulimwengu, Roma ilionekana kuwa isiyoshindika. Waroma waliamini kwamba sababu moja ya uwezo wao wa kivita ilikuwa ibada yao ya viabudiwa vyote. Hivyo waliona ni vigumu kuelewa upekee wa kuamini kwa Kikristo katika Mungu mmoja na kukataa kwao miungu mingine yote, kutia na ibada ya maliki. Haikushangaza kwamba Roma iliona Ukristo kuwa uvutano wenye kudhoofisha misingi yenyewe ya milki hiyo.

Bei ya Kutoa Ushahidi

Kuelekea mwisho wa karne ya kwanza W.K., mtume Yohana alipelekwa uhamishoni hadi kwenye kisiwa cha Patmo “kwa ajili ya kusema juu ya Mungu na kutoa ushahidi kwa Yesu.” (Ufunuo 1:9, NW) Maliki Mroma Domitian aaminiwa kuwa ndiye alisababisha hilo. Hata hivyo, ujapokuwa msongo ulioletwa juu ya wafuasi wa Yesu kufikia mwisho wa karne hiyo, Ukristo ulikuwa umeenea kotekote katika Milki ya Roma. Hilo liliwezekanaje? Kitabu A History of the Early Church chasema kwamba Ukristo “ulishikamanishwa na huduma yao.” Kama vile Yohana, Wakristo wa mapema walionyanyaswa hawangeridhiana imani yao bali waliendelea kwa bidii kusema juu ya Mungu na kutoa ushahidi kwa Yesu.—Matendo 20:20, 21; 2 Timotheo 4:2.

Mnyanyaso wa Wakristo ulibadilika kufikia 112 W.K., miaka miwili baada ya Maliki Trajan kumweka Pliny awe gavana wa Bithinia (sasa Uturuki kaskazini-magharibi). Utawala uliotangulia huko ulikuwa umekuwa mlegevu, tokeo likiwa mchafuko. Mahekalu yalikuwa karibu hayana watu, na mauzo ya chakula cha wanyama wa kutolewa dhabihu yalikuwa yamepungua sana. Wanabiashara walilaumu usahili wa ibada ya Kikristo, kwani haikuwa na dhabihu za wanyama wala sanamu.

Pliny alijitahidi kurejesha ibada ya kipagani, huku Wakristo wakiuawa kwa sababu ya kukataa kutoa divai na uvumba mbele ya sanamu za maliki. Hatimaye, wenye mamlaka wa Roma walikiri kwamba Wakristo “walikuwa watu wenye adili bora kabisa, lakini wenye uadui usioelezeka kuelekea mapokeo ya kidini ya zamani,” asema Profesa Henry Chadwick. Ingawa kuwa Mkristo kuliendelea kuwa uhalifu wenye adhabu ya kifo, wafuasi wa kweli wa Yesu hawakuwa na wazo la kuridhiana.

Chuki ilitokana pia na “udhiko lililosababishwa katika familia za kipagani kwa sababu ya kugeuzwa kidini kwa washiriki mmoja-mmoja,” asema Profesa W. M. Ramsay. “Maisha ya kijamii yalifanywa magumu sana wakati jirani ya mtu hangeweza kufuata desturi ya kijamii ya kawaida zaidi kwa msingi wa kwamba kulidokeza kutambua kwa [mtu] viabudiwa vya kipagani,” asema Dakt. J. W. C. Wand. Si ajabu kwamba wengi waliwaona Wakristo wa mapema kuwa wachukiaji wa ainabinadamu au kuwaona kuwa wasioamini kuwako kwa Mungu.

Ukuzi Waleta Mnyanyaso Mkubwa Zaidi

Polycarp, ambaye yaripotiwa alifundishwa na mtume Yohana, alikuwa mzee mwenye kustahiwa katika jiji la Smirna (sasa Izmir). Aliteketezwa kwenye mti katika 155 W.K. kwa sababu ya imani yake. Gavana wa mkoa Mroma Statius Quadratus alikusanya umati wa watu. Stediamu ilijaa wapagani wenye uhasama waliomchukia Polycarp mwenye miaka 86 kwa sababu ya kupinga ibada ya miungu yao, na Wayahudi washupavu wa dini walikusanya kwa nia kuni ya kumteketeza, ingawa walilazimika kufanya hivyo katika Sabato kuu.

Baada ya hapo mnyanyaso mwingine mkubwa sana ulifuata juu ya Wakristo kotekote katika ulimwengu wa Roma. Chini ya Maliki Marcus Aurelius, Wakristo wengi zaidi waliuawa. Ikiwa walikuwa raia wa Roma, waliuawa kwa upanga; ikiwa sivyo, waliuawa na hayawani-mwitu katika nyanja za michezo. Uhalifu wao ulikuwa nini? Kwa sababu tu ya kuwa Wakristo waliokataa kuridhiana imani yao au kuikana.

Jiji la Ufaransa la ki-siku-hizi la Lyons, lilikua kutoka koloni ya Roma ya Lugdunum, lililokuwa kitovu kikuu cha utawala na ngome pekee ya Kiroma kati ya Roma na Mto Rhine. Kufikia 177 W.K., lilikuwa na jumuiya ya Kikristo yenye nguvu ambayo wakaaji wapagani walichukua hatua dhidi yayo kwa hasira. Hilo lilianza wakati Wakristo walipotengwa wasiingie mahali pa umma. Ghasia ya watu ilichochea fujo, na mnyanyaso uliofuata ulikuwa mkubwa sana hivi kwamba hakuna Mkristo aliyethubutu kuondoka nyumbani. Gavana Mroma aliamuru kwamba Wakristo watafutwe na kuuawa.

Thawabu

Baada ya kifo cha mitume wa Yesu na kupita kwa uvutano wao wa kuzuia, uasi-imani ulianza kusitawi miongoni mwa waliodai kuwa Wakristo. (2 Wathesalonike 2:7) Kuelekea mwisho wa karne ya nne W.K., Ukristo wenye kuasi-imani ulikuwa dini ya Taifa. Kufikia wakati huo, ulikuwa umefisidiwa na ulikuwa tayari kuridhiana na kujitambulisha na ulimwengu—jambo ambalo Yesu na wanafunzi wake wa mapema hawakufanya kamwe. (Yohana 17:16) Hata hivyo, mapema zaidi sehemu ya Biblia yenye kukubalika ilikuwa imekamilishwa, pamoja na maandishi yayo ya imani ya Kikristo.

Je! kule kuteseka na kufa kwa maelfu ya Wakristo wa mapema kulikuwa bure? Hasha! Wakiwa bila wazo la kuridhiana imani yao, ‘walijithibitisha wenyewe kuwa waaminifu hata mpaka kifo nao wakapewa taji la uhai.’ (Ufunuo 2:10, NW) Watumishi wa Yehova huhisi bado hali ya mnyanyaso, lakini imani na uaminifu-maadili wa waamini wenzao wa mapema huendelea kuwa chanzo kikuu cha kitia-moyo kwao. Kwa hiyo, Wakristo wa ki-siku-hizi pia hawakaribishi wazo la kuridhiana.

[Picha katika ukurasa wa 8, 9]

Nero

Mfano wa Roma yenye kumiliki

Madhabahu iliyotolewa kwa ibada ya Kaisari

[Hisani]

Nero: Kwa hisani ya The British Museum

Museo della Civiltà Romana, Roma ▸

[Picha katika ukurasa wa 10]

Marcus Aurelius

[Hisani]

The Bettmann Archive