Kitabu Chenye Kutumika Kwa Maisha Ya Kisasa

Vitabu vinavyotoa shauri vinapendwa sana katika ulimwengu wa leo. Lakini vinaelekea kupitwa na wakati na upesi vinasahihishwa au vingine vinachukua mahali pavyo. Namna gani Biblia? Ilikamilishwa karibu miaka 2,000 iliyopita. Hata hivyo, ujumbe wayo wa awali haujaboreshwa kamwe au kufanywa uwe wa kisasa. Je, kitabu cha aina hiyo kingeweza kuwa na mwongozo wenye kutumika kwa siku yetu?

WATU fulani husema la. “Hakuna mtu ambaye angetetea utumizi wa chapa ya mwaka wa 1924 ya [kitabu cha] mafundisho cha kemia katika darasa la kemia la kisasa,” akaandika Dakt. Eli S. Chesen, akifafanua ni kwa nini alihisi kwamba Biblia imepitwa na wakati.¹ Kijuujuu, hoja hiyo yaonekana kupatana na akili. Kwa vyovyote, mwanadamu amejifunza mengi juu ya afya ya akilini na tabia ya kibinadamu tangu Biblia ilipoandikwa. Kwa hiyo kitabu cha kale hivyo kingewezaje kuhusu maisha ya kisasa?

Kanuni za Sikuzote

Ingawa ni kweli kwamba nyakati zimebadilika, mahitaji ya binadamu ya msingi yamebaki yaleyale. Muda wote wa historia watu wamekuwa na uhitaji wa upendo na shauku. Wametaka kuwa na furaha na kuwa na maisha yenye kusudi. Wamehitaji shauri juu ya jinsi ya kukabiliana na misongo ya kiuchumi, jinsi ya kufanikisha ndoa, na jinsi ya kutia ndani ya watoto wao kanuni nzuri za kiadili na za kinidhamu. Biblia ina shauri linaloshughulikia mahitaji hayo ya msingi.—Mhubiri 3:12, 13; Waroma 12:10; Wakolosai 3:18-21; 1 Timotheo 6:6-10.

Shauri la Biblia hudhihirisha ufahamu makini wa utu wa kibinadamu. Chunguza baadhi ya vielelezo vya kanuni zayo mahususi, za sikuzote ambazo ni zenye kutumika kwa maisha ya kisasa.

Mwongozo Wenye Kutumika kwa Ndoa

Familia, lasema jarida UN Chronicle, “ni kisehemu cha zamani zaidi na cha msingi kabisa cha shirika la kibinadamu; kiungo cha maana zaidi kati ya vizazi.” Hata hivyo, “kiungo [hicho] cha maana,” kinavunjika kwa kadiri yenye kutisha. “Katika ulimwengu wa leo,” lasema jarida Chronicle, “familia nyingi hukabili magumu ya kukatisha tamaa yanayotisha uwezo wazo wa kutenda kazi na, kwa kweli, uwezo wazo wa kuokoka.”² Biblia hutoa shauri gani la kusaidia familia iokoke?

Kwanza, Biblia ina mengi ya kusema juu ya jinsi waume na wake wapaswavyo kutendeana. Kwa kielelezo, kuhusu waume, hiyo husema hivi: “Waume wapaswa kuwa wakiwapenda wake zao kama miili yao wenyewe. Yeye apendaye mke wake ajipenda mwenyewe, kwa maana hakuna mtu aliyepata wakati wowote kuuchukia mwili wake mwenyewe; bali huulisha na kuutunza sana.” (Waefeso 5:28, 29) Mke alishauriwa “kuwa na staha yenye kina kirefu kwa mume wake.”—Waefeso 5:33.

Fikiria yale yanayohusishwa katika kutumia shauri hilo la Biblia. Mume ampendaye mkewe ‘kama mwili wake mwenyewe’ hamchukii wala kumtenda kinyama. Hampigi kimwili, wala hamtendi vibaya kwa maneno au kihisia-moyo. Badala ya hivyo, yeye humpa staha na ufikirio uleule anaojionyesha. (1 Petro 3:7) Hivyo mke wake huhisi anapendwa na huhisi usalama katika ndoa yake. Kwa njia hiyo yeye huwaandalia watoto wake kielelezo chema cha jinsi wanawake wapasavyo kutendewa. Kwa upande mwingine, mke aliye na “staha yenye kina kirefu” kwa mumewe hamwondolei adhama yake kwa kumchambua daima au kumdharau. Kwa sababu mke anamstahi, mume huhisi anatumainiwa, anakubaliwa, na anathaminiwa.

Je, shauri hilo ni lenye kutumika katika ulimwengu wa kisasa? Ni jambo lenye kupendeza kwamba wale ambao kazi-maisha yao ni kuchunguza familia leo wamefikia mikataa hiyohiyo. Msimamizi mmoja wa programu ya kushauri familia alisema hivi: “Familia zenye uthabiti na mafanikio zaidi ninazojua ni zile ambazo katika hizo mama na baba wana uhusiano wenye nguvu na upendo kati yao wenyewe. . . . Uhusiano huo wenye nguvu ulio wa maana waonekana kuleta hali ya usalama katika watoto.”³

Muda wa miaka iliyopita, shauri la Biblia juu ya ndoa limethibitika kuwa lenye kutegemeka zaidi kuliko shauri la washauri wasiohesabika wa familia yenye nia njema. Kwa vyovyote, si muda mrefu sana uliopita kwamba wastadi wengi walikuwa wakitetea talaka kuwa suluhisho la upesi na lililo rahisi la ndoa mbaya. Leo, wengi wao wanawasihi sana watu wafanye ndoa zao zidumu kwa vyovyote ikiwezekana. Lakini badiliko hili la maoni limekuja baada tu ya madhara mengi kutokea.

Kinyume cha hilo, Biblia hutoa shauri lenye kutegemeka na lenye usawaziko kwa habari ya ndoa. Inakiri kwamba hali fulani za kupita kiasi hufanya talaka iruhusike. (Mathayo 19:9) Wakati uo huo, inalaumu kutaliki kwa sababu zisizo za maana. (Malaki 2:14-16) Inalaumu pia ukosefu wa uaminifu katika ndoa. (Waebrania 13:4) Inasema kwamba ndoa huhusisha kujifunga wajibu: ‘Kwa hiyo mwanamume atamwacha baba yake na mama yake naye ataambatana na mkewe, nao watakuwa mwili mmoja.’a—Mwanzo 2:24; Mathayo 19:5, 6.

Shauri la Biblia juu ya ndoa linahusu leo kadiri ileile lilivyohusu wakati Biblia ilipoandikwa. Mume na mke wanapotendeana kwa upendo na staha na kuiona ndoa kuwa uhusiano wa pekee, ni yamkini zaidi ndoa kuokoka—na familia kuokoka pamoja nayo.

Mwongozo Wenye Kutumika kwa Wazazi

Miongo kadhaa iliyopita wazazi wengi—kwa kuchochewa na “mawazo mapya” juu ya kuzoeza watoto —walifikiri “haipasi kuwatia watoto nidhamu.”⁸ Walihofu kwamba kuwawekea watoto mipaka kungesababisha vurugu na kukatisha tamaa. Washauri wenye nia njema juu ya kulea watoto walikuwa wakisisitiza kwamba wazazi wapaswa tu kuwapa watoto wao usahihisho wenye upole sana. Lakini sasa wengi wa wastadi hao wanachunguza tena fungu la nidhamu, na wazazi wenye kuhangaika wanatafuta uwazi fulani juu ya hiyo habari.

Hata hivyo, sikuzote Biblia imetoa shauri la wazi na lifaalo juu ya uleaji wa watoto. Karibu miaka 2,000 iliyopita, ilisema hivi: “Akina baba, msiwe mkiwasumbua watoto wenu, bali endeleeni kuwalea katika nidhamu na rekebisho la akilini la Yehova.” (Waefeso 6:4) Nomino ya Kigiriki inayotafsiriwa “nidhamu” humaanisha “malezi, mazoezi, mafunzo.”⁹ Biblia husema kwamba nidhamu hiyo, au mafunzo hayo, ni uthibitisho wa upendo wa mzazi. (Mithali 13:24) Watoto husitawi wakiwa na miongozo dhahiri ya kiadili na ufahamu uliositawishwa wa lililo jema na lililo baya. Nidhamu huwaambia kwamba wazazi wao huwajali na hujali juu ya aina ya watu wanaopata kuwa.

Lakini mamlaka ya mzazi—“fimbo ya nidhamu”—haipaswi kamwe kuwa yenye kutenda vibaya.b (Mithali 22:15, BHN; 29:15) Biblia huwaonya wazazi hivi: “Msiwasahihishe watoto wenu kupita kiasi, au mtawakatisha tamaa kabisa.” (Wakolosai 3:21, Phillips) Hiyo hukiri pia kwamba kwa kawaida adhabu ya kimwili siyo njia yenye matokeo zaidi ya kufunza. Mithali 17:10 husema hivi: “Lawama hupenya moyoni mwa mwenye ufahamu, kuliko mapigo mia moyoni mwa mpumbavu.” Zaidi ya hayo, Biblia hupendekeza nidhamu ya kuzuia. Kwenye Kumbukumbu la Torati 11:19 wazazi wanasihiwa sana watumie wasaa kwa faida yao ili kutia ndani katika watoto wao kanuni za kiadili.—Ona pia Kumbukumbu la Torati 6:6, 7.

Shauri la Biblia la sikuzote kwa wazazi liko wazi. Watoto wanahitaji nidhamu yenye upatano na upendo. Uzoefu wenye kutumika waonyesha kwamba shauri hilo hufanya kazi kwa kweli.c

Kushinda Mipaka Inayogawanya Watu

Leo watu wamegawanywa na mipaka ya kijamii, kitaifa, na kikabila. Kuta hizo bandia zimechangia uchinjaji wa wanadamu wasio na hatia katika vita vya kotekote ulimwenguni. Tukifikiria yaliyotendeka katika historia, kwa kweli hakuna tazamio la kwamba wanaume na wanawake wa jamii na mataifa tofauti-tofauti wataona na kutendeana kuwa sawasawa. “Suluhisho,” asema mwanasiasa Mwafrika, “limo mioyoni mwetu.”¹¹ Lakini si rahisi kuibadili mioyo ya kibinadamu. Lakini, fikiria jinsi ambavyo ujumbe wa Biblia huuvutia moyo na kuendeleza mitazamo ya usawa.

Fundisho la Biblia la kwamba Mungu “alifanya kutoka kwa mtu mmoja kila taifa la watu” huzuia wazo lolote la ubora wa kijamii. (Matendo 17:26) Unaonyesha kwamba kwa kweli kuna jamii moja tu—jamii ya kibinadamu. Biblia huendelea kututia moyo “[tuwe] waigaji wa Mungu,” ambaye inasema hivi juu yake: “[Yeye] si mwenye ubaguzi, bali katika kila taifa mtu ambaye humhofu na kutenda uadilifu akubalika kwake.” (Waefeso 5:1; Matendo 10:34, 35) Kwa wale wanaoichukua Biblia kwa uzito na wanaojaribu kwa kweli kuishi kulingana na mafundisho yayo, ujuzi huo hutokeza muungano. Unakazia uvutano wao katika kina cha ndani kabisa, katika moyo wa kibinadamu, ukiyeyusha mipaka yenye kugawanya ya kutengenezwa na watu. Fikiria kielelezo kimoja.

Hitler alipopiga vita kotekote Ulaya, kulikuwa na kikundi kimoja cha Wakristo—Mashahidi wa Yehova —waliokataa kwa uthabiti kujiunga katika uchinjaji wa wanadamu wasio na hatia. Wao ‘wasingeinua upanga’ dhidi ya mwanadamu mwenzao. Walichukua msimamo huo kwa sababu ya tamaa yao ya kumpendeza Mungu. (Isaya 2:3, 4; Mika 4:3, 5) Waliamini kwa kweli yale ambayo Biblia hufundisha—kwamba hakuna taifa wala jamii iliyo bora zaidi ya nyingine. (Wagalatia 3:28) Kwa sababu ya msimamo wao wa kupenda amani, Mashahidi wa Yehova walikuwa miongoni mwa wafungwa wa kwanza katika kambi za mateso.—Waroma 12:18.

Lakini si wote waliodai kuifuata Biblia waliochukua msimamo huo. Punde baada ya Vita ya Ulimwengu ya Pili, Martin Niemöller, kasisi Mprotestanti Mjerumani, aliandika hivi: “Yeyote yule atakaye kumlaumu Mungu kwa [vita] hajui, au hataki kujua, Neno la Mungu. . . . Makanisa ya Kikristo yamejitoa yenyewe tena na tena, kwa muda wa enzi zote ambazo zimepita, katika kubariki vita, majeshi, na silaha na . . . yalisali kwa njia isiyopatana hata kidogo na Ukristo yakiomba uharibifu wa maadui wayo vitani. Yote hayo ni makosa yetu na makosa ya babu zetu, lakini Mungu si wa kulaumiwa hata kidogo. Na sisi Wakristo wa leo tunaaibika mbele ya lile lenye kuitwa eti farakano kama wale Wanafunzi wa Biblia Wenye Bidii [Mashahidi wa Yehova], walioingia kambi za mateso kwa mamia na maelfu na [hata] wakafa kwa sababu walikataa utumishi wa kijeshi nao wakakataa kuua wanadamu.”¹²

Hadi leo hii, Mashahidi wa Yehova wanajulikana sana kwa udugu wao, unaounganisha pamoja Waarabu na Wayahudi, Wakroatia na Waserbia, Wahutu na Watutsi. Hata hivyo, Mashahidi hukiri kwa utayari kwamba muungano huo unawezekana, si kwa sababu wao ni bora kuliko wengine, bali kwa sababu wanachochewa na nguvu ya ujumbe wa Biblia.—1 Wathesalonike 2:13.

Mwongozo Wenye Kutumika Uendelezao Afya Nzuri ya Akilini

Afya ya mtu ya kimwili huathiriwa mara nyingi na hali yake ya akilini na afya ya kihisia-moyo. Mathalani, uchunguzi mbalimbali wa kisayansi umethibitisha matokeo yenye kudhuru ya hasira. “Mwingi wa uthibitisho unaopatikana hudokeza kwamba watu wenye uhasama wamo katika hatari zaidi ya kupatwa na maradhi ya moyo (pamoja na magonjwa mengine) kwa sababu mbalimbali, kutia ndani kuwa na marafiki wachache zaidi, ongezeko la matokeo ya kimwili wanapokasirishwa, na kujihusisha zaidi katika mazoea yenye kuudhuru mwili,” wasema Dakt. Redford Williams, Mkurugenzi wa Utafiti wa Tabia kwenye Duke University Medical Center, na mkewe, Virginia Williams, katika kitabu chao Anger Kills.¹³

Maelfu ya miaka kabla ya uchunguzi huo wa kisayansi, Biblia, katika maneno sahili lakini ya wazi, ilihusianisha hali yetu ya kihisia-moyo na afya yetu ya kimwili hivi: “Moyo ulio mzima ni uhai wa mwili; bali husuda ni ubovu wa mifupa.” (Mithali 14:30; 17:22) Kwa hekima, Biblia ilishauri hivi: “Ukomeshe hasira, uache ghadhabu,” na “Usifanye haraka kukasirika rohoni mwako.”—Zaburi 37:8; Mhubiri 7:9.

Pia Biblia ina shauri lifaalo la kudhibiti hasira. Kwa kielelezo, andiko la Mithali 19:11 lasema hivi: “Busara ya [“ufahamu wenye kina wa,” NW] mtu huiahirisha hasira yake; nayo ni fahari yake kusamehe makosa.” Neno la Kiebrania kwa “ufahamu wenye kina” linatokana na kitenzi kinachovuta uangalifu kwenye “ujuzi wa sababu” ya jambo fulani.¹⁴ Shauri lenye hekima ni: “Fikiri kabla ya kutenda.” Kujitahidi kuelewa sababu za msingi zinazofanya wengine waongee au watende katika njia fulani kwaweza kumsaidia mtu awe mvumilivu zaidi—na asielekee sana kukasirika.—Mithali 14:29.

Shauri jingine lenye kutumika linapatikana kwenye andiko la Wakolosai 3:13, lisemalo: “Endeleeni kuchukuliana mtu na mwenzake na kusameheana kwa hiari mtu na mwenzake.” Maudhiko madogo ni sehemu ya maisha. Maneno “endeleeni kuchukuliana” yadokeza kuvumilia mambo tusiyopenda katika wengine. ‘Kusamehe’ kwamaanisha kuacha uchungu wa moyo. Nyakati nyingine ni jambo la hekima kuacha hisia zenye uchungu badala ya kuzidumisha; kuweka hasira kutaongezea tu mzigo wetu wenye kulemea.—Ona sanduku “Mwongozo Wenye Kutumika kwa Mahusiano ya Kibinadamu.”

Leo, kuna vyanzo vingi vya shauri na mwongozo. Lakini Biblia kwa kweli ni ya kipekee. Shauri layo si nadharia tu, wala shauri layo halitudhuru kamwe. Badala ya hivyo, hekima yayo imethibitika kuwa “amini sana.” (Zaburi 93:5) Zaidi ya hayo, shauri la Biblia ni la sikuzote. Ingawa ilikamilishwa karibu miaka 2,000 iliyopita, maneno yayo yangali yenye kutumika. Nayo yanatumika kwa kadiri ileile iwe ngozi yetu ni ya rangi gani au ni nchi gani tunamoishi. Maneno ya Biblia yana nguvu pia—nguvu ya kubadili watu wawe bora. (Waebrania 4:12) Hivyo kukisoma kitabu hicho na kuzitumia kanuni zacho kwaweza kuongeza ubora wa maisha yako.

[Maelezo ya Chini]

[Blabu katika ukurasa wa 24]

Biblia hutoa shauri la wazi na lifaalo juu ya maisha ya familia

[Sanduku katika ukurasa wa 23]

Sifa za Familia Zenye Uthabiti na Mafanikio

Miaka kadhaa iliyopita mwelimishaji ambaye pia ni mtaalamu wa familia aliongoza ukaguzi wenye kuenea ambao katika huo wastadi zaidi ya 500 ambao huandalia familia mashauri waliombwa watoe maelezo juu ya vitabia walivyoona katika familia “zenye uthabiti na mafanikio.” Kwa kupendeza, miongoni mwa vitabia vya kawaida zaidi vilivyoorodheshwa vilikuwa mambo yaliyopendekezwa na Biblia muda mrefu uliopita.

Mazoea mazuri ya uwasiliano yalikuwa ya kwanza katika hiyo orodha, kutia na njia zenye matokeo za kusuluhisha tofauti. Sera ya kawaida inayopatikana katika familia zenye uthabiti na mafanikio ni kwamba “hakuna aendaye kulala usingizi akiwa amemkasirikia mwingine,” akasema mwanzilishi wa huo ukaguzi.⁶ Hata hivyo, miaka zaidi ya 1,900 iliyopita, Biblia ilishauri hivi: “Iweni na hasira ya kisasi, na bado msifanye dhambi; msiache jua litue mkiwa katika hali ya kuchokozeka.” (Waefeso 4:26) Katika nyakati za Biblia siku zilihesabiwa kutoka mshuko wa jua hadi mshuko wa jua. Kwa hiyo, muda mrefu kabla ya wastadi wa kisasa kuchunguza familia, Biblia ilishauri kwa hekima hivi: Suluhisheni upesi mambo yenye kugawanya—kabla ya siku kuisha na nyingine kuanza.

Familia zenye uthabiti na mafanikio “hazianzishi mazungumzo juu ya habari ziwezazo kuongoza kwenye mabishano kabla tu ya kuondoka nyumbani au kabla ya wakati wa kulala,” ndivyo alivyoona huyo mwandikaji. “Tena na tena nilisikia lile fungu la maneno ‘wakati ufaao.’”⁷ Familia hizo zilirudia bila kukusudia mithali hii ya Biblia iliyorekodiwa miaka zaidi ya 2,700 iliyopita: “Neno linenwalo wakati wa kufaa. Ni kama machungwa [“matofaa ya dhahabu,” NW] katika vyano vya fedha.” (Mithali 15:23; 25:11, italiki ni zetu.) Huenda tashbihi hiyo ikadokeza mapambo ya dhahabu yenye umbo la matofaa yaliyowekwa juu ya sinia za fedha zilizotiwa nakshi—mali nzuri na zenye kuthaminiwa sana katika nyakati za Biblia. Inawasilisha uzuri na thamani ya maneno yanayosemwa kwa wakati unaofaa. Katika hali zenye mkazo, maneno sahihi yasemwayo kwa wakati sahihi ni yenye thamani sana.—Mithali 10:19.

[Sanduku katika ukurasa wa 26]

Mwongozo Wenye Kutumika kwa Mahusiano ya Kibinadamu

“Mwe na hofu [“fadhaikeni,” “NW”] wala msitende dhambi, tafakarini vitandani mwenu na kutulia.” (Zaburi 4:4) Katika visa vilivyo vingi vinavyohusisha maudhiko madogo, huenda likawa jambo la hekima kuzuia maneno yako, hivyo ukiepa kabiliano la kihisia-moyo.

“Kuna anenaye bila kufikiri, kama kuchoma kwa upanga; bali ulimi wa mwenye haki ni afya.” (Mithali 12:18) Fikiri kabla ya kusema. Maneno yasemwayo bila kufikiri yaweza kuwajeruhi wengine na kuharibu urafiki mbalimbali.

“Jawabu la upole hugeuza hasira; bali neno liumizalo huchochea ghadhabu.” (Mithali 15:1) Hali ya kujidhibiti inatakwa ili kujibu kwa upole, lakini mara nyingi mwendo huo hulainisha matatizo na huendeleza mahusiano yenye amani.

“Mwanzo wa ugomvi ni kama kutoboa penye maji; basi acheni ugomvi kabla haujafurika.” (Mithali 17:14) Ni jambo la hekima kujiondoa katika hali iwezayo kubadilika upesi kuwa jeuri kabla ya kupatwa na hamaki.

“Usiwe mwepesi wa kuonyesha uchungu wa moyo; kwa kuwa uchungu wa moyo hudumishwa na wapumbavu.” (Mhubiri 7:9, The New English Bible) Mara nyingi hisia-moyo hutangulia matendo. Mtu aliye mwepesi wa kuudhika ni mpumbavu, kwa maana mwendo wake huenda ukaongoza kwenye maneno au matendo ya kutofikiri.

[Picha katika ukurasa wa 25]

Mashahidi wa Yehova walikuwa miongoni mwa wafungwa wa kwanza katika kambi za mateso