“Yeyote Anayejali Karipio Ni Mwerevu”
“ELEKEZA moyo wako kwenye nidhamu na sikio lako kwenye maneno ya ujuzi,” yasema Methali 23:12. Katika andiko hilo, neno “nidhamu,” au mafundisho kuhusu maadili, linatia ndani kujitia nidhamu na vilevile karipio tunalopata kutoka kwa wengine. Nidhamu hiyo inahusisha kujua rekebisho linalohitajiwa na jinsi ya kulitoa. Hivyo, “maneno ya ujuzi” kutoka chanzo kinachotegemeka ni muhimu ili kupata nidhamu.
Kitabu cha Biblia cha Methali ni chanzo bora cha maneno yenye hekima. Methali zilizomo katika kitabu hicho ziliandikwa “ili mtu ajue hekima na nidhamu, . . . apokee nidhamu ambayo humpa mtu ufahamu, uadilifu na haki na unyoofu.” (Methali 1:1-3) Tunakuwa wenye hekima ‘tunapoelekeza sikio letu’ kwenye methali hizo. Sura ya 15 ya kitabu cha Methali inatoa shauri zuri kuhusu kudhibiti hasira, kutumia ulimi, na kueneza ujuzi. Acheni tuzungumzie mistari kadhaa katika sura hiyo.
Ni Jambo Gani ‘Linalogeuza Ghadhabu’?
Akieleza jinsi maneno yalivyo na uvutano juu ya hasira au ghadhabu, Mfalme Sulemani wa Israeli la kale anasema: “Jibu, linapokuwa la upole, hugeuza ghadhabu, lakini neno linaloumiza hufanya hasira ipande.” (Methali 15:1) “Hasira” ni neno linalotumiwa kueleza hisia kali au kuchukizwa. “Ghadhabu” ni hasira kali ambayo ni vigumu sana kudhibitiwa. Methali hiyo inaweza kutusaidiaje kukabiliana na hasira ya mtu mwingine na kudhibiti hasira yetu?
Maneno makali yenye kuumiza yanaweza kufanya hali iwe mbaya zaidi. Kwa upande mwingine, mara nyingi jibu la upole hutuliza hali. Hata hivyo, si rahisi nyakati zote kumjibu mtu mwenye hasira kwa upole. Lakini kutambua jambo ambalo limemfanya akasirike kunaweza kutusaidia kutoa jibu la upole. Biblia inasema kwamba “ufahamu wa mtu hakika hupunguza hasira yake, na ni jambo lenye kupendeza anapopita kosa.” (Methali 19:11) Je, inawezekana kwamba mtu huyo amekasirika kwa sababu ana wasiwasi au anataka watu wamtambue? Huenda hakukasirishwa na mambo ambayo tulisema au kutenda. Mara nyingi mwenye nyumba anapoitikia kwa hasira katika huduma ya Kikristo, je, hafanyi hivyo kwa sababu amepata habari za uwongo kuhusu mambo tunayoamini? Je, kweli tunapaswa kuudhika na kumjibu kwa ukali? Hata tusipotambua mara moja sababu inayomfanya mtu akasirike, kujibu kwa maneno yenye kuumiza kunaweza kuonyesha kwamba hatuna nidhamu. Hatupaswi kufanya hivyo.
Shauri la kutoa jibu la upole ni muhimu sana pia kuhusiana na kudhibiti hasira yetu. Tunaweza kutii shauri hilo kwa kujifunza kueleza jinsi tunavyohisi kwa njia ambayo haitamuudhi yule anayetusikiliza. Tunaposhughulika na washiriki wa familia, badala ya kuongea kwa ukali au kuwaita wengine majina ya kuwadharau, inafaa tujitahidi kueleza hisia zetu kwa utulivu. Kwa kawaida, maneno makali humchochea yule anayeshambuliwa kulipiza kisasi. Tunapomwambia mtu kwa upole jinsi tunavyohisi tunaepuka kumshambulia na hilo linaweza kumchochea ajirekebishe.
‘Ulimi wa Wenye Hekima Hutenda Mema’
Kujitia nidhamu hutusaidia kujua jinsi tunavyopaswa kuzungumza na vilevile kujua mambo tunayosema. Sulemani anasema hivi: “Ulimi wa watu wenye hekima hutenda mema kwa ujuzi, lakini kinywa cha wajinga hububujika upumbavu.” (Methali 15:2) Tunapositawisha tamaa ya kuwasaidia wengine na kuzungumza pamoja nao kuhusu kusudi la Mungu na maandalizi yake mazuri, je, ‘hatutendi mema kwa ujuzi’? Mjinga hafanyi hivyo kwa sababu hana ujuzi.
Kabla ya kutoa mashauri mengine kuhusu kutumia ulimi, Sulemani, anataja wazo fulani lenye sehemu mbili tofauti. “Macho ya Yehova yako kila mahali, yakiwaangalia wabaya na wema.” (Methali 15:3) Wazo hilo linatufurahisha kwa sababu tunahakikishiwa hivi: “Kwa habari ya Yehova, macho yake yanaenda huku na huku duniani kote ili aonyeshe nguvu zake kwa ajili ya wale ambao moyo wao ni mkamilifu kumwelekea yeye.” (2 Mambo ya Nyakati 16:9) Mungu anajua ikiwa tunafanya mema. Pia anawaona wale wanaofanya mabaya na kuwaadhibu.
Kisha Sulemani anakazia umuhimu wa kuwa na ulimi mtulivu, anaposema hivi: “Utulivu wa ulimi ni mti wa uzima, lakini upotovu wake humaanisha kuvunjika katika roho.” (Methali 15:4) Maneno “mti wa uzima” yanaonyesha wazo la uwezo wa kuponya na kuimarisha. (Ufunuo 22:2) Maneno matulivu ya mtu mwenye hekima huwaburudisha wale wanaoyasikia. Maneno hayo huchochea sifa zao nzuri. Kwa upande mwingine, mtu mwenye ulimi wa udanganyifu au ulimi uliopotoka huwavunja roho wale wanaomsikiliza.
Kupokea Nidhamu na ‘Kutawanya Ujuzi’
Mfalme mwenye hekima anaendelea kusema: “Yeyote aliye mpumbavu hudharau nidhamu ya baba yake, lakini mtu yeyote anayejali karipio ni mwerevu.” (Methali 15:5) Mtu anawezaje ‘kujali karipio’ ikiwa hajalipokea? Je, andiko hilo halionyeshi kwamba nidhamu inapaswa kutolewa inapohitajika? Katika familia, wazazi, hasa akina baba, wana daraka la kutoa nidhamu, nao watoto wana daraka la kukubali nidhamu hiyo. (Waefeso 6:1-3) Hata hivyo, watumishi wote wa Yehova hutiwa nidhamu kwa njia fulani. Andiko la Waebrania 12:6 linasema: “Yeye ambaye Yehova anampenda, humtia nidhamu; kwa kweli, humpiga fimbo kila mtu ambaye yeye humpokea kuwa mwana.” Jinsi tunavyoitikia nidhamu huonyesha ikiwa sisi ni wenye hekima au wapumbavu.
Sulemani anaonyesha tofauti nyingine anaposema hivi: “Midomo ya watu wenye hekima hutawanya ujuzi sikuzote, lakini moyo wa wajinga hauko hivyo.” (Methali 15:7) Kutawanya ujuzi ni kama kutawanya mbegu. Katika nyakati za kale, mkulima hakupanda mbegu zote mahali pamoja. Badala yake, alitawanya mbegu kadhaa kwa utaratibu kuzunguka shamba lote. Ndivyo ilivyo na kutawanya ujuzi. Kwa mfano, tunapompata mtu katika huduma, si jambo la hekima kumwambia mara moja mambo yote tunayoyajua kuhusu Biblia. Badala yake, mtu mwenye hekima huonyesha kwamba ana nidhamu wakati anapozungumza. Yeye “hutawanya” ujuzi anapokazia ukweli mmoja tu wa Biblia kwa wakati mmoja na kuufafanua, huku akifikiria jinsi yule anayesikiliza anavyoitikia. Kielelezo chetu, Yesu Kristo, alifanya hivyo alipokuwa akizungumza na mwanamke Msamaria.—Yohana 4:7-26.
Kutoa ujuzi kunatia ndani kusema jambo fulani lenye kuelimisha na lenye kufaidi. Ili mtu aseme mambo yenye kuelimisha na yenye kutia moyo anahitaji kutafakari. Hivyo, “moyo wa mwadilifu hutafakari ili kujibu.” (Methali 15:28) Ni muhimu sana maneno yetu yawe kama mvua inayoleta faida, ambayo hunyesha taratibu na kuulowesha udongo, badala ya kuwa kama mto unaofagilia mbali kila kitu kilicho njiani!
“Watakatifu Katika Mwenendo”
Kutawanya ujuzi kumhusu Yehova na kusudi lake na kumtolea “tunda la midomo” kuwa “dhabihu ya sifa” ndiyo njia ya hekima. (Waebrania 13:15) Hata hivyo, ili Yehova akubali dhabihu hiyo, lazima tuwe ‘watakatifu katika mwenendo wetu wote.’ (1 Petro 1:14-16) Akitumia methali mbili zinazotofautiana, Sulemani anakazia ukweli huu muhimu. Anasema: “Dhabihu ya waovu ni chukizo kwa Yehova, lakini sala ya wanyoofu ni furaha kwake. Njia ya mwovu ni chukizo kwa Yehova, lakini humpenda mtu anayefuatilia uadilifu.”—Methali 15:8, 9.
Wale wanaoiacha barabara inayokwenda kwenye uzima huonaje karipio, nao watapatwa na nini? (Mathayo 7:13, 14) “Nidhamu ni mbaya kwa mtu anayeiacha njia; mtu yeyote anayechukia karipio atakufa.” (Methali 15:10) Badala ya kukubali rekebisho kutoka kwa wenye madaraka katika kutaniko la Kikristo na kutubu kikweli, baadhi ya wale wanaofuata njia isiyofaa huchagua kuacha njia ya uadilifu. Huo ni upumbavu ulioje! Kulingana na Biblia Habari Njema, methali hiyo inasema hivi: “Adhabu kali ipo kwa wanaoacha mwenendo mwema; yeyote achukiaye kuonywa atakufa.”
Namna gani ikiwa mtu anajifanya kuwa amekubali karipio na kumbe analichukia? Si jambo la hekima kufanya hivyo pia. Mfalme wa Israeli anasema hivi: “Kaburi na mahali pa maangamizi viko mbele za Yehova. Basi, mioyo ya wana wa binadamu ni zaidi!” (Methali 15:11) Hakuna kitu ambacho kinaweza kusemwa kuwa kiko mbali zaidi na Mungu aliye hai kuliko Kaburi, mahali pa wafu. Hata hivyo, Kaburi liko mbele zake. Anajua sifa na utu wa wote waliomo humo, naye anaweza kuwafufua. (Zaburi 139:8; Yohana 5:28, 29) Ni rahisi sana kwa Yehova kujua mambo yaliyo katika mioyo ya wanadamu! Mtume Paulo aliandika hivi: “Vitu vyote viko uchi navyo vimefunuliwa wazi machoni pake yeye ambaye tunatoa hesabu kwake.” (Waebrania 4:13) Tunaweza kuwadanganya wanadamu lakini hatuwezi kumdanganya Mungu.
Mtu anayekataa nidhamu hachukii tu karipio, bali pia anawadharau wale wanaolitoa. Sulemani anasema: “Mwenye dhihaka hampendi mtu anayemkaripia.” Kisha Sulemani anafafanua wazo hilo kwa kutaja wazo lingine linalofanana nalo: “Yeye hataenda kwa watu wenye hekima.” (Methali 15:12) Kwa kweli, ni vigumu kwa mtu huyo kunyoosha njia yake!
Mtazamo Unaofaa
Sulemani anazungumzia “moyo” katika methali tatu zinazofuata. Mfalme huyo mwenye hekima anafafanua jinsi hisia zetu zinavyohusiana na sura yetu, anaposema hivi: “Moyo wenye shangwe huchangamsha sura, lakini kwa sababu ya maumivu ya moyo roho hupata pigo.”—Methali 15:13.
Ni jambo gani linaloweza kusababisha maumivu ya moyo? Biblia inasema hivi: “Hangaiko katika moyo wa mtu huufanya uiname [kwa huzuni].” (Methali 12:25) Tunaweza kuzuiaje matatizo ya maisha yasituvunje moyo? Badala ya kuendelea kufikiria hali ambazo hatuwezi kubadili, tunaweza kufikiria baraka nyingi za kiroho ambazo Yehova ametupa sasa na mambo ambayo atatufanyia wakati ujao. Hilo litatufanya tumkaribie zaidi. Naam, tukimkaribia “Mungu mwenye furaha” tutapata shangwe moyoni wakati tunapohuzunika.—1 Timotheo 1:11.
Zaidi ya hayo, ujumbe wa Biblia unafariji na kufurahisha sana. Mtunga-zaburi alisema kwamba mwenye furaha ni mtu ambaye “mapendezi yake ni katika sheria ya Yehova, naye huisoma sheria yake kwa sauti ya chini mchana na usiku.” (Zaburi 1:1, 2) Hata tukiumia moyoni, kusoma Biblia na kutafakari mambo ambayo inasema kutatutia moyo. Pia, tuna huduma ambayo Mungu ametupa. Tunahakikishiwa kwamba “wale wanaopanda mbegu kwa machozi watavuna kwa vigelegele vya shangwe.”—Zaburi 126:5.
Sulemani anasema hivi: “Moyo wa uelewaji hutafuta ujuzi, lakini kinywa cha watu wajinga hutafuta upumbavu.” (Methali 15:14) Methali hiyo inatuonyesha tofauti kubwa kati ya shauri la mtu mwenye hekima na la mpumbavu. Kabla ya kutoa shauri, mtu mwenye moyo wa uelewaji hutafuta ujuzi. Yeye husikiliza vizuri na kufahamu kabisa mambo yanayohusika. Yeye huchunguza Maandiko kutambua sheria na kanuni zinazohusiana na hali hiyo. Shauri lake hutegemea kabisa Neno la Mungu. Hata hivyo, mpumbavu hachunguzi mambo yote kuhusu hali fulani, naye huongea bila kufikiri. Basi, tunapotafuta mashauri, ni jambo la hekima kuwaendea watu wenye ujuzi ambao wamekomaa badala ya wale ambao watatuambia tu mambo tunayotaka kusikia. Tunashukuru kwamba katika kutaniko la Kikristo tuna “zawadi katika wanadamu,” ambao “hutafuta ujuzi” kabla ya kutoa shauri!—Waefeso 4:8.
Methali inayofuata inataja sababu moja nzuri ya kuwa na mtazamo unaofaa. Mfalme wa Israeli anasema hivi: “Siku zote za mwenye kuteseka ni mbaya, lakini mtu aliye mchangamfu moyoni huwa na karamu sikuzote.” (Methali 15:15) Kuna nyakati zenye kufurahisha na zenye kuhuzunisha maishani. Tukifikiria tu upande mbaya wa maisha, tutakuwa na huzuni kila siku. Hata hivyo, tukikazia fikira baraka ambazo sisi binafsi tumepokea na tumaini ambalo Mungu ametupa, mambo yenye kufadhaisha yataonekana kuwa si kitu, nasi tutapata shangwe moyoni. Mtazamo unaofaa hutuwezesha kuwa na “karamu sikuzote.”
Basi, acheni tujitahidi juu chini kuthamini sana nidhamu. Acheni nidhamu iwe na uvutano mzuri juu ya hisia zetu, maneno yetu, matendo yetu, na vilevile, mtazamo wetu.
[Picha katika ukurasa wa 13]
“Jibu, linapokuwa la upole, hugeuza ghadhabu”
[Picha katika ukurasa wa 15]
Wazazi wana daraka la kutoa nidhamu
[Picha katika ukurasa wa 15]
“Midomo ya watu wenye hekima hutawanya ujuzi sikuzote”