Filemoni na Onesimo—Wenye Kuungana Katika Udugu wa Kikristo

MOJAWAPO ya barua za mtume Paulo zilizopuliziwa na Mungu yashughulika na tatizo lenye kutaka uangalifu mkubwa inayohusisha wanaume wawili. Mmoja alikuwa Filemoni, na yule mwingine alikuwa Onesimo. Wanaume hawa walikuwa nani? Ni nini kilichomfanya Paulo apendezwe na hali yao?

Filemoni, mpokeaji wa hiyo barua, aliishi Kolosai katika Asia Ndogo. Tofauti na Wakristo wengine wengi katika eneo hilohilo, Filemoni alijuana na Paulo, akiwa aliikubali habari njema kwa sababu ya utendaji wa kuhubiri wa huyo mtume. (Wakolosai 1:1; 2:1) Paulo alimjua kuwa ‘mfanyakazi mwenzi aliye mpendwa.’ Filemoni alikuwa kielelezo cha imani na upendo. Alikuwa mwenye kukaribisha wageni na chanzo cha burudisho kwa Wakristo wenzake. Kwa wazi Filemoni pia alikuwa tajiri, kwa kuwa nyumba yake ilikuwa kubwa vya kutosha kuweza kufanyia mikutano ya kutaniko la mahali hapo. Imedokezwa kwamba Afia na Arkipo, watu wengine wawili waliotajwa katika barua ya Paulo, huenda ikawa walikuwa mke na mwana wa Filemoni. Filemoni pia alikuwa na angalau mtumwa mmoja, Onesimo.—Filemoni 1, 2, 5, 7, 19b, 22.

Mtoro Katika Roma

Maandiko hayatuambii ni kwa nini Onesimo alikuwa kilometa zaidi ya 1,400 mbali na nyumbani, akiwa na Paulo huko Roma ambako barua kwa Filemoni iliandikwa wapata mwaka wa 61 W.K. Lakini Paulo alimwambia Filemoni hivi: “Ikiwa [Onesimo] alikutenda kosa lolote au awiwa nawe kitu chochote, kiweke hicho kikiwa chawiwa kwenye hesabu yangu.” (Filemoni 18) Maneno hayo yaonyesha wazi kwamba Onesimo alikuwa matatani na bwana-mkubwa wake, Filemoni. Barua ya Paulo iliandikwa ikiwa na shabaha ya kuwapatanisha hao wanaume wawili.

Imedokezwa kwamba Onesimo alipata kuwa mtoro baada ya kumpokonya Filemoni ili agharamie kukimbia kwake huko Roma. Huko alinuia kuishi bila kugunduliwa katika hilo jiji lenye idadi kubwa ya watu.a Katika ulimwengu wa Wagiriki na Waroma, watoro walifanyiza tatizo kubwa kwa wenye kumiliki watumwa na pia kwa wenye usimamizi wa watu wote. Yasemekana Roma lenyewe lilikuwa “lenye sifa mbaya likiwa mahali pa kimbilio pa kidesturi” pa watumwa-watoro.

Paulo alikutanaje na Onesimo? Biblia haituambii. Hata hivyo, upya wa kuwa huru ulipopungua, yaelekea Onesimo aling’amua kwamba alikuwa amejiweka katika hali yenye hatari sana. Katika jiji la Roma, kikundi cha wanajeshi wa polisi wa pekee kiliwatafuta kwa bidii watumwa-watoro, ambao kosa lao lilikuwa mojawapo ya makosa mazito zaidi yaliyojulikana katika sheria ya kale. Kulingana na Gerhard Friedrich “watumwa-watoro walionaswa walikuwa wakitiwa alama kwenye vipaji vya nyuso zao kwa chuma chenye moto. Mara nyingi waliteswa . . . , wakatupiwa wanyama katika sarakasi, au kusulubishwa ili kuwashawishi watumwa wengine wasiige mifano yao.” Yamkini, adokeza Friedrich, baada ya Onesimo kuishiwa na zile fedha za wizi na kutafuta maficho au kazi bila kufanikiwa, aliomba kinga na upatanisho wa Paulo, ambaye alikuwa amesikia juu yake nyumbani mwa Filemoni.

Wengine huamini kwamba Onesimo alikimbilia mmoja wa rafiki za bwana-mkubwa wake kimakusudi, akitumaini kwamba kupitia kwa ushawishi wake, huenda akarudishwa kwenye uhusiano mzuri na bwana-mkubwa aliyemkasirikia kwa haki kwa sababu nyingine. Vyanzo vya kihistoria vyaonyesha kwamba hiyo ilikuwa “njia ya kawaida na iliyoenea pote ya watumwa waliokuwa matatani kupata msaada.” Ikiwa ndivyo, basi wizi wa Onesimo “haukufanywa ukiwa sehemu ya mpango wa kukimbia bali yaelekea zaidi ulifanywa ili kurahisisha kufika kwake mbele ya mpatanishi Paulo,” asema msomi Brian Rapske.

Paulo Amsaidia Onesimo

Hata sababu ya kukimbia iwe ilikuwa nini, kwa wazi, Onesimo alitafuta msaada wa Paulo ili apate kupatanishwa na bwana-mkubwa wake mwenye hasira. Jambo hilo lilimtatiza Paulo. Huyu alikuwa mtumwa wa zamani asiyeamini aliyekuwa mtoro mhalifu. Je, mtume apaswa kujaribu kumsaidia kwa kumshawishi rafiki Mkristo ili asitumie haki yake ya kisheria kumtolea adhabu kali? Paulo angefanya nini?

Kufikia wakati ambapo Paulo alimwandikia Filemoni, kwa wazi huyo mtoro alikuwa amekuwa pamoja na mtume kwa muda fulani. Ulikuwa umekuwa muda wa kutosha kwa Paulo kusema kwamba Onesimo alikuwa amepata kuwa ‘ndugu mpendwa.’ (Wakolosai 4:9) “Ninakuhimiza kwa bidii kuhusu mtoto wangu, ambaye kwake nilikuwa baba nilipokuwa katika vifungo vyangu vya gereza,” akasema Paulo juu ya uhusiano wake wa kiroho pamoja na Onesimo. Kati ya mambo yote yawezayo kutokea, lazima hilo lilikuwa jambo moja ambalo Filemoni hakutazamia kabisa. Mtume alisema kwamba yule mtumwa ambaye hapo zamani alikuwa ‘hafai kitu’ alikuwa akirudi akiwa ndugu Mkristo. Onesimo sasa angekuwa “mwenye kuleta faida,” au “mwenye mafaa sana,” hivyo akiishi kulingana na maana ya jina lake.—Filemoni 1, 10-12.

Onesimo alikuwa amepata kuwa mwenye mafaa sana kwa mtume aliyekuwa gerezani. Kwa kweli, Paulo angefuliza kukaa naye huko, lakini mbali na kuwa si halali, jambo hilo lingekuwa lenye kuvunja haki za Filemoni. (Filemoni 13, 14) Katika barua nyingine, iliyoandikwa yapata wakati huohuo kwa kutaniko ambalo lilikutana nyumbani mwa Filemoni, Paulo alimrejezea Onesimo kuwa “ndugu yangu mwaminifu na mpendwa, ambaye ni kutoka miongoni mwenu.” Hilo laonyesha kwamba Onesimo alikuwa tayari ametoa ithibati ya kutumainika kwake.—Wakolosai 4:7-9.b

Paulo alimtia moyo Filemoni ampokee Onesimo kwa fadhili lakini hakutumia mamlaka ya kimtume kumwamuru afanye hivyo au kumwamuru amwache huru mtumwa wake. Kwa sababu ya urafiki wao na upendo wao wenye ukaribu, Paulo alikuwa na hakika kwamba Filemoni ‘angefanya hata zaidi’ ya alivyoombwa afanye. (Filemoni 21) Huenda kile kilichomaanishwa na “hata zaidi” kisionyeshwe wazi kwa sababu Filemoni tu ndiye angeweza kuamua kwa haki kile ambacho angefanya kuhusu Onesimo. Watu fulani wamefasiri kutokana na maneno ya Paulo ombi la kimya-kimya la kutaka huyo mtoro ‘arudishwe ili aweze kuendelea kumsaidia Paulo kama alivyokuwa tayari ameanza kufanya.’

Je, Filemoni alikubali maombi ya Paulo kwa ajili ya Onesimo? Yaonekana hapana shaka alifanya hivyo, ingawa huenda ikawa jambo hilo liliwachukiza Wakolosai wengine wenye kumiliki watumwa ambao huenda wakawa walipendelea kuona Onesimo akipata adhabu yenye onyo ili kuwashawishi watumwa wao wenyewe wasiige mfano wake.

Onesimo—Mwanamume Aliyebadilika

Kwa vyovyote, Onesimo alirudi Kolosai akiwa mwenye utu mpya. Kufikiri kwake kukiwa kumebadilishwa kwa nguvu za habari njema, bila shaka alipata kuwa mshiriki mwaminifu wa kutaniko la Kikristo katika jiji hilo. Kama Onesimo aliwekwa huru na Filemoni mwishowe haifunuliwi katika Maandiko. Hata hivyo, kwa maoni ya kiroho, huyo mtoro wa hapo zamani alikuwa amekuwa mtu huru. (Linganisha 1 Wakorintho 7:22.) Mabadiliko sawa na hayo hutokea leo. Watu watumiapo kanuni za Biblia maishani mwao, hali na nyutu hubadilika. Waliofikiriwa hapo awali kuwa wasio na manufaa kwa jamii husaidiwa wawe raia walio vigezo.c

Kugeuzwa kufuata imani ya kweli kulifanyiza tofauti iliyoje! Ilhali huenda ikawa yule Onesimo wa hapo zamani alikuwa ‘asiyefaa kitu’ kwa Filemoni, bila shaka Onesimo mpya aliishi kulingana na maana ya jina lake akiwa mtu “mwenye kuleta faida.” Na hapana shaka lilikuwa baraka kwamba Filemoni na Onesimo walipata kuwa na muungano katika udugu wa Kikristo.

[Maelezo ya Chini]

[Sanduku katika ukurasa wa 30]

Watumwa Chini ya Sheria ya Roma

Chini ya sheria za roma zilizotumika katika karne ya kwanza W.K., mtumwa alikuwa chini ya mamlaka ya mapendezi, uchu, na hamaki ya bwana-mkubwa wake. Kulingana na mwelezaji Gerhard Friedrich, “kimsingi na kisheria, mtumwa hakuwa mtu, lakini alikuwa kitu ambacho mwenye kukimiliki angekitumia kwa uhuru. . . . [Aliwekwa] katika kiwango kimoja na wanyama wa kufugwa na vyombo na sheria ya mila haikumtolea ufikirio wowote.” Mtumwa hangeweza kutafuta fidia kwa ukosefu wa haki mbalimbali aliopata. Kimsingi, ilimbidi atekeleze amri za bwana-mkubwa wake. Hakukuwa na mipaka kwa adhabu mbalimbali ambazo bwana-mkubwa mwenye hasira huenda angelazimisha. Hata kwa kosa dogo, alikuwa na mamlaka ya kufa na kupona.*

Ingawa huenda ikawa matajiri walikuwa na mamia kadhaa ya watumwa, hata nyumba ambazo kwa kulinganishwa zilikuwa za kadiri huenda zikawa zilikuwa na watumwa wawili au watatu. “Kazi zilizofanywa na watumwa wa nyumbani zilitofautiana sana,” asema msomi John Barclay. “Watumwa walitumikia wakiwa watunza-milango, wapishi, wahudumu wa mezani, wasafishaji, matarishi, walezi wa watoto, wanyonyeshaji, na wakiwa mahadimu wa kibinafsi wa kazi mbalimbali, kwa kuongezea utalaamu wa namna mbalimbali ambao mtu huenda angeupata katika nyumba zilizokuwa kubwa zaidi na zenye mali zaidi. . . . Kihalisi, ubora wa maisha ya mtumwa wa nyumbani ulitegemea sana mwelekeo wa bwana-mkubwa na hilo lingeweza kuwa na matokeo ama yenye manufaa ama yenye kudhuru: kumilikiwa na bwana-mkubwa mkatili kungeweza kutokeza kupatwa na maovu yasiyo na kifani, lakini bwana-mkubwa mwenye fadhili na mkarimu angeweza kufanya maisha yawe yenye kuvumilika na yenye tumaini. Kuna mifano maarufu ya kutendwa kikatili iliyorekodiwa katika fasihi [za Waroma na za Wagiriki] za kale, lakini pia kuna miandiko inayotoa ushahidi juu ya hisia zenye shauku kati ya wamilikaji fulani na watumwa wao.”

*Kuhusu utumwa miongoni mwa watu wa Mungu wa nyakati za kale, ona Insight on the Scriptures, kilichochapishwa na Watchtower Bible and Tract Society of New York, Inc., Buku la 2, ukurasa wa 977-979.