KIEBRANIA

Alfabeti na Maandishi ya Kiebrania. Alfabeti ya Kiebrania ilikuwa na konsonanti 22; yaelekea baadhi yazo zinaweza kuwakilisha sauti mbili, na kutokeza jumla ya sauti 28 hivi. Vokali au irabu ziliingizwa na msomaji, akiongozwa na muktadha, kama vile mtu anayezungumza Kiswahili anavyojazia vokali katika ufupisho kama “km.” (kwa mfano), “nk.” (na kadhalika), na “ktk.” (katika). Inaaminiwa kwamba matamshi ya kidesturi ya Maandiko ya Kiebrania yalihifadhiwa na kupokezanwa na wataalamu waliosoma Sheria, Manabii, na Zaburi, ili kuwafundisha watu. Kisha, katika nusu ya pili ya milenia ya kwanza W.K., Wamasora walibuni mfumo wa nukta na vistari unaoitwa alama za vokali, nazo ziliribizwa katika maandishi-matini yenye konsonanti. Isitoshe, alama fulani za mkazo zilitumiwa kuonyesha mahali pa kutia neno mkazo, kutua, uhusiano kati ya maneno na vishazi, na nota za muziki.

Maandishi ya awali kabisa ya Kiebrania yajulikanayo yameandikwa katika mwandiko wa kale, yakiwa katika muundo tofauti na herufi za Kiebrania zenye umbo la mraba za nyaraka za baadaye, kama zile za karne za mapema za Wakati wa Kawaida. Mara nyingi, mtindo huo wa mraba huitwa “Kiaramu,” au “Kiashuru.” Inaaminiwa kwamba lile badiliko la kutoka kwenye herufi za Kiebrania cha kale hadi kwenye herufi za Kiebrania za mraba lilianza wakati wa uhamisho wa Babiloni. Hata hivyo, kama anavyosema Ernst Würthwein: “Kwa muda mrefu, maandishi ya Kiebrania cha Kale yaliendelea kutumiwa pamoja na maandishi ya mraba. Sarafu za enzi za uasi wa Bar Kochba (A.D. 132-135) zina herufi za kale za Kiebrania. Kati ya maandishi-matini yaliyopatikana katika mapango ya Bahari Nyekundu, kuna baadhi yaliyoandikwa katika maandishi ya Kiebrania cha Kale.”—The Text of the Old Testament, 1979, ukur. 5.

Origen, mwandishi Mkristo wa karne ya pili na ya tatu W.K., alisema kwamba, katika nakala zilizo sahihi zaidi za tafsiri za Maandiko ya Kiebrania katika lugha ya Kigiriki, tetragramatoni au jina takatifu la Yehova liliandikwa kwa herufi za kale za Kiebrania. Jambo hilo limethibitishwa na magunduzi ya vipande-vipande vya vitabu vya kukunjwa vya ngozi vyenye tarehe inayofikia karne ya kwanza W.K., ambavyo vina maandishi ya manabii “wadogo” katika Kigiriki. Katika vitabu hivyo vya kukunjwa, tetragramatoni imeandikwa katika herufi za Kiebrania cha kale. (Ona NW ya Kiingereza nyongeza, ukur. 1563, Na. 2-4.) Vipande vya tangu mwishoni mwa karne ya tano au mwanzoni mwa karne ya sita W.K., vya tafsiri ya Kigiriki ya Akila, pia vina jina la Mungu katika herufi za Kiebrania cha kale.—NW ya Kiingereza nyongeza, ukur. 1563, Na. 7, 8.

Dkt. Horowitz anasema hivi: “Wagiriki waliazima alfabeti za Kiebrania cha kale na kupokeza Kilatini, nacho Kigiriki kinafanana sana na alfabeti za Kiebrania cha kale.”—How the Hebrew Language Grew, ukur. 18.

Sifa na Sura. Kiebrania ni lugha changamshi, ikiwa na uwezo wa kueleza matukio kwa uwazi mkubwa. Sentensi zake fupi na viunganishi rahisi hutokeza mawazo yenye msisimko na mtiririko. Pamoja na kuwa sifa hizo, mashairi ya Kiebrania yana usambamba na wizani, hilo likiyafanya yawe yenye kuchangamsha na kuchochea kwelikweli.

Lugha ya Kiebrania ina sitiari chungu nzima. Kwenye andiko la Mwanzo 22:17, maneno yanayotafsiriwa “kando ya bahari,” kihalisi katika Kiebrania ni, “mdomo wa bahari.” Maneno mengine ni “uso wa dunia,” “kichwa” cha mlima, “kinywa cha pango,” na sitiari nyingine kama hizo. Njia hiyo ya kutumia istilahi za kibinadamu haiashirii kwa vyovyote imani ya kuabudu maumbile, kwa kuwa katika kusoma Maandiko yenyewe dharau kubwa inaonyeshwa kuwaelekea wale wanaoabudu miti na vitu vingine.—Linganisha Isa 44:14-17; Yer 10:3-8; Hab 2:19.

Msamiati wa Kiebrania una maneno ya mguso, yanayotia ndani hisia za kuona, kusikia, kugusa, kuonja, na kunusa. Kwa hiyo, unafanya msikiaji au msomaji apige picha zenye rangi akilini. Kwa sababu ya sifa hiyo ya mguso, wasomi fulani husema kwamba Kiebrania hakina maneno ya dhahania. Hata hivyo, kwa hakika kuna nomino-dhahania kadhaa katika Kiebrania cha Biblia. Kwa mfano, nomino ma·chasha·vah′ (inayotokana na mzizi cha·shav′, unaomaanisha “fikiri”) inatafsiriwa na istilahi za dhahania kama vile “fikira, ubuni, uvumbuzi, mpango.” Ba·tach′ (kitenzi kinachomaanisha “tumaini”) ndicho chimbuko la nomino be′tach (usalama). Hata hivyo, kwa kawaida, mawazo-dhahania huwasilishwa na nomino-mguso. Fikiria mzizi wa kitenzi ka·vedh′, ambacho hasa kinamaanisha, “kuwa na uzito.” Kwenye Waamuzi 20:34 kinatafsiriwa “kuwa makali” na katika Ezekieli 27:25 kitenzi hichohicho kinatafsiriwa, “kuwa na utukufu,” ambacho kihalisi ni, “kuwa na uzito.” Vivyo hivyo, kutokana na kitenzi hicho tunapata nomino ka·vedh′, inayorejelea ini, mojawapo ya viungo vizito zaidi vilivyo ndani ya mwili, na nomino ka·vohdh′, inayomaanisha “utukufu.” (Law 3:4; Isa 66:12) Jambo hilo la kutwaa muundo wa dhahania kutokana na maneno-mguso linathibitishwa zaidi na neno yadh, linalomaanisha “mkono” na pia “uangalizi,” “kupitia,” au “uongozi” (Kut 2:19; Mwa 42:37, Biblica ya Kiswahili; Kut 35:29; 38:21); ʼneno aph linamaanisha “pua” na “hasira” (Mwa 24:47; 27:45); zeroh′aʽ, “mkono,” pia linatokeza wazo-dhahania la “nguvu” (Ayu 22:8, 9).

Kwa kweli, sifa hii ya mguso ndiyo hufanya Maandiko ya Kiebrania yatafsirike vizuri, kwa kuwa maana ya istilahi ina sifa inayokubalika kotekote, ikiwa na maana ya jambo lileile karibu katika lugha yoyote ile. Hata hivyo, bado kuna changamoto kwa mtafsiri kutokeza katika lugha nyingine mvuto wa pekee, urahisi wa kueleweka, njia ya kuwasilisha mawazo, na mkazo wa lugha ya Kiebrania, hasa katika namna yake ya vitenzi.

Lugha ya Kiebrania inatokeza sana kwa kuwa na maneno machache, ufupi huo ukiruhusiwa na muundo unaoifanyiza. Lugha ya Kiaramu, ambayo inakaribiana zaidi na Kiebrania kati ya zile lugha za jamii ya Shemu, ikilinganishwa, ni yenye utondoti, yenye kujizungushazungusha, ikijitanua kwa maneno mengi.