Pata Hekima na Ukubali Nidhamu

YEHOVA MUNGU ndiye Mfunzi Mtukufu wa watu wake. Yeye huwafundisha juu yake mwenyewe na juu ya maisha vilevile. (Isaya 30:20; 54:13; Zaburi 27:11) Kwa mfano, Yehova alilipa taifa la Israeli manabii, Walawi—makuhani hasa —na wanaume wengine wenye hekima ili watumike wakiwa walimu. (2 Mambo ya Nyakati 35:3; Yeremia 18:18) Manabii waliwafundisha watu makusudi na sifa za Mungu na kuonyesha mwenendo ufaao kufuatwa. Makuhani na Walawi walikuwa na daraka la kufundisha Sheria ya Yehova. Nao wanaume wenye hekima, au wazee, walitoa mashauri mazuri kuhusu maisha ya kila siku.

Solomoni, mwana wa Daudi, alikuwa mwanamume mwenye kutokeza miongoni mwa wanaume wenye hekima wa Israeli. (1 Wafalme 4:30, 31) Malkia wa Sheba, mmoja wa wageni wake mashuhuri, aliungama hivi alipoona utukufu na utajiri wake: “Sikuambiwa nusu; wewe umezidi kwa hekima na kufanikiwa kuliko habari nilizozisikia.” (1 Wafalme 10:7) Ni nini kilichofanya Solomoni afanikiwe? Alipopata kuwa mfalme wa Israeli mwaka wa 1037 K.W.K., Solomoni aliomba apate “hekima na maarifa [“ujuzi,” NW].” Yehova alipendezwa na ombi lake, akampa ujuzi, hekima na moyo wa uelewevu. (2 Mambo ya Nyakati 1:10-12; 1 Wafalme 3:12) Haishangazi kwamba Solomoni “alitunga methali elfu tatu”! (1 Wafalme 4:32, BHN) Baadhi ya hizo, pamoja na “maneno ya Aguri” na yale ya “mfalme Lemueli,” ziliandikwa katika kitabu cha Biblia cha Mithali. (Mithali 30:1; 31:1) Kweli zinazodhihirishwa katika mithali hizi zaonyesha hekima ya Mungu na ni za milele. (1 Wafalme 10:23, 24) Kwa yeyote anayetamani maisha yenye furaha na yenye mafanikio, kweli hizo ni muhimu leo kama zilivyokuwa wakati ziliposemwa.

Mafanikio na Usafi wa Kiadili—Jinsi Gani?

Kusudi la kitabu cha Mithali limefafanuliwa katika maneno yake ya ufunguzi: “Mithali za Sulemani [“Solomoni,” “NW”]; mwana wa Daudi, mfalme wa Israeli. Kujua hekima na adabu [“nidhamu,” “NW”]; kutambua maneno ya ufahamu [“uelewevu,” “NW”]; kufundishwa matendo ya busara, katika haki na hukumu na adili. Kuwapa wajinga werevu, na kijana maarifa na hadhari.”—Mithali 1:1-4, italiki ni zetu.

“Mithali za Solomoni” zinatimiza kusudi zuri kama nini! La ‘kujulisha mtu hekima na nidhamu.’ Hekima yahusisha kuona mambo jinsi yalivyo na kutumia ujuzi huo kutatua matatizo, kutimiza miradi, na kuepuka au kuzuia hatari, au kuwasaidia wengine wafanye hivyo. “Katika Kitabu cha Mithali,” chasema kitabu kimoja cha marejezo, “‘hekima’ yamaanisha kuishi kwa ustadi—uwezo wa kufanya maamuzi ya hekima na kuishi kwa mafanikio.” Ni muhimu kama nini kupata hekima!—Mithali 4:7.

Mithali za Solomoni pia huandaa nidhamu. Je, tunahitaji mazoezi hayo? Katika Maandiko, nidhamu hudokeza wazo la kusahihisha, kukaripia, au kuadibisha. Kulingana na msomi mmoja wa Biblia, hiyo “hudokeza kuzoezwa kiadili, kukihusisha kusahihisha mwelekeo wa kutenda kosa.” Nidhamu, iwe twajitia wenyewe au twatiwa na wengine, hutuzuia tusitende kosa na pia hutuchochea kubadilika kuwa watu wema zaidi. Naam, twahitaji nidhamu tukitaka kudumu tukiwa safi kiroho.

Hivyo basi, mithali zina makusudi mawili—kuhekimisha na kuandaa nidhamu. Kuna namna mbalimbali za nidhamu ya kiadili na uwezo wa kufikiri. Kwa mfano, uadilifu na haki, ni sifa za kiadili, nazo hutusaidia kushika viwango vya juu vya Yehova.

Hekima yahusisha mambo mengi, kutia ndani uelewevu, ufahamu wenye kina, werevu, na uwezo wa kufikiri. Uelewevu ni uwezo wa kuchunguza jambo na kupambanua muundo wake kwa kujua uhusiano kati ya sehemu zake mbalimbali na kati ya muundo wote mzima, hivyo kulielewa. Ufahamu wenye kina wahitaji mtu ajue sababu na kuelewa ni kwa nini mwenendo fulani ni mbaya au ni mzuri. Kwa mfano, mtu mwenye uelewevu aweza kufahamu mtu anapokengeuka, na huenda mara moja akamwonya kuhusu hatari ya kufanya hivyo. Lakini anahitaji ufahamu wenye kina kutambua ni kwa nini mtu huyo anakengeuka na kutokeza njia ifaayo zaidi ya kumwokoa.

Watu werevu ni wenye busara—hawadanganyiki vyepesi. (Mithali 14:15) Wanaweza kuuona uovu kimbele na kujitayarisha kukabiliana nao. Nayo hekima hutuwezesha kuwa na mawazo yafaayo ambayo hutoa mwelekezo wenye maana maishani. Kuchunguza mithali za Biblia kunathawabisha kikweli kwa sababu ziliandikwa ili tupate kujua hekima na nidhamu. Hata “wajinga” wanaozingatia mithali watakuwa werevu, naye “kijana” atakuwa na ujuzi na uwezo wa kufikiri.

Mithali kwa Ajili ya Wenye Hekima

Hata hivyo, mithali za Biblia si kwa wajinga na vijana peke yao. Zimekusudiwa yeyote aliye na hekima ya kutosha kuzisikiliza. “Mwenye hekima asikie na kuongezewa elimu,” asema Mfalme Solomoni, “na mwenye ufahamu [“uelewevu,” “NW”] ayafikie mashauri yenye njia. Kufahamu mithali na kitendawili, na maneno ya wenye hekima na mafumbo yao.” (Mithali 1:5, 6, italiki ni zetu.) Mtu ambaye tayari amepata hekima atazidisha ujuzi wake kwa kuzingatia mithali, naye mtu mwenye uelewevu ataboresha uwezo wake ili afanikiwe maishani.

Mara nyingi mithali hutoa maana yenye kutokeza katika maneno machache sana. Huenda mithali ya Biblia ikawa msemo wenye kutatanisha. (Mithali 1:17-19) Mithali nyingine ni mafumbo—taarifa zenye kutatanisha na ngumu zinazohitaji kufumbuliwa. Huenda mithali pia ikatia ndani tashbihi, sitiari, na tamathali nyingine za usemi. Inahitaji muda na kutafakari ili kuzielewa. Bila shaka, Solomoni, aliyetunga mithali nyingi sana, alikuwa na uwezo wa kuzielewa. Katika kitabu cha Mithali, anajitwika daraka la kuwapa wasomaji wake uwezo huo, jambo ambalo mtu mwenye hekima angetaka kuzingatia.

Mwanzo Uongozao Kwenye Mradi

Mtu huanzia wapi kufuatia hekima na nidhamu? Solomoni ajibu: “Kumcha [“kumhofu,” “NW”] BWANA ni chanzo cha maarifa [“ujuzi,” “NW”], bali wapumbavu hudharau hekima na adabu.” (Mithali 1:7, italiki ni zetu.) Kumhofu Yehova ndio mwanzo wa ujuzi. Haiwezekani kuwa na hekima au nidhamu bila kuwa na ujuzi. Basi, kumhofu Yehova, ndio mwanzo wa hekima na nidhamu.—Mithali 9:10; 15:33.

Kumhofu Mungu hakumaanishi kumwogopa isivyofaa. Badala yake, kwamaanisha kumwonyesha staha nyingi na kicho. Haiwezekani kuwa na ujuzi wa kweli bila hofu hiyo. Uhai hutoka kwa Yehova Mungu, na bila shaka uhai ni muhimu ili kuwa na ujuzi wa aina yoyote. (Zaburi 36:9; Matendo 17:25, 28) Isitoshe, Mungu aliumba vitu vyote; kwa hiyo ujuzi wote wa kibinadamu wategemea kuchunguza kazi ya mikono yake. (Zaburi 19:1, 2; Ufunuo 4:11) Mungu pia alipulizia Neno lake lililoandikwa, ambalo ni “lenye manufaa kwa kufundisha, kwa kukaripia, kwa kunyoosha mambo, kwa kutia nidhamu katika uadilifu.” (2 Timotheo 3:16, 17) Hivyo, Yehova ndiye kiini hasa cha ujuzi wote wa kweli, na mtu anayeutafuta lazima awe na hofu yenye staha kumwelekea.

Ujuzi wa kibinadamu na hekima ya kilimwengu zina thamani gani bila kumhofu Mungu? Mtume Paulo aliandika: “Yuko wapi mtu mwenye hekima? Wapi mwandishi? Wapi mshindania-maneno wa mfumo huu wa mambo? Je, Mungu hakuifanya hekima ya ulimwengu iwe pumbavu?” (1 Wakorintho 1:20) Kwa kuwa hamhofu Mungu, mtu mwenye hekima ya kilimwengu huamua mambo isivyofaa akitegemea mambo ya hakika yanayojulikana, naye hatimaye huwa ‘mpumbavu tu.’

“Mikufu Shingoni Mwako”

Halafu mfalme huyo mwenye hekima aongea na vijana: “Mwanangu, yasikilize mafundisho ya baba yako, wala usiiache sheria ya mama yako, kwa maana hayo yatakuwa kilemba cha neema kichwani pako, na mikufu shingoni mwako.”—Mithali 1:8, 9, italiki ni zetu.

Katika Israeli la kale, wazazi walikuwa na daraka walilopewa na Mungu la kufundisha watoto wao. Musa aliwahimiza akina baba hivi: “Na maneno haya ninayokuamuru leo, yatakuwa katika moyo wako; nawe uwafundishe watoto wako kwa bidii, na kuyanena uketipo katika nyumba yako, na utembeapo njiani, na ulalapo, na uondokapo.” (Kumbukumbu la Torati 6:6, 7) Akina mama pia walikuwa na uvutano mkubwa. Bila kupuuza mamlaka ya mume wake, mke Mwebrania angeweza kutekeleza sheria ya familia.

Kwa kweli, katika Biblia yote, familia ina fungu muhimu la kufundisha. (Waefeso 6:1-3) Watoto hutii wazazi wao walio waamini, ili kujipamba kitamathali kwa kilemba chenye kuvutia na kwa mkufu wa staha.

“Huuondoa Uhai Wao Walio Nayo”

Kabla ya kumtuma Marekani kupata elimu ya juu, baba mmoja Mwasia alimshauri mwana wake mwenye umri wa miaka 16 asishirikiane na watu wabaya. Shauri hilo lafanana na onyo la Solomoni: “Mwanangu, wenye dhambi wakikushawishi, wewe usikubali.” (Mithali 1:10, italiki ni zetu.) Hata hivyo, Solomoni aonyesha waziwazi kishawishi watumiacho: “Wakisema, Haya! njoo pamoja nasi, na tuvizie ili kumwaga damu; tumwotee asiye na hatia, bila sababu; tuwameze hai kama kuzimu [“sheoli,” “NW”], na wazima, kama wao washukao shimoni. Tutapata mali yote ya thamani, tutazijaza nyumba zetu mateka. Wewe utashirikiana nasi; tutakuwa na vitu vyote shirika.”—Mithali 1:11-14, italiki ni zetu.

Kwa wazi, utajiri ndio kishawishi. Kwa msingi wa kutajirika haraka, “wenye dhambi” huwashawishi wengine washiriki katika njama zao za jeuri au zisizo za haki. Waovu hawa hawasiti kumwaga damu ili watajirike. Wao ‘humeza mhasiriwa wao akiwa hai kama sheoli, na akiwa mzima,’ wakimpokonya kila kitu alicho nacho, kama vile kaburi hupokea mwili mzima. Wao hualika watu kwa kazi-maisha ya uhalifu—wanataka ‘kujaza nyumba zao mateka,’ nao wanataka yule asiye na ujuzi ‘ashirikiane nao.’ Hilo ni onyo la wakati ufaao kama nini kwetu! Je, magenge ya vijana na walanguzi wa dawa za kulevya hawatumii njia hizohizo kupata washiriki wapya? Je, madokezo mengi ya kibiashara yenye kutilika shaka hayafanywi kwa kutoa ahadi ya kutajirika haraka?

“Mwanangu,” mfalme mwenye hekima ashauri, “usiende njiani pamoja nao; uzuie mguu wako usiende katika mapito yao. Maana miguu yao huenda mbio maovuni, nao hufanya haraka ili kumwaga damu.” Akitabiri juu ya mwisho wao wenye msiba, aongeza kusema: “Kwa kuwa mtego hutegwa bure, mbele ya macho ya ndege ye yote [“chochote chenye mabawa,” “NW”]. Na hao hujiotea damu yao wenyewe, hujinyemelea nafsi zao wenyewe. Ndivyo zilivyo njia za kila mwenye tamaa ya mali; huuondoa uhai wao walio nayo.”—Mithali 1:15-19, italiki ni zetu.

“Kila mwenye tamaa za mali” ataangamia katika mwenendo wake. Kuvizia ambako waovu huwafanyia wengine kutakuwa mtego kwao wenyewe. Je, wenye kutenda maovu kimakusudi watabadili mwenendo wao? La. Huenda mtego ukawa wazi kabisa, na bado ndege—viumbe ‘wenye mabawa’—waruke na kuingia ndani tu. Vivyo hivyo, wakiwa wamepofushwa na pupa yao, waovu huendelea kufanya uhalifu, hata ingawa wakati fulani watatiwa mbaroni.

Ni Nani Atakayesikiliza Sauti ya Hekima?

Je, watenda-dhambi wanajua kwamba mwenendo wao unaleta msiba? Je, wameonywa juu ya matokeo ya mwenendo wao? Hawawezi kusema hawajui, kwa kuwa ujumbe wazi kabisa unatangazwa hadharani.

Solomoni atangaza hivi: “Hekima hupaza sauti yake katika njia kuu, hutoa sauti yake katika viwanja; hulia penye mikutano mikubwa ya watu, mahali pa kuyaingilia malango, ndani ya mji hutamka maneno yake.” (Mithali 1:20, 21, italiki ni zetu.) Kwa sauti kubwa na wazi, hekima yapaza sauti hadharani ili wote wasikie. Katika Israeli la kale wazee walitoa shauri lenye hekima na kufanya maamuzi kwenye malango ya jiji. Yehova amefanya hekima ya kweli ipatikanayo kwa wingi, iandikwe katika Neno lake Biblia kwa ajili yetu. Nao watumishi wake wana shughuli nyingi ya kutangaza hadharani ujumbe wa Biblia kila mahali. Bila shaka, Mungu amefanya hekima yake itangazwe mbele ya wote.

Hekima ya kweli husema nini? Husema hivi: “Enyi wajinga, hata lini mtapenda ujinga? Na wenye dharau kupenda dharau yao? . . . Nimeita, nanyi mkakataa; nimeunyosha mkono wangu, asiangalie mtu.” Wajinga hawaitii sauti ya hekima. Hivyo, “watakula matunda ya njia yao, watashiba mashauri yao wenyewe.” ‘Kurudi nyuma kwao na kufanikiwa kwao kutawaangamiza.’—Mithali 1:22-32, italiki ni zetu.

Hata hivyo, namna gani yule ambaye amechukua wakati kusikiliza sauti ya hekima? “Atakaa salama, naye atatulia bila kuogopa mabaya.” (Mithali 1:33, italiki ni zetu.) Na uwe kati ya wale wanaopata hekima na kukubali nidhamu kwa kuzingatia mithali za Biblia.

[Picha katika ukurasa wa 15]

Hekima ya kweli inapatikana kwa wingi