Mambo Makuu ya Biblia Mithali 1:1–31:31

Mwogope Yehova Nawe Utakuwa Mwenye Furaha

“Woga wa Yehova ni mwanzo wa hekima.” (9:10, NW) Lo! jinsi hilo linavyoonyeshwa vizuri katika Mithali! Kitabu hiki cha Biblia, kilichomalizwa karibu 716 K.W.K., kinatusaidia kuonyesha hekima, tukitumia maarifa ifaavyo. Tii semi hizi zenye hekima nawe utakuwa mwenye furaha.

Sikiliza Hekima

Soma Mithali 1:1–2:22. “Woga wa Yehova” ndio maana halisi ya nidhamu, Tukikubali nidhamu, sisi hatutajiunga na wenye dhambi katika kutenda mabaya. Kwa wale wanaomwogopa Yehova, yeye anawapa hekima ambayo huwalinda dhidi ya watenda mabaya.

◆ 1:7, NW​—Ni nini “woga wa Yehova”?

Ni ogopo, heshima nyingi mno ya kimungu, na hofu inayofaa ya kutofanya lisilompendeza yeye kwa sababu tunathamini fadhili zisizostahilika na wema wake. “Woga wa Yehova” unamaanisha kukubali kwamba yeye ndiye Hakimu Mkuu Zaidi Sana na Mwenye Nguvu Zote, akiwa na haki na uwezo wa kuleta adhabu au kifo juu wale wasiomtii. Pia unamaanisha kumtumikia Mungu kwa uaminifu, kumtumainia yeye kabisa kabisa, na kuchukia yaliyo mabaya machoni pake.​—Zaburi 2:11; 115:11; Mithali 8:13.

◆ 2:7​—Ukamilifu ni nini?

Maneno ya Kiebrania yanayohusiana na ukamilifu yana asili inayomaanisha kitu kilicho “kizima” au “kamili.” Mara nyingi yanamaanisha utimamu wa kiadili na unyofu. “Waendao kwa ukamilifu” hawageuki-geuki katika kujitoa kwao kwa Yehova. Kwa hao “wanyofu” yeye ni “ngao” ya ulinzi kwa sababu wao wanadhihirisha hekima ya kweli na kujipatanisha na viwango vyake vya uadilifu.

Somo Kwetu Sisi: Ikiwa tunamwogopa Yehova, sisi tutakubali nidhamu anayotoa kupitia Neno na tengenezo lake. Kushindwa kufanya hivyo kungetuweka pamoja na “wapumbavu,” wenye dhambi wasioogopa Mungu. Kwa hiyo acheni sisi tukubali nidhamu yake yenye upendo.​—Mithali 1:7; Waebrania 12:6.

Thamini Sana Hekima

Soma Mithali 3:1–4:27, NW. Ili kuwa na ufahamu mzuri, “mtumaini Yehova kwa moyo wako wote.” Furaha inafurahiwa na wale wanaoiona hekima kuwa yenye thamani sana. Kijia chao ni kama mwangaza unaozidi kuangaza sikuzote, lakini wanahitaji kulinda moyo wao.

◆ 4:18, NW​—Ni kwa njia gani ‘kijia cha mwadilifu’ kinakuwa chenye kuangaza zaidi na zaidi?

Nuru ya jua inazidi kung’aa tokea mapambazuko mpaka ‘siku inathibitishwa imara.’ Vivyo hivyo, nuru ya kiroho inazidi kung’ara kwa watu wa Yehova kadiri wakati unavyoendelea. Tunapokaribia zaidi matukio, ufahamu wetu wa kutimizwa kwa makusudi ya Yehova unakuwa wazi zaidi. Unabii mbali-mbali wa kimungu unafunguka kwetu kadiri roho takatifu ya Mungu inavyouangazia nuru, na kadiri yanavyotimizwa katika matukio ya ulimwengu au katika mambo wanayoona watu wa Yehova. Hivyo ‘kijia chao kinazidi kuangaza.’

Somo Kwetu Sisi: Kuonyesha hekima ya kweli na kutii amri za kimungu kutatulinda sisi dhidi ya kufuata mwenendo wa upumbavu ambao huenda ukatuongoza kwenye kifo cha mapema. Kwa mfano, wale wanaopuuza amri za Yehova dhidi ya ngono zisizo na adili huenda wakapata magonjwa yanayopitishwa kwa ngono ambayo huenda yakatokeza kifo cha mapema. Kwa hiyo acheni sisi tutende kupatana na matakwa ya Yehova, kwa kuwa ndipo hekima itakapokuwa “mti wa uzima” kwa habari yetu.​—Mithali 3:18.

Njia za Kuonyesha Hekima

Soma Mithali 5:1–9:18, NW. Ni wonyesho wa hekima kuepuka mwenendo usio wa adili na ‘kufurahi pamoja na mke wa ujana wako.’ Mambo saba yaliyo chukizo kwa Yehova yanaonyeshwa, na maonyo yanatolewa dhidi ya matongozo ya malaya. Hekima-umbo-mtu ni ‘mfanya kazi stadi’ wa Mungu. Na “woga wa Yehova ni mwanzo wa hekima.”

◆ 6:1-5​—Je! shauri hili liko kinyume cha roho ya ukarimu?

Mithali hii haivunji moyo kuwa mwenye ukarimu, ingawa inashauri dhidi ya kujihusisha katika shughuli za kibiashara za wengine, hasa wageni. Waisraeli walitakwa wasaidie ndugu yao ambaye alikuwa “amekuwa maskini.” (Walawi 25:35-38) Lakini wengine walijihusisha katika majaribio ya biashara za kujasiria na walipata tegemezo la kifedha kwa kuwasadikisha wengine ‘wawadhamini’ wakiahidi kuwalipa wale waliowakopesha ikiwa lazima. Ikiwa mtu alijitia katika shida ya namna hiyo, pengine kupitia kujigamba, shauri la hekima lilikuwa kujikomboa mwenyewe kutokana nayo bila kukawia.—Mithali 11:15.

◆ 8:22-31, NW​—Je! haya ni maelezo tu ya hekima?

La, kwa kuwa hekima imekuwepo sikuzote ikiwa sifa ya Mungu wa milele. (Ayubu 12:13) Hapa, ingawa hivyo, imesemwa kwamba hekima ‘ilitokezwa’ na ilikuwa “kando ya [Yehova] ikiwa mfanya kazi stadi” wakati wa kuumbwa dunia. Kutambulisha hekima-umbo-mtu kuwa Mwana wa Mungu kunafaa na uhakika wa kwamba “kwa uangalifu zimefichwa ndani yake hazina zote za hekima na za maarifa.”​—Wakolosai 1:15, 16; 2:3, NW.

Somo Kwetu Sisi: Kwa kutaja “dhabihu za ushirika” na “nadhiri,” mwanamke asiye na adili wa Mithali sura ya 7 huenda akawa alikuwa akidokeza kwamba yeye hakukosa hali ya kiroho. Dhabihu za ushirika zilikuwa za nyama, unga, mafuta, na divai. (Walawi 19:5, 6; 22:21; Hesabu 15:8-10) Kwa hiyo yeye alikuwa akionyesha kwamba mlikuwamo vitu vingi vya kula na kunywa katika nyumba yake, na yule “kijana mwanamume aliyepungukiwa na moyo” angejifurahisha humo. Huo ni mfano wa jinsi mtu mwenye makusudio mabaya anaongozwa katika mwenendo usio wa adili. Lo! jinsi lilivyo jambo la maana kutii onyo na kuepuka dhambi ya namna hiyo dhidi ya Mungu!​—Mwanzo 39:7-12.

Tofauti Zenye Kuamsha Mawazo

Soma Mithali 10:1–15:33. Mithali za Sulemani sana sana huanza kwa mifano yenye kutofautiana. “Woga wa Yehova” unakaziwa.—10:27; 14:26, 27; 15:16, 33, NW.

◆ 10:25​—Ni kwa sababu gani upepo wa “kisulisuli” unatajwa?

Kwa kukosa msingi katika kanuni za uadilifu, waovu ni kama majengo yasiyo imara ambayo huanguka katika pepo zenye nguvu nyingi. Lakini waadilifu wako imara kwa sababu kufikiri kwao kumejengwa imara juu ya kanuni za kimungu. Kama vile jengo lenye msingi mzuri, wao hawabomoki chini ya mkazo.—Mathayo 7:24-27.

◆ 11:22​—Mwanamke angewezaje kuwa kama pete ya puani katika pua ya nguruwe?

Pete ya dhahabu ya puani iliyotiwa upande wa pua au katika ile sehemu inayogawanya matundu ya pua ilidokeza kwamba mwenye kuivalia alikuwa mtu ameelimika. Lakini Waisraeli waliona nguruwe kuwa mchafu na wa kuchukiza. Kwa hiyo mwanamke mzuri asiye na akili ni kama pete ya dhahabu ya puani isiyofaa kuwa katika pua ya nguruwe.

◆ 14:14, NW​—Ni kwa jinsi gani asiye na imani anatosheka?

“Mmoja asiye na imani moyoni” anatosheka na mtindo wa maisha yake wa kufuatia mambo ya kimwili. (Zaburi 144:11-15a) Kufanya yanayofaa machoni pa Mungu si kitu kwake, naye hafikiri juu ya kwamba atatoa hesabu kwa Yehova. (1 Petro 4:3-5) Lakini “mtu mwema” anakataa mazoea ya wale wasio na imani na anatosheka “na matokeo ya shughuli zake.” Yeye hutanguliza faida za kiroho, anashikamana na viwango vya Mungu, ana furaha kuu ya kumtumikia Yeye, na anatosheka na baraka za kimungu. — Zaburi 144:15b.

◆ 15:23, NW​—Tunawezaje ‘kufurahi katika jibu la kinywa chetu’?

Hilo linaweza kutokea ikiwa shauri letu linatiiwa na kuzaa matokeo mazuri. Lakini ili tusaidia mtu, lazima tusikilize kwa uangalifu, pima mambo yote yanayosababisha tatizo lake, na kuweka shauri letu juu ya msingi wa Biblia. “Neno [kama hilo] katika wakati walo ufaao O ni jema kama nini!”

Somo Kwetu Sisi: “Mtu mpumbavu” huitikia kwa hasira tukano au “fedheha” upesi, “katika siku ile ile.” Lakini “aliye mwerevu”—mtu mwenye busara husali apate roho ya Yehova ili ajizoeze kujiweza na afuate Neno Lake. (Mithali 12:16, NW) Kwa kufanya hilo, sisi tunaweza kuepuka mabishano zaidi ambayo yangeweza kutokeza dhara ya kimoyoni au ya kimwili kwetu sisi wenyewe au kwa wengine.

Mithali Zenye Ulingano

Soma Mithali 16:1–24:34, NW. Semi hizi zenye hekima za Sulemani hutoa mwongozo sana sana kupitia mawazo yanayolingana. Unayokaziwa tena ni “woga wa Yehova.”—16:6; 19:23; 22:4; 23:17; 24:21.

◆ 17:19, NW​—Kuna ubaya gani kuwa na njia ya kuingilia iliyoinuka sana?

Wale ambao hawakufanya milango ya kuingia kwenye nyumba na nyua zao ikiwa fupi walijiweka katika hatari ya kuwa na watu wenye kupanda farasi wakiingia ndani na kuchukua mali zao. Mithali hii ingeweza kuelekeza kwenye kinywa kikiwa njia ya kuingilia iliyoinuliwa juu kwa usemi wenye majivuno na kujisifu. Usemi wa namna hiyo unachochea mashindano na hatimaye kuongoza kwenye msiba.

◆ 19:17​—Ni kwa sababu gani kuwasaidia wale wa hali ya chini ni kama kumkopesha Yehova?

Wale wa hali ya chini ni wa Mungu, na yale tunayowafanyia yanahesabiwa kuwa tunamfanyia yeye. (Mithali 14:31) Ikiwa upendo na ukarimu unatusukuma sisi tuonyeshe kibali kwa wale wa hali ya chini au tuwape zawadi maskini, bila kutazamia kurudishiwa nao, Yehova huona kutoa kwa namna hiyo kuwa mikopo kwake ambayo yeye hulipa kwa kutoa upendeleo na baraka.—Luka 14:12-14.

◆ 20:1, NW​—Divai ni “mdhihaki” jinsi gani?

Divai inaweza kumfanya mtu anayejitia sana katika hiyo kutenda katika njia yenye dhihaka na makelele. Kwa kuwa kunywa sana kunazaa matokeo mabaya hivyo, ni lazima Wakristo wakuepuke. — 1 Timotheo 3:2, 3, 8; 1 Wakorintho 6:9, 10; Mithali 23:20, 21.

◆ 23:27, NW​—Malaya ni “shimo” na “kisima” jinsi gani?

Kama vile wanyama walivyokamatwa katika ‘mashimo marefu’ yaliyochimbwa na wawindaji, ndivyo wale wanaomwendea malaya wanavyotegwa katika mwenendo usio wa adili. “Mwanamke wa kigeni” humaanisha kahaba, bila shaka ni kwa sababu malaya walio wengi katika Israeli walikuwa wa kigeni. Kuchota maji kutoka “kisima chembamba” kunahusu magumu kwa sababu mitungi ya udongo huvunjika kwa urahisi kwenye pande zake. Vivyo hivyo, wale wanaoshughulika na makahaba huenda wakapatwa na balaa za kimoyoni na za kimwili.​—Mithali 7:21-27.

Somo Kwetu Sisi: “Shahidi mwenye kusema uwongo” anaonyesha kutomheshimu Mungu na angeweza kuuawa chini ya Torati. Hivyo angeweza ‘kuangamia’ mikononi mwa wanadamu au Yehova. (Mithali 21:28, NW; Kumbukumbu 5:20; 19:16-21; linaganisha Matendo 5:1-11.) Lakini ‘mtu anayesikiliza’ kwa kukaza fikira alisema wakati tu ana uhakika wa yale aliyokuwa amesikia. Ushahidi wake ulisimama “milele,” usikataliwe baadaye kuwa uwongo. Zaidi ya hilo, yeye hakuuawa kwa kuwa shahidi wa uwongo. Wale wanaotoa ushahidi katika halmashauri za hukumu miongoni mwa Mashahidi wa Yehova wapaswa wawe wamesikiliza kwa uangalifu ili waweze kutoa habari sahihi, kwa kuwa ushahidi usio sahihi au wa uwongo unaweza kuharibu kiroho.

Ulinganisho Unaosaidia

Soma Mithali 25:1–29:27, NW. Mithali za Sulemani zilizonakiliwa tena na wanaume wa Mfalme Hezekia sana sana hufundisha kwa ulinganisho. Kati ya mambo mengine, kumtegemea Yehova kunatiwa moyo.

◆ 26:6​—Kwa sababu gani ulinganisho unatolewa na ‘mtu kujikata-kata nyayo’?

Mtu anayejikata-kata nyayo zake angejilemaza mwenyewe, sawa na vile mtu anayemwajiri “mpumbavu” anafanya jeuri yenye kulemaza masilahi yake mwenyewe. Mpango aliokabidhiwa mpumbavu utashindwa. Ni jambo la hekima kama nini, basi, ‘kujaribu kufaa kwa wanaume’ kabla ya kuwapendekeza kwa ajili ya madaraka ya kundi!​—1 Timotheo 3:10, NW.

◆ 27:17​—Uso ‘unanolewaje’?

Kama vile kipande cha chuma kinavyoweza kutumiwa kunoa bapa la kipande cha madini iyo hiyo, mtu mmoja huenda akafaulu kunoa hali ya kiakili na ya kiroho ya mwingine. Ikiwa kukatishwa tamaa na kushughulika na watu mmoja mmoja wasiofaa kunatushusha moyo, mtazamo wenye kuhurumia na kitia-moyo cha Kimaandiko cha mwamini mwenzetu kinaweza kutuchangamsha sana. Uso wetu wenye huzuni unabadilika na kuwa na hali bora zaidi, na tunahuishwa kwa tumaini jipya kwa ajili ya tendo lenye kufanywa upya.—Mithali 13:12.

◆ 28:5, NW​—“Kila kitu” kinatia ndani nini?

Wale wanaozoea mabaya ni vipofu kiroho. (Mithali 4:14-17; 2 Wakorintho 4:4) Wao ‘hawafahamu hukumu’ au yale yanayofaa kulingana na viwango vya Mungu. Hivyo hawawezi kuhukumu mambo kwa usahihi na kufanya maamuzi yanayofaa. Lakini wale ‘wamtafutao Yehova’ kwa sala na funzo la Neno lake ‘wanafahamu kila kitu’ kinachohitajiwa ili kumtumikia katika njia anayoikubali. —Waefeso 5:15-17.

◆ 29:8, NW​—Wasemaji wenye kujisifu ‘wanawasha mji moto’ jinsi gani?

Wenye kujisifu wanaodharau mamlaka wanasema bila kufikiri. Hivyo wanachochea mioto ya mabishano na kupepea miali sana hivi kwamba wakaaji wa mji mzima wanawashwa moto. Lakini watu wenye hekima “hugeuzia mbali hasira,” wakisema kwa upole na kwa akili, wakizima miali ya ghadhabu na kuendeleza amani. — Mithali 15:1.

Somo Kwetu Sisi: Ikiwa sisi ni wenye kiburi, majivuno yatatokeza kushushwa kwetu. (Mithali 29:23) Mtu mwenye kujivuna ataelekea sana kujitanguliza, na hilo linaweza kuongoza kwenye kuvunjiwa heshima, kujikwaa, na anguko, (Mithali 11:2; 16:18; 18:12) Mungu anaweza kuhakikisha kwamba mtu mwenye kiburi ametwezwa, akashushwa kwa njia fulani, labda hata kufikia uharibifu. Mtu kama huyo anatamani sana utukufu, lakini watu huona njia zake zikiwa zenye kuchukiza sana. Hata hivyo, mtu “mnyenyekevu katika roho [mwishowe] atapata utukufu.”

‘Ujumbe Mzito’

Soma Mithali 30:1–31:31, NW. “Ujumbe mzito” wa Aguri unakubali kwamba “kila usemi wa Mungu ni safi.” Pia yametajwa mambo ambayo ni ya ajabu sana kufahamika, na kadhalika. (30:1-33) “Ujumbe mzito” ambao Lemueli alipokea kutoka kwa mama yake unaonya kwamba kunywa vileo kunaweza kupotosha hukumu, unamsihi mmoja kuhukumu kwa uadilifu, na unamweleza mke mwema.—31:1-31.

◆ 30:15, 16​—Ni nini maana ya mifano hii?

Hiyo inaonyesha kule kutoweza kutoshelezwa kwa pupa. Miruba hujivimbisha yenyewe kwa damu, sawa na vile watu wenye pupa sikuzote wanadai fedha na uwezo zaidi na zaidi. Vivyo hivyo, Sheoli haitosheki kamwe bali inabaki wazi kupokea wengine zaidi wanaouawa na kifo. Tumbo lisilozaa ‘hulia’ lipate watoto. (Mwanzo 30:1) Nchi iliyokumbwa na ukame hunywa maji ya mvua na upesi inaonekana kuwa imekauka tena. Na moto ambao umeteketeza vitu vilivyotupwa ndani yao unatupa miali ambayo huchoma na kumaliza vitu vingine vinavyoweza kuchomeka vilivyo karibu. Ndivyo ilivyo kwa watu wenye pupa. Lakini wale wanaoongozwa na hekima ya kimungu hawasukumwi mbele na ubinafsi wa namna hiyo bila kukoma.

◆ 31:6, 7​—Kwa sababu gani kuwapa divai wale ambao “wana uchungu nafsini”?

Kileo chenye kulevya na divai ni vitulizo. Kwa hiyo vingepewa kwa “yule aliye karibu kuangamia,” au kufa, au kwa ‘wale ambao wana uchungu nafsini’ ili kuwafanya wasihisi sana uchungu na magumu yao. Ile desturi ya kale ya kuwapa wahalifu divai iliyotiwa dawa ya kulevya ili kupunguza maumivu ya kufisha huenda ikaeleza sababu kwa nini askari wa Kiroma walimpa Yesu Kristo divai ya namna hiyo wakati wa kuuawa kwake kwenye mti wa mateso. Yeye alikataa divai ya namna hiyo kwa sababu alitaka kuwa na fahamu zake zote kwa ukamili katika wakati huo wenye kujaribu na hivyo adumishe ukamilifu wake kwa Mungu.—Marko 15:22-24.

◆ 31:15​—Ni nani hao “wanawake vijana”?

Watumishi wa kike wa nyumbani ndio wanaomaanishwa hapa. Hawakuwa na sababu ya kulalamika kwa ajili ya kukosa chakula au mgawo wa kazi. Yule mke mwenye bidii aliwapa watu wa nyumbani mwake chakula na akahakikisha kwamba wanawake hao walikuwa na kitu cha kula na kazi za kufanya.

Somo Kwetu Sisi: Kwa kuwa sisi tu wasiokamilika, nyakati nyingine huenda kwa njia isiyo ya asili ‘tukajiinua wenyewe,’ tukijitahidi kujikuza wenyewe. Tukifanya hivyo au tuseme kwa hasira, inatupasa ‘tuweke kiganja cha mkono kinywani,’ tuzuie maneno zaidi ambayo yangeweza kumkasirisha zaidi yule tuliyemwudhi. Kama vile ilivyo lazima kupiga maziwa kufanyiza siagi na kwa kawaida inahitaji kufinya pua kutokeza damu puani, ugomvi unatokea wakati watu wanajiachilia wawe na hasira. (Mithali 30:32, 33) Katika visa vya namna hiyo, ni jambo la hekima kama nini kukaa kimya na kuzuia matata zaidi!

Lo! kuna manufaa nyingi kama nini tunazoweza kupata kutokana na kitabu cha Mithali! Acheni tuthamini sana semi hizi zenye hekima ambazo huendeleza woga wenye heshima nyingi kwa Yehova. Hakika kuzitumia kutatufanya tuwe wenye furaha.