UHAI

Ile kanuni ya uhai au uzima; maisha, au muda wa maisha, ya mtu. Kuhusu maisha ya kidunia, ya kimwili, kwa ujumla vitu vyenye uhai vina uwezo wa ukuzi, uvunjajivunjaji wa kemikali mwilini, kuitikia viamshi vya kutoka nje, na uzazi. Neno la Kiebrania linalotumiwa katika Maandiko ni chai·yim′, na neno la Kigiriki ni zo·e′. Neno la Kiebrania ne′phesh na neno la Kigiriki psy·khe′, mawili yote yakimaanisha “nafsi,” yanatumiwa pia kurejezea uhai, si yakiwa na maana ya kivuli, bali maisha ya mtu au mnyama. (Linganisha maneno “nafsi” na “uhai,” kama yanavyotumiwa kwenye Ayubu 10:1; Zb 66:9; Met 3:22.) Uoto (mimea) una uhai, ile kanuni ya uhai inatenda kazi ndani yao, lakini huo si uhai ulio nafsi. Uhai katika maana kamili zaidi, kama unavyotumiwa kuhusu watu wenye akili, ni maisha makamilifu yenye kuwa na haki ya kuishi.

Yehova Mungu Ndiye Chanzo. Sikuzote uhai umekuwapo, kwa sababu Yehova Mungu ndiye Mungu anayeishi, Chemchemi ya uhai, naye hana mwanzo wala mwisho wa maisha. (Yer 10:10; Da 6:20, 26; Yoh 6:57; 2Ko 3:3; 6:16; 1Th 1:9; 1Ti 1:17; Zb 36:9; Yer 17:13) Yule wa kwanza kati ya viumbe vyake alipewa uhai, yaani, Mwana wake mzaliwa wa pekee, yule Neno. (Yoh 1:1-3; Kol 1:15) Kupitia Mwana huyu, wana wengine wa kimalaika wa Mungu waliumbwa. (Ayu 38:4-7; Kol 1:16, 17) Baadaye, ulimwengu wote mzima unaoonekana ulitokezwa (Mwa 1:1, 2), na kwenye “siku” ya tatu ya zile za uumbaji wa dunia, maumbo ya kwanza ya uhai unaoonekana: nyasi, uoto, na miti ya matunda. Kwenye siku ya tano, nafsi za kidunia zilizo hai, wanyama wa baharini, na viumbe virukavyo vyenye mabawa viliumbwa, na kwenye siku ya sita, wanyama wa nchi kavu na, mwishowe, mwanadamu.—Mwa 1:11-13, 20-23, 24-31; Mdo 17:25; ona CREATION; DAY.

Kwa hiyo, uhai juu ya dunia haukungojea mchanganyiko fulani wa kemikali wa kibahati utokee chini ya hali fulani mwafaka. Jambo kama hilo halijawahi kuonekana na, kwa kweli, haliwezekani. Uhai duniani ulitokea kwa sababu ya amri ya moja kwa moja ya Yehova Mungu aliye Chanzo cha uhai na kupitia kitendo cha moja kwa moja cha Mwanaye katika kutimiza amri hiyo. Uhai peke yake ndio unaotokeza uhai. Masimulizi ya Biblia yanatuambia katika kila kisa kwamba kitu kilichoumbwa kilitokeza uzao unaofanana nacho, au, “kulingana na aina yake.” (Mwa 1:12, 21, 25; 5:3) Wanasayansi wamegundua kwamba kuna pengo kati ya zile ‘aina’ tofauti-tofauti, na, licha ya lile suala la chanzo, hiki kimekuwa ndicho kipingamizi kikuu cha nadharia ya mageuzi.—Ona KIND.

Kani ya uhai na pumzi. Katika viumbe vya kidunia, au “nafsi,” kuna ile kani ya uhai ya utendaji, au “roho” inayoviendesha, na pia ile pumzi inayotegemeza hiyo kani ya uhai. Roho (kani ya uhai) na pia pumzi ni maandalizi kutoka kwa Mungu, naye anaweza kuangamiza uhai kwa kutwaa kimojawapo cha vitu hivyo. (Zb 104:29; Isa 42:5) Wakati wa ile Gharika, wanyama na binadamu walikufa maji; pumzi yao ilikatiliwa mbali na kani ya uhai ikazimwa. Ikafa. “Kila kitu ambacho ndani yake pumzi ya nguvu za uhai ilikuwa ikitenda [kihalisi, “ambacho ndani yake pumzi ya kani ya utendaji (roho) ya uhai [ilikuwa]”] katika mianzi ya pua yake, yaani, vyote ambavyo vilikuwa katika nchi kavu, vikafa.”—Mwa 7:22; linganisha tafsiri ya Robert Young; ona ROHO.

Kiwiliwili. Vitu vyote vyenye uhai, vya kiroho au vya kimwili, vina kiwiliwili, au mwili. Uhai wenyewe hauna utu, hauonekani, huo ni ile kanuni ya uhai tu. Akizungumzia aina ya mwili ambao katika huo watu waliofufuliwa watarudia, mtume Paulo anaeleza kwamba wale walioumbwa kwa ajili ya mazingira tofauti wana miili tofauti. Kuhusu wale walio na uhai wa kidunia, anasema hivi: “Nyama yote si nyama ya aina moja, bali kuna moja ya wanadamu, na kuna nyama nyingine ya mifugo, na nyama nyingine ya ndege, na nyingine ya samaki.” Pia anasema kwamba “kuna miili ya mbinguni, na miili ya duniani; lakini utukufu wa miili ya mbinguni ni wa namna moja, na ule wa miili ya duniani ni wa namna nyingine.”—1Ko 15:39, 40.

Kuhusu tofauti iliyoko katika nyama za miili mbalimbali ya kidunia, chapa ya 1942 ya Encyclopaedia Britannica (Buku la 14, ukur. 42) yasema hivi: “Tofauti nyingine ni ule upekee wa kemikali unaodhihirishwa kila mahali, kwa maana inaelekea kila aina tofauti ya kiwiliwili ina protini fulani yenye kuitofautisha kivyake, na utaratibu fulani wa kitabia au mpangilio wa uvunjajivunjaji wa kemikali. Kwa hiyo chini ya ile sifa ya kijumla ya udumifu katikati ya uvunjajivunjaji wa kemikali unaofululiza, kuna mambo matatu: (1) ujenzi unaofanyika ili kujazia uvunjaji wa protini, (2) kuwapo kwa protini hizi zikiwa chembechembe na (3) hali yazo hususa kutoka aina moja hadi aina nyingine.”—Italiki ni zetu.

Upitishaji wa Kani ya Uhai. Kani ya uhai ndani ya viumbe, kwa kuanzishwa itende na Yehova katika ile iliyo ya kwanza ya kila aina (kwa kielelezo, katika binadamu wawili wa kwanza), ingeweza baada ya hapo kupitishwa kwa wazao kupitia utaratibu wa uzazi. Katika mamalia, baada ya utungaji mimba, mama husambaza oksijeni na lishe nyingineyo hadi wakati wa kuzaliwa, wakati ambapo mtoto mchanga huanza kupumua kupitia mianzi yake ya pua, kunyonya, na baadaye kula.

Adamu alipoumbwa, Mungu alifanyiza mwili wa mwanadamu. Ili mwili huo uliotoka kuumbwa uishi na uendelee kuwa hai, roho (kani ya uhai) na upumuaji pia ulihitajiwa. Mwanzo 2:7 husema kwamba Mungu alianza “kupuliza katika mianzi ya pua yake pumzi [namna fulani ya neno nesha·mah′] ya uhai, naye mtu akawa nafsi hai.” Lazima “pumzi ya uhai” iwe inarejezea mengi zaidi ya kuwa pumzi tu au hewa inayotembea kuingia ndani ya mapafu. Ni wazi Mungu alimwandalia Adamu roho au cheche ya uhai na pia ile pumzi inayohitajiwa ili kuendelea kumweka akiwa hai. Sasa Adamu alianza kuwa na uhai akiwa mtu, kuonyesha tabia za kiutu, na kupitia usemi na vitendo vyake angeweza kuonyesha wazi kwamba yeye alikuwa na kiwango cha juu zaidi kuliko wanyama, kwamba yeye alikuwa “mwana wa Mungu,” aliyefanywa katika mfano na sura Yake.—Mwa 1:27; Lu 3:38.

Uhai wa mwanadamu na wanyama hutegemea kani ya uhai iliyoanzishwa awali katika ile iliyo ya kwanza ya kila aina na pia pumzi ili kuendeleza hiyo kani ya uhai. Sayansi ya viumbe-hai huthibitisha uhakika huo. Hilo laonekana wazi wanapotenganisha utaratibu wa kifo uwe wa aina mbili: Kifo cha viungo-mwili, au kimfumo (nyakati nyingine kinaitwa katika Kiingereza clinical death), ambacho ni kikomo cha utenda-kazi wa ubongo, na vilevile viungo vya uzungushaji-damu na upumuaji (mwili ukiwa kiungo kimoja huwa umekufa), na kifo cha tishu (nyakati nyingine katika Kiingereza huitwa biological death), ule mtokomeo mzima wa vitendo vya uhai vya mjumlisho wote wa viungo vya mwili. Kwa hiyo, ijapokuwa kifo cha viungo-mwili kimetukia, kani ya uhai huendelea kukwamilia chembe za tishu za mwili hadi kila chembe iwe imekufa kabisa (kifo cha tishu).

Uzee na Kifo. Maumbo yote ya uhai wa mimea, na vilevile uhai wa wanyama, ni ya mpito. Swali la muda mrefu miongoni mwa wanasayansi limekuwa ni hili, Ni kwa nini mwanadamu huzeeka na kufa?

Wanasayansi fulani hudokeza kwamba kuna urefu wa kipimo cha maisha ulioamuliwa na jeni kwa kila chembe. Ili kuunga mkono hilo, wao hutaja majaribio ambayo katika hayo chembe zilizokuzwa katika mazingira yasiyo ya asili zilionekana kuwa zinakoma kugawanyika baada ya migawanyiko 50 hivi. Hata hivyo, wanasayansi wengine, hubisha kwamba majaribio hayo hayatoi ufahamu juu ya ni kwa nini viwiliwili vizima huzeeka. Maelezo mengine mbalimbali hutolewa, kutia ndani nadharia kwamba ubongo hutoa hormoni ambazo hutimiza sehemu kubwa katika kuzeeka na hatimaye kifo. Jambo la kwamba ni lazima mtu awe mwangalifu asikubali nadharia moja kuliko nyingine linadokezwa na maelezo ya Roy L. Walford, M.D., aliyesema hivi: “Haistaajabishi wala hata kushangaza kwamba huenda hatimaye kielelezo cha Hayflick [nadharia kwamba uzee umetiwa ndani ya muundo wa jeni za chembe] kikathibitika kuwa si kweli, au mahali pake pachukuliwe na kielelezo kilicho bora zaidi lakini ambacho vilevile hatimaye kitakuwa si cha kweli. Kila jambo ni la kweli kwa wakati wake.”—Maximum Life Span, 1983, ukur. 75.

Katika kuyafikiria magunduzi na mikataa ya wanasayansi, inapasa kuangaliwa kwamba walio wengi hawampi Muumba sifa ya kutokeza uhai. Kupitia jitihada zao wenyewe, wanatumaini kugundua siri ya uzee na kifo ili warefushe uhai wa kibinadamu kwa wakati usio na kipimo. Wanaupuuza uhakika wa kwamba Muumba mwenyewe aliamrisha adhabu ya kifo kwa binadamu wawili wa kwanza, akaitekeleza adhabu hiyo katika njia ambayo mwanadamu haelewi kikamili; vivyo hivyo, yeye pia anaweka mbele thawabu ya uzima wa milele kwa wale wanaodhihirisha imani katika Mwanaye.—Mwa 2:16, 17; 3:16-19; Yoh 3:16.

Adamu alipoteza uhai wake na wa wazao. Adamu alipoumbwa, Mungu aliweka katika bustani ya Edeni “mti wa uzima.” (Mwa 2:9) Bila shaka, ndani ya matunda ya mti huo hamkuwa na sifa za kutoa uhai, bali huo uliwakilisha uhakikisho wa Mungu wa kuwa na uzima “mpaka wakati usio na kipimo” kwa mtu ambaye Mungu angemruhusu ale matunda yake. Kwa kuwa mti huo uliwekwa hapo na Mungu kwa kusudi fulani, bila shaka Adamu angeliruhusiwa ale tunda hilo baada ya kuwa mwaminifu kufikia hatua fulani ambayo Mungu aliichukulia kuwa inatosha na kuridhisha. Adamu alipofanya kosa la kukiuka, alizuiliwa asiwe na fursa ya kula kutokana na mti huo, na Yehova akasema hivi: “Sasa ili asije akanyoosha mkono wake achukue matunda kutoka pia katika mti wa uzima na kula na kuishi mpaka wakati usio na kipimo,— .” Kisha Yehova akaambatanisha maneno yake na kitendo. Yeye hangeruhusu mtu asiyestahili uzima aishi katika bustani iliyotengenezwa kwa ajili ya watu waadilifu wala ale kutoka katika mti wa uzima.—Mwa 3:22, 23.

Adamu, ambaye alikuwa amefurahia uzima mkamilifu wenye kutegemea utii kwa Yehova (Mwa 2:17; Kum 32:4), sasa aliona ndani yake mwenyewe athari za dhambi na tunda lake, kifo. Hata hivyo, nguvu ya uhai wake ilikuwa imara. Hata akiwa katika hali yake yenye huzuni, akiwa amekatiliwa mbali kutoka kwa Mungu na hali ya kiroho ya kweli, yeye aliishi miaka 930 kabla ya kuchukuliwa na kifo. Hapo wakati huo ukiendelea, aliweza kupitisha, si uhai uliojaa kabisa, bali kipimo fulani cha uhai, kwa wazao wake ambao wengi wao waliishi kuanzia miaka 700 hadi 900. (Mwa 5:3-32) Lakini utaratibu huo uliomtendekea Adamu unaelezwa hivi na Yakobo, ndugu-nusu wa Yesu: “Kila mtu hujaribiwa kwa kuvutwa na kushawishiwa na tamaa yake mwenyewe. Kisha tamaa, wakati imetunga mimba, huzaa dhambi; nayo dhambi, wakati imetimizwa, huleta kifo.”—Yak 1:14, 15.

Anachohitaji Mwanadamu Apate Uzima. Wachunguzi wa kisayansi walio wengi hawapuuzi tu kisababishi cha kifo katika jamii yote ya wanadamu, bali la maana zaidi, wanapuuza jambo kuu linalohitajika kupata uzima wa milele. Ingawa ni lazima mwili wa kibinadamu ulishwe na kuburudishwa daima kupitia upumuaji, unywaji, na ulaji, kuna kitu cha muhimu zaidi kinachohitajiwa ili kuendelea kuwa hai. Kanuni hiyo ilielezwa hivi na Yehova: “Mwanadamu haishi kwa mkate tu bali mwanadamu huishi kwa kila neno la kinywa cha Yehova.” (Kum 8:3) Yesu Kristo alirudia taarifa hiyo na pia akasema hivi: “Chakula changu ni mimi kufanya mapenzi yake aliyenituma na kuimaliza kazi yake.” (Yoh 4:34; Mt 4:4) Pindi nyingine yeye alijulisha hivi: “Kama vile Baba aliye hai alivyonituma, nami ninaishi kwa sababu ya Baba, yule ambaye pia hunila mimi, hata huyo ataishi kwa sababu yangu.”—Yoh 6:57.

Mwanadamu alipoumbwa, alifanywa katika mfano wa Mungu, kulingana na sura yake. (Mwa 1:26, 27) Bila shaka, hilo halikumaanisha mfano au sura ya kihalisi, kwa maana Mungu ni Roho, na mwanadamu ni nyama. (Mwa 6:3; Yoh 4:24) Lilimaanisha kwamba mwanadamu, akiwa tofauti na “wanyama wasiofikiri” (2Pe 2:12), alikuwa na uwezo wa kufikiri; alikuwa na sifa kama za Mungu, kama vile upendo, utambuzi wa haki, hekima, na uwezo. (Linganisha Kol 3:10.) Alikuwa na uweza wa kuelewa ni kwa nini anaishi na kusudi la Muumba kumwelekea. Kwa hiyo yeye, tofauti na wanyama, alipewa uwezo wa kuwa na hali ya kiroho. Angeweza kumthamini na kumwabudu Muumba wake. Uwezo huo ulitokeza uhitaji fulani ndani ya Adamu. Alihitaji zaidi ya chakula halisi; ilikuwa lazima awe na chakula cha kiroho; ilikuwa lazima hali yake ya kiroho idhihirishwe kwa ajili ya hali njema yake ya kiakili na kiroho.

Basi, bila Yehova Mungu na maandalizi yake ya kiroho haiwezekani uzima uendelee kwa wakati usio na kipimo. Kwa habari ya kuishi milele, Yesu alisema hivi: “Uzima wa milele ndio huu, waendelee kupata ujuzi juu yako wewe, Mungu wa pekee wa kweli, na juu ya yule uliyemtuma, Yesu Kristo.”—Yoh 17:3.

Kupata uzima upya. Akiwa na kusudi la kurudishia jamii ya wanadamu ukamilifu wa kiwiliwili na taraja la uzima wa milele, Yehova ameiandaa kweli, lile “neno la uzima.” (Yoh 17:17; Flp 2:16) Kuifuata kweli kutamwongoza mtu apate ujuzi kuhusu jinsi Mungu alivyotoa Yesu Kristo, aliyejitoa “kuwa fidia badala ya wengi.” (Mt 20:28) Ni kupitia njia hii tu mwanadamu anaweza kurudishwa kwenye hali kamili ya kiroho na vilevile uzima wa kimwili.—Mdo 4:12; 1Ko 1:30; 15:23-26; 2Ko 5:21; ona RANSOM.

Basi, kupata uzima upya kunakuja kupitia Yesu Kristo. Anaitwa “Adamu wa mwisho . . . roho inayotoa uhai.” (1Ko 15:45) Unabii unamtaja kuwa “Baba wa Milele” (Isa 9:6) na kuwa yeye ‘aliyeimwaga nafsi yake mpaka kufa,’ ambaye nafsi yake ‘ilifanywa kuwa toleo la hatia.’ Yeye, akiwa ndiye “Baba” huyo, anaweza kuwapa upya jamii ya wanadamu uzima, kwa njia hiyo awape uzima wale wanaodhihirisha imani katika toleo la nafsi yake na walio watiifu.—Isa 53:10-12.

Tumaini la wanadamu wa nyakati za kale. Wanadamu waaminifu wa nyakati za kale walikuwa na tumaini la uzima. Mtume Paulo anataja jambo hilo. Anarejeza kwenye wakati wa nyuma kwa uzao wa Abrahamu kabla ya ile Sheria kutolewa, naye anajisema kuwa, Mwebrania, kana kwamba yeye alikuwa hai wakati huo, katika maana ya kwamba yeye alikuwa katika viuno vya mababu zake. Anatoa hoja hii: “Wakati mmoja nilikuwa hai bila sheria; lakini amri ilipofika, dhambi ikawa hai tena, lakini mimi nikafa. Na amri iliyokuwa ya kuongoza kwenye uzima, niliiona hii kuwa ya kuongoza kwenye kifo.” (Ro 7:9, 10; linganisha Ebr 7:9, 10.) Wanadamu kama Abeli, Enoko, Noa, na Abrahamu walikuwa na tumaini katika Mungu. Walisadiki juu ya “uzao” ambao ungeponda kichwa cha nyoka, jambo ambalo lingemaanisha kuokolewa. (Mwa 3:15; 22:16-18) Waliutazamia Ufalme wa Mungu, “jiji lililo na misingi ya kweli.” Walisadiki juu ya kufufuliwa kwa wafu warudi kwenye uzima.—Ebr 11:10, 16, 35.

Alipotoa ile Sheria, Yehova alisema hivi: “Nanyi mtazishika sheria zangu na maamuzi yangu ya hukumu, ambazo ikiwa mtu atazifanya, yeye pia ataishi kwa hizo.” (Law 18:5) Bila shaka wale Waisraeli walioipokea Sheria waliishangilia kuwa inawapa tumaini la uzima. Sheria hiyo ilikuwa “takatifu na ya uadilifu” nayo ingemtia alama kuwa mwadilifu kabisa mtu ambaye angeweza kuishi kikamili kulingana na viwango vyake. (Ro 7:12) Lakini, badala ya kutoa uzima, Sheria hiyo iliwaonyesha Israeli wote, na jamii ya wanadamu kwa ujumla, kuwa wasiokamilika na watenda dhambi. Na zaidi, iliwalaani Wayahudi wapatwe na kifo. (Gal 3:19; 1Ti 1:8-10) Ni kweli, kama Paulo anavyosema, “amri ilipofika, dhambi ikawa hai tena, lakini mimi nikafa.” Kwa hiyo, uzima haungeweza kuja kupitia ile Sheria.

Mtume huyo anatoa hoja hii: “Kama ingalitolewa sheria inayoweza kutoa uhai, kwa kweli uadilifu ungalikuwa kwa njia ya sheria.” (Gal 3:21) Sasa, Wayahudi, wakiwa wamelaaniwa na hiyo Sheria, hawakuonyeshwa tu kuwa watenda dhambi wakiwa wazao wa Adamu bali pia walikuwa chini ya udhaifu wa ziada. Kwa sababu hiyo, Kristo alikufa juu ya mti wa mateso, kama asemavyo Paulo: “Kristo kwa kutununua alituachilia huru kutoka katika laana ya Sheria kwa yeye kuwa laana badala yetu, kwa sababu imeandikwa: ‘Amelaaniwa kila mtu aliyetundikwa juu ya mti.’” (Gal 3:13) Kwa kuondoa kipingamizi hicho, yaani, laana iliyoletwa juu ya Wayahudi kupitia uvunjaji wao wa ile Sheria, Yesu Kristo aliondoa kizuizi hiki cha uzima kwa ajili ya Wayahudi, akawapa fursa ya uzima. Hivyo, fidia yake ingeweza kuwafaidi wao na vilevile wengine.

Uzima wa milele ni thawabu kutoka kwa Mungu. Ni wazi katika Biblia yote kwamba tumaini la watumishi wa Yehova limekuwa ni kupokea uzima wa milele mikononi mwa Mungu. Tumaini hilo limewatia moyo wadumishe uaminifu. Nalo si tumaini la ubinafsi. Mtume huyo anaandika hivi: “Zaidi ya hayo, bila imani haiwezekani kamwe kumpendeza vema, kwa maana yule anayemkaribia Mungu lazima aamini kwamba yeye yuko na kwamba yeye huwa mthawabishaji wa wale wanaomtafuta kwa bidii.” (Ebr 11:6) Yeye ni Mungu wa aina hiyo; hiyo ni mojawapo sifa ambazo kwa ajili yake yeye anastahili ujitoaji kamili kutoka kwa viumbe vyake.

Kutoweza kufa, kutoharibika, uzima wa kimungu. Biblia husema juu ya Yehova akiwa na hali ya kutoweza kufa na kutoharibika. (1Ti 1:17) Jambo hilo amemkabidhi kwanza Mwanaye. Wakati mtume Paulo alipomwandikia Timotheo, Kristo ndiye peke yake aliyekuwa amepewa hali ya kutoweza kufa. (1Ti 6:16) Lakini wengine wameahidiwa jambo hilo, wale wanaokuwa ndugu za kiroho wa Kristo. (Ro 2:7; 1Ko 15:53, 54) Pia, hawa wanakuwa washiriki wa “asili ya kimungu”; wanashiriki pamoja na Kristo katika utukufu wake. (2Pe 1:4) Malaika ni viumbe vya kiroho, lakini wao hawana hali ya kutoweza kufa, maana wale wanaokuwa roho waovu wataangamizwa.—Mt 25:41; Lu 4:33, 34; Ufu 20:10, 14; ona IMMORTALITY; INCORRUPTION.

Uzima wa kidunia bila kuharibika. Vipi juu ya wengine kati ya jamii ya wanadamu wasiopokea uzima wa mbinguni? Mtume Yohana anamnukuu Yesu kuwa akisema hivi: “Kwa maana Mungu aliupenda ulimwengu sana hivi kwamba akamtoa Mwana wake mzaliwa-pekee, ili kila mtu anayemwamini asiangamizwe bali awe na uzima wa milele.” (Yoh 3:16) Katika mfano wake wa kondoo na mbuzi, wale kati ya mataifa wanaotenganishwa kuwekwa kwenye mkono wa kulia wa Yesu wanaingia “katika uzima wa milele.” (Mt 25:46) Paulo anazungumza juu ya “wana wa Mungu” na “warithi pamoja na Kristo” na kusema kwamba “uumbaji unangojea na kutazamia kwa hamu kufunuliwa kwa wana wa Mungu.” Kisha anasema, “uumbaji wenyewe pia utawekwa huru kutoka katika utumwa wa uharibifu na kuwa na uhuru wenye utukufu wa watoto wa Mungu.” (Ro 8:14-23) Adamu alipoumbwa akiwa binadamu mkamilifu alikuwa “mwana [au mtoto] wa Mungu.” (Lu 3:38) Njozi ya kinabii ya Ufunuo 21:1-4 inataja wakati wa kuwapo “mbingu mpya” na “dunia mpya” na kutoa ahadi kwamba ndipo “kifo hakitakuwapo tena, wala maombolezo wala kilio wala maumivu hayatakuwapo tena.” Kwa kuwa ahadi hii haitolewi kwa viumbe vya roho, bali kwa “wanadamu” kihususa, inatoa uhakikisho kwamba jamii mpya ya kidunia ya binadamu chini ya “mbingu mpya” itaona urudishaji wa akili na mwili kwa ukamili wa afya na uzima wa milele wakiwa “watoto wa Mungu” wa kidunia.

Katika amri aliyompa Adamu, Mungu alidokeza kwamba ikiwa Adamu angetii, yeye hangekufa. (Mwa 2:17) Kwa hiyo, kwa jamii ya wanadamu, wakati adui wa mwisho wa mwanadamu, kifo, kitakapobatilishwa, hakutakuwako dhambi inayofanya kazi ndani ya miili yao ili kuleta kifo. Hadi wakati usio na kipimo wao hawatahitaji kufa. (1Ko 15:26) Kubatilishwa huko kwa kifo kutatukia mwishoni mwa utawala wa Kristo, ambao kitabu cha Ufunuo kinaonyesha una urefu wa miaka 1,000. Humu inasemekana kuhusu wale wanaokuwa wafalme na makuhani pamoja na Kristo kwamba “wakawa hai na kutawala wakiwa wafalme pamoja na Kristo kwa miaka elfu.” Lazima “wale wafu wengine” ambao hawawi hai “mpaka ile miaka elfu ilipokwisha” wawe ni wale walio hai mwishoni mwa ile miaka elfu, lakini kabla ya Shetani kuachiliwa kutoka katika abiso na kuleta jaribu la kukata maneno juu ya jamii ya wanadamu. Kufikia mwishoni mwa miaka elfu, watu duniani watakuwa wamefikia ukamilifu wa kibinadamu, wakiwa katika hali ambayo Adamu na Hawa walikuwa nayo kabla ya kutenda dhambi. Sasa watakuwa kikweli na uzima katika ukamilifu. Baada ya hapo wale ambao watapita lile jaribu wakati Shetani atakapoachiliwa kwa muda mfupi kutoka katika abiso wataweza kufurahia uzima huo milele.—Ufu 20:4-10.

Njia ya Uzima. Yehova, Chemchemi ya uzima, ameifunua njia ya uzima kupitia Neno lake la kweli. Bwana Yesu Kristo “ameangaza nuru juu ya uzima na kutoweza kuharibika kupitia habari njema.” (2Ti 1:10) Aliwaambia wanafunzi wake hivi: “Roho ndiyo inayotokeza uzima; mwili hauna faida hata kidogo. Maneno ambayo nimewaambia ni roho na ni uzima.” Baadaye kidogo Yesu aliwauliza mitume wake kama wangemwacha, kama walivyofanya wengine. Petro alijibu hivi: “Bwana, tutaenda kwa nani? Wewe una maneno ya uzima wa milele.” (Yoh 6:63, 66-68) Mtume Yohana alimwita Yesu “neno la uzima,” na kusema hivi: ‘Kupitia kwake kulikuwa uzima.’—1Yo 1:1, 2; Yoh 1:4.

Kutokana na maneno ya Yesu ni wazi kwamba jitihada za binadamu za kurefusha maisha hadi wakati usio na kipimo au nadharia kwamba taratibu au mipangilio fulani ya ulaji itawapa jamii ya wanadamu uzima ni ubatili. Faida kubwa zaidi ambayo mambo hayo yanaweza kuleta ni kuboresha afya kwa muda tu. Njia pekee ya uzima ni kutii habari njema, lile “neno la uzima.” (Flp 2:16) Ili apate uzima, ni lazima mtu akaze akili yake “juu ya mambo yaliyo juu, si juu ya mambo yaliyo duniani.” (Kol 3:1, 2) Yesu aliwaambia waliomsikia hivi: “Yule ambaye husikia neno langu na kumwamini yule aliyenituma ana uzima wa milele, naye haingii hukumuni bali amevuka kutoka katika kifo na kuingia katika uzima.” (Yoh 5:24; 6:40) Wao tena si watenda-dhambi waliolaaniwa, katika njia ya kifo. Mtume Paulo aliandika hivi: “Kwa hiyo wale walio katika muungano na Kristo Yesu hawana hukumu ya hatia. Kwa maana sheria ya ile roho ambayo hutokeza uzima katika muungano na Kristo Yesu imewaweka ninyi huru kutoka katika sheria ya dhambi na kifo.” (Ro 8:1, 2) Yohana anasema kwamba Mkristo anajua ‘amevuka kutoka kifo mpaka uzima’ ikiwa anapenda ndugu zake.—1Yo 3:14.

Kwa kuwa “hakuna jina lingine chini ya mbingu walilopewa wanadamu ambalo kupitia hilo lazima sisi tupate kuokolewa,” ni lazima mtu anayetafuta uzima amfuate Kristo. (Mdo 4:12) Yesu alionyesha kwamba ni lazima mtu atambue uhitaji wake wa kiroho; ni lazima awe na njaa na kiu kwa ajili ya uadilifu. (Mt 5:3, 6) Si kwamba tu ni lazima asikie habari njema bali ni lazima pia adhihirishe imani katika Yesu Kristo na kupitia yeye aliitie jina la Yehova. (Ro 10:13-15) Kwa kufuata mfano wa Yesu, yeye atabatizwa katika maji. (Mt 3:13-15; Efe 4:5) Kisha ni lazima aendelee kuutafuta Ufalme na uadilifu wa Yehova.—Mt 6:33.

Ulinde Moyo. Ni lazima mtu ambaye amekuwa mwanafunzi wa Yesu Kristo aendelee kuwa katika njia ya uzima. Anaonywa hivi: “Yeye anayefikiri kuwa amesimama na ajihadhari kwamba asianguke.” (1Ko 10:12) Anashauriwa hivi: “Linda moyo wako kuliko vitu vingine vyote vinavyopaswa kulindwa, kwa maana ndiko zinakotoka chemchemi za uzima.” (Met 4:23) Yesu alionyesha ni kutoka moyoni kwamba mawazo mabaya, uzinzi, mauaji, na kadhalika, huanzia. Mambo hayo yangeongoza kwenye kifo. (Mt 15:19, 20) Kulinda moyo kutokana na mawazo hayo ya moyo kwa kuupa moyo lishe ya kiroho yenye kutoa uhai, ile kweli inayotoka kwa Chemchemi ya uhai inayotakata, kutaendelea kuuepusha moyo usikosee na kumwondoa mtu kwenye njia ya uzima.—Ro 8:6; ona HEART.

Ili mtu alinde maisha yake kwa kuulinda moyo, ni lazima ulimi udhibitiwe. “Kifo na uzima viko katika nguvu za ulimi, naye anayeupenda atakula matunda yake.” (Met 18:21) Yesu alieleza sababu: “Mambo yanayotoka katika kinywa hutoka moyoni, na mambo hayo humtia mtu unajisi.” (Mt 15:18; Yak 3:5-10) Lakini kwa kutumia ulimi vizuri ili kumsifu Mungu na kusema yanayofaa, mtu anaendelea kuwa katika njia ya uzima.—Zb 34:12-14; 63:3; Met 15:4.

Uzima Huu wa Sasa. Mfalme Sulemani, baada ya kujaribu kila jambo ambalo uzima huu unatoa kama ni utajiri, nyumba, bustani, na namna-namna za starehe, alifikia mkataa huu: “Nami nikauchukia uzima, kwa sababu ninavyoona ni kwamba kazi ambayo imefanywa chini ya jua ni yenye msiba, kwa maana kila jambo lilikuwa ni ubatili na kufuatilia upepo.” (Mhu 2:17) Sulemani hakuuchukia uzima wenyewe, kwa maana huo ni ‘zawadi njema na tuzo kamilifu kutoka juu.’ (Yak 1:17) Sulemani alichukia uzima wenye msiba, wenye ubatili ambao mtu hushuhudia akiishi kama ulimwengu wa jamii ya wanadamu ya sasa, ambao uko chini ya ubatili. (Ro 8:20) Kwenye umalizio wa kitabu chake Sulemani alitoa himizo la kumwogopa Mungu wa kweli na kushika amri zake, hiyo ndiyo njia ya uzima halisi. (Mhu 12:13, 14; 1Ti 6:19) Mtume Paulo alisema juu yake mwenyewe na Wakristo wenzake kwamba baada ya wao kuhubiri kwa kujikakamua na kutoa ushahidi juu ya Kristo na ufufuo wakiwa wanakabiliana na mateso, “ikiwa ni katika maisha haya tu tumemtumaini Kristo, sisi ndio wa kusikitikiwa zaidi kati ya watu wote.” Kwa nini? Kwa sababu wangekuwa wametegemea tumaini lisilo la kweli. “Hata hivyo,” Paulo akaendelea kusema, “sasa Kristo amefufuliwa kutoka kwa wafu.” “Kwa hiyo, ndugu zangu wapendwa,” akamalizia kusema, “iweni imara, thabiti, sikuzote mkiwa na mengi ya kufanya katika kazi ya Bwana, mkijua kwamba kazi yenu si ya bure kuhusiana na Bwana.”—1Ko 15:19, 20, 58.

Miti ya Uzima. Kando na ule mti wa uzima katika Edeni (Mwa 2:9), ambao tayari umezungumziwa humu, usemi “mti [miti] wa uzima” hutokea mara nyingine kadhaa katika Maandiko, sikuzote ukiwa na maana ya kitamathali, ya mfano. Hekima inaitwa “mti wa uzima kwa wale wanaoishika,” kwa kuwa itawapa kile wanachohitaji, si ili wafurahie tu uzima wao wa sasa bali pia wapokee uzima wa milele, yaani, ujuzi wa Mungu na ufahamu na akili nzuri ya kutii amri zake.—Met 3:18; 16:22.

“Matunda ya mwadilifu ni mti wa uzima, naye anayevuta nafsi za watu ni mwenye hekima,” yasema methali nyingine. (Met 11:30) Mtu mwadilifu, kupitia usemi na kielelezo, hushinda nafsi, yaani, kwa kumsikiliza, watu hupata lishe ya kiroho, wanaongozwa wakamtumikie Mungu, na kupokea uzima ambao Mungu anafanya uwezekane. Vivyo hivyo, “utulivu wa ulimi ni mti wa uzima, lakini upotovu wake humaanisha kuvunjika katika roho.” (Met 15:4) Usemi mtulivu wa mwenye hekima husaidia na kuiburudisha roho ya wale wanaomsikia, ukizilisha sifa njema zilizo ndani yao, na kuwasaidia kutembea katika njia ya uzima, lakini upotovu wa ulimi ni kama tunda baya; huleta shida na kuvunjika moyo, na kuwadhuru wale wanaousikia.

Methali 13:12 yasema hivi: “Tarajio lililocheleweshwa linafanya moyo uwe mgonjwa, lakini kitu kinachotamaniwa kinapokuja ni mti wa uzima.” Utimizo wa tamaa iliyosubiriwa muda mrefu huimarisha na kuburudisha, unatia nguvu mpya.

Yesu Kristo aliyetukuzwa anamwahidi Mkristo anayeshinda kwamba Yeye atampa ruhusa kula kutoka kwa “ule mti wa uzima, ulio katika paradiso ya Mungu.” (Ufu 2:7) Tena, katika mistari ya mwisho ya kitabu cha Ufunuo, twasoma hivi: “Na yeyote akiondoa lolote kutoka katika maneno ya kitabu cha unabii huu, Mungu ataondoa fungu lake kutoka katika ile miti ya uzima na kutoka katika lile jiji takatifu, mambo ambayo yameandikwa katika kitabu hiki cha kukunjwa.” (Ufu 22:19) Katika muktadha wa Maandiko haya mawili, Kristo Yesu anasema na wale ambao ni washindi, ambao ‘kifo cha pili hakitawadhuru’ (Ufu 2:11), watakaopewa “mamlaka juu ya mataifa” (Ufu 2:26), watakaofanywa kuwa “nguzo katika hekalu la Mungu wangu” (Ufu 3:12), na watakaoketi pamoja na Kristo katika kiti chake cha ufalme mbinguni. (Ufu 3:21) Kwa hiyo mti au miti hiyo haiwezi kuwa halisi, kwa maana washindi wanaokula ni wale ambao ni washiriki wa mwito wa mbinguni (Ebr 3:1), wakiwa na mahali walipowekewa kando mbinguni. (Yoh 14:2, 3; 2Pe 1:3, 4) Kwa hiyo mti (miti) ungefananisha uandalizi wa Mungu kwa ajili ya uzima wenye kuendelea, katika kisa hiki, ukiwa ni uzima wa mbinguni, usioweza kufa ambao waaminifu hao wanapewa wakiwa washindi pamoja na Kristo.

Pia “miti ya uzima” inatajwa katika muktadha tofauti, kwenye Ufunuo 22:1, 2. Hapa mataifa yanaonyeshwa yakiwa yanakula majani ya miti hiyo kwa kusudi la kuponywa. Wako kando ya mto unaotiririka kutoka kwenye hekalu ambalo ni makao ya kifalme ya Mungu, ambamo mna kiti chake cha ufalme. Picha hii inaonekana baada ya ile tamasha ya kuanzishwa kwa mbingu mpya na dunia mpya na taarifa kwamba “hema la Mungu liko pamoja na wanadamu.” (Ufu 21:1-3, 22, 24) Basi, kwa njia ya mfano, miti hiyo ni maandalizi ya kuponya yenye kuendeleza uzima kwa ajili ya jamii ya binadamu, kwa ajili ya wao kuwa na uzima wa milele hatimaye. Chanzo cha maandalizi hayo ni kiti cha ufalme cha Mungu na cha Mwana-Kondoo Yesu Kristo.

“Kitabu cha kukunjwa cha uzima” au “kitabu” cha Mungu kinarejezewa mara kadhaa. Kwa wazi kina majina ya wale wote ambao, kwa sababu ya imani yao, wako katika mstari wa kupokea ruhusa ya kuwa na uzima wa milele ama mbinguni au duniani. Kina majina ya watumishi wa Mungu “tangu kuwekwa msingi wa ulimwengu,” yaani, ulimwengu wa jamii ya wanadamu wanaoweza kukombolewa. Kwa hiyo, ni wazi jina la kwanza lililoandikwa kwenye hicho “kitabu cha kukunjwa” ni la Abeli mwadilifu.—Ufu 17:8; Mt 23:35; Lu 11:50, 51.

Ni nini kinachofananishwa na jina la mtu kuandikwa katika “kitabu” au “kitabu cha kukunjwa cha uzima” cha Mungu?

Jambo la kwamba jina la mtu linaandikwa katika “kitabu cha uzima” halimfanyi huyo awe ameandikiwa kimbele kuwa atapata uzima wa milele. Kubaki kwa jina lake humo kwategemea utii wake. Kwa hivyo, Musa alimsihi hivi Yehova kwa ajili ya Israeli: “Sasa ikiwa utasamehe dhambi yao,—na ikiwa sivyo, nifute, tafadhali, kutoka katika kitabu chako ambacho umeandika.” Yehova alijibu hivi: “Yeyote ambaye amenitendea dhambi, nitamfutilia mbali kutoka katika kitabu changu.” (Kut 32:32, 33) Hilo laonyesha kwamba orodha ya majina katika “kitabu” hicho ingekuwa na mabadiliko kwa sababu ya wengine kukosa kutii, majina yao ‘yafutwe’ kutoka kwenye “kitabu” hicho.—Ufu 3:5.

Katika ule wonyesho wa hukumu kwenye Ufunuo 20:11-15, wakati wa Utawala wa Milenia wa Kristo kile “kitabu cha kukunjwa cha uzima” kinaonyeshwa kikiwa kimefunguliwa kitiwe majina zaidi; vitabu vya kukunjwa vya maagizo vinafunguliwa pia. Kwa hivyo, wale wanaorudi katika ‘ufufuo wa wasio waadilifu’ watakuwa na fursa ya kuandikwa majina yao kwenye “kitabu cha kukunjwa cha uzima,” bora watende kwa utii vitendo vinavyopatana na hivyo vitabu vya kukunjwa vya maagizo. (Mdo 24:15) Bila shaka, tayari watumishi waaminifu wa Mungu wanaorudi katika ‘ufufuo wa waadilifu’ watakuwa na majina yao katika hicho “kitabu cha kukunjwa cha uzima.” Kupitia utii wao mshikamanifu kwa maagizo ya kimungu, wataendelea kuyadumisha majina yao ndani yacho.

Ni jinsi gani mtu anahifadhi daima jina lake katika “kitabu cha uzima”? Kwa wale walio katika mstari wa kupokea uzima wa mbinguni, ni kwa ‘kuushinda’ ulimwengu huu kupitia imani yao, wakijithibitisha ‘kuwa waaminifu hata kufikia kifo.’ (Ufu 2:10; 3:5) Kwa wale walio katika mstari wa kupokea uzima duniani, ni kwa kuwa washikamanifu kwa Yehova wakipita mtihani wa mwisho, wa kukata maneno mwishoni mwa Utawala wa Milenia wa Kristo. (Ufu 20:7, 8) Wale wanaodumisha utimilifu kulipita jaribu hilo la mwisho watahifadhiwa majina yao daima na Mungu katika “kitabu cha uzima,” kwa njia hiyo Yehova akiri kwamba wao ni waadilifu katika maana kamili na wenye kustahili haki ya kuwa na uzima wa milele duniani.—Ro 8:33.

‘Kitabu cha kukunjwa cha Mwana-Kondoo.’ “Kitabu cha kukunjwa cha uzima cha Mwana-Kondoo” ni kitabu cha kukunjwa kilicho tofauti, kwa wazi kikiwa na majina ya wale tu ambao Mwana-Kondoo, Yesu Kristo, anashiriki pamoja nao utawala wake wa Ufalme, kutia ndani wale ambao wangali duniani ambao wako katika mstari wa kupokea uzima wa mbinguni. (Ufu 13:8; linganisha Ufu 14:1, 4.) Wale walioandikishwa katika ‘kitabu cha kukunjwa cha Mwana-Kondoo’ wanatajwa ni kana kwamba wanaliingia lile jiji takatifu, Yerusalemu Jipya, kwa njia hiyo wanakuwa sehemu ya Ufalme wa Kimasihi wa mbinguni. (Ufu 21:2, 22-27) Majina yao yanaandikwa katika ‘kitabu cha kukunjwa cha Mwana-Kondoo’ na pia katika kile kitabu kingine cha kukunjwa, “kitabu cha uzima” cha Mungu.—Flp 4:3; Ufu 3:5.

Mto wa Maji ya Uzima. Katika njozi ya Yohana katika kitabu cha Ufunuo, aliona “mto wa maji ya uzima, mwangavu kama fuwele, ukitiririka kutoka katika kiti cha ufalme cha Mungu na cha Mwana-Kondoo” ukiteremka kutoka katikati ya njia pana ya lile jiji takatifu, Yerusalemu Jipya. (Ufu 22:1, 2; 21:2) Maji ni muhimu kwa ajili ya uzima. Wakati unaoonyeshwa katika njozi hiyo ni baada ya kuanzishwa kwa “mbingu mpya na dunia mpya; kwa maana mbingu ya kwanza na dunia ya kwanza zilikuwa zimepitilia mbali.” (Ufu 21:1) Muktadha unaonyesha mto huo unatiririka baada ya kuharibiwa kwa mfumo wa mambo wa sasa. Njozi hiyo inazungumza juu ya miti iliyo kando ya mto huo ikizaa matunda, na juu ya majani ambayo ni kwa ajili ya kuyaponya mataifa. Kwa hiyo, maji hayo yenye kutoa uzima, yangekuwa ni maandalizi ya uzima ambayo Yehova ametokeza kupitia Mwana-Kondoo, Yesu Kristo, kwa ajili ya wote duniani ambao watapokea uzima.

Baada ya kuripoti juu ya mambo mengine ya ufunuo huo ulioongozwa na roho, Yohana aliandika hivi: “Roho na bibi-arusi huendelea kusema: ‘Njoo!’” naye akamwamuru yeyote anayesikia aseme: “Njoo!” kisha kutoa mwaliko kwa yeyote mwenye kiu “achukue maji ya uzima bure.” Hata kabla ya mwisho wa mfumo wa mambo wa sasa roho na bibi-arusi wanaalika watu waanze kunywa kutoka katika maandalizi ya Mungu ya kupata uzima wa milele kupitia Mwana-Kondoo wa Mungu. Waalikwa hao pia wanaweza kutazamia kunywa kutoka katika mto wa maji ya uzima katika njia ambayo wataponywa kabisa chini ya huduma za Mwana-Kondoo na bibi-arusi wake baada ya mfumo wa kale kuharibiwa.—Ufu 22:17.

“Umajimaji wa Uhai.” Kwenye Zaburi 32:1-5 Daudi anaonyesha furaha inayoambatana na msamaha, japo pia anaonyesha taabu inayompata mtu kabla ya kuungama kwa Yehova kosa la ukiukaji na kupokea msamaha wa Mungu. Kabla ya yeye kuungama na alipokuwa akijaribu kuficha kosa lake, mtunga-zaburi anapigwa na dhamiri yake na kusema hivi: “Umajimaji wa uhai wangu umenyauka kama wakati wa joto kavu la kiangazi.” Jaribio la kunyamazisha dhamiri yenye hatia lilimchosha, na maumivu yalipunguza nguvu yake kama vile mti unavyoweza kupoteza umajimaji wenye kutoa uhai wakati wa ukame au katika joto kali, kavu la kiangazi. Inaonekana maneno ya Daudi yanaonyesha alipatwa na athari mbaya kiakili na kimwili pia, au angalau alikuwa amepoteza shangwe yake nyingi ya maisha, kwa sababu ya kukosa kuungama dhambi yake. Ni ungamo kwa Yehova tu ambalo lingeweza kuleta msamaha na faraja.—Met 28:13.

“Mfuko wa Uzima.” Wakati Abigaili alipomsihi Daudi aachane na azma yake ya kulipa kisasi juu ya Nabali, na hapo akamzuia asiingie katika hatia ya damu, alisema hivi: “Wakati mwanadamu atakaposimama ili kukufuatilia na kuitafuta nafsi yako, nafsi ya bwana wangu itakuwa imefungwa katika mfuko wa uzima pamoja na Yehova Mungu wako; lakini nafsi ya adui zako yeye ataitupa mbali kama kutoka ndani ya tundu la kombeo.” (1Sa 25:29-33) Kama vile mtu anavyofunga kitu chenye thamani ili akilinde na kukihifadhi, ndivyo uzima wa Daudi ulivyokuwa mikononi mwa Mungu aliye hai, na Yeye angehifadhi uhai wa Daudi kutokana na adui zake, maadamu Daudi hakujaribu kujiletea wokovu wake kupitia mkono wake mwenyewe, bali angojee Yehova. Hata hivyo, Mungu angetupilia mbali nafsi ya adui za Daudi.