Sura ya 25
Mfalme na Wakuu Wake
1, 2. Ni jambo gani linaloweza kusemwa kuhusu Hati-Kunjo ya Isaya ya Bahari ya Chumvi?
KUELEKEA mwishoni mwa miaka ya 1940, hati-kunjo nyingi ziligunduliwa katika mapango yaliyo karibu na Bahari ya Chumvi, katika Palestina. Hati-kunjo hizo zikaja kuitwa Hati-Kunjo za Bahari ya Chumvi na yaaminika kuwa ziliandikwa wakati fulani kati ya mwaka wa 200 K.W.K. na 70 W.K. Kati ya hizo, inayojulikana sana ni hati-kunjo ya Isaya iliyoandikwa kwa Kiebrania kwenye ngozi yenye kudumu. Ni sehemu chache tu za hati-kunjo hiyo zinazokosekana, na kuna tofauti ndogo sana kati ya maandishi yake na yale ya hati ya Kimasora ya karibu miaka 1,000 baadaye. Basi, hati hiyo yaonyesha upitishaji sahihi wa maandishi ya Biblia.
2 Kinachostahili kuangaliwa katika Hati-Kunjo ya Isaya ya Bahari ya Chumvi ni kwamba mwandishi fulani ametia alama ya “X” pambizoni mwa ile sehemu ambayo leo yajulikana kuwa Isaya sura ya 32. Hatujui sababu ya mwandishi huyo kuweka alama hiyo, lakini twajua kuwa kuna jambo la pekee kuhusu sehemu hiyo ya Biblia Takatifu.
Kutawala kwa Uadilifu na Haki
3. Ni utawala gani unaotabiriwa katika kitabu cha Isaya na cha Ufunuo?
3 Isaya sura ya 32 inaanza kwa unabii wenye kusisimua ambao unatimizwa kwa njia ya pekee leo: “Tazama, mfalme atamiliki kwa haki [“uadilifu,” “BHN”], na wakuu watatawala kwa hukumu [“haki,” “BHN”].” (Isaya 32:1) Naam, “Tazama”! Neno hilo latukumbusha neno kama hilo lililo kwenye kitabu cha mwisho cha unabii katika Biblia: “Yeye aketiye juu ya kiti cha ufalme akasema: ‘Tazama! Mimi ninafanya vitu vyote kuwa vipya.’” (Ufunuo 21:5) Kitabu cha Isaya kiliandikwa miaka ipatayo 900 kabla ya kuandikwa kwa kitabu cha Ufunuo. Vitabu vyote hivyo viwili vya Biblia vyafafanua vizuri utawala mpya—“mbingu mpya,” inayojumuisha Mfalme, Kristo Yesu, aliyetawazwa mbinguni mwaka wa 1914, na watawala-wenzi 144,000 ‘walionunuliwa kutoka miongoni mwa wanadamu’—pamoja na “dunia mpya,” familia ya kibinadamu iliyoungana duniani kote.a (Ufunuo 14:1-4; 21:1-4; Isaya 65:17-25) Dhabihu ya fidia ya Kristo ndiyo inayofanya mpango huo wote uwezekane.
4. Ni kiini gani cha dunia mpya kilichopo sasa?
4 Baada ya kuona katika maono kutiwa muhuri kwa mwisho kwa watawala-wenzi hao 144,000, mtume Yohana aripoti hivi: “Nikaona, na, tazama! umati mkubwa, ambao hakuna mtu aliyeweza kuuhesabu, kutoka katika mataifa yote na makabila na vikundi vya watu na lugha, wamesimama mbele ya kiti cha ufalme na mbele ya Mwana-Kondoo.” Hicho ndicho kiini cha dunia mpya—umati mkubwa ambao hesabu yake ni mamilioni, ambao wamekusanywa upande wa mabaki wachache kati ya wale 144,000 ambao wengi wao wamezeeka. Umati huo mkubwa utaokoka dhiki kubwa inayokaribia haraka halafu waaminifu waliofufuliwa na mabilioni ya wengine watakaopewa nafasi ya kudhihirisha imani watajiunga nao katika dunia Paradiso. Wote watakaodhihirisha imani hiyo watapewa baraka ya uhai udumuo milele.—Ufunuo 7:4, 9-17.
5-7. “Wakuu” waliotabiriwa wanatimiza wajibu gani katika kundi la Mungu?
5 Hata hivyo, maadamu ulimwengu wa sasa uliojaa chuki upo, washiriki wa umati mkubwa wahitaji ulinzi. Kwa jumla, “wakuu” ‘wanaotawala kwa haki,’ ndio wanaotoa ulinzi huo. Huo ni mpango bora kama nini! “Wakuu” hao wanafafanuliwa zaidi kwa maneno mazuri ya unabii wa Isaya: “Mwanadamu atakuwa kama mahali pa kujificha na upepo, na mahali pa kujisitiri na dhoruba; kama mito ya maji mahali pakavu, kama kivuli cha mwamba mkubwa katika nchi yenye uchovu.”—Isaya 32:2.
6 Hivi sasa katika wakati huu wa taabu ya ulimwenguni kote, kuna uhitaji wa “wakuu,” yaani, wazee ‘wanaokazia uangalifu kwa kundi lote,’ wakitunza kondoo za Yehova na kutekeleza haki kupatana na kanuni za Yehova za uadilifu. (Matendo 20:28) Ni lazima “wakuu” hao wawe na sifa zilizo katika 1 Timotheo 3:2-7 na Tito 1:6-9.
7 Katika unabii wake mkubwa unaoeleza “umalizio wa mfumo wa mambo” wenye kujaa taabu, Yesu alisema: “Angalieni kwamba hamwogofishwi.” (Mathayo 24:3-8) Sababu gani hali hatari za ulimwengu wa leo haziwaogofishi wafuasi wa Yesu? Sababu moja ni kwamba “wakuu”—iwe ni watiwa-mafuta au “kondoo wengine”—wanalinda kundi kwa uaminifu-mshikamanifu. (Yohana 10:16) Wao huwatunza ndugu na dada zao bila woga, hata wanapokabiliwa na vitisho kama vita vya ukabila na maangamizi ya jamii nzima-nzima. Katika ulimwengu wenye njaa ya kiroho, wao huhakikisha kwamba nafsi zilizoshuka moyo zimefarijiwa kupitia kweli zinazojenga za Neno la Mungu, Biblia.
8. Ni kwa njia gani Yehova anawazoeza na kuwatumia “wakuu” ambao ni sehemu ya kondoo wengine?
8 Kwa miaka 50 iliyopita, “wakuu” hao wameonekana waziwazi. “Wakuu” walio sehemu ya kondoo wengine wanazoezwa wakiwa jamii ya “mkuu” inayozidi kukua ili baada ya dhiki kubwa, watu wanaostahili miongoni mwao wawe tayari kuteuliwa kutumikia wakiwa wasimamizi katika “dunia mpya.” (Ezekieli 44:2, 3; 2 Petro 3:13) Kwa kuandaa mwelekezo na burudisho la kiroho waongozapo katika utumishi wa Ufalme, wanajithibitisha wenyewe kuwa “kama kivuli cha mwamba mkubwa,” wakililetea kundi kitulizo katika eneo lake la ibada.b
9. Ni hali gani zinazoonyesha kwamba kuna uhitaji wa “wakuu” leo?
9 Katika siku hizi za mwisho zenye hatari za ulimwengu wa Shetani, Wakristo waliojiweka wakfu wahitaji sana ulinzi huo. (2 Timotheo 3:1-5, 13) Pepo kali za mafundisho yasiyo ya kweli na propaganda iliyopotoka zinavuma. Vita mithili ya dhoruba vinaendelea kati ya mataifa na ndani ya mataifa na vilevile kuna mashambulizi ya moja kwa moja dhidi ya waabudu waaminifu wa Yehova Mungu. Katika ulimwengu uliokaushwa na ukame wa kiroho, Wakristo wanahitaji sana vijito vya maji safi ya kweli yasiyoghushiwa ili wakate kiu yao ya kiroho. Yafurahisha kwamba Yehova ameahidi kwamba Mfalme wake anayetawala, kupitia ndugu zake watiwa-mafuta na “wakuu” wanaowasaidia kati ya kondoo wengine, ataandaa kitia-moyo na mwelekezo kwa watu walioshuka na kuvunjika moyo katika kipindi hiki chenye uhitaji. Hivyo basi, Yehova atahakikisha kuwa mambo ya uadilifu na ya haki yamedumu.
Kusikiliza kwa Kutumia Macho, Masikio, na Mioyo
10. Yehova amefanya maandalizi gani ili watu wake ‘waone’ na ‘kusikia’ mambo ya kiroho?
10 Umati mkubwa umeitikiaje mpango wa kitheokrasi wa Yehova? Unabii waendelea: “Macho yao waonao hayatakuwa na kiwi, na masikio yao wasikiao yatasikiliza.” (Isaya 32:3) Kwa miaka mingi, Yehova amefanya uandalizi ili watumishi wake wenye thamani wafundishwe na kukomaa. Shule ya Huduma ya Kitheokrasi na mikutano mingineyo inayoendeshwa katika makutaniko ya Mashahidi wa Yehova ulimwenguni kote; mikusanyiko ya wilaya, ya kitaifa, na ya kimataifa; na vilevile mazoezi ya pekee yanayotolewa kwa “wakuu” ili walitunze kundi kwa upendo, zote hizo zimechangia kujengwa kwa udugu wa mamilioni ya watu duniani pote. Popote pale walipo wachungaji hao duniani, masikio yao yametegwa ili kufahamu marekebisho katika neno la ile kweli linalozidi kusonga mbele. Huku wakiwa na dhamiri zilizozoezwa na Biblia, sikuzote wako tayari kusikia na kutii.—Zaburi 25:10.
11. Kwa nini watu wa Mungu wanazungumza sasa wakiwa na uhakika, bila kugugumiza kutokana na ukosefu wa uhakika?
11 Kisha unabii huo watahadharisha: “Moyo wa mtu mwenye hamaki utafahamu maarifa, na ndimi zao wenye kigugumizi zitakuwa tayari kunena sawasawa.” (Isaya 32:4) Yeyote asiwe na haraka kupita kiasi kukata kauli juu ya lililo jema na lililo baya. Biblia yasema: “Je! umemwona mtu mwenye kuhamaki katika maneno? Afadhali kumtumaini mpumbavu kuliko yeye.” (Mithali 29:20; Mhubiri 5:2) Kabla ya mwaka wa 1919, hata watu wa Yehova walichafuliwa na mawazo ya Kibabiloni. Lakini tangu mwaka huo, Yehova amefanya waelewe makusudi yake waziwazi zaidi. Wao wameona kwamba kweli ambazo amefunua si za haraka kupita kiasi, bali za busara, nao sasa wanazungumza wakiwa na usadikisho wa imani, wala hawagugumizi kutokana na ukosefu wa uhakika.
“Mpumbavu”
12. ‘Wapumbavu’ ni nani leo, nao hukosaje ukarimu?
12 Kisha unabii wa Isaya waonyesha tofauti: “Mpumbavu hataitwa tena mwungwana, wala ayari hatasemwa kwamba ni karimu. Maana mpumbavu atanena yaliyo upumbavu.” (Isaya 32:5, 6a) “Mpumbavu” ni nani? Mfalme Daudi ajibu mara mbili, kana kwamba anatilia mkazo: “Mpumbavu amesema moyoni, Hakuna Mungu; wameharibu matendo yao na kuyafanya chukizo, hakuna atendaye mema.” (Zaburi 14:1; 53:1) Bila shaka, wasioamini kuwepo kwa Mungu husema kuwa hakuna Yehova. Hali kadhalika, wengine wasemao hivyo ni watu “wenye akili” na wengineo wanaotenda kana kwamba Mungu hayuko, wakiamini kuwa hawawajibiki kwa yeyote. Watu hao hawana kweli. Mioyo yao haina ukarimu. Hawana habari njema za upendo. Tofauti na Wakristo wa kweli, wao husita kuwaandalia wahitaji wenye taabu au hawawaandalii kwa vyovyote.
13, 14. (a) Waasi-imani wa leo hufanyaje maovu? (b) Waasi-imani hujaribu kuwanyima nini wenye njaa na wenye kiu, lakini itakuwaje mwishowe?
13 Wapumbavu wengi wa aina hiyo huwachukia watu wanaotetea kweli ya Mungu. “Moyo wake utafanya maovu, ili kutenda hila na kusema yasiyo kweli juu ya BWANA.” (Isaya 32:6b) Ufafanuzi huo unawafaa kama nini waasi-imani wa leo! Katika nchi kadhaa huko Ulaya na Asia, waasi-imani wameungana na watu wengine wanaopinga kweli, wanaowaambia watawala uwongo mtupu, lengo lao likiwa kusababisha Mashahidi wa Yehova wapigwe marufuku au wawekewe vizuizi. Wao huonyesha roho ya yule “mtumwa mwovu,” ambaye Yesu alitoa unabii huu kumhusu: “Ikitukia wakati wowote mtumwa mwovu huyo aseme moyoni mwake, ‘Bwana-mkubwa wangu anakawia,’ na kuanza kupiga watumwa wenzake na kula na kunywa pamoja na walevi wa kupindukia, bwana-mkubwa wa mtumwa huyo atakuja katika siku ambayo hatarajii na katika saa ambayo hajui, naye atamwadhibu kwa ukali mkubwa zaidi na atamgawia sehemu yake pamoja na wanafiki. Huko ndiko kutoa machozi kwake na kusaga meno kwake kutakakokuwa.”—Mathayo 24:48-51.
14 Kwa sasa, mwasi-imani huyo hufanya ‘nafsi za watu wenye njaa zisiwe na kitu, na kukikomesha kinywaji chake mwenye kiu.’ (Isaya 32:6c) Adui za ile kweli hujaribu kuwanyima chakula cha kiroho watu wenye njaa kwa kukosa kweli, nao hujaribu kuwazuia wenye kiu wasinywe maji yanayoburudisha ya ujumbe wa Ufalme. Lakini hatimaye itakuwa kama Yehova anavyowatangazia watu wake kupitia mmoja wa manabii wake: “Nao watapigana nawe; lakini hawatakushinda; maana mimi nipo pamoja nawe, asema BWANA, ili nikuokoe.”—Yeremia 1:19; Isaya 54:17.
15. “Ayari” wa leo ni nani hasa, nao wameendeleza ‘maneno gani ya uongo,’ na matokeo yamekuwa nini?
15 Tangu miaka ya katikati ya karne ya 20, ukosefu wa adili umesambaa sana katika nchi za Jumuiya ya Wakristo. Kwa nini? Unabii ulitabiri sababu moja: “Tena vyombo vyake ayari ni vibaya; hutunga hila mbaya, ili kuwaangamiza wanyonge kwa maneno ya uongo, mtu mhitaji ajaposema maneno yenye haki.” (Isaya 32:7) Wengi wa makasisi hasa wametimiza maneno hayo kwa kuruhusu ngono kabla ya ndoa, watu kuishi pamoja pasipo kuoana, ugoni-jinsia-moja—naam, “uasherati na ukosefu wa usafi wa kila namna.” (Waefeso 5:3) Kwa hiyo, wao ‘huangamiza’ makundi yao kwa maneno yao yasiyo ya kweli.
16. Ni nini kinachowafanya Wakristo wa kweli wawe na furaha?
16 Kinyume cha hayo, utimizo wa maneno yafuatayo ya nabii unaburudisha kama nini! “Bali mwungwana [“mkarimu,” “NW”] huwaza mambo ya kiungwana, naye hushika sana mambo ya kiungwana.” (Isaya 32:8) Yesu mwenyewe aliwatia watu moyo wawe wakarimu aliposema: “Zoeeni upaji, na watu watawapa nyinyi. Watamwaga katika mapaja yenu kipimo bora, kilichoshindiliwa, kilichotikiswa pamoja na kufurika. Kwa maana kwa kipimo mnachopimia, watawapimia nyinyi katika kurudishia.” (Luka 6:38) Mtume Paulo pia alitaja baraka wanazopata wenye ukarimu aliposema: “Mzingatie akilini maneno ya Bwana Yesu, wakati yeye mwenyewe aliposema, ‘Kuna furaha zaidi katika kutoa kuliko kulivyo katika kupokea.’” (Matendo 20:35) Wakristo wa kweli huwa na furaha, si kutokana na kupata mali za kimwili au cheo cha kijamii, bali kwa kuwa wakarimu—kama vile Mungu wao, Yehova, alivyo mkarimu. (Mathayo 5:44, 45) Furaha yao kuu hutokana na kufanya mapenzi ya Mungu, kwa kujitolea wenyewe kwa ukarimu ili kuwajulisha wengine “habari njema yenye utukufu ya Mungu mwenye furaha.”—1 Timotheo 1:11.
17. Ni nani leo walio kama ‘binti wasiokuwa na uangalifu’ ambao Isaya anawataja?
17 Unabii wa Isaya waendelea: “Inukeni, enyi wanawake wenye raha, isikieni sauti yangu; enyi binti za watu msiokuwa na uangalifu, tegeni masikio yenu msikie matamko yangu. Maana mtataabishwa siku kadha wa kadha zaidi ya mwaka, enyi wanawake mliojikinai; kwa sababu mavuno ya mizabibu yatakoma, wakati wa kuvuna vitu vya mashamba hautakuja. Tetemekeni, enyi wanawake wenye raha; taabikeni, enyi msiokuwa na uangalifu.” (Isaya 32:9-11a) Mtazamo wa wanawake hao huenda ukatukumbusha watu wanaodai kumtumikia Mungu leo bali hawana bidii katika utumishi wake. Watu hao wamo katika “Babiloni Mkubwa, mama wa makahaba.” (Ufunuo 17:5) Kwa kielelezo, washiriki wa dini za Jumuiya ya Wakristo wanafanana sana na jinsi Isaya anavyowafafanua “wanawake” hao. Wana “raha,” pasipo kujali hukumu na fadhaiko ambazo zitawaangamiza karibuni.
18. Ni nani anayeagizwa ‘ajivike viuno nguo za magunia,’ na kwa nini?
18 Basi, dini isiyo ya kweli yatolewa mwito: “Jivueni, jivueni nguo zenu kabisa, jivikeni viuno nguo za magunia. Watajipiga vifua kwa ajili ya mashamba mazuri, kwa ajili ya mzabibu uliozaa sana. Juu ya nchi ya watu wangu itamea michongoma na mibigili; naam, juu ya nyumba za furaha katika mji ulio na shangwe.” (Isaya 32:11b-13) Yaelekea usemi “Jivueni, jivueni nguo zenu kabisa” haumaanishi kuvua nguo zote na kubaki uchi. Watu wa kale walikuwa na desturi ya kuvaa vazi la nje juu ya vazi la ndani. Mara nyingi vazi la nje lilimtambulisha mtu. (2 Wafalme 10:22, 23; Ufunuo 7:13, 14) Kwa hiyo, unabii huo unawaamuru washiriki wa dini zisizo za kweli wavue nguo zao za nje—utambulisho wao bandia wa kuwa watumishi wa Mungu—na badala yake wavae nguo za magunia, zinazofananisha kuombolezea hukumu yao iliyo karibu. (Ufunuo 17:16) Hakuna matendo yoyote ya kimungu yawezayo kuonwa miongoni mwa mashirika ya kidini ya Jumuiya ya Wakristo, inayojidai kuwa “mji [wa Mungu] ulio na shangwe,” wala miongoni mwa washiriki wengine wa milki ya ulimwengu ya dini isiyo ya kweli. Eneo lao la utendaji humea tu “michongoma na mibigili” ambayo ni ishara ya kupuuzwa na kuachwa.
19. Isaya afunua hali gani ya “Yerusalemu” lenye kuasi?
19 Ishara hiyo ya msononeko yaenea katika sehemu zote za “Yerusalemu” lililoasi: “Jumba la mfalme litaachwa; mji uliokuwa na watu wengi utakuwa hauna mtu; kilima na mnara utakuwa makao ya wanyama milele, furaha ya punda-mwitu, malisho ya makundi ya kondoo.” (Isaya 32:14) Naam, hata kilima kimetiwa ndani. Kilima hicho ni sehemu iliyoinuka ya Yerusalemu ambayo ni mahali imara pa kujikinga. Inaposemwa kuwa kilima hicho kimekuwa makao ya wanyama ni kuonyesha ukiwa kamili wa jiji hilo. Maneno ya Isaya yaonyesha kuwa “Yerusalemu” lenye kuasi, yaani, Jumuiya ya Wakristo, haiko macho kufanya mapenzi ya Mungu. Hiyo ni tasa kiroho, haina kweli na haki hata kidogo—kama wanyama kabisa.
Tofauti Tukufu!
20. Kumwagwa kwa roho ya Mungu juu ya watu wake kunatokeza nini?
20 Kisha Isaya atoa tumaini linalochangamsha moyo kwa wale wanaofanya mapenzi ya Yehova. Ukiwa wowote ule wa watu wa Mungu mwenyewe utadumu tu “hata roho itakapomwagwa juu yetu kutoka juu; hata jangwa litakapokuwa shamba lizaalo sana; nalo shamba lizaalo sana litakapohesabiwa kuwa msitu.” (Isaya 32:15) Yapendeza kwamba tangu mwaka wa 1919, roho ya Yehova imemwagwa kwa wingi juu ya watu wake, na kurudisha kitamathali shamba lizaalo matunda la Mashahidi watiwa-mafuta, na kufuatiwa na msitu unaoongezeka wa kondoo wengine. Ufanisi na ukuzi ndiyo mambo muhimu ya tengenezo lake duniani leo. Katika paradiso ya kiroho iliyorudishwa, watu wake wanadhihirisha “utukufu wa BWANA, utukufu wa Mungu wetu” watangazapo ulimwenguni kote Ufalme wake unaokuja.—Isaya 35:1, 2.
21. Uadilifu, utulivu, na usalama zapatikana wapi leo?
21 Isikilize sasa ahadi tukufu ya Yehova: “Hukumu [“haki,” “BHN”] itakaa katika jangwa, na haki itakaa katika shamba lizaalo sana. Na kazi ya haki [“uadilifu,” “BHN”] itakuwa amani; na mazao ya haki yatakuwa ni utulivu na matumaini [“usalama,” “BHN”] daima.” (Isaya 32:16, 17) Hayo yaeleza vema kama nini hali ya kiroho ya watu wa Yehova leo! Tofauti na wanadamu wengi, ambao wamegawanywa na chuki, jeuri, na umaskini hohehahe wa kiroho, Wakristo wa kweli wameungana duniani kote, licha ya kwamba wametoka “katika mataifa yote na makabila na vikundi vya watu na lugha.” Wao huishi, hufanya kazi, na kutumikia kwa kupatana na uadilifu wa Mungu, wakifanya hivyo kwa kutumaini kwamba mwishowe watapata amani na usalama wa kweli daima.—Ufunuo 7:9, 17.
22. Ni tofauti gani iliyopo baina ya hali ya watu wa Mungu na ile ya wale walio katika dini isiyo ya kweli?
22 Tayari andiko la Isaya 32:18 linatimizwa katika paradiso ya kiroho. Lasema: “Watu wangu watakaa katika kao la amani; na katika maskani zilizo salama, na katika mahali pa kupumzikia penye utulivu.” Lakini kwa habari ya Wakristo wa bandia, “mvua ya mawe itakunya, wakati wa kuangushwa miti ya msituni; na huo mji utadhilika.” (Isaya 32:19) Naam, kama vile mvua ya mawe yenye tufani, hukumu ya Yehova yakaribia kulipiga jiji bandia la dini isiyo ya kweli, kuuangusha ‘msitu’ wa wafuasi wake na kuwaangamiza kabisa!
23. Ni kazi gani ya ulimwenguni kote inayokaribia kwisha, na wale wanaoishiriki waonweje?
23 Sehemu hii ya unabii huu yafikia kikomo kwa kusema: “Heri ninyi mpandao mbegu kando ya maji yote, na kuiacha miguu ya ng’ombe na punda waende ko kote.” (Isaya 32:20) Ng’ombe na punda walikuwa wanyama wabebao mizigo waliotumiwa na watu wa kale wa Mungu kwa kulima mashamba na kupanda mbegu. Leo, watu wa Yehova hutumia vifaa vya uchapishaji, vyombo vya elektroni, majengo na usafirishaji wa kisasa, na la muhimu kuliko yote, wao hutumia mpango wa kitheokrasi wenye umoja wa kuchapisha na kugawa mabilioni ya vichapo vya Biblia. Wafanyakazi wanaojitolea kwa hiari hutumia vyombo hivyo ili kupanda mbegu za kweli ya Ufalme ulimwenguni pote, “kando ya maji yote” kihalisi. Mamilioni ya wanaume na wanawake wenye kumhofu Mungu tayari wamevunwa, na wengine wengi wanajiunga nao. (Ufunuo 14:15, 16) Wote hao wapasa kuonwa kuwa wenye “furaha” kwelikweli!
[Maelezo ya Chini]
a Labda neno “mfalme” kwenye Isaya 32:1 lilirejezea Mfalme Hezekia hapo awali. Hata hivyo, utimizo muhimu wa Isaya sura ya 32 unahusu Mfalme, Kristo Yesu.
b Ona TMnara wa Mlinzi, la Machi 1, 1999, ukurasa wa 13-18, lililochapishwa na Watchtower Bible and Tract Society of New York, Inc.
[Picha katika ukurasa wa 331]
Katika Hati-Kunjo za Bahari ya Chumvi, Isaya sura ya 32 imetiwa alama “X”
[Picha katika ukurasa wa 333]
Kila ‘mkuu’ ni kama mahali pa kujificha na upepo, mahali pa kujisitiri na dhoruba, maji mahali pakavu, na kivuli cha kujikinga na jua
[Picha katika ukurasa wa 338]
Mkristo hupata furaha nyingi kwa kuwapa wengine habari njema