UFALME WA MUNGU

Udhihirisho na wonyesho wa enzi kuu ya Mungu ya ulimwengu mzima kuelekea viumbe vyake, au kile kifaa au chombo kinachotumiwa naye kwa ajili ya kusudi hilo. (Zb 103:19) Usemi huu hutumiwa hasa kwa ajili ya udhihirisho wa enzi kuu ya Mungu kupitia serikali ya kifalme yenye kuongozwa na Mwanaye, Kristo Yesu.

Neno linalotafsiriwa “ufalme” katika Maandiko ya Kigiriki ya Kikristo ni ba·si·lei′a, linalomaanisha “ufalme, milki, eneo au nchi inayosimamiwa na mfalme; uwezo wa kifalme, mamlaka, dola, utawala, adhama ya kifalme, cheo na heshima ya mfalme.” (The Analytical Greek Lexicon, 1908, ukur. 67) Usemi “ufalme wa Mungu” hutumiwa mara nyingi na Marko na Luka, na katika masimulizi ya Mathayo usemi ulio sambamba “ufalme wa mbinguni” huonekana mara 30 hivi.—Linganisha Mk 10:23 na Lu 18:24 pamoja na Mt 19:23, 24; ona MBINGU (Mbingu za Kiroho); UFALME.

Serikali ya Mungu, katika muundo na utenda-kazi, ni theokrasi (kutoka kwa the·os′, Mungu la Kigr. na kra′tos, utawala) halisi. Neno “theokrasi” lilitumiwa na mwanahistoria wa Kiyahudi Yosefo wa karne ya kwanza W.K., ambaye kwa wazi alilibuni alipoandika Against Apion (cha 2, 164, 165 [16]). Kuhusu serikali iliyoanzishwa juu ya Israeli katika Sinai, Yosefo aliandika hivi: “Vikundi fulani vya watu vimewakabidhi wafalme mamlaka kuu zaidi ya kisiasa, vingine vikazikabidhi serikali za wachache, ilhali vingine vimekabidhi umma. Hata hivyo, mpaji-sheria wetu hakuvutiwa na aina zozote za serikali hizo, lakini aliipa katiba yake muundo ambao—ikiwa mtu aweza kutumia usemi usio wa kawaida—waweza kuitwa ‘theokrasi [Kigr., the·o·kra·ti′an],’ akiweka mikononi mwa Mungu enzi kuu na mamlaka yote.” Bila shaka, kusudi iwe theokrasi halisi, haingewezekana serikali hiyo iwekwe rasmi na mtunga-sheria yeyote wa kibinadamu, kama vile mwanadamu Musa, bali ni lazima iwekwe rasmi na kuanzishwa na Mungu. Maandiko yanaonyesha hivyo ndivyo ilivyokuwa.

Asili ya Neno Hilo. Kwa wazi neno “mfalme” (Kiebr., me′lekh) lilianza kutumiwa katika lugha ya kibinadamu baada ya yale Mafuriko ya dunia nzima. Ufalme wa kwanza wa kidunia ulikuwa ni ule wa Nimrodi “mwindaji mwenye nguvu kwa kumpinga Yehova.” (Mwa 10:8-12) Halafu, wakati wa kile kipindi cha hadi wakati wa Abrahamu, majiji-serikali na mataifa yakasitawi na wafalme wa kibinadamu wakaongezeka. Isipokuwa ufalme wa Melkizedeki, mfalme-kuhani wa Salemu (aliyetumika akiwa kifananishi cha kinabii cha Masihi [Mwa 14:17-20; Ebr 7:1-17]), hapana wowote kati ya falme hizi za kidunia uliowakilisha utawala wa Mungu au kusimamishwa naye. Pia wanadamu waliifanya iwe wafalme ile miungu bandia waliyoabudu, wakaipa sifa ya kuwa na uwezo wa kuwapa binadamu nguvu za utawala. Kwa hiyo, matumizi ya Yehova ya jina la cheo “Mfalme [Me′lekh]” kujihusu, kama inavyoonekana katika maandishi ya baada ya yale Mafuriko ya Maandiko ya Kiebrania, yalimaanisha Mungu alitumia jina hilo la cheo ambalo wanadamu walikuwa wamesitawisha na kutumia. Matumizi ya Mungu ya neno hilo yalionyesha kwamba ni yeye, wala si watawala wa kibinadamu wenye kujitanguliza au miungu iliyofanywa na wanadamu, anayepasa kutumainiwa na kupewa utii akiwa “Mfalme.”—Yer 10:10-12.

Bila shaka, muda mrefu kabla ya falme za kibinadamu kusitawi, Yehova alikuwa amekuwa Mtawala Mwenye Enzi Kuu, kwa kweli hata kabla ya binadamu kuishi. Akiwa Mungu wa kweli na Muumba wao, yeye aliheshimiwa na kupewa utii na wana wa kimalaika ambao hesabu yao inafikia mamilioni. (Ayu 38:4-7; 2Nya 18:18; Zb 103:20-22; Da 7:10) Hata iwe ni kwa jina gani la cheo, yeye, tangu mwanzo wa uumbaji, alitambuliwa kuwa ndiye Yule ambaye kwa haki mapenzi yake ndiyo yaliyokuwa makuu zaidi.

Utawala wa Mungu Katika Historia ya Mapema ya Kibinadamu. Viumbe wa kwanza wa kibinadamu, Adamu na Hawa, vilevile walimjua Yehova kama Mungu, Muumba wa mbingu na dunia. Walitambua mamlaka yake na haki yake ya kutoa amri, kutaka watu watimize wajibu fulanifulani au kujiepusha na matendo fulani, kutoa mgawo juu ya nchi itakayokaliwa na kulimwa, na vilevile kukabidhiana mamlaka ya kusimamia vingine kati ya viumbe vyake. (Mwa 1:26-30; 2:15-17) Japo Adamu alikuwa na uwezo wa kubuni maneno (Mwa 2:19, 20), hapana uthibitisho wowote kwamba yeye alisitawisha cheo “mfalme [me′lekh]” ili akitumie kwa Mungu na Muumba wake, ijapokuwa yeye alitambua mamlaka kuu zaidi ya Yehova.

Kama inavyofunuliwa na sura za kwanzakwanza za Mwanzo, matumizi ya Mungu ya enzi kuu yake kumwelekea mwanadamu katika Edeni yalikuwa ya ukarimu na hayakuweka vizuizi visivyofaa. Uhusiano kati ya Mungu na mwanadamu ulitaka kuwe utii kama ule ambao mwana humpa babaye. (Linganisha Lu 3:38.) Mwanadamu hakuwa na orodha ndefu ya sheria za kutimizwa (linganisha 1Ti 1:8-11); matakwa ya Mungu yalikuwa ni sahili na yenye kusudi. Wala hapana chochote cha kuonyesha kwamba Adamu alifanywa ahisi amebanwa na usimamizi wa daima wenye kulaumu kila tendo lake; badala yake, inaonekana mawasiliano ya Mungu pamoja na mwanadamu mkamilifu yalikuwa ni ya pindi kwa pindi, kulingana na uhitaji.—Mwa sura 1-3.

Udhihirisho mpya wa utawala Mungu wakusudiwa. Uvunjaji wa wazi wa amri ya Mungu uliofanywa na binadamu wawili wa kwanza, ambao ulichochewa na mmojawapo wa wana wa roho wa Mungu, kwa kweli ulikuwa ni uasi dhidi ya mamlaka ya kimungu. (Mwa 3:17-19; ona TREES [Figurative Use].) Msimamo uliochukuliwa na Adui wa roho wa Mungu (Kieb., sa·tan′) ulitoa mwito wa ushindani uliotaka kuwe na mtihani, suala likiwa ni haki ya enzi kuu ya Yehova ya ulimwengu mzima. (Ona YEHOVA [Lile suala kuu ni la kiadili].) Duniani, ambapo hilo suala lilitokezwa, kwa kufaa ndipo mahali litakaposuluhishwa.—Ufu 12:7-12.

Wakati wa kutangaza hukumu juu ya waasi hao wa kwanza, Yehova Mungu alitaja unabii, ulioingizwa ndani ya usemi wa mfano, akaweka wazi kusudi lake la kutumia wakala fulani, “uzao” fulani, ili kusababisha upondaji wa kukata maneno wa vikosi vya uasi. (Mwa 3:15) Kwa hiyo, utawala wa Yehova, ule udhihirisho wa enzi yake kuu, ungechukua sura au udhihirisho mpya uwe jibu la ule uasi uliokuwa umesitawi. Ufunuo wenye kuendelea wa “siri takatifu za ufalme wa mbinguni” (Mt 13:11) ulionyesha kwamba sura hii mpya ingehusisha kufanyizwa kwa serikali-saidizi, baraza lenye kutawala linalosimamiwa na mtawala-naibu. Utimizo wa ahadi ya “uzao” huo ni katika ufalme wa Kristo Yesu katika muungano na washiriki wake waliochaguliwa. (Ufu 17:14; ona YESU KRISTO [Mahali Pake Muhimu Katika Kusudi la Mungu].) Tangu wakati wa ile ahadi ya Edeni na kuendelea, ukuzi wa hatua kwa hatua wa kusudi la Mungu la kutokeza “uzao” huo wa Ufalme unakuwa ni habari kuu ya msingi ya Biblia na ufunguo wa kuwezesha kuelewa vitendo vya Yehova kuelekea watumishi wake na kuelekea jamii ya wanadamu kwa ujumla.

Tendo la Mungu la kukabidhi viumbe mamlaka na uwezo mwingi (Mt 28:18; Ufu 2:26, 27; 3:21) katika njia hiyo ni lenye kutokeza kwa kuwa lile suala la utimilifu wa viumbe vyote vya Mungu, yaani, ujitoaji wavyo kwake wa moyo kamili na ushikamanifu wavyo kwa ukichwa wake, lilifanyiza sehemu muhimu ya suala lililotokezwa na Adui ya Mungu. (Ona INTEGRITY [Involved in the supreme issue].) Jambo la kwamba Mungu angeweza kukabidhi akiwa na uhakika yeyote kati ya viumbe vyake mamlaka na uwezo mwingi hivyo ni ushuhuda mzuri kuhusu nguvu za kiadili za utawala wake, likiwa linachangia kuondolewa malawama kwa jina na cheo cha Yehova na kuufichua uwongo wa madai ya adui yake.

Uhitaji wa serikali ya kimungu wadhihirishwa. Hali zilizositawi tangu mwanzo wa uasi wa kibinadamu hadi wakati wa yale Mafuriko zilionyesha waziwazi uhitaji wa jamii ya wanadamu kuwa na ukichwa wa kimungu. Muda si muda jamii ya kibinadamu ikalazimika kukabiliana na ukosefu wa umoja, mashambulizi ya kimwili, na mauaji ya makusudi. (Mwa 4:2-9, 23, 24) Haifunuliwi ni kwa kadiri gani katika miaka 930 ya maisha yake mtenda-dhambi Adamu alitumia mamlaka yake ya mababu wa kiukoo juu ya wazao wake wenye kuongezeka. Lakini kufikia kizazi cha saba ni wazi kulikuwa na utovu mkubwa mno wa kumcha Mungu (Yud 14, 15), na kufikia wakati wa Noa (aliyezaliwa miaka 120 hivi baada ya kifo cha Adamu) hali zilikuwa zimezorota kufikia hatua ya kwamba ‘dunia ikajaa jeuri.’ (Mwa 6:1-13) Jambo lenye kuchangia hali hiyo lilikuwa ni kupenyezwa bila ruhusa kwa viumbe wa roho ndani ya jamii ya kibinadamu, kinyume na mapenzi na kusudi la Mungu.—Mwa 6:1-4; Yud 6; 2Pe 2:4, 5; ona NEPHILIM.

Japo dunia ilikuwa imekuwa kitovu cha uasi, Yehova hakuacha kutumia utawala wake juu ya dunia. Yale Mafuriko yalikuwa ni uthibitisho kwamba nguvu na uweza wa Mungu wa kulazimisha mapenzi yake katika dunia, kama katika sehemu yoyote ya ulimwengu mzima, iliendelea kuwapo. Vilevile wakati wa kipindi kilichotangulia yale Mafuriko yeye alidhihirisa nia yake ya kuelekeza na kuongoza vitendo vya wale waliomtafuta, kama vile Abeli, Enoko, na Noa. Kisa cha Noa hasa kinaonyesha utumizi wa Mungu wa utawala kumwelekea raia wa kidunia mwenye nia, akimpa amri na mwelekezo, akimlinda na kumbariki yeye na familia yake, na vilevile uthibitisho wa udhibiti wa Mungu juu ya ule uumbaji mwingine wa kidunia—wanyama na ndege. (Mwa 6:9–7:16) Vilevile Yehova alionyesha wazi kwamba yeye hangeruhusu jamii ya kibinadamu iliyotengwa kuifisidi dunia bila kikomo; kwamba yeye hakuwa amejiepusha asitekeleze hukumu yake ya uadilifu dhidi ya watenda mabaya kulingana na wakati angeona inafaa na kulingana na alivyoona inafaa. Kuongezea hayo, alidhihirisha uwezo wake akiwa mwenye enzi kuu katika kuongoza kani mbalimbali za dunia, kutia ndani anga-hewa.—Mwa 6:3, 5-7; 7:17–8:22.

Jamii ya mapema baada ya Mafuriko na matatizo yake. Baada ya yale Mafuriko, inaonekana mpango wa mababu wa kiukoo ulikuwa ndio muundo wa kimsingi wa jamii ya kibinadamu, huo ukiwa unaandaa kadiri fulani ya utulivu na utengamano. Jamii ya wanadamu ilipasa ‘kuijaza dunia,’ jambo ambalo lilihitaji si uzaanaji tu bali pia upanuzi wenye kuendelea wa eneo la makao ya kibinadamu duniani pote. (Mwa 9:1, 7) Mambo hayo, kiasili, yangepunguza matatizo yoyote ya kijamii, yakiyadhibiti yawe katika kifungo cha familia na kufanya isielekee sana kuwapo ile mikwaruzano ambayo husitawi mara nyingi mahali ambapo pana mkusanyiko wa watu au msongamano. Hata hivyo, ule mradi usiokuwa na idhini katika Babeli ulielekeza kwenye mwendo ulio kinyume, wa kufanya watu wasongamane mahali pamoja, wakiepuka ‘kutawanyika juu ya uso wote wa dunia.’ (Mwa 11:1-4; ona LANGUAGE.) Kisha, pia, Nimrodi aliachana na utawala wa mababu wa kiukoo na kusimamisha “ufalme” (Kieb., mam·la·khah′) wa kwanza. Akiwa Mkushi wa mstari wa familia ya Hamu, yeye alivamia eneo la Washemu, nchi ya Ashuri (Ashuru), na kujenga huko majiji yawe sehemu ya milki yake.—Mwa 10:8-12.

Mvurugo wa lugha ya kibinadamu ambao Mungu alitokeza ulitawanya mkusanyiko huo wa watu katika Nyanda za Shinari, lakini kile kigezo cha utawala kilichoanzishwa na Nimrodi kilifuatwa kwa ujumla katika nchi ambazo familia mbalimbali za jamii ya wanadamu zilihamia. Katika siku za Abrahamu (2018-1843 K.W.K.), kulikuwa na falme zenye kutenda kazi kuanzia Mesopotamia ya Asia kushuka hadi Misri, ambako mfalme alipewa cheo “Farao” badala ya Me′lekh. Lakini falme hizo hazikuleta usalama. Upesi wafalme wakatengeneza miungano ya kijeshi, wakipigana vita vya uchokozi vyenye kuenea sana, wakateka nyara, na kushika mateka. (Mwa 14:1-12) Katika majiji fulani wageni walipitia mashambulizi ya wanaume wenye kufanya ngono ya jinsia moja.—Mwa 19:4-9.

Kwa hivyo, ingawa bila shaka wanadamu waliungamana pamoja katika jumuiya ili kutafuta usalama (linganisha Mwa 4:14-17), muda si muda waliona ni jambo la lazima kuzungusha majiji yao kuta ili kuyaimarisha dhidi ya mashambulizi ya wenye silaha. Maandishi ya mapema zaidi yajulikanayo, mengi kati yake yakitoka eneo la Mesopotamia ambako ufalme wa Nimrodi ulikuwa umetenda kazi hapo awali, yamejaa masimulizi ya mapambano ya kibinadamu, pupa, hila, na umwagaji damu. Maandishi ya kale zaidi yasiyo ya Biblia yaliyopatikana, kama yale ya Lipit-Ishtari, Eshnunna, na Hammurabi, yanaonyesha kwamba maisha ya kibinadamu yalikuwa yamekuwa yenye utata mkubwa, yakiwa na mkwaruzano wa kijamii wenye kutokeza wizi, upunjaji, magumu ya kibiashara, magomvi juu ya mali na malipo ya upangishaji, maswali yanayohusu mikopo na riba, ukosefu wa uaminifu katika ndoa, ada za tiba na kukosa kulipa, kesi za ushambulizi na upigaji, na mambo mengine mengi. Ingawa Hammurabi alijiita “mfalme mwenye matokeo” na “mfalme mkamilifu,” utawala na utungaji wake wa sheria, sawa na falme nyingine za kisiasa za kale, haukuweza kusuluhisha matatizo ya jamii ya wanadamu wenye dhambi. (Ancient Near Eastern Texts, kilichofanyiwa uhariri na J. B. Pritchard, 1974, kur. 159-180; linganisha Met 28:5.) Katika falme hizo zote dini ilichukua sehemu kubwa, lakini si ibada ya Mungu wa kweli. Japo ukuhani ulishirikiana kwa ukaribu na ile jamii yenye kutawala na kupata kibali cha kifalme, jambo hilo halikuboresha watu kiadili. Michoro ya maandishi-kabari ya dini za kale hayatoi kitia-moyo cha kiroho au uongozi wa kiadili; yanafunua miungu iliyoabudiwa kuwa ni yenye kugombana, yenye jeuri, yenye tamaa kali, isiyoongozwa na viwango vya adili wala kusudi. Wanadamu walihitaji ufalme wa Yehova Mungu ikiwa wangefurahia maisha katika amani na furaha.

Kumwelekea Abrahamu na Wazao Wake. Ni kweli, wale watu waliomtumainia Yehova Mungu kuwa ni Kichwa chao hawakukosa kuwa na matatizo ya kibinafsi na mikwaruzano. Lakini walisaidiwa kusuluhisha mambo hayo au kuyavumilia katika njia ambayo ilipatana na viwango vya uadilifu vya Mungu na bila kushushiwa heshima. Walipewa ulinzi na nguvu ya kimungu. (Mwa 13:5-11; 14:18-24; 19:15-24; 21:9-13, 22-33) Kwa hivyo, baada ya kutaja kwamba ‘maamuzi ya Yehova ya hukumu yako duniani pote,’ mtunga-zaburi anasema hivi kuhusu Abrahamu, Isaka, na Yakobo: “Walipokuwa wachache, naam, wachache sana, na wakaaji wageni humo [Kanaani]. Nao wakaendelea kutembea kutoka kwa taifa moja mpaka kwa taifa lingine, kutoka katika ufalme mmoja mpaka kwa kikundi kingine cha watu. [Yehova] hakumruhusu binadamu yeyote awapunje, bali aliwakaripia wafalme kwa sababu yao, akisema: ‘Msiwaguse watiwa-mafuta wangu, wala msiwatendee manabii wangu lolote lililo baya.’” (Zb 105:7-15; linganisha Mwa 12:10-20; 20:1-18; 31:22-24, 36-55.) Huo, pia, ulikuwa ni uthibitisho kwamba enzi kuu ya Mungu juu ya dunia ilikuwa ingali inatenda, ikitekelezwa naye kupatana na usitawi wa kusudi lake.

Mababu wa kiukoo waaminifu hawakujishikanisha na majiji-nchi au falme za Kanaani au nchi nyinginezo. Badala ya kutafuta usalama katika jiji fulani chini ya utawala wa kisiasa wa mfalme wa kibinadamu, wao waliishi katika mahema wakiwa wageni, “wageni na wakaaji wa muda katika nchi,” katika imani ‘wakingojea jiji lililo na misingi ya kweli, ambalo mjenzi na mtengenezaji wa jiji hilo ni Mungu.’ Walimkubali Mungu kuwa ni Mtawala wao, wakasubiri mpango wake, au wakala, wa kimbingu wa wakati ujao wa kusimamia dunia, ambao msingi wake umeimarishwa juu ya mamlaka na mapenzi yake akiwa mwenye enzi kuu, ingawa wakati huo utimizo wa tumaini hilo ulikuwa uko “mbali.” (Ebr 11:8-10, 13-16) Kwa hivyo, Yesu, akiwa tayari ametiwa mafuta na Mungu awe mfalme, angeweza kusema hivi baadaye: “Abrahamu alishangilia sana katika tazamio la kuona siku yangu, naye aliiona na kushangilia.”—Yoh 8:56.

Yehova alisitawisha ahadi yake kuhusiana na “uzao” wa Ufalme (Mwa 3:15) ikasonga hatua nyingine zaidi kwa kuanzisha agano pamoja na Abrahamu. (Mwa 12:1-3; 22:15-18) Kuhusiana na hayo, alitabiri kwamba ‘wafalme wangetokana’ na Abrahamu (Abramu) na mkeye. (Mwa 17:1-6, 15, 16) Japo wazao wa Esau, mjukuu wa Abrahamu, walifanyiza tawala za mashehe na falme, ahadi ya Mungu ya kinabii ya wazao wa kifalme ilirudiliwa kumwelekea Yakobo, yule mjukuu mwingine wa Abrahamu.—Mwa 35:11, 12; 36:9, 15-43.

Kuundwa kwa taifa la Israeli. Karne nyingi baadaye, katika wakati unaofaa (Mwa 15:13-16), Yehova Mungu alitenda kwa niaba ya wazao wa Yakobo, sasa idadi yao ikiwa imefikia mamilioni (ona EXODUS [The Number Involved in the Exodus]), akawalinda wakati wa kampeni ya mauaji ya taifa zima yenye kufanywa na serikali ya Misri (Kut 1:15-22) na mwishowe akawaweka huru kutoka kwa utumwa wenye ukatili wa utawala wa Misri. (Kut 2:23-25) Amri ya Mungu aliyompa Farao, iliyopitishwa kwa mawakala wake Musa na Haruni, ilipuuzwa na mtawala huyo wa Misri kwamba imetoka kwa chanzo ambacho hakina mamlaka juu ya mambo ya Misri. Ukataaji wa tena na tena wa Farao kutambua enzi kuu ya Yehova ulileta madhihirisho ya nguvu za kimungu yakiwa kwa namna ya mapigo. (Kut 7 hadi 12) Kupitia hilo Mungu alithibitisha kwamba milki yake juu ya kani na viumbe vya dunia ilikuwa ni kuu kushinda ile ya mfalme yeyote katika dunia yote. (Kut 9:13-16) Alileta kwenye upeo wonyesho huo wa nguvu akiwa mwenye enzi kuu kwa kuangamiza vikosi vya Farao katika njia ambayo hapana yeyote kati ya wafalme-mashujaa wenye kujivuna wa mataifa angeweza kuigiza. (Kut 14:26-31) Wakiwa na msingi halisi, Musa na Waisraeli waliimba hivi: “Yehova atatawala akiwa mfalme mpaka wakati usio na kipimo, naam, milele.”—Kut 15:1-19.

Kisha Yehova alitoa uthibitisho wa ziada juu ya milki yake juu ya dunia, mali-asili zake za maji muhimu, na uhai wa ndege, naye alionyesha uwezo wake wa kulinda na kuhifadhi taifa lake hata katika mazingira kame na kavu. (Kut 15:22–17:15) Baada ya kufanya hayo yote, alizungumza na watu hao waliowekwa huru, akawaambia kwamba, kwa kutii mamlaka na agano lake, wangeweza kuwa ni mali yake ya pekee kutoka kati ya vikundi vingine vyote vya watu, “kwa sababu dunia nzima ni yangu.” Wangeweza kuwa “ufalme wa makuhani na taifa takatifu.” (Kut 19:3-6) Walipoonyesha wana nia ya kuwa raia wa enzi kuu yake, Yehova alitenda kama Mtunga-Sheria wa Kifalme kwa kuwapa amri za kifalme katika orodha kubwa ya sheria, na kuambatanisha hilo na uthibitisho wenye nguvu nyingi na wenye kutia hofu wa nguvu na utukufu wake. (Kut 19:7–24:18) Tabenakulo au hema ya mkutano, na hasa sanduku la agano, lilipasa kuonyesha kuwapo kwa Mkuu wa Taifa wa kimbingu asiyeoonekana. (Kut 25:8, 21, 22; 33:7-11; linganisha Ufu 21:3.) Ijapokuwa Musa na wanaume wengine waliowekwa rasmi walifanya maamuzi ya kihukumu ya kesi zilizo nyingi, wakiongozwa na sheria ya Mungu, Yehova binafsi aliingilia kati nyakati nyingine ili kuonyesha hukumu na kupitisha adhabu dhidi ya wavunja-sheria. (Kut 18:13-16, 24-26; 32:25-35) Ukuhani uliowekwa rasmi ulitenda katika kudumisha mahusiano mema kati ya taifa na Mtawala walo wa kimbingu, ukisaidia watu katika jitihada zao za kujipatanisha na viwango vya juu vya agano la Sheria. (Ona PRIEST.) Kwa hivyo, serikali juu ya Israeli ilikuwa theokrasi halisi.—Kum 33:2, 5.

Kama Mungu na Muumba, akiwa na haki ya “utawala wenye adhama” juu ya dunia yote, vilevile akiwa “Mwamuzi wa dunia yote” (Mwa 18:25), Yehova alikuwa amewapa uzao wa Abrahamu nchi ya Kanaani. (Mwa 12:5-7; 15:17-21) Akiwa Mtekelezaji-Mkuu, sasa aliwaagiza Waisraeli wataifishe kwa lazima eneo lililoshikiliwa na Wakanaani waliohukumiwa, vilevile hukumu yake ya kifo dhidi yao.—Kum 9:1-5; ona CANAAN, CANAANITE No. 2 (Conquest of Canaan by Israel).

Kipindi cha Mahakimu. Kwa karne tatu na nusu baada ya Israeli kutiisha falme nyingi za Kanaani, Yehova Mungu alikuwa ndiye mfalme pekee wa taifa hilo. Kwenye vipindi mbalimbali, Mahakimu, waliochaguliwa na Mungu, waliliongoza taifa hilo au visehemu vyake katika mapigano na katika amani. Ushindi wa Mwamuzi Gideoni juu ya Midiani ulitokeza ombi la walio wengi kwamba yeye awe mtawala wa taifa hilo, lakini yeye alikataa, akikiri kuwa Yehova ndiye mtawala wa kweli. (Amu 8:22, 23) Abimeleki, mwanaye mwenye kutafuta makuu, alianzisha kwa muda mfupi ufalme juu ya kisehemu fulani cha taifa hilo, lakini mwisho ukawa ni kupatwa na msiba wa kibinafsi.—Amu 9:1, 6, 22, 53-56.

Kuhusu kipindi hiki cha ujumla cha Waamuzi, elezo hili limetolewa: “Siku hizo hapakuwa na mfalme katika Israeli. Kila mtu alikuwa akifanya yaliyo sawa machoni pake mwenyewe kulingana na alivyozoea kufanya.” (Amu 17:6; 21:25) Hiyo haimaanishi kwamba hakukuwa na kizuizi cha hukumu. Kila jiji lilikuwa na mahakimu, wanaume wazee, ili kushughulikia maswali na matatizo ya kisheria na kutekeleza haki. (Kum 16:18-20; ona COURT, JUDICIAL.) Ukuhani wa Walawi ulitenda kazi ukiwa kani kuu yenye kuongoza, ukiwaelimisha watu katika sheria ya Mungu, kuhani mkuu akiwa na Urimu na Thumimu ili kupitia kwayo atafute ushauri wa Mungu juu ya mambo magumu. (Ona HIGH PRIEST; PRIEST; URIM AND THUMMIM.) Kwa hiyo, mtu aliyetumia maandalizi hayo, aliyepata ujuzi wa sheria ya Mungu na kuitumia, alikuwa na mwelekezo timamu kwa ajili ya dhamiri yake. Kwa kutenda “yaliyo sawa machoni pake mwenyewe” katika hali hiyo hangepatwa na mabaya. Yehova aliwaruhusu watu waonyeshe mtazamo na mwendo wa kunia au kutonia. Hapakuwa na mfalme wa kibinadamu juu ya taifa hilo akiwa anasimamia kazi ya waamuzi wa jiji au kuwaamuru raia washiriki katika miradi hususa au kuwakusanya walinde taifa hilo. (Linganisha Amu 5:1-18.) Kwa hiyo, hali mbaya zilizositawi zilikuwa ni kwa sababu ya walio wengi kukosa nia ya kutii neno na sheria ya Mfalme wao wa kimbingu na kutumia maandalizi yake juu yao wenyewe.—Amu 2:11-23.

Ombi la Kuwa na Mfalme wa Kibinadamu Latolewa. Karibu miaka 400 tangu ile harakati ya Kutoka na miaka zaidi ya 800 tangu kufanywa kwa agano la Mungu pamoja Abrahamu, Waisraeli waliomba mfalme wa kibinadamu ili awaongoze, kama ambavyo mataifa mengine yalivyokuwa na wafalme wa kibinadamu. Ombi lao lilimaanisha wanakataa ufalme wa Yehova mwenyewe juu yao. (1Sa 8:4-8) Ni kweli, kwa kufaa watu walitazamia ufalme uanzishwe na Mungu kwa kupatana na ahadi yake kwa Abrahamu na Yakobo, iliyokwisha kutajwa. Walikuwa na msingi zaidi wa kuwa na tumaini hilo katika unabii wa Yakobo akiwa mahututi kitandani kuhusu Yuda (Mwa 49:8-10), katika maneno ya Yehova kwa Israeli baada ya ile harakati ya Kutoka (Kut 19:3-6), katika yale masharti ya agano la Sheria (Kum 17:14, 15), na pia katika sehemu ya ujumbe ambao Mungu alifanya Balaamu anene (Hes 24:2-7, 17). Hana, mama mwaminifu wa Samweli alitaja tumaini hilo katika sala. (1Sa 2:7-10) Hata hivyo, Yehova hakuwa amefunua kikamili “siri takatifu” yake kuhusiana na Ufalme na hakuwa ameonyesha ni lini wakati wake unaofaa kuuanzisha ungefika wala ni muundo gani na ni nani wangeshirikishwa katika serikali hiyo—kama ingekuwa ya kidunia au ya kimbingu. Kwa hiyo, ilikuwa ni kimbelembele kwa watu hao kudai sasa wawe na mfalme wa kibinadamu.

Ni wazi hatari iliyoletwa na uchokozi wa Wafilisti na Waamoni ilichangia Waisraeli kutamani kuwa na amiri-jeshi-mkuu wa kifalme mwenye kuonekana. Hivyo, wakaonyesha ukosefu wa imani katika uweza wa Mungu wa kulinda, kuongoza, na kuwaandalia, wakiwa taifa au wakiwa mtu mmojammoja. (1Sa 8:4-8) Nia ya watu hao ilikuwa ni mbaya; hata hivyo, Yehova Mungu aliwapa ombi lao hasa si kwa ajili yao bali ili atimize kusudi zuri lake mwenyewe katika ufunuo wenye kuendelea hatua kwa hatua wa “siri takatifu” ya Ufalme wake wa wakati ujao kupitia ule “uzao.” Hata hivyo, ufalme wa kibinadamu ungeletea Israeli matatizo na gharama, na Yehova aliweka mambo hayo ya hakika mbele ya hao watu.—1Sa 8:9-22.

Wafalme waliowekwa rasmi na Yehova baada ya hapo walipaswa kutumika wakiwa mawakala wa kidunia wa Mungu, bila kupunguza kwa vyovyote enzi kuu ya Yehova mwenyewe juu ya taifa hilo. Kwa kweli kiti cha ufalme kilikuwa ni cha Yehova, nao waliketi juu yake wakiwa wafalme-manaibu. (1Nya 29:23) Yehova alitoa amri ya kutiwa mafuta kwa mfalme wa kwanza, Sauli (1Sa 9:15-17), na wakati uleule akafunua wazi ukosefu wa imani ambao taifa hilo lilikuwa limeonyesha.—1Sa 10:17-25.

Ili ufalme uwe na manufaa, ilikuwa ni lazima sasa mfalme na taifa pia kuheshimu mamlaka ya Mungu. Iwapo kwa kutofaa wangetumainia vyanzo vingine wapate mwelekezo na ulinzi, wao na mfalme wao wangefagiliwa mbali. (Kum 28:36; 1Sa 12:13-15, 20-25) Mfalme alipaswa kuepuka kutegemea nguvu za kijeshi, kujiongezea wake, na kutawalwa na tamaa kali ya mali. Ufalme wake ulipasa utende kazi kikamili ukiwa ndani ya muundo wenye kuendeshwa na agano la Sheria. Yeye alikuwa chini ya maagizo ya kimungu ya kuandika nakala yake mwenyewe ya Sheria hiyo na kuisoma kila siku, ili aweze kutunza woga unaofaa wa Mamlaka ya Mwenye Enzi Kuu, abaki mnyenyekevu, na kushikilia mwendo wa uadilifu. (Kum 17:16-20) Kwa kadiri ambavyo alifanya hivyo, kumpenda Mungu kwa moyo wote na kumpenda jirani yake kama anavyojipenda, utawala wake ungeleta baraka, bila sababu halisi ya kulalamika juu ya ukandamizaji au shida. Lakini, kama ilivyokuwa katika kisa cha hao watu, sasa katika kisa cha wafalme wao, Yehova aliwaruhusu watawala wadhihirishe yaliyokuwa mioyoni mwao, kama wao wana nia au hawana nia ya kutambua mamlaka na mapenzi ya Mungu mwenyewe.

Utawala wa Daudi Ulio Kielelezo Kizuri. Matokeo ya Sauli Mbenyamini kukosa heshima kuelekea mamlaka na mipango ya “Mtukufu wa Israeli” yalikuwa ni kupoteza kibali cha kimungu na kupotezea mstari wa familia yake kile kiti cha ufalme. (1Sa 13:10-14; 15:17-29; 1Nya 10:13, 14) Kwenye utawala wa Daudi wa Yuda, mwandamizi wa Sauli, unabii wa Yakobo akiwa mahututi kitandani ulipata utimizo zaidi. (Mwa 49:8-10) Japo Daudi alifanya makosa kwa sababu ya udhaifu wa kibinadamu, utawala wake ulikuwa ni kielelezo kizuri kwa sababu ya ujitoaji wake wa moyoni kumwelekea Yehova Mungu na ujitiisho wake mnyenyekevu kuelekea mamlaka ya kimungu. (Zb 51:1-4; 1Sa 24:10-14; linganisha 1Fa 11:4; 15:11, 14.) Wakati wa kupokea michango kwa ajili ya ujenzi wa hekalu, Daudi alisali kwa Mungu mbele za watu waliokutanika, akasema hivi: “Ee Yehova, ukuu ni wako na nguvu na uzuri na utukufu na heshima; kwa maana kila kitu mbinguni na duniani ni chako. Ufalme ni wako, Ee Yehova, Wewe unayejiinua kuwa kichwa juu ya wote. Utajiri na utukufu hutokana na wewe, nawe unatawala kila kitu; na mkononi mwako mna nguvu na uwezo, na mkononi mwako mna uwezo wa kufanya kuwa na ukuu na kuwapa wote nguvu. Na sasa, Ee Mungu wetu, tunakushukuru na kulisifu jina lako zuri.” (1Nya 29:10-13) Shauri lake la mwisho kwa mwanaye Solomoni laonyesha pia maoni mazuri ya Daudi ya uhusiano kati ya ufalme wa kidunia na Chanzo chake cha kimungu.—1Fa 2:1-4.

Katika ile pindi ya kurudisha sanduku la agano, lililoshirikishwa na kuwapo kwa Yehova, kwa jiji kuu, Yerusalemu, Daudi aliimba hivi: “Mbingu na zifurahi, na dunia ishangilie, nao waseme kati ya mataifa, ‘Yehova amekuwa mfalme!’” (1Nya 16:1, 7, 23-31) Hilo laonyesha uhakika wa kwamba, japo tarehe ya utawala wa Yehova ni ya tangu mwanzo wa uumbaji, yeye anaweza kutoa semi hususa za utawala wake au kuanzisha wakala fulani ili kumwakilisha ambazo zaruhusu aweze kutajwa ni kana kwamba ‘amekuwa mfalme’ wakati au pindi fulani hususa.

Agano kwa ajili ya ufalme. Yehova alifanya agano pamoja na Daudi kwa ajili ya ufalme ambao ungesimamishwa milele katika mstari wake wa familia, na kusema hivi: ‘Nitainua uzao wako baada yako, nami kwa kweli nitaufanya imara ufalme wake. Na nyumba yako na ufalme wako hakika zitakuwa imara mpaka wakati usio na kipimo mbele yako; nacho kiti chako cha ufalme kitafanywa imara mpaka wakati usio na kipimo.’ (2Sa 7:12-16; 1Nya 17:11-14) Agano hilo lenye kutumika kuelekea nasaba ya Daudi lilitoa uthibitisho zaidi wa kutimizwa kwa ahadi ya Mungu ya Edeni ya Ufalme wake kupitia “uzao” ulioahidiwa (Mwa 3:15) na kuonyesha njia ya ziada ya kutambua “uzao” huyo angekuja wakati gani. (Linganisha Isa 9:6, 7; 1Pe 1:11.) Wafalme waliowekwa rasmi na Mungu walitiwa mafuta kwa ajili ya cheo chao, na basi neno “masihi,” linalomaanisha “mtiwa-mafuta,” lilitumika kuwahusu. (1Sa 16:1; Zb 132:13, 17) Basi, kwa wazi, ufalme wa kidunia ambao Yehova alianzisha juu ya Israeli ulitumika kuwa ufananisho au kiwakilishi cha kiwango kidogo cha Ufalme unaokuja kupitia Masihi, Yesu Kristo, “mwana wa Daudi.”—Mt 1:1.

Kuzorota na Kuanguka kwa Falme za Israeli. Kwa sababu ya kushindwa kushikilia njia za uadilifu za Yehova, hali mwishoni mwa tawala tatu tu na mwanzoni mwa ule wa nne zilitokeza malalamiko makubwa yaliyoongoza kwenye uasi na kugawanya taifa hilo (997 K.W.K.). Matokeo yake yakawa ni ufalme wa kaskazini na wa kusini. Hata hivyo, agano la Yehova pamoja na Daudi liliendelea kutumika kuelekea wafalme wa ufalme wa kusini wa Yuda. Katika karne nyingi, wafalme waaminifu walikuwa ni haba katika Yuda, nao walikosekana kabisa katika ufalme wa kaskazini wa Israeli. Historia ya ufalme wa kaskazini ilikuwa ya ibada ya sanamu, na mauaji, mara nyingi wafalme wakifuatana kwa kasi. Watu waliteseka kwa kukosa haki na kukandamizwa. Baada ya miaka 250 hivi tangu mwanzo wake, Yehova aliruhusu mfalme wa Ashuru apondeponde ufalme wa kaskazini (740 K.W.K.) kwa sababu ya mwendo wake wa kumwasi Mungu.—Ho 4:1, 2; Amo 2:6-8.

Japo ufalme wa Yuda ulifurahia utulivu mkubwa zaidi kwa sababu ya nasaba ya Daudi, hatimaye ufalme wa kusini ulipita ufalme wa kaskazini katika ufisadi wake wa kiadili, zijapokuwa jitihada za wafalme wenye kumwogopa Mungu, kama vile Hezekia na Yosia, za kurudisha nyuma mzoroto huo wa kuelekea kwenye ibada ya sanamu na kukataa neno na mamlaka ya Yehova. (Isa 1:1-4; Eze 23:1-4, 11) Ukosefu wa haki katika jamii, uonezi, pupa, udanganyifu, rushwa, upotovu wa kingono, mashambulizi ya uhalifu, na umwagaji wa damu, na vilevile unafiki wa kidini uliogeuza hekalu la Mungu kuwa ‘pango la wanyang’anyi’—mambo hayo yote yalilaumiwa na manabii wa Yehova katika jumbe zao za kuonya zilizotolewa kwa watawala na watu. (Isa 1:15-17, 21-23; 3:14, 15; Yer 5:1, 2, 7, 8, 26-28, 31; 6:6, 7; 7:8-11) Wala tegemezo la makuhani waasi-imani wala ushirikiano uliofanywa pamoja na mataifa mengine haungeweza kuwaepusha wasipatwe na anguko lenye kuja la ufalme huo usio mwaminifu. (Yer 6:13-15; 37:7-10) Jiji kuu, Yerusalemu, liliharibiwa na Yuda ikafanywa ukiwa na Wababiloni katika 607 K.W.K.—2Fa 25:1-26.

Cheo cha Yehova cha kifalme chaendelea bila kuwa na dosari. Uharibifu wa falme za Israeli na Yuda haukutia dosari utawala wa Yehova Mungu mwenyewe; kwa vyovyote haukuonyesha kuna udhaifu upande wake. Katika historia yote ya taifa la Israeli, Yehova alionyesha wazi kwamba yeye alipendezwa na utumishi na utii wenye nia. (Kum 10:12-21; 30:6, 15-20; Isa 1:18-20; Eze 18:25-32) Yeye aliagiza, akakaripia, akatia nidhamu, akaonya, na kuadhibu. Lakini yeye hakutumia uwezo wake kulazimisha ama mfalme au watu kufuata mwendo wa uadilifu. Hali mbaya zilizositawi, mateso yaliyowapata, msiba uliowapata, walijiletea hayo yote wenyewe, kwa sababu kwa ukaidi waliifanya mioyo yao iwe migumu na kusisitiza juu ya kufuata mwendo wa kujitegemea, mwendo wenye kudhuru kijinga masilahi bora yao.—Omb 1:8, 9; Ne 9:26-31, 34-37; Isa 1:2-7; Yer 8:5-9; Ho 7:10, 11.

Yehova alidhihirisha uwezo wake akiwa Mwenye Enzi Kuu kwa kuahirisha zile mamlaka chokozi, zenye tamaa za Ashuru na Babiloni zisichukue hatua kwa muda hadi wakati wake unaofaa, hata akazielekeza zitende katika kutimiza unabii wake mbalimbali. (Eze 21:18-23; Isa 10:5-7) Mwishowe Yehova alipoondoa kinga zake kuzunguka taifa hilo, huo ulikuwa ni udhihirisho wa hukumu yake ya uadilfu akiwa Mtawala Mwenye Enzi Kuu. (Yer 35:17) Kwa watumishi wa Mungu waaminifu waliotangulia kuonywa na unabii wake mbalimbali, kufanywa ukiwa kwa Israeli na Yuda hakukuwashtua. Kushushwa kwa watawala wenye kiburi kulikweza ‘ukuu wa fahari’ wa Yehova mwenyewe. (Isa 2:1, 10-17) Hata hivyo, zaidi ya hayo yote, yeye alikuwa amedhihirisha uweza wake wa kulinda na kuhifadhi watu mmoja-mmoja waliomtumainia yeye kama Mfalme wao, hata walipokuwa wamezungukwa na hali za njaa kali, maradhi, na machinjo makubwa, na vilevile walipoteswa na wale waliochukia uadilifu.—Yer 34:17-21; 20:10, 11; 35:18, 19; 36:26; 37:18-21; 38:7-13; 39:11–40:5.

Mfalme wa mwisho wa Israeli alionywa juu ya hatua iliyokuwa ikija ya kuondolewa kwa taji lake, lililowakilisha mfalme aliyetiwa mafuta akiwa mwakilishi wa kifalme wa Yehova. Ufalme huo uliotiwa mafuta wa Daudi haungeendelea kuwapo “mpaka atakapokuja yule aliye na haki ya kisheria, nami [Yehova] nitampa yeye.” (Eze 21:25-27) Kwa hivyo, ufalme huo halisi, sasa ukiwa ni magofu, uliacha kutenda kazi, na kwa mara nyingine mawazo yalielekezwa mbele, kuelekea ule “uzao” unaokuja, Masihi.

Mataifa ya kisiasa, kama vile Ashuru na Babiloni, waliharibu falme zenye kuasi imani za Israeli na Yuda. Japo Mungu hujisema mwenyewe kuwa ‘huyainua’ au ‘kuyaleta’ dhidi ya falme hizo zilizohukumiwa. (Kum 28:49; Yer 5:15; 25:8, 9; Eze 7:24; Amo 6:14), ni wazi hilo lilikuwa katika maana inayofanana na ile ya Mungu ‘kufanya uwe mgumu’ moyo wa Farao. (Ona UJUZI WA KIMBELE, AGIZO LA KIMBELE [Kuhusiana na mtu mmoja-mmoja].) Yaani, Mungu ‘alileta” majeshi hayo yenye kushambulia kwa kuyaruhusu yatimize tamaa ambayo tayari ilikuwa moyoni mwao (Isa 10:7; Omb 2:16; Mik 4:11), akaondoa ‘mkono’ wake wenye ulinzi juu ya vitu ambavyo pupa yao ya kutaka makuu ilikuwa inalenga. (Kum 31:17, 18; linganisha Ezr 8:31 na Ezr 5:12; Ne 9:28-31; Yer 34:2.) Kwa njia hiyo, Waisraeli wenye kuasi imani, wakiwa wanakataa kujitiisha kwenye sheria na mapenzi ya Yehova kwa ukaidi, walipewa ‘uhuru wa upanga, tauni, na njaa.’ (Yer 34:17) Lakini kwa kufanya hivyo, mataifa ya kipagani yenye kushambulia hayakupata kibali cha Mungu, wala hayakuwa na ‘mikono safi’ mbele zake katika kuharibu kikatili falme za kaskazini na kusini, jiji kuu la Yerusalemu, na hekalu lake takatifu. Kwa hiyo, Yehova, Hakimu wa dunia yote, kwa kufaa angeweza kuwalaani kwa ajili ya ‘kupora urithi wake’ na angeweza kuwahukumu wapate maangamizi hayohayo waliyokuwa wameleta juu ya watu wake wa agano.—Isa 10:12-14; 13:1, 17-22; 14:4-6, 12-14, 26, 27; 47:5-11; Yer 50:11, 14, 17-19, 23-29.

Njozi za Ufalme wa Mungu Katika Siku za Danieli. Unabii mzima wa Danieli unakazia kabisa habari kuu ya Enzi Kuu ya Ulimwengu Mzima ya Mungu, na hivyo kulionyesha kusudi la Yehova kwa njia iliyo wazi zaidi. Akiwa anaishi uhamishoni katika jiji kuu la mamlaka ya ulimwengu iliyopindua Yuda, Danieli alitumiwa na Mungu kufunua maana ya njozi moja ya mfalme wa Babiloni, njozi ambayo ilitabiri mwendo wa mamlaka za ulimwengu na uharibifu wazo mwishowe kupitia Ufalme wa milele uliosimamishwa na Yehova mwenyewe. Bila shaka kwa kustaajabisha mahakama yake ya kifalme, Nebukadneza, huyohuyo aliyeshinda Yerusalemu, sasa alichochewa ajilaze kifudifudi katika kumheshimu mhamishwa Danieli na kumkiri Mungu wa Danieli kuwa ni “Bwana wa wafalme.” (Da 2:36-47) Kwa mara nyingine, kupitia njozi ya ndoto ya Nebukadneza ya ule ‘mti uliokatwa na kuanguka,’ Yehova alilazimisha ijulikane kwamba “Aliye Juu Zaidi ni Mtawala katika ufalme wa wanadamu na kwamba humpa yeyote yule amtakaye ufalme huo, na humweka juu yake mwanadamu aliye wa hali ya chini zaidi.” (Da 4; ona mazungumzo ya njozi hii chini ya APPOINTED TIMES OF THE NATIONS.) Kupitia utimizo wa ndoto hiyo kama ilivyomhusu, mtawala wa kifalme, Nebukadneza, kwa mara nyingine alifanywa atambue Mungu wa Danieli kuwa ni “Mfalme wa mbinguni,” Yeye ambaye “anafanya kulingana na mapenzi yake kati ya majeshi ya mbinguni na wakaaji wa dunia. Wala hakuna yeyote anayeweza kuzuia mkono wake au anayeweza kumuuliza, ‘Umekuwa ukifanya nini?’”—Da 4:34-37.

Kuelekea mwisho wa ubabe wa Babiloni juu ya mataifa yote, Danieli aliona njozi za kinabii za milki zenye kufuatana, zenye sifa kama za hayawani; pia aliona Mahakama ya kifalme ya mbinguni ya Yehova ikiwa inaendesha shughuli, ikipitisha hukumu juu ya mamlaka hizo za ulimwengu, ikapitisha amri kuwa hazistahili utawala; naye akaona “mtu fulani kama mwana wa binadamu . . . ak[i]pewa utawala na heshima na ufalme, ili vikundi vyote vya watu, vya mataifa na lugha vimtumikie yeye” katika “utawala [wake] unaodumu mpaka wakati usio na kipimo ambao hautapitilia mbali.” Vilevile alishuhudia vita inayopigwa dhidi ya “watakatifu” na ile mamlaka ya mwisho ya ulimwengu, wito ukitolewa iangamizwe, na hatua ya kupeana “ufalme na utawala na ukuu wa falme zote chini ya mbingu zote . . . [kwa] watu ambao ni watakatifu wa Aliye Mkuu Zaidi,” Yehova Mungu. (Da 7, 8) Hivyo, ikawa wazi kwamba “uzao” ulioahidiwa ungehusisha jamii ya kiserikali yenye kuongozwa na kichwa aliye mfalme, “mwana wa binadamu,” na pia watawala-wenzi, “watakatifu wa Aliye Mkuu Zaidi.”

Kuelekea Babiloni na Umedi-Uajemi. Amri ya Mungu isiyobadilika dhidi ya Babiloni yenye nguvu ilitimizwa ghafula na bila kutazamiwa; siku zake zilikuwa zimehesabiwa nazo zikafikishwa kwenye tamati. (Da 5:17-30) Wakati wa utawala wa Umedi-Uajemi uliofuata, Yehova alitokeza ufunuo zaidi kuhusiana na Ufalme wa Kimasihi, akielekeza kwenye wakati wa kutokea kwa Masihi, akatabiri juu ya ‘kukatiliwa mbali’ kwake, na vilevile uharibifu wa pili wa jiji la Yerusalemu na mahali palo patakatifu. (Da 9:1, 24-27; ona MAJUMA SABINI.) Na, kama alivyokuwa amefanya wakati wa utawala wa Babiloni, Yehova Mungu alidhihirisha tena uweza wake wa kulinda wale wanaotambua enzi kuu yake wakiwa wanakabiliana na hasira ya wakuu na tishio la kifo, akadhihirisha uwezo wake juu ya kani za kidunia na hayawani. (Da 3:13-29; 6:12-27) Alisababisha malango ya Babiloni yafunguke wazi kabisa kulingana na ratiba, akaruhusu watu wake wa agano wapate uhuru wa kurudi kwenye nchi yao wenyewe na kujenga upya nyumba ya Yehova huko. (2Nya 36:20-23) Kwa sababu ya tendo lake la kuwaweka huru watu wake, tangazo hili lingeweza kutolewa kwa Sayuni, “Mungu wako amekuwa mfalme!” (Isa 52:7-11) Baada ya hapo, njama dhidi ya watu wake zilizuiwa na visingizio kutoka kwa wakuu wa vyeo vya chini na amri zenye madhara za serikali vilishindwa, Yehova alipochochea wafalme mbalimbali Waajemi washirikiane na kutimizwa kwa mapenzi yake akiwa mwenye enzi kuu.—Ezr 4-7; Ne 2, 4, 6; Est 3-9.

Kwa hivyo, kwa maelfu ya miaka kusudi la la Yehova Mungu lisilobadilika, ambalo halizuiliki lilisonga mbele. Hata matukio duniani yabadilike yawe nini, yeye alithibitisha kuwa anadhibiti hali hiyo, sikuzote akiwa yuko mbele ya mwanadamu mpinzani na ibilisi. Hakuna lolote lililoruhusiwa liingilie kati kuzuia utimizo mkamilifu wa kusudi lake, mapenzi yake. Ingawa taifa la Israeli na historia yake, lilitumika kufanyiza vielelezo na matabiri ya kinabii ya wakati ujao ya Mungu katika kushughulika na wanadamu, pia lilionyesha kwamba pasipokuwa na utambuzi na ujitiisho wa moyo mzima kwa ukichwa wa kimungu, hapawezi kuwa na upatano, amani, na furaha yenye kudumu. Waisraeli walifurahia manufaa za kuwa na mambo waliyokuwa nayo kijumla kama vile ukoo, lugha, na nchi. Pia wao walikabiliana na adui walewale. Lakini maadamu walimwabudu Yehova Mungu kwa ushikamanifu na uaminifu na kumtumikia, wao walikuwa na umoja, nguvu, haki, na shangwe halisi ya maisha. Wakati vifungo vya uhusiano pamoja na Yehova Mungu vilipodhoofika, taifa hilo lilizorota kwa kasi.

Ufalme wa Mungu ‘Wakaribia.’ Kwa kuwa Masihi angekuwa ni mzao wa Abrahamu, Isaka, na Yakobo, mshiriki wa kabila la Yuda, na “mwana wa Daudi,” ilikuwa ni lazima azaliwe kibinadamu; ilikuwa ni lazima yeye awe, kama unabii wa Danieli ulivyotangaza, “mwana wa binadamu.” “Wakati kamili ulipofika,” Yehova Mungu alimtuma Mwanaye, aliyezaliwa na mwanamke na ambaye alitimiza matakwa yote ya kisheria ya kurithi “kiti cha ufalme cha Daudi baba yake.” (Gal 4:4; Lu 1:26-33; ona GENEALOGY OF JESUS CHRIST.) Yohana, aliyekuja kuwa Mbatizaji na ambaye alikuwa awe mtangulizi wa Yesu, alizaliwa miezi sita kabla yake. (Lu 1:13-17, 36) Semi za wazazi wa wana hao zilionyesha walikuwa wakiishi kwa kutazamia kwa hamu matendo ya kimungu ya utawala. (Lu 1:41-55, 68-79) Wakati wa kuzaliwa kwa Yesu, maneno ya majeshi ya kimalaika yaliyotumwa yatangaze maana ya tukio hilo yalitaja pia matendo matukufu ya Mungu. (Lu 2:9-14) Vivyo hivyo, pia, maneno ya Simeoni na Ana kwenye hekalu yalitaja tumaini katika matendo ya uokoaji na ukombozi. (Lu 2:25-38) Maandishi ya Biblia na uthibitisho wa kilimwengu pia hufunua kwamba hisia ya jumla ya kuwa na mtazamio ilikuwa imeenea katikati ya Wayahudi ya kwamba kuja kwa Masihi kulikuwa kunakaribia. Hata hivyo, kwa wengi upendezi hasa ulikuwa juu ya kupata uhuru kutoka kwa nira yenye kulemea ya utawala wa Roma.—Ona MESSIAH.

Utume wa Yohana ulikuwa ni “kurudisha mioyo” ya watu kwa Yehova, kwa maagano yake, kwa “pendeleo la kumtolea utumishi mtakatifu bila woga kwa ushikamanifu na uadilifu,” na hivyo kutayarisha kwa ajili ya Yehova “watu waliotayarishwa.” (Lu 1:16, 17, 72-75) Alitoboa mambo waziwazi kwa kuwaambia watu kwamba walikuwa wanakabili wakati wa hukumu kutoka kwa Mungu, kwamba ‘ufalme wa mbinguni ulikuwa umekaribia,’ na basi uharaka uliokuwapo kwamba wageuke katika toba kuachana na mwendo wao wa kutotii mapenzi na sheria ya Mungu. Kwa mara nyingine hilo lilikazia kiwango cha Yehova cha kuwa tu na raia wenye nia ya kuwa hivyo, watu wanaotambua na kuthamini pia kuwa njia na sheria zake zinafaa.—Mt 3:1, 2, 7-12.

Masihi alikuja wakati Yesu alipojikabidhi kwa Yohana kwa ajili ya ubatizo na kisha akatiwa mafuta kwa roho takatifu ya Mungu. (Mt 3:13-17) Kwa jambo hilo akawa Mfalme-Mkusudiwa, Yule anayetambuliwa na Mahakama ya Yehova kuwa ana haki ya kisheria ya kupata kiti cha ufalme cha Daudi, haki ambayo haikuwa imetumiwa wakati wa karne sita zilizotangulia. (Ona YESU KRISTO [Ubatizo Wake].) Lakini kwa kuongezea, Yehova alimwingiza Mwana huyu aliyekubaliwa katika agano kwa ajili ya Ufalme wa kimbingu, ambalo katika hilo Yesu angekuwa Mfalme na Kuhani pia, kama vile Melkizedeki wa Salemu ya kale alivyokuwa. (Zb 110:1-4; Lu 22:29; Ebr 5:4-6; 7:1-3; 8:1; ona AGANO.) Akiwa ‘uzao wa Abrahamu’ ulioahidiwa, Mfalme-Kuhani huyo wa kimbingu angekuwa ni Wakala Mkuu wa Mungu kwa ajili ya kubariki watu wa mataifa yote.—Mwa 22:15-18; Gal 3:14; Mdo 3:15.

Mapema katika maisha ya kidunia ya Mwanaye, Yehova alikuwa amedhihirisha uwezo wake wa kifalme kwa niaba ya Yesu. Mungu aliwaelekeza kwingine wale wanajimu wa kutoka sehemu za Mashariki waliokuwa wanaenda kumwarifu Mfalme Herode mkatili kuhusu aliko mtoto huyo mchanga, naye akasababisha wazazi wa Yesu wahepe na kuingia Misri kabla ya mawakala wa Herode kutekeleza machinjo makubwa ya watoto wachanga katika Bethlehemu. (Mt 2:1-16) Kwa kuwa ule unabii wa kwanza katika Edeni ulikuwa umetabiri uadui kati ya “uzao” ulioahidiwa na ‘uzao wa nyoka,’ jaribio hilo juu ya maisha ya Yesu lingeweza tu kumaanisha kwamba Adui ya Mungu, Shetani Ibilisi, alikuwa akijaribu, hata kama ni bila mafanikio, kuvuruga kusudi la Yehova.—Mwa 3:15.

Baada ya siku 40 hivi katika Nyika ya Yudea, Yesu aliyebatizwa alikabiliwa na mpinzani huyu mkuu wa enzi kuu ya Yehova. Kwa kutumia njia fulani, Mkinzani huyu wa kiroho aliwasilisha kwa Yesu madokezo fulani yenye hila yaliyokusudiwa kumvuta aingie kwenye matendo yanayovunja mapenzi na neno la Mungu lililodhihirishwa. Shetani hata alijitolea kumpa Yesu aliyetiwa mafuta milki juu ya falme zote za dunia bila harakati yoyote na bila uhitaji wowote wa kuteseka kwa upande wa Yesu—kwa kubadilishana na tendo moja la ibada kumwelekea yeye mwenyewe. Yesu alipokataa, akimkiri Yehova kuwa ndiye mmoja Mwenye Enzi Kuu ambaye kutoka kwake kwa kufaa mamlaka hutoka na ambaye kwake ibada humwendea, Mpinzani wa Mungu alianza kuchora mipango mingine ya mbinu ya vita dhidi ya Mwakilishi wa Yehova, akaanza kutumia mawakala wa kibinadamu katika njia mbalimbali, kama alivyokuwa amefanya muda mrefu kabla katika kisa cha Ayubu.—Ayu 1:8-18; Mt 4:1-11; Lu 4:1-13; linganisha Ufu 13:1, 2.

Ufalme wa Mungu ulikuwa “katikati” ya wale ambao Yesu alihubiria katika njia gani?

Akitegemea uwezo wa Yehova wa kumlinda na kumfanya afaulu, Yesu aliingia katika huduma yake ya peupe, akiwatangazia watu wa agano wa Yehova kwamba “wakati uliowekwa umetimizwa,” matokeo yakiwa ni kukaribia kwa Ufalme wa Mungu. (Mk 1:14, 15) Ili kuamua ni katika maana gani Ufalme ‘ulikaribia,’ maneno yake kwa Farisayo fulani yaweza kuangaliwa, yaani, kwamba “ufalme wa Mungu umo katikati yenu.” (Lu 17:21) Kikeleza juu ya andiko hilo, The Interpreter’s Dictionary of the Bible chatoa maoni haya: “Ingawa hutajwa mara nyingi kuwa mfano wa ‘ufumbo’ au ‘undani’ wa Yesu, ufasiri huo hutegemea hasa tafsiri ya zamani, ‘ndani yenu [you, katika Kiingereza halituonyeshi waziwazi namna ya umoja na wingi],’ [KJ, Dy] unaoeleweka katika maana ya kisasa isiyofaa ya ‘yako’ ikiwa katika hali ya umoja; lile neno ‘yenu [you]’ ([hy·mon′]) limo katika hali ya wingi (Yesu anasema na Mafarisayo—mst. 20) . . . Ile nadharia ya kwamba ufalme wa Mungu ni hali ya kindani ya akili, au ya wokovu wa kibinafsi, huwa kinyume cha muktadha wa mstari huo, na pia kinyume cha utolewaji wote wa A[gano] J[ipya] wa wazo hilo.” (kilichofanyiwa uhariri na G. A. Buttrick, 1962, Buku la 2, ukur. 883) Kwa kuwa “ufalme [ba·si·lei′a]” waweza kurejelea “utukufu wa kifalme,” ni wazi kwamba Yesu alimaanisha kwamba yeye, kama mwakilishi wa kifalme wa Mungu, aliyetiwa mafuta na Mungu kwa ajili ya ufalme, alikuwa katikati yao. Si kwamba tu alikuwapo katika wadhifa huo bali pia alikuwa na mamlaka ya kufanya matendo yenye kudhihirisha uwezo wa kifalme wa Mungu na kutayarisha wahusika kwa ajili ya vyeo ndani ya utawala wake wa Ufalme wenye kuja. Basi, huo ndio uliokuwa ‘ukaribu’ wa Ufalme huo; huo ulikuwa ni wakati wa fursa murua.

Serikali yenye uwezo na mamlaka. Wanafunzi wa Yesu walielewa Ufalme huo kuwa serikali halisi ya Mungu, japo hawakufahamu milki yake ingekuwa ni kubwa kadiri gani. Nathanaeli alimwambia Yesu hivi: “Rabi, wewe ndiye Mwana wa Mungu, wewe ndiye Mfalme wa Israeli.” (Yoh 1:49) Wao walijua juu ya mambo yaliyotabiriwa juu ya “watakatifu” katika unabii wa Danieli. (Da 7:18, 27) Yesu aliwaahidi moja kwa moja wafuasi wake wa kimtume kwamba wangekalia “viti vya ufalme.” (Mt 19:28) Yakobo na Yohana walitafuta vyeo fulani vya pendeleo katika serikali ya Kimasihi, na Yesu alikiri kwamba kungekuwa na vyeo hivyo vya pendeleo, lakini akasema kwamba ugawaji wavyo ulitegemea Baba yake, aliye Mtawala Mwenye Enzi Kuu. (Mt 20:20-23; Mk 10:35-40) Kwa hivyo, ingawa wanafunzi wake walikadiria kimakosa utawala wa kifalme wa Masihi ungekuwa wa duniani na hususan kwa Israeli wa kimwili, hata wakifanya hivyo siku ile ya kupaa kwa Yesu aliyefufuliwa (Mdo 1:6), walielewa kwa usahihi kwamba ulirejelea mpango wa kiserikali.—Linganisha Mt 21:5; Mk 11:7-10.

Uwezo wa kifalme wa Yehova kuelekea uumbaji wake wa kidunia ulidhihirishwa kwa njia yenye kuonekana katika njia nyingi na Mwakilishi wake wa kifalme. Kwa roho ya Mungu, au nguvu ya utendaji, Mwanaye alidhibiti upepo na bahari, uoto, samaki, na hata visehemu vingine vilivyo ndani ya chakula, akisababisha chakula kiongezeke. Matendo hayo yenye nguvu yaliwafanya wanafunzi wasitawishe heshima yenye kina kwa ajili ya mamlaka aliyokuwa nayo. (Mt 14:23-33; Mk 4:36-41; 11:12-14, 20-23; Lu 5:4-11; Yoh 6:5-15) Hata jambo la kuvutia zaidi lilikuwa ni utumizi wake wa uwezo wa Mungu juu ya miili ya kibinadamu, akiponya maradhi kuanzia upofu hadi ukoma, na kuwarudisha wafu kwenye uzima. (Mt 9:35; 20:30-34; Lu 5:12, 13; 7:11-17; Yoh 11:39-47) Alituma wakoma walioponywa wakaripoti kwa makuhani, waliopewa mamlaka ya kimungu, lakini ambao kwa ujumla walikuwa wasioamini, ili iwe “ushahidi kwao.” (Lu 5:14; 17:14) Mwishowe, alionyesha uwezo wa Mungu juu ya roho wenye nguvu zinazopita zile kibinadamu. Roho waovu walitambua mamlaka aliyokuwa nayo Yesu na, badala ya kutaka mtihani wa makabiliano dhidi ya uwezo uliokuwa ukimuunga mkono, wao walikubali maagizo yake kwamba waachilie watu waliopagawa nao. (Mt 8:28-32; 9:32, 33; linganisha Yak 2:19.) Kwa kuwa ufukuzaji huo wa nguvu nyingi wa roho waovu ulifanywa kupitia roho ya Mungu, hilo lilimaanisha kwamba Ufalme wa Mungu ulikuwa kwa kweli “umewafikia” wasikilizaji wake.—Mt 12:25-29; linganisha Lu 9:42, 43.

Hayo yote yalikuwa ni uthibitisho thabiti kwamba Yesu alikuwa na mamlaka ya kifalme na kwamba mamlaka hiyo haikutoka kwenye chanzo cha kidunia, cha kibinadamu, cha kisiasa. (Linganisha Yoh 18:36; Isa 9:6, 7.) Wajumbe kutoka kwa Yohana Mbatizaji aliyefungwa gerezani, wakiwa mashahidi wa matendo hayo ya nguvu nyingi, waliagizwa na Yesu warudi kwa Yohana wamwambie yale waliyokuwa wameona na kusikia kuwa ni uthibitisho kwamba kwa hakika Yesu alikuwa ndiye “Yule Anayekuja.” (Mt 11:2-6; Lu 7:18-23; linganisha Yoh 5:36.) Wanafunzi wa Yesu walikuwa wakiona na kusikia uthibitisho wa mamlaka ya Ufalme ambao manabii walikuwa wametolea ushahidi muda mrefu. (Mt 13:16, 17) Zaidi ya hayo, Yesu aliweza kukabidhi wanafunzi wake mamlaka ili waweze kutumia nguvu kama hizo wakiwa manaibu wake waliowekwa rasmi, na kwa njia hiyo kukazia na kuimarisha tangazo lao, “Ufalme wa mbinguni umekaribia.”—Mt 10:1, 7, 8; Lu 4:36; 10:8-12, 17.

Kuingia Katika Ufalme. Yesu alikazia kile kipindi cha pekee cha fursa ambacho kulingana na hayo kilikuwa kimefika. Kumhusu mtangulizi wake Yohana Mbatizaji, Yesu alisema hivi: “Kati ya wale waliozaliwa na wanawake hajatokea mkuu kuliko Yohana Mbatizaji; lakini mtu aliye mdogo zaidi katika ufalme wa mbinguni ni mkuu kuliko yeye. Lakini tangu siku za Yohana Mbatizaji mpaka sasa ufalme wa mbinguni ndio mradi ambao watu wanajikaza kuufikia [bi·a′ze·tai], na wale wanaojikaza [bi·a·stai′] wanaufikia. [Linganisha AT; pia Zürcher Bibel (ya Kijerumani).] Kwa maana wote, Manabii na Sheria, walitoa unabii mpaka kufikia Yohana.” (Mt 11:10-13) Kwa hiyo, siku za huduma ya Yohana, ambazo zilikaribia kufikia mwisho katika kuuawa kwake, zilitia alama ya kufungwa kwa kipindi kimoja, na mwanzo wa kingine. Kuhusu kitenzi cha Kigiriki bi·a′zo·mai kilichotumiwa katika andiko hili, Vine’s Expository Dictionary of Old and New Testament Words chasema hivi, “Kitenzi hicho kinadokeza jitihada yenye bidii.” (1981, Buku la 3, ukur. 208) Kuhusiana na Mathayo 11:12, msomi Mjerumani Heinrich Meyer anataja hivi: “Neno hilo linafafanua hamu, jitihada isiyozuilika na harakati ya kuufikia ufalme wa Kimasihi unaokaribia . . . Wanafuatia ufalme kwa hamu na kwa bidii sana (si kungoja kwa utulivu tu na kutarajia). Kwa hiyo, wale [bi·a·stai′] ni waamini [si washambulizi walio maadui] wanaong’ang’ania sana kuumiliki.”—Meyer’s Critical and Exegetical Hand-Book to the Gospel of Matthew, 1884, ukur. 225.

Kwa hiyo, kuwa mshiriki katika Ufalme wa Mungu halingekuwa jambo rahisi kupatikana, si kama kukaribia jiji lililo wazi ambalo lina mambo machache yanayofanya uingiaji uwe mgumu, au lisilokuwa nayo kabisa. Badala yake, Mwenye Enzi Kuu, Yehova Mungu, alikuwa ameweka vizuizi vya kufungia nje yeyote asiyestahili. (Linganisha Yoh 6:44; 1Ko 6:9-11; Gal 5:19-21; Efe 5:5.) Ingekuwa ni lazima kwa wale ambao wangeingia wasafirie barabara nyembamba, walipate lile lango jembamba, waendelee kuomba, waendelee kutafuta, waendelee kubisha hodi, kisha njia ingefunguliwa. Wangeipata njia kuwa ni ‘nyembamba’ kwa kuwa inawazuia wale wanaoifuata wasifanye mambo ambayo yangesababisha madhara kwao wenyewe au kwa wengine. (Mt 7:7, 8, 13, 14; linganisha 2Pe 1:10, 11.) Huenda kwa njia ya kitamathali wakalazimika kupoteza jicho moja au mkono mmoja ili kuingia. (Mk 9:43-47) Ufalme huo haungekuwa utawala wa tabaka la matajiri ambao katika huo mtu angeweza kununua kibali cha Mfalme; lingekuwa ni jambo gumu kwa tajiri (Kigr., plou′si·os) kuingia. (Lu 18:24, 25) Huo haungekuwa ni utawala wa kilimwengu wa tabaka la makabaila; cheo mashuhuri miongoni mwa wanadamu hakingefaa chochote. (Mt 23:1, 2, 6-12, 33; Lu 16:14-16) Wale wenye kuonekana kuwa ni “wa kwanza,” wenye misingi na rekodi yenye kuvutia ya kidini, wangekuwa ni “wa mwisho,” na ‘wa mwisho wangekuwa ni wa kwanza’ kupokea mapendeleo yenye kibali kuhusiana na Ufalme huo. (Mt 19:30–20:16) Mafarisayo mashuhuri lakini wanafiki, wakiwa na uhakika juu ya cheo chao chenye kuwapa faida, wangeona makahaba na watoza-kodi waliofanya mabadiliko wakiingia mbele yao ndani ya Ufalme. (Mt 21:31, 32; 23:13) Wajapomwita Yesu “Bwana, Bwana,” wanafiki wote wenye kudharau neno na mapenzi ya Mungu kama yalivyofunuliwa kupitia Yesu wangefukuzwa pamoja na maneno haya: “Sikuwajua ninyi kamwe! Ondokeni kwangu, ninyi wenye matendo ya uasi-sheria.”—Mt 7:15-23.

Wenye kuingia wangekuwa ni wale wanaoweka masilahi ya kimwili mahali pa pili na kuweka kwanza Ufalme na uadilifu wa Mungu. (Mt 6:31-34) Kama Mfalme mtiwa-mafuta wa Mungu, Kristo Yesu, wao wangependa uadilifu na kuchukia uovu. (Ebr 1:8, 9) Watu wenye kufikiria mambo ya kiroho, wenye rehema, wenye moyo safi, wenye kufanya amani, wajaposhutumiwa na kuteswa na wanadamu, wangekuwa washiriki-watarajiwa wa Ufalme huo. (Mt 5:3-10; Lu 6:23) “Nira” ambayo Yesu aliwaalika watu kama hao wajitwike ilimaanisha ujitiisho chini ya mamlaka yake ya kifalme. Hata hivyo, hiyo ilikuwa nira ya fadhili, yenye mzigo mwepesi kwa ajili ya wale waliokuwa ‘wenye tabia-pole na wanyenyekevu moyoni’ kama alivyo Mfalme huyo. (Mt 11:28-30; linganisha 1Fa 12:12-14; Yer 27:1-7.) Hilo lilipasa kuchangamsha moyo wa wasikilizaji wake, liwahakikishie kwamba utawala wake haungekuwa na yoyote katika ya sifa mbaya za watawala wengi waliotangulia, Waisraeli na wasio Waisraeli pia. Liliwapa sababu ya kuamini kwamba utawala wake haungeleta malipo ya kodi yenye kulemea, utumishi wa kulazimishwa, au namna-namna za kuwanyonya. (Linganisha 1Sa 8:10-18; Kum 17:15-17, 20; Efe 5:5.) Kama yalivyoonyesha maneno ya Yesu ya baadaye, si kwamba tu Kichwa cha serikali ya Ufalme inayokuja angejithibitisha kuwa hana ubinafsi hadi kufikia kiwango cha kutoa uhai wake kwa ajili ya watu wake bali pia wale wote wanaoshirikiana naye katika serikali hiyo pia wangekuwa ni watu waliotaka kutumikia badala ya kutumikiwa.—Mt 20:25-28; ona YESU KRISTO (Kazi na Sifa Zake za Kibinafsi).

Ujitiisho wa kupenda ni muhimu. Yesu mwenyewe aliheshimu sana mapenzi na mamlaka ya Enzi Kuu ya Baba yake. (Yoh 5:30; 6:38; Mt 26:39) Maadamu agano la Sheria lilitenda kazi, wafuasi wake Wayahudi walipaswa kulifuata na kutetea utii kulielekea; yeyote mwenye kuchukua mwendo ulio kinyume angekataliwa kwa habari ya Ufalme wake. Hata hivyo, ilikuwa ni lazima heshima na utii huu utoke moyoni, wala si ushikaji wa kisherehe tu au wa upande mmoja wa hiyo Sheria ukikazia matendo fulani hususa yaliyo matakwa, bali ushikaji wa kanuni za msingi ambazo kiasili zilikuwa humo zenye kuhusisha haki, rehema, na uaminifu. (Mt 5:17-20; 23:23, 24) Akimwambia yule mwandishi aliyekiri cheo cha pekee cha Yehova na aliyetambua kwamba “kumpenda yeye kwa moyo wote na kwa uelewaji wote na kwa nguvu zote na mtu kumpenda jirani kama yeye mwenyewe ni bora zaidi kuliko matoleo yote mazima ya kuteketezwa na dhabihu zote,” Yesu alisema hivi, “Wewe huko mbali na ufalme wa Mungu.” (Mk 12:28-34) Basi, katika mambo yote Yesu alionyesha wazi kwamba Yehova Mungu hutafuta raia wenye kupenda kuwa hivyo, wale wanaopendelea njia zake za uadilifu na wanaotamani kwa bidii kuishi chini ya mamlaka yake akiwa Mwenye Enzi Kuu.

Uhusiano katika agano. Katika usiku wake wa mwisho pamoja na wanafunzi wake, Yesu aliwaambia juu ya “agano jipya” ambalo lingetenda kazi kuwaelekea wafuasi wake likiwa ni tokeo la dhabihu yake ya fidia (Lu 22:19, 20; linganisha 12:32); yeye mweneywe angetumikia akiwa Mpatanishi wa hilo agano kati ya Yehova Mwenye Enzi Kuu na wafuasi wa Yesu. (1Ti 2:5; Ebr 12:24) Kuongezea hilo, Yesu alifanya agano la kibinafsi pamoja na wafuasi wake “kwa ajili ya ufalme,” ili waweze kujiunga naye katika mapendeleo yake ya kifalme.—Lu 22:28-30; ona COVENANT.

Ushindi juu ya ulimwengu. Ijapokuwa mwishowe kukamatwa kwa Yesu, majaribu, na kuuawa kulifanya cheo chake cha kifalme kionekane kuwa dhaifu, kwa kweli kulidhihirisha utimizo wenye nguvu nyingi wa unabii mbalimbali wa Mungu na mambo hayo yaliruhusiwa na Mungu kwa sababu hiyo. (Yoh 19:10, 11; Lu 24:19-27, 44) Kupitia ushikamanifu na utimilifu wake hadi kifo, Yesu alithibitisha kwamba “mtawala wa ulimwengu,” Adui ya Mungu, Shetani, ‘hakuwa na uwezo’ juu yake na kwamba kwa hakika Yesu alikuwa ‘ameushinda ulimwengu.’ (Yoh 14:29-31; 16:33) Kuongezea hilo, hata Mwanaye alipotundikwa juu ya mti, Yehova alitoa uthibitisho juu ya uwezo wake ulio mkuu. Nuru ya jua ilizimwa kwa muda; pia kulikuwa na tetemeko la dunia lenye nguvu na lile pazia kubwa hekaluni likararuliwa mara mbili. (Mt 27:51-54; Lu 23:44, 45) Katika siku ya tatu baada ya hapo, yeye alitoa uthibitisho ulio mkuu zaidi wa Enzi Kuu yake alipomfufua Mwanaye kwenye uzima wa roho, zijapokuwa jitihada duni za wanadamu za kuzuia ufufuo huo kwa kuweka walinzi mbele ya kaburi la Yesu lililofungwa.—Mt 28:1-7.

“Ufalme wa Mwana wa Upendo Wake.” Siku kumi baada ya kupanda kwa Yesu kwenda mbinguni, katika Pentekoste ya 33 W.K., wanafunzi wake walikuwa na uthibitisho kwamba yeye “aliinuliwa kwenye mkono wa kuume wa Mungu” wakati Yesu alipomimina roho takatifu juu yao. (Mdo 1:8, 9; 2:1-4, 29-33) Hivyo, lile “agano jipya” likaanza kutenda kuwaelekea, nao wakawa kiini cha “taifa takatifu” jipya, Israeli wa kiroho.—Ebr 12:22-24; 1Pe 2:9, 10; Gal 6:16.

Sasa Kristo alikuwa ameketi kwenye mkono wa kuume wa Baba yake naye alikuwa ni Kichwa juu ya kutaniko hili. (Efe 5:23; Ebr 1:3; Flp 2:9-11) Maandiko yanaonyesha kwamba kuanzia Pentekoste 33 W.K. na kuendelea, ufalme wa kiroho ulisimamishwa juu ya wanafunzi wake. Akiwaandikia Wakristo wa karne ya kwanza katika Kolosai, mtume Paulo alirejelea Yesu Kristo kana kwamba tayari ana ufalme: “[Mungu] alitukomboa kutoka katika mamlaka ya giza, akatuhamisha na kutuingiza katika ufalme wa Mwana wa upendo wake.”—Kol 1:13; linganisha Mdo 17:6, 7.

Ufalme wa Kristo kuanzia Pentekoste ya 33 W.K. na kuendelea umekuwa ni wa kiroho, ukitawala juu ya Israeli wa kiroho, Wakristo ambao wamezaliwa kupitia roho ya Mungu ili wawe watoto wa kiroho wa Mungu. (Yoh 3:3, 5, 6) Wakati Wakristo hao waliozaliwa kwa roho watakapopokea thawabu yao ya kimbingu, hawatakuwa tena raia za kidunia wa ufalme wa kiroho wa Kristo, bali watakuwa wafalme pamoja na Kristo mbinguni.—Ufu 5:9, 10.

“Ufalme wa Bwana Wetu na wa Kristo Wake.” Mtume Yohana, akiandika kuelekea mwishoni mwa karne ya kwanza W.K., alitangulia kuona kupitia ufunuo wa kimungu wakati ujao wakati ambapo Yehova Mungu, kupitia Mwanaye, angefanyiza udhihirisho mpya wa utawala wa kimungu. Wakati huo, kama katika ule wakati wa Daudi wa kupandisha Sanduku la Agano hadi Yeruslemu, ingesemekana kwamba Yehova ‘amechukua nguvu zake kuu na kuanza kutawala akiwa mfalme.’ Huo ungekuwa ni wakati wa sauti kubwa mbinguni kutangaza hivi: “Ufalme wa ulimwengu umekuwa ufalme wa Bwana wetu na wa Kristo wake, naye atatawala akiwa mfalme milele na milele.”—Ufu 11:15, 17; 1Nya 16:1, 31.

“Bwana wetu,” Bwana Mwenye Enzi Kuu Yehova, ndiye anayethibitisha mamlaka yake juu ya “ufalme wa ulimwengu,” akisimamisha udhihirisho mpya wa enzi yake kuu kuielekea dunia yetu. Yeye anampa mwanaye, Yesu Kristo, hisa ndogo katika Ufalme huo, hivi kwamba unaitwa “ufalme wa Bwana wetu na wa Kristo wake.” Kiwango na mweneo wa Ufalme huo ni mkubwa zaidi ya “ufalme wa Mwana wa upendo wake,” unaotajwa kwenye Wakolosai 1:13. “Ufalme wa Mwana wa upendo wake” ulianza katika Pentekoste 33 W.K. nao umekuwa juu ya wanafunzi watiwa-mafuta wa Kristo; “ufalme wa Bwana wetu na wa Kristo wake” unatokezwa mwishoni mwa “nyakati zilizowekwa za mataifa” nao uko juu ya jamii yote ya wanadamu duniani.—Lu 21:24.

Akiisha kuchukua hisa katika “ufalme wa ulimwengu,” Yesu Kristo anachukua hatua zinazohitajika asafishe kwa kuondoa upinzani dhidi ya enzi kuu ya Mungu. Hatua hiyo ya kwanza inatendeka katika makao ya kimbingu; Shetani na roho wake waovu wanashindwa na kutupwa chini kwenye makao ya kidunia. Matokeo yake ni tangazo hili: “Sasa kumekuwa na wokovu na nguvu na ufalme wa Mungu wetu na mamlaka ya Kristo wake.” (Ufu 12:1-10) Katika kipindi hicho kifupi kinachosalia kwake, Adui huyu mkuu, Shetani, anaendelea kutimiza unabii kwenye Mwanzo 3:15 kwa kupiga vita dhidi ya “wale waliobaki” wa “uzao” wa mwanamke, wale “watakatifu” ambao kwa wakati unaofaa watatawala pamoja na Kristo. (Ufu 12:13-17; linganisha Ufu 13:4-7; Da 7:21-27.) Hata hivyo, ‘amri za uadilifu’ za Yehova zinadhihirishwa, na semi zake za hukumu huja kama mapigo juu ya wale wanaompinga, matokeo yakiwa ni kuharibiwa kwa Babiloni Mkuu la kifumbo, ambalo ni mtesi mkuu wa watumishi wa Mungu.—Ufu 15:4; 16:1–19:6.

Baada ya hapo “ufalme wa Bwana wetu na wa Kristo wake” unapeleka majeshi yake ya kimbingu dhidi ya watawala wa falme zote za kidunia na majeshi yao katika pigano la Har-Magedoni, na kuwamaliza. (Ufu 16:14-16; 19:11-21) Hilo ndilo jibu la ombi hili kwa Mungu: “Ufalme wako na uje. Mapenzi yako na yatendeke duniani kama ilivyo mbinguni.” (Mt 6:10) Kisha Shetani anatiwa ndani ya abiso na kipindi cha miaka elfu moja kinaanza ambacho katika hicho Kristo Yesu na washiriki wenzake wanatawala wakiwa wafalme na makuhani juu ya wakaaji wa dunia.—Ufu 20:1, 6.

Kristo ‘akabidhiana ufalme.’ Pia, mtume Paulo anaeleza juu ya utawala wa Kristo wakati wa kuwapo kwake. Baada ya Kristo kuwafufua wafuasi wake kutoka kwenye kifo, anachukua hatua ya ‘kuangamiza serikali yote na mamlaka yote na nguvu zote’ (ni jambo la akili nzuri kuwa hiyo ni kurejelea serikali zote, mamlaka, na nguvu zinazopinga mapenzi ya enzi kuu ya Mungu). Ndipo, mwishoni mwa Utawala wake wa Milenia, “atakapomkabidhi ufalme Mungu wake ambaye pia ni Baba yake,” na kujitiisha mwenyewe kwake “Yeye aliyevitiisha vitu vyote kwake, ili Mungu awe vitu vyote kwa kila mtu.”—1Ko 15:21-28.

Kwa kuwa Kristo ‘anakabidhi ufalme kwa Mungu na Baba yake,’ Ufalme wake ni wa “wa milele” katika maana gani, kama inavyotajwa kwa kurudiliwa katika Maandiko? (2Pe 1:11; Isa 9:7; Da 7:14; Lu 1:33; Ufu 11:15) Ufalme wake “hautaharibiwa kamwe”; mambo uliyotimizwa yatadumu milele; yeye atapewa staha milele kwa ajili ya fungu lake akiwa Mfalme wa Kimasihi.—Da 2:44.

Wakati wa Utawala wa Miaka Elfu, utawala wa Kristo kuelekea dunia unahusisha tendo la kikuhani kuelekea jamii ya wanadamu watiifu. (Ufu 5:9, 10; 20:6; 21:1-3) Kupitia njia hii milki ya dhambi na kifo kama wafalme juu ya jamii ya wanadamu watiifu, waliotiishwa chini ya “sheria” yake, inakwisha; fadhili zisizostahiliwa na uadilifu ndiyo mambo yanayotawala. (Ro 5:14, 17, 21) Kwa kuwa dhambi na kifo vitaondolewa kabisa kutoka kwa wakaaji wa dunia, hilo pia litamaliza uhitaji wa Yesu kutumikia kama “msaidizi kwa Baba” katika maana ya kuandaa upatanisho kwa ajili ya dhambi za binadamu wasiokamilika. (1Yo 2:1, 2) Hilo litaleta jamii ya wanadamu kwenye ile hali ya awali iliyofurahiwa wakati Adamu yule mwanamume mkamilifu alipokuwa Edeni. Adamu alipokuwa mkamilifu hakuhitaji yeyote asimame kati yake na Mungu ili kufanya upatanisho. Kwa hiyo, pia, mwishoni mwa Utawala wa Miaka Elfu wa Yesu, wakaaji wa dunia watakuwa katika hali na pia chini ya daraka la kuwajibika kwa ajili ya mwendo wao wa kutenda mbele za Yehova Mungu akiwa Hakimu Mkuu Zaidi, bila kimbilio kwa mwingine awe mpatanishi wa kisheria, au msaidizi. Hivyo, Yehova, akiwa Mamlaka Yenye Enzi Kuu, anakuwa “vitu vyote kwa kila mtu.” Hilo lamaanisha kwamba kusudi la Mungu la “kukusanya tena pamoja vitu vyote katika Kristo, vitu vilivyo mbinguni na vitu vilivyo duniani,” litakuwa limetimizwa kikamili.—1Ko 15:28; Efe 1:9, 10.

Utawala wa Milenia wa Yesu utakuwa umetimiza kikamili kusudi lake. Dunia, ambayo wakati mmoja ilikuwa ni kitovu cha uasi, itakuwa imerudishwa katika hali kamili, safi, na isiyo na ubishi, au kuwa ni milki, ya Mwenye Enzi Kuu ya Ulimwengu Mzima. Hapana ufalme msaidizi utakaosalia kati ya Yehova na jamii ya wanadamu watiifu.

Hata hivyo, baada ya hayo, mtihani wa mwisho unafanywa wa utimilifu na ujitoaji wa raia hao wote wa kidunia. Shetani anaachiliwa kutoka kifungo chake katika abiso. Wale wanaoshindwa na utongozaji wake watafanya hivyo kuhusu suala lilelile lililozushwa katika Edeni: haki ya enzi kuu ya Mungu. Jambo hilo laonyeshwa na tendo lao la kushambulia “kambi ya watakatifu na lile jiji linalopendwa.” Kwa kuwa suala hilo limekwisha kusuluhishwa kisheria na kutangazwa kuwa limefungwa na Mahakama ya mbinguni, hakuna uasi wa kuendelea unaoruhusiwa katika kesi hii. Wale wanaoshindwa kusimama kwa ushikamanifu upande wa Mungu hawataweza kukata rufani kwa Kristo Yesu akiwa ‘msaidizi wa kupatanisha,’ bali Yehova Mungu atakuwa ni “vitu vyote” kwao, bila uwezekano wa rufani au upatanisho. Waasi wote, roho na binadamu, wanapokea hukumu ya uharibifu katika “kifo cha pili.”—Ufu 20:7-15.