Sura 9

Unabii Mwingi Uliotimizwa

Wanadamu hawawezi kutabiri wakati ujao kwa uhakika wowote. Tena na tena jitihada zao za kubashiri hushindwa vibaya sana. Kwa hiyo kitabu cha unabii mwingi uliotimia lazima kivute fikira zetu. Biblia ni kitabu cha namna hiyo.

1. (Tia ndani utangulizi.) Ni nini kinachothibitishwa na uhakika wa kwamba Biblia huandika unabii mwingi uliotimia?

UNABII mwingi wa Biblia umetimia katika vijambo vidogo hivi kwamba wahakiki hudai uliandikwa baada ya utimizo. Lakini madai hayo si ya kweli. Mungu, akiwa mweza yote, aweza kabisa kutabiri. (Isaya 41:21-26; 42:8, 9; 46:8-10) Unabii mwingi wa Kibiblia uliotimia ni uthibitisho wa upulizio wa kimungu, wala si utungaji wa baadaye. Sasa tutaangalia baadhi ya unabii mwingi wenye kutokeza uliotimia—unaotoa thibitisho la ziada kwamba Biblia ni neno la Mungu, si la binadamu tu.

Uhamisho Katika Babuloni

2, 3. Ni nini kilichoongoza kwenye Mfalme Hezekia kuonyesha wajumbe kutoka Babuloni hazina zote za nyumba na enzi yake?

² Hezekia alikuwa mfalme katika Yerusalemu kwa miaka 30 hivi. Katika 740 K.W.K. alikuwa shahidi wa uharibifu wa Israeli jirani yake wa kaskazini mikononi mwa Ashuru. Katika 732 K.W.K. aliona uwezo wenye kuokoa wa Mungu, wakati jaribio la Kiashuri la kuteka Yerusalemu liliposhindwa, kukiwa na matokeo yenye msiba kwa mvamizi huyo.—Isaya 37:33-38.

³ Sasa, Hezekia anapokea ujumbe kutoka Merodaki-baladani, mfalme wa Babuloni. Kijuu-juu, mabalozi hao wamekuja kumpongeza Hezekia kwa ajili ya kupata nafuu kwa ugonjwa wake mkubwa. Ingawa hivyo, yaelekea, Merodaki-baladani amwona Hezekia kuwa aweza kujiunga naye kupigana na mamlaka ya ulimwengu ya Ashuru. Hezekia hafanyi lolote kuondoa wazo hilo anapowaonyesha Wababuloni hao wenye kutembelea utajiri wote wa nyumba na enzi yake. Labda yeye, pia, ataka mataifa ya muungano ili kupingana na Waashuri ambao yawezekana warudi.—Isaya 39:1, 2.

4. Isaya alitoa unabii wa tokeo gani lenye msiba la kosa la Hezekia?

⁴ Isaya ndiye nabii wa kutokeza wa wakati huo, na upesi atambua juu ya kukosa busara kwa Hezekia. Ajua kwamba kinga hakika zaidi ya Hezekia ni Yehova, wala si Babuloni, naye amwambia kwamba tendo lake la kuonyesha Wababuloni utajiri wake litaongoza kwenye tanzia. “Siku zinakuja,” asema Isaya, “ambazo vitu vyote vilivyomo nyumbani mwako, na hivyo vilivyowekwa akiba na baba zako hata leo, vitachukuliwa mpaka Babeli.” Yehova aliamuru: “Hapana kitu cho chote kitakachosalia.”—Isaya 39:5, 6.

5, 6. (a) Yeremia alisema nini katika kuthibitisha unabii wa Isaya? (b) Unabii mwingi wa Isaya na Yeremia ulitimizwa katika njia gani?

⁵ Nyuma katika karne ya nane K.W.K., huenda ikawa ilionekana haielekei unabii huo utatimia. Hata hivyo, miaka mia moja baadaye, hali ilibadilika. Babuloni ilichukua mahali pa Ashuru kuwa mamlaka ya ulimwengu yenye kutawala, na Yuda ikafisidika sana kidini, hivi kwamba Mungu akaondoa baraka yake. Sasa, nabii mwingine, Yeremia, alipuliziwa na Mungu arudie onyo la Isaya. Yeremia alitangaza hivi: “Nitawaleta [Wababuloni] juu ya nchi hii, na juu yao wakaao ndani yake . . . Na nchi hii yote pia itakuwa ukiwa, na kitu cha kushangaza; nayo mataifa haya watamtumikia mfalme wa Babeli miaka sabini.”—Yeremia 25:9, 11.

⁶ Miaka minne hivi baada ya Yeremia kutoa unabii huo, Wababuloni walifanya Yuda kuwa sehemu ya milki yao. Miaka mitatu baada ya hilo, walichukua mateka fulani wa Kiyahudi, pamoja na baadhi ya utajiri wa hekalu katika Yerusalemu, mpaka Babuloni. Miaka minane baadaye, Yuda iliasi na kwa mara nyingine ikavamiwa na Nebukadreza, mfalme wa Babuloni. Pindi hii, jiji hilo na hekalu lalo viliharibiwa. Utajiri walo wote, na Wayahudi wenyewe, walipelekwa mpaka Babuloni iliyo mbali, sawa na vile Isaya na Yeremia walivyokuwa wametabiri.—2 Mambo ya Nyakati 36:6, 7, 12, 13, 17-21.

7. Akiolojia yashuhudiaje utimizo wa unabii mwingi wa Isaya na Yeremia kuhusu Yerusalemu?

⁷ The Archaeological Encyclopedia of the Holy Land chasema kwamba wakati shambulizi la Kibabuloni lilipokwisha, “uharibifu wa jiji [Yerusalemu] ulikuwa kamili.”¹ Mwakiolojia W. F. Albright asema: “Machimbuzi na uchunguzi wa sura ya nchi katika Yuda vimethibitisha kwamba miji ya Yuda haikuharibiwa kikamili tu na Wakaldayo katika mavamizi yao mawili, bali pia haikukaliwa tena kwa vizazi—kamwe tena katika historia.”² Hivyo, akiolojia yathibitisha utimizo wenye kushtua wa unabii huu.

Yaliyopata Tiro

8, 9. Ezekieli alitamka unabii gani juu ya Tiro?

⁸ Ezekieli alikuwa mwandikaji mwingine wa kale aliyeandika unabii mwingi uliopuliziwa kimungu. Yeye alitoa unabii kuanzia mwisho wa karne ya saba K.W.K. kuendelea mpaka ya sita—yaani, wakati wa miaka iliyoongoza mpaka kwenye kuharibiwa kwa Yerusalemu na kisha wakati wa makumi ya miaka ya kwanza ya uhamisho wa Wayahudi katika Babuloni. Hata wahakiki fulani wa ki-siku-hizi hukubali kwamba kitabu hicho kiliandikwa karibu na wakati huo.

⁹ Ezekieli aliandika unabii wenye kutokeza juu ya kuharibiwa kwa Tiro, jirani ya kaskazini ya Israeli, lililokuwa limeacha urafiki na watu wa Mungu na kuwa adui. (1 Wafalme 5:1-9; Zaburi 83:2-8) Aliandika: “Bwana MUNGU [Yehova, NW] asema hivi; Tazama, mimi ni juu yako, Ee Tiro, nami nitaleta mataifa mengi kupigana nawe, kama bahari iinuavyo mawimbi yake. Nao wataziharibu kuta za Tiro, na kuibomoa minara yake; tena nitakwangua hata mavumbi yake yamtoke, na kumfanya kuwa jabali tupu. . . . Nao wataweka mawe yako, na miti yako, na mavumbi yako, kati ya maji.”—Ezekieli 26:3, 4, 12.

10-12. Unabii wa Ezekieli ulitimizwa lini mwishowe, na jinsi gani?

¹⁰ Je! hilo lilitukia kweli? Miaka michache baada ya Ezekieli kutoa unabii huo, mfalme wa Babuloni, Nebukadreza, alizingira Tiro. (Ezekieli 29:17, 18) Hata hivyo, hayakuwa mazingiwa rahisi. Kwa sehemu, Tiro lilikuwa kwenye bara (sehemu inayoitwa Tiro la kale). Lakini sehemu ya jiji hilo ilikuwa kwenye kisiwa karibu meta 800 ndani ya bahari kutoka ufuoni. Nebukadreza alizingira kisiwa hicho kwa miaka 13 ndipo kikajitiisha kwake.

¹¹ Hata hivyo, ilikuwa katika 332 K.W.K. kwamba unabii wa Ezekieli ulipotimizwa hatimaye katika vijambo vyote vidogo. Wakati huo, Aleksanda Mkuu, yule mshindi kutoka Makedonia, alikuwa akivamia Asia. Tiro, likiwa salama kwenye kituo chalo cha kisiwani, lilisimama dhidi yake. Aleksanda hakutaka kuacha nyuma yeyote ambaye angeweza kuwa adui, lakini hakutaka kutumia miaka mingi katika kuzingira Tiro, kama alivyokuwa amefanya Nebukadreza.

¹² Alitatuaje tatizo lake la kijeshi? Alijenga daraja la ardhi, au barabara ya baharini, kuvuka mpaka kwenye kisiwa hicho, ili askari zake waweze kuvuka na kushambulia jiji hilo la kisiwani. Ingawa hivyo, ona alichotumia kujenga barabara hiyo ya baharini. The Encyclopedia Americana charipoti: “Kwa vifusi vya sehemu ya bara ya jiji hilo, alilokuwa amebomoa, alijenga barabara kubwa ya baharini katika 322 ili kuunganisha kisiwa na bara.” Baada ya mazingiwa ya muda mfupi kwa kulinganisha, jiji hilo la kisiwani likaharibiwa. Zaidi ya hayo, unabii wa Ezekieli ulitimizwa katika vijambo vyao vidogo vyote. Hata ‘mawe na miti na mavumbi’ vya Tiro la Kale ‘viliwekwa kati ya maji.’

13. Msafiri mmoja wa karne ya 19 alielezaje juu ya mahali lilipokuwa Tiro la kale?

¹³ Msafiri mmoja wa karne ya 19 alieleza juu ya kilichokuwa kimesalia cha Tiro la kale katika siku yake, akisema: “Kati ya Tiro la awali lililojulikana na Sulemani na manabii wa Israeli, hakuna baki linalosalia isipokuwa katika makaburi yalo yaliyochongwa kwenye kando za mlima, na katika kuta za msingi . . . Hata kisiwa, ambacho Aleksanda Mkuu, katika mazingiwa yake ya mji, aligeuza kuwa rasi kwa kujaza maji kati yalo na bara, hakina aathari (masalio) za kipindi cha kale kuliko kile cha zile Krusedi. Mji wa ki-siku-hizi, ambao kwa kulinganisha ni mpya sana, unakalia nusu ya kaskazini ya ambacho wakati mmoja kilikuwa kisiwa, huku karibu baki jingine lote la eneo hilo likiwa limefunikwa na magofu yasiyotambulika.”³

Zamu ya Babuloni

14, 15. Isaya na Yeremia waliandika unabii gani mwingi juu ya Babuloni?

¹⁴ Nyuma katika karne ya nane K.W.K., Isaya, nabii aliyeonya Wayahudi juu ya kutiishwa kwao na Babuloni kulikokuwa kunakuja, alitabiri pia jambo lenye kustaajabisha sana: kuangamizwa kikamili kwa Babuloni lenyewe. Yeye alitabiri hilo kwa maelezo ya waziwazi: “Tazama, nitawaamsha Wamedi juu yao . . . Na Babeli, huo utukufu wa falme, uzuri wa kiburi cha Wakaldayo, utakuwa kama Sodoma na Gomora hapo Mungu alipoiangamiza. Hautakaliwa na watu tena kabisa, wala watu hawatakaa ndani yake tangu kizazi hata kizazi.”—Isaya 13:17-20.

¹⁵ Pia nabii Yeremia alitabiri anguko la Babuloni, ambalo lingetukia miaka mingi baadaye. Naye alitia ndani habari moja ndogo ya kupendeza: “Ukosefu wa mvua [ukiwa, NW] u juu ya maji yake, nayo yatakaushwa. . . . Mashujaa wa Babeli wameacha kupigana; wanakaa katika ngome zao. Ushujaa wao umewapungukia.”—Yeremia 50:38; 51:30.

16. Babuloni lilishindwa lini, na nani?

¹⁶ Katika 539 K.W.K., wakati wa utawala wa Babuloni ikiwa mamlaka kuu ya ulimwengu ulifikia mwisho wakati Koreshi, mtawala Mwajemi mwenye nguvu nyingi, akiandamana na jeshi la Umedi, alipokuja dhidi ya jiji hilo. Hata hivyo, alichokuta Koreshi kilikuwa kipingamizi kikubwa sana. Babuloni lilikuwa limezungukwa na kuta kubwa sana na lilionekana lisiloweza kuingiwa. Pia, mto mkubwa Frati, ulitiririka kupitia jiji hilo na kuchangia sana kinga zalo.

17, 18. (a) Ni kwa njia gani kulikuwako ‘ukiwa juu ya maji ya Babuloni’? (b) Ni kwa nini ‘mashujaa wa Babuloni waliacha kupigana’?

¹⁷ Herodoto mwanahistoria Mgiriki aeleza jinsi Koreshi alivyoshughulikia tatizo hilo: “Aliweka sehemu ya jeshi lake mahali ambapo mto huo uliingia katika jiji hilo, na kikosi kingine upande wa nyuma wa mahali pa chemchemi yao, wakiwa na maagizo ya kupiga hatua kuingia kwenye mji huo kupitia sakafu ya kijito hicho, mara tu maji yakipungua vya kutosha . . . Aligeuza Frati kupitia mfereji ulioingia katika bonde [ziwa la kujitengenezea lililochimbwa na mtawala wa awali wa Babuloni], ambalo wakati huo lilikuwa sehemu yenye tope, ambapo mto huo ulizama sana mpaka sakafu ya asili ya kijito hicho ikawa yenye kuvukika. Ndipo waajemi waliokuwa wameachwa Babuloni kwa kusudi hilo, wakaingia katika kijito hicho, ambacho sasa kilikuwa kimezama kiasi cha kufikia katikati ya paja la mwanamume, na hivyo wakaingia ndani ya mji huo.”⁴

¹⁸ Kwa njia hiyo jiji hilo likaanguka, sawa na vile Yeremia na Isaya walivyokuwa wameonya. Lakini angalia utimizo wa vijambo vidogo vya unabii. Kwa halisi kulikuwa ‘ukiwa juu ya maji yake, nayo yakakaushwa.’ Kushushwa kwa maji ya Frati ndiko kuliwezesha Koreshi aingie katika jiji hilo. Je! ‘mashujaa wa Babeli waliacha kupigana,’ kama alivyokuwa ameonya Yeremia? Biblia—na pia wanahistoria Wagiriki Herodoto na Xenophon—huandika kwamba kwa kweli Wababuloni walikuwa wanakula karamu wakati shambulizi la Kiajemi lilipotukia.⁵ Maandishi ya Tarehe za Matukio ya Nabonido, mchoro rasmi wa maandishi-kabari, husema kwamba vikosi vya Koreshi viliingia Babuloni “bila pigano,” yaelekea kumaanisha bila pigano kubwa lenye mahandaki.⁶ Ni wazi, mashujaa wa Babuloni hawakufanya mengi kulilinda.

19. Je! unabii kwamba Babuloni ‘halingekaliwa na watu tena kabisa’ ulitimizwa? Fafanua.

¹⁹ Vipi juu ya ule utabiri kwamba Babuloni ‘halingekaliwa na watu tena kabisa’? Haukutimizwa mara moja katika 539 K.W.K. Lakini bila kukosea unabii huo ulitimia. Baada ya anguko lalo, Babuloni lilikuwa kitovu cha maasi kadhaa, mpaka 478 K.W.K. wakati lilipoharibiwa na Shasta (Sakse). Mwishoni mwa karne ya nne, Aleksanda Mkuu alipanga kulirejesha, lakini alikufa kabla kazi hiyo haijaendelea sana. Tangu wakati huo na kuendelea, jiji hilo lilizorota tu. Kulikuwa kungali watu walioishi humo katika karne ya kwanza ya Wakati wa Kawaida wetu, lakini leo kinachobaki tu cha Babuloni la kale ni rundo la magofu katika Iraq. Hata kama magofu yalo yatarejeshwa kwa sehemu, Babuloni lingekuwa tu kitu cha kuonyesha watalii, si jiji lililo hai, lenye msisimuko. Kituo chalo kilicho ukiwa hutoa ushahidi wa utimizo wa mwisho wa unabii mwingi dhidi yalo uliopulizwa na Mungu.

Mwendo wa Mamlaka za Ulimwengu

20, 21. Danieli aliona unabii gani wa mwendo wa mamlaka za ulimwengu, nao ulitimizwaje?

²⁰ Katika karne ya sita K.W.K., wakati wa uhamisho wa Kiyahudi katika Babuloni, nabii mwingine, Danieli, alipuliziwa na Mungu aandike njozi fulani zenye kutokeza zikitabiri mwendo wa wakati ujao wa matukio ya ulimwengu. Katika moja, Danieli asimulia juu ya idadi fulani ya wanyama wa mfano wanaopinduana katika tamasha ya ulimwengu. Malaika mmoja aeleza kwamba wanyama hao wawakilisha mwendo wa mamlaka za ulimwengu tangu wakati huo na kuendelea. Akinena juu ya hayawani wawili wa mwisho, asema: “Yule kondoo mume uliyemwona, mwenye pembe mbili, hizo ndizo wafalme wa Umedi na Uajemi. Na yule beberu, mwenye manyoya mengi, ni mfalme wa Uyunani; na ile pembe kubwa iliyo kati ya macho yake ni mfalme wa kwanza. Tena katika habari ya pembe ile iliyovunjika, ambayo badala yake zilisimama pembe nne, falme nne zitasimama kutoka katika taifa lile, lakini si kwa nguvu kama zake.”—Danieli 8:20-22.

²¹ Maoni hayo ya kimbele ya kiunabii yalitimizwa barabara. Milki ya Kibabuloni ilipinduliwa na Umedi-Uajemi, ambayo, miaka 200 baadaye, iliondokea mamlaka ya ulimwengu ya Ugiriki. Milki ya Ugiriki iliongozwa na Aleksanda Mkuu, “ile pembe kubwa.” Hata hivyo, baada ya kifo cha Aleksanda, majemadari wake walipigania mamlaka miongoni mwao, na hatimaye milki hiyo kubwa sana ikavunjika kuwa milki nne ndogo zaidi, “falme nne.”

22. Katika unabii wenye kuhusiana wa mwendo wa mamlaka za ulimwengu, ni mamlaka ya ulimwengu nyingine gani iliyotolewa unabii?

²² Katika Danieli sura 7, njozi inayokaribia kufanana na hiyo ilitazama pia wakati ujao ulio mbali. Mamlaka ya ulimwengu ya Kibabuloni ilifananishwa na simba, ile ya Uajemi na dubu, na ile ya Ugiriki na chui mwenye mabawa manne mgongoni mwake na vichwa vinne. Kisha, Danieli aona hayawani-mwitu mwingine, “mwenye kutisha, mwenye nguvu, mwenye uwezo mwingi . . . , naye alikuwa na pembe nne.” (Danieli 7:2-7) Hayawani-mwitu huyo wa nne alifananisha Milki ya Kiroma yenye nguvu nyingi, iliyoanza kusitawi karibu karne tatu baada ya Danieli kuandika unabii huo.

23. Hayawani-mwitu wa nne wa unabii wa Danieli alikuwa “mbali na falme zile zote” katika njia gani?

²³ Malaika huyo alitoa unabii huu kuhusu Roma: “Huyo mnyama wa nne atakuwa ni ufalme wa nne juu ya dunia, utakaokuwa mbali na falme zile zote, nao utakula dunia yote, na kuikanyaga, na kuivunja vipande vipande.” (Danieli 7:23) H. G. Wells, katika kitabu chake A Pocket History of the World, asema: “Mamlaka hii mpya ya Kiroma iliyoinuka kutawala ulimwengu wa magharibi katika karne za pili na kwanza B.C. kwa njia kadhaa ilikuwa kitu tofauti na milki zozote kuu zilizokuwa zimekuwapo katika ulimwengu uliostaarabika kufikia wakati huo.”⁷ Ilianza ikiwa jamhuri ikaendelea kuwa milki ya kifalme. Tofauti na milki zilizotangulia, haikutokezwa na mshindi yeyote mmoja bali ilizidi kukua kwa karne nyingi. Ilidumu muda mrefu zaidi sana na ilitawala eneo kubwa zaidi ya milki yoyote iliyotangulia.

24, 25. (a) Zile pembe kumi za hayawani-mwitu zilijitokezaje? (b) Danieli alitangulia kuona mng’ang’ano gani kati ya pembe za hayawani-mwitu?

²⁴ Ingawa hivyo, vipi juu ya pembe kumi za hayawani huyu mkubwa? Malaika alisema: “Na habari za zile pembe kumi, katika ufalme huo wataondoka wafalme kumi; na mwingine ataondoka baada ya hao; naye atakuwa mbali na hao wa kwanza; naye atawashusha wafalme watatu.” (Danieli 7:24) Hayo yalitimiaje?

²⁵ Basi, wakati Milki ya Kirumi ilipoanza kuzorota katika karne ya tano W.K., mahali payo hapakuchukuliwa mara moja na mamlaka nyingine ya ulimwengu. Badala yake, ilivunjika-vunjika kuwa falme kadha wa kadha, “wafalme kumi.” Mwishowe, Milki ya Uingereza ilishinda zile milki tatu zenye kushindana nayo za Hispania, Ufaransa, Uholanzi ikawa mamlaka kuu ya ulimwengu. Hivyo ndivyo “pembe” hii mpya ilivyoshusha hao “wafalme watatu.”

Unabii Mwingi wa Danieli—Ni wa Baada ya Matukio?

26. Wahakiki hudai Danieli kiliandikwa lini, na kwa nini?

²⁶ Biblia yaonyesha kwamba kitabu cha Danieli kiliandikwa wakati wa karne ya sita K.W.K. Hata hivyo, utimizo wa unabii wacho mwingi ni kamili kabisa hivi kwamba wahakiki hudai lazima kiwe kiliandikwa karibu 165 K.W.K., wakati ambapo idadi fulani ya unabii huo mwingi ilikuwa imekwisha timizwa.⁸ Ijapokuwa uhakika wa kwamba sababu pekee halisi ya kutoa dai hilo ni kwamba unabii mwingi wa Danieli ulitimizwa, tarehe hii ya baadaye kuhusu uandikaji wa Danieli yatolewa katika vitabu vingi vya marejezo kuwa ni uhakika uliothibitishwa.

27, 28. Ni yapi baadhi ya mambo ya hakika yanayothibitisha kwamba Danieli hakikuandikwa katika 165 K.W.K.?

²⁷ Ingawa hivyo, lazima tupime mambo ya hakika yafuatayo kwa kuyalinganisha na nadharia hiyo. Kwanza, kitabu hicho kilitajwa katika vitabu vya Kiyahudi vilivyofanyizwa wakati wa karne ya pili K.W.K., kama vile kitabu cha kwanza cha Wamakabayo. Pia, kilitiwa ndani ya tafsiri ya Kigiriki ya Septuagint, ambayo ilianza kutafsiriwa katika karne ya tatu K.W.K.⁹ Tatu, vipande vya nakala za Danieli vilikuwamo miongoni mwa vitabu vilivyopatikana kwa ukawaida mwingi katika Hati-Kunjo za Bahari ya Chumvi—na vipande hivyo vyaaminiwa kuwa vya tarehe ya karibu 100 K.W.K.¹⁰ Kwa wazi, muda mfupi baada ya wakati ambao husemekana Danieli kiliandikwa, kilikuwa tayari kimejulikana sana na kuheshimiwa: ni uthibitisho wenye nguvu kwamba kilifanyizwa muda mrefu kabla ya wakati wanaosema wahakiki.

²⁸ Zaidi, Danieli kina habari za kihistoria ambazo zingalikuwa hazijulikani kwa mwandikaji wa karne ya pili. Chenye kutokeza ni kisa cha Belshaza, mtawala wa Babuloni aliyeuawa wakati Babuloni ilipoanguka katika 539 K.W.K. Vyanzo vikubwa visivyokuwa vya Kibiblia tujuavyo juu ya anguko la Babuloni ni Herodoto (karne ya tano), Xenophon (karne za tano na nne), na Berossus (karne ya tatu). Hakuna yeyote wa hao aliyejua Belshaza.¹¹ Ingalikuwa isivyoelekea kama nini mwandikaji wa karne ya pili angekuwa na habari ambayo haingalipatikana kwa watungaji hao wa mapema zaidi! Maandishi yanayohusu Belshaza katika Danieli sura 5 ni hoja yenye nguvu kwamba Danieli aliandika kitabu chake kabla waandikaji hao wengine hawajaandika vyao.a

29. Kwa nini haiwezi kuwa kwamba kitabu cha Danieli kiliandikwa baada ya utimizo wa unabii mwingi uliomo?

²⁹ Mwishowe, kuna idadi fulani ya unabii mwingi katika Danieli uliotimizwa muda mrefu kabla ya 165 K.W.K. Mojawapo ulikuwa unabii juu ya Milki ya Kiroma, uliotangulia kutajwa. Mwingine ni unabii wenye kutokeza uliotabiri kufika kwa Yesu, Mesiya.

Kuja kwa Aliye Mpakwa Mafuta

30, 31. (a) Ni unabii gani wa Danieli uliotabiri wakati wa kutokea kwa Mesiya? (b) Twaweza kujuaje, kwa kutegemea unabii wa Danieli, mwaka ambao Mesiya alitazamiwa kutokea?

³⁰ Unabii huu umeandikwa katika Danieli, sura 9, na husomwa hivi: “Majuma sabini [ya miaka, au miaka mia nne na tisini] imeamriwa juu ya watu wako na juu ya jiji takatifu lako.”b (Danieli 9:24, The Amplified Bible) Ni nini kingetukia wakati wa hii miaka 490? Twasoma: “Tangu kutolewa kwa amri ya kurejesha na kujenga Yerusalemu mpaka [kuja kwa] yule mpakwa mafuta, mkuu, kutakuwa majuma saba [ya miaka], na majuma sitini na mawili [ya miaka.]” (Danieli 9:25, AB) Kwa hiyo huu ni unabii juu ya wakati wa kuja kwa aliye “mpakwa mafuta,” Mesiya. Ulitimizwaje?

³¹ Amri ya kurejesha na kujenga Yerusalemu ‘ilitolewa’ katika “mwaka wa ishirini wa mfalme Artashasta” wa Uajemi, yaani, katika 455 K.W.K. (Nehemia 2:1-9) Kufikia mwisho wa miaka 49 (majuma 7 ya miaka), sehemu kubwa ya utukufu wa Yerusalemu ilikuwa imerejeshwa. Na kisha, kuhesabu ile miaka 483 kamili (majuma ya 7 ya miaka kuongeza 62) tangu 455 K.W.K., twafika kwenye 29 W.K. Kwa kweli, huo ulikuwa “mwaka wa kumi na tano wa kutawala kwake Kaisari Tiberio,” mwaka ambao Yesu alibatizwa na Yohana Mbatizaji. (Luka 3:1) Wakati huo, Yesu alitambulishwa waziwazi kuwa Mwana wa Mungu na kuanza huduma yake ya kuhubiri habari njema kwa taifa hilo la Kiyahudi. (Mathayo 3:13-17; 4:23) Akawa ndiye “mpakwa mafuta,” au Mesiya.

32. Kulingana na unabii wa Danieli, huduma ya kidunia ya Yesu ingekuwa ya urefu gani, na ni nini kingetukia mwishoni mwayo?

³² Unabii huo waongeza: “Na baada ya hayo majuma sitini na mawili [ya miaka] aliye mpakwa mafuta atakatiliwa mbali.” Pia wasema: “Naye ataingia katika agano lenye nguvu na lililo imara pamoja na wengi kwa juma moja [miaka saba]; na katikati ya juma hilo atasababisha dhabihu na toleo kukoma.” (Danieli 9:26, 27, AB) Kwa kupatana na hilo, Yesu aliwaendea tu wale “wengi,” Wayahudi wa kimwili. Pindi moja, alihubiria pia Wasamaria, walioamini baadhi ya Maandiko lakini waliokuwa wameunda farakano lililo tofauti na Dini ya Kiyahudi iliyo kubwa. Kisha, “katikati ya juma hilo,” baada ya miaka mitatu na nusu ya kuhubiri, alitoa uhai wake kuwa dhabihu na kwa njia hiyo ‘akakatiliwa mbali.’ Hilo lilionyesha mwisho wa Sheria ya Musa pamoja na dhabihu na matoleo yayo ya zawadi. (Wagalatia 3:13, 24, 25) Hivyo, kufikia kifo chake, Yesu alisababisha “dhabihu na toleo kukoma.”

33. Yehova angeshughulika na Wayahudi pekee kwa muda mrefu kadiri gani, na ni tukio gani lililotia alama mwisho wa kipindi hicho?

³³ Hata hivyo, kwa miaka mingine mitatu na nusu kundi la Kikristo lililozaliwa juzijuzi lilitoa ushahidi kwa Wayahudi pekee na, baadaye, kwa Wasamaria waliokuwa wenye ukoo nao. Hata hivyo, katika 36 W.K., mwishoni mwa yale majuma 70 ya miaka, mtume Petro aliongozwa akahubirie Kornelio, Asiye Myahudi. (Matendo 10:1-48) Sasa, lile ‘agano pamoja na wengi’ halikuhusu Wayahudi peke yao. Wokovu ulihubiriwa pia kwa Wasio Wayahudi ambao hawakutahiriwa.

34. Kwa kupatana na unabii wa Danieli, ni nini kilichotukia kwa Israeli wa kimwili kwa sababu walimkataa Mesiya?

³⁴ Kwa sababu taifa la Kiyahudi lilikataa Yesu na kufanya hila auawe, Yehova hakuwalinda wakati Warumi walipokuja na kuharibu Yerusalemu katika 70 W.K. Hivyo, maneno zaidi ya Danieli yakatimizwa: “Na watu wa yule mkuu mwingine atakayekuja wataharibu jiji hilo na patakatifu. Mwisho walo utakuja pamoja na furiko, na hata mwisho kutakuwako vita.” (Danieli 9:26b, AB) “Mkuu” huyo wa pili alikuwa ni Tito, yule jemadari wa Roma aliyeharibu Yerusalemu katika 70 W.K.

Unabii Uliopuliziwa na Mungu

35. Ni unabii gani mwingi zaidi ya huo kuhusu Yesu uliotimia?

³⁵ Kwa njia hiyo, unabii wa Danieli wa majuma 70 ulitimizwa kwa jinsi ya kustaajabisha iliyo kamili. Kweli kweli, mwingi wa unabii ulioandikwa katika Maandiko ya Kiebrania ulitimizwa wakati wa karne ya kwanza, na idadi fulani yao ilihusu Yesu. Mahali pa kuzaliwa kwa Yesu, bidii yake kwa ajili ya nyumba ya Mungu, utendaji wake wa kuhubiri, kusalitiwa kwake kwa vipande 30 vya fedha, namna ya kifo chake, uhakika wa kwamba kura ingepigiwa mavazi yake—habari hizo zote zilitabiriwa katika Maandiko ya Kiebrania. Utimizo wazo ulithibitisha bila shaka kwamba Yesu alikuwa ndiye Mesiya, na ulionyesha tena kwamba unabii mwingi ulikuwa umepuliziwa na Mungu.—Mika 5:2; Luka 2:1-7; Zekaria 11:12; 12:10; Mathayo 26:15; 27:35; Zaburi 22:18; 34:20; Yohana 19:33-37.

36, 37. Twajifunza nini kwa uhakika wa kwamba unabii mwingi wa Kibiblia umetimia, na maarifa hayo yanatupa uhakika gani?

³⁶ Kwa kweli, unabii mwingi wa Biblia uliotazamiwa kutimizwa umetimia. Mambo yametukia sawasawa kabisa na ambavyo Biblia ilisema yangekuwa. Huo ni uthibitisho wenye nguvu kwamba Biblia ni Neno la Mungu. Lazima kuwe kulikuwako hekima inayozidi ya kibinadamu iliyohusika na semi hizo za kiunabii ndipo zikaweza kuwa sahihi hivyo.

³⁷ Lakini kuna matabiri mengine katika Biblia ambayo hayakutimizwa katika nyakati hizo. Kwa nini? Kwa sababu yalitazamiwa yatimizwe katika siku yetu, na hata katika wakati ujao wetu. Utegemeko wa unabii mwingi huo wa kale hutufanya tuwe na uhakika kwamba matabiri hayo mengine yatatimia bila kukosa. Kama tutakavyoona katika sura inayofuata, ndivyo ilivyo kweli kweli.

[Maelezo ya Chini]

[Blabu katika ukurasa wa 133]

Unabii wote mwingi uliotazamiwa kutimizwa ulitimia. Mambo yalitukia sawasawa na ambavyo Biblia ilisema yangekuwa

[Picha katika ukurasa wa 118]

Waakiolojia wamegundua kwamba kuharibiwa kwa Yerusalemu na Nebukadreza kulikuwa kamili

[Picha katika ukurasa wa 121]

Picha ya Tiro la ki-siku-hizi. Karibu hakuna salio linalobaki la Tiro walilojua manabii wa Israeli

[Picha katika ukurasa wa 123]

Watalii wanaotembelea mahali lilipokuwa Babuloni la kale ni mashahidi wa utimizo wa unabii mwingi juu ya jiji hilo

[Picha katika ukurasa wa 126]

Unabii mwingi wa Danieli juu ya mwendo wa mamlaka za ulimwengu ulitimizwa kwa usahihi sana hivi kwamba wahakiki wa ki-siku-hizi hufikiri uliandikwa baada ya utimizo

BABULONI

UAJEMI

UGIRIKI

RUMI

UINGEREZA

[Picha katika ukurasa wa 130]

Danieli alitoa unabii juu ya wakati kamili ambao Mesiya angetokea katika Israeli