“Haki Itiririke”—Siri ya Kumjua Mungu

 1. Kwa nini wewe hupendezwa na haki?

KATIKA historia, kuna watu ambao wamepata umaarufu kwa kupigania haki. Hata hivyo, hebu fikiria hili: Watu hupendezwa na haki kwa kuwa wanadamu wameumbwa kwa mfano wa Mungu. Wewe binafsi hupendezwa na haki na hutaka wengine wakutendee kwa haki kwa sababu umeumbwa kwa mfano wa Yehova, ambaye “hupendezwa” na haki.—Yeremia 9:24; Mwanzo 1:27; Isaya 40:14.

2, 3. Kwa nini tuchunguze vitabu vya wale manabii 12 ili kujifunza kuhusu haki ya Yehova?

² Unaposoma vitabu mbalimbali vya Biblia, unaweza kuielewa vizuri zaidi haki ya Mungu. Hata hivyo, utafaidika hasa kwa kuchunguza vitabu vya wale manabii 12. Haki inazungumziwa sana katika vitabu hivyo hivi kwamba tafsiri fulani yenye kitabu cha Hosea, Amosi, na Mika iliyochapishwa na shirika fulani la Biblia, inaitwa Justice Now! (Haki Sasa!). Kwa mfano, hebu fikiria jinsi Amosi alivyohimiza: “Haki itiririke kama maji, na uadilifu kama mto unaotiririka daima.” Ona jambo ambalo Mika alitanguliza katika mambo unayopaswa kufanya: “Yehova anataka nini kutoka kwako ila kutenda haki na kupenda fadhili na kuwa na kiasi katika kutembea na Mungu wako?”—Amosi 5:24; Mika 6:8.

³ Kwa hiyo, ili kumjua Yehova vizuri zaidi kiasi cha kuweza kumwiga, bila shaka tunahitaji kuelewa haki yake. Haki ya Yehova ni sehemu ya utu wake, kwa hiyo hatuwezi kusema kwamba tunamjua ikiwa hatuelewi haki yake. Hata watumishi wake wa kweli walijua kwamba “Yehova ni mpenda-haki.”—Zaburi 33:5; 37:28.

 4. Eleza ni kwa nini maandishi ya wale manabii 12 yanaweza kuzidisha uhakika wako katika haki ya Mungu.

⁴ Muda fulani kabla Yehova hajatekeleza hukumu dhidi ya Yerusalemu, nabii Habakuki aliuliza hivi: “Ee Yehova, nililie msaada mpaka wakati gani? . . . Sheria hufa ganzi, na haki haitendeki kamwe. Kwa kuwa mwovu anamzingira mwadilifu, kwa sababu hiyo haki hupotoshwa.” (Habakuki 1:2, 4) Habakuki mwaminifu alikuwa amemjua Yehova kupitia Maandiko yaliyokuwako wakati huo na kupitia mambo ambayo yeye mwenyewe alijionea. Kwa hiyo, alikuwa na hakika kwamba Mungu hutegemeza haki na kuwatia moyo watu waionyeshe. Hata hivyo, nabii huyo alitaka kujua ni kwa nini Yehova anaruhusu uovu. Mungu alimhakikishia Habakuki kwamba Yeye angewatendea waaminifu kwa haki. (Habakuki 2:4) Ikiwa Habakuki na wengine wangeweza kuwa na uhakika kiasi hicho, wewe una sababu nzuri hata zaidi ya kuwa na uhakika. Kwa nini? Leo, tuna Biblia nzima, kwa hiyo sasa kuna habari nyingi kuhusu jinsi Yehova alivyoshughulika na watu na jinsi alivyoonyesha utu wake, kutia ndani haki. Kwa hiyo, wewe unaweza kumjua Yehova vizuri zaidi na kuwa na hakika kwamba haki yake ni kamilifu.

 5. Ni jambo gani kuhusu haki linalotupendeza hasa?

⁵ Alipokuwa akiwatuma wajumbe kwa Israeli, Yehova alikazia kwamba ni muhimu kutenda kwa haki. (Isaya 1:17; 10:1, 2; Yeremia 7:5-7; Ezekieli 45:9) Ni wazi kwamba alikazia jambo hilo kupitia wale manabii 12. (Amosi 5:7, 12; Mika 3:9; Zekaria 8:16, 17) Yeyote anayesoma mambo waliyoandika anaweza kuona kwamba wanawahimiza watu watende haki katika shughuli zao za kila siku. Kuna njia nyingi tunazoweza kutumia mambo tunayojifunza kutoka katika vitabu hivyo 12. Hata hivyo, acheni tuchunguze maeneo mawili ambayo manabii hao walikazia haki kisha tuone jinsi tunavyoweza kutumia maishani mambo tunayojifunza.

6, 7. Kwa nini haki katika biashara na katika mambo yanayohusu pesa ni jambo ambalo sisi sote tunapaswa kuhangaikia?

⁶ Yesu alisema: “Mwanadamu hataishi kwa mkate tu.” (Luka 4:4; Kumbukumbu la Torati 8:3) Hakudai kwamba hatuhitaji mkate, kwa kuwa lazima tule. Kwa walio wengi, hilo humaanisha kufanya kazi au kuwa na mtu fulani katika familia anayefanya kazi ili kuiruzuku. Hivyo ndivyo ilivyokuwa pia kwa watumishi wa kale wa Mungu. Baadhi yao walikuwa na kazi zao za kukuza mazao au kutengeneza vitu kama vile nguo, vyombo vya kupikia, au walikuwa maseremala. Wengine walikuwa waajiri, walioajiri watu wa kuvuna mashamba yao au kutengeneza unga, mafuta ya mizeituni au divai. Wengine walikuwa wafanyabiashara, walionunua na kuuza vitu. Au, huenda wengine walikuwa mafundi, waliorekebisha paa au ala za muziki.—Kutoka 35:35; Kumbukumbu la Torati 24:14, 15; 2 Wafalme 3:15; 22:6; Mathayo 20:1-8; Luka 15:25.

⁷ Je, unaweza kuona hali zinazolingana na hizo katika maisha yako mwenyewe au katika maisha ya rafiki zako na watu wako wa ukoo? Ni kweli kwamba, huenda njia zinazotumiwa kufanya kazi leo zikawa tofauti, hata hivyo, je hukubali kwamba Mungu angekuwa na maoni yaleyale kuhusu haki katika mambo hayo? Katika ujumbe aliotoa kupitia wale manabii 12, Yehova alionyesha kwamba anatarajia watu wake watende haki katika mambo yote maishani. Tunapochunguza mifano kadhaa, fikiria jinsi wewe binafsi unavyopaswa kuonyesha haki ya Mungu.—Zaburi 25:4, 5.

8, 9. (a) Kwa nini shutuma zilizo katika Malaki 3:5 zapasa kuchukuliwa kwa uzito? (b) Maandiko hupendekeza maoni gani yenye usawaziko kuhusu ajira na kazi?

⁸ Mungu alitangaza hivi kupitia nabii Malaki: “Nitawakaribia ninyi ili kuhukumu, nami nitakuwa shahidi wa haraka juu ya walozi, na juu ya wazinzi, na juu ya wale wanaoapa kwa uwongo, na juu ya wale wanaoupunja mshahara wa mfanyakazi, . . . wala hawakuniogopa mimi.” (Malaki 3:5) Naam, Yehova aliwashutumu wale waliowatendea wafanyakazi au vibarua wao isivyo haki. Hilo lilikuwa jambo zito kadiri gani? Aliliona tendo la kuwanyanyasa wafanyakazi sawa na kuwasiliana na pepo, uzinzi, na uwongo. Wakristo wanajua jinsi Mungu atakavyowahukumu ‘waasherati, wanaowasiliana na pepo, na waongo wote.’—Ufunuo 21:8.

⁹ Mambo yaliyokuwa yakitendeka kazini hayakuwa tu mambo yasiyofaa machoni pa wanadamu; haki ya Yehova ilihusika. Alisema kwamba kwa sababu ya hila za wale “wanaoupunja mshahara wa mfanyakazi,” ‘angewakaribia watu hao ili kuwahukumu.’ Ni kweli kwamba Mungu hakusema kwamba mwajiri anapaswa kukubali kila dai la mfanyakazi au kikundi cha wafanyakazi. Kutokana na mfano wa Yesu wa watu walioajiriwa kufanya kazi katika shamba la mizabibu unaweza kuona kwamba mwajiri ana haki ya kuamua mshahara na jinsi kazi itakavyofanywa. (Mathayo 20:1-7, 13-15) Kumbuka kwamba katika mfano wa Yesu, iwe walifanya kazi siku nzima au la, wafanyakazi wote walilipwa dinari moja, ‘mshahara wa siku moja’ waliokubaliana. Pia, tunaweza kuona kwamba mwajiri hakutumia udanganyifu ili kupata faida zaidi huku akiwanyanyasa walioajiriwa.—Yeremia 22:13.

10. Kwa nini tunapaswa kuzingatia jinsi tunavyowatendea wafanyakazi wetu?

¹⁰ Ikiwa una biashara yako na umewaajiri wafanyakazi au umempa mtu fulani kibarua, je, mshahara unaowalipa, mambo unayodai wafanye, na unyoofu na uharaka wa kuwalipa unapatana na kanuni ya Malaki 3:5? Ni vizuri kufikiria hilo kwa kuwa suala hilohilo la kutowatendea wafanyakazi kwa haki linazungumziwa katika Maandiko ya Kigiriki ya Kikristo pia. Kuhusu wale wanaotenda isivyo haki katika mambo hayo, mwanafunzi Yakobo anauliza hivi: “Je, [Yehova] hawapingi ninyi?” (Yakobo 5:1, 4, 6) Basi, hatukosei tunapokata kauli hii: Wale wasiotenda kwa haki kuhusiana na “mshahara wa mfanyakazi” kwa kweli hawamjui Yehova, kwa kuwa hawaigi haki yake.

11, 12. (a) Andiko la Hosea 5:10 linakazia jambo gani lisilo la haki? (b) Unaweza kutumiaje kanuni ya Hosea 5:10?

¹¹ Sasa soma uone jinsi Yehova alivyowapinga baadhi ya watu maarufu walioishi katika siku za Hosea: “Wakuu wa Yuda wamekuwa kama watu wanaosogeza nyuma mpaka. Nitamwaga ghadhabu yangu kama maji juu yao.” (Hosea 5:10) Hosea alikuwa akishutumu uovu gani? Mkulima Myudea alitegemea shamba lake ambalo mipaka yake ilitiwa alama kwa mawe au miti. ‘Kuusogeza nyuma mpaka’ kungelifanya shamba la mkulima liwe dogo na hivyo kumnyang’anya au kumwibia sehemu ya riziki yake. Hosea aliwalinganisha wakuu wa Yudea, ambao walipaswa kutetea haki za wengine, na watu wanaosogeza nyuma mipaka.—Kumbukumbu la Torati 19:14; 27:17; Ayubu 24:2; Methali 22:28.

¹² Huenda watu fulani leo ambao hufanya kazi ya kuuza mashamba wakashawishiwa ‘kusogeza nyuma mipaka’ ili kuwadanganya wanunuzi. Hata hivyo, kanuni hiyo inawahusu pia wafanyabiashara, waajiri, wafanyakazi, na wateja, yaani, yeyote yule anayehusika katika mikataba au mapatano. Kama ujuavyo, wafanyabiashara fulani hawapendi kuandika mapatano yao, wakijua kwamba baadaye itakuwa rahisi zaidi wao kutotimiza mapatano yao au kudai mambo mengine. Wengine huandika mapatano yao lakini wanatia ndani mambo yasiyoeleweka vizuri ili wapotoshe maana yake kwa faida yao, hata ikiwa kutamwumiza yule mwingine isivyo haki. Je, unafikiri kwamba mtu anayetenda hivyo, awe ni mfanyabiashara au mteja, mwajiri au mfanyakazi, kwa kweli anamjua Mungu wa haki? Yehova alisema hivi katika Neno lake: “Usiusogeze nyuma mpaka [wa wavulana wasio na baba]. Kwa maana Mkombozi wao ana nguvu; yeye mwenyewe atatetea kesi yao dhidi yako wewe.”—Methali 23:10, 11; Habakuki 2:9.

13. Kulingana na Mika 6:10-12, watu wa kale wa Mungu walikuwa wakifanya mambo gani yasiyo ya haki?

¹³ Andiko la Mika 6:10-12 latusaidia kuielewa haki vizuri zaidi: “Je, bado kuna hazina za uovu katika nyumba ya mwovu, na kipimo cha efa kilichobanwa ambacho kimeshutumiwa? Je, naweza kuwa safi kiadili nikiwa na mizani ya uovu pamoja na mfuko wa mawe ya mizani ya udanganyifu? Kwa maana . . . wakaaji wake mwenyewe wamesema uwongo, na ulimi wao una udanganyifu.” Leo tunapima chakula kwa lita badala ya efa na kilo badala ya mawe ya mizani. Hata hivyo, wazo la Mika linaeleweka wazi. Wafanyabiashara wa siku zake walikuwa wadanganyifu; hawakutumia vipimo halali bali waliwatendea watu isivyo haki. Mungu aliwaita ‘waovu’ ambao “ulimi wao una udanganyifu kinywani mwao” na katika biashara zao.—Kumbukumbu la Torati 25:13-16; Methali 20:10; Amosi 8:5.

14. Onyo la Mika linaweza kutusaidia kuepuka mambo gani yasiyo ya haki yanayofanywa leo?

¹⁴ Je, maneno ya Mika kuhusu mawe ya mizani na vipimo vya udanganyifu yanahusu jinsi unavyofanya biashara yako au jinsi unavyojiendesha ukiwa mfanyakazi? Hilo ni jambo la kufikiria kwa kuwa kuna njia chungu nzima ambazo wateja hupunjwa. Kwa mfano, wajenzi wadanganyifu hutumia kiasi kidogo cha simiti kuliko kile kinachohitajiwa wanapokoroga saruji. Au, katika sehemu ambazo hazitaonekana, huenda fundi akatumia vifaa hafifu kuliko vile vilivyolipiwa. Wafanyabiashara fulani huuza vitu wakidai kwamba ni vipya kabisa na kumbe vimetumiwa. Na huenda wewe pia umesikia kuhusu mbinu nyinginezo za biashara ambazo hutumiwa ili kuongeza faida. Je, ungeshawishiwa kuzitumia? Kitabu cha karibuni kuhusu mambo yanayofanywa faraghani kilisema kwamba Mashahidi wa Yehova “wanaamini kwamba Muumba wao anawatazama, na hivyo afadhali wafe kuliko kuiba.” Pia, kilisema: “Watu wengi hutaka kuwaajiri hasa pesa nyingi zinapohusika.” Kwa nini? Kwa sababu Wakristo wa kweli wanajua kwamba Yehova ‘anataka watende haki,’ hata katika biashara zao na mambo yanayohusisha pesa.—Mika 6:8.

15, 16. Viongozi wa siku za Mika waliwatendeaje watu?

¹⁵ Kutokana na vitabu vya manabii hao 12, ni wazi kwamba nyakati nyingine, kulikuwa na ukosefu mkubwa wa haki. Wale waliokuwa na mamlaka, ambao walipaswa kuwa kielelezo katika kutenda haki, hawakuwa wakifanya hivyo. (Kutoka 18:21; 23:6-8; Kumbukumbu la Torati 1:17; 16:18) Mika aliwasihi hivi: “Tafadhali sikieni, ninyi vichwa vya Yakobo na ninyi viongozi wa nyumba ya Israeli. Je, si wajibu wenu kujua haki? Ninyi mnaochukia yaliyo mema na mnaopenda ubaya, mnaochuna ngozi kutoka kwa watu na nyama kutoka kwa mifupa yao.”—Mika 3:1-3; Isaya 1:17.

¹⁶ Lazima maneno hayo yaliwashtua watu waliozoea maisha ya mashambani. Nyakati nyingine mchungaji angeweza kumkata manyoya mnyama aliyempenda na kumtunza. (Mwanzo 38:12, 13; 1 Samweli 25:4) Lakini “viongozi wa nyumba ya Israeli,” ambao walipaswa “kujua haki,” waliwahujumu watu wa malisho ya Mungu, kana kwamba walikuwa wakichuna ngozi na kurarua nyama ya kondoo na kuivunja mifupa yao vipande-vipande. (Zaburi 95:7) Akitumia mfano mwingine unaohusu maisha ya mashambani, Mika alisema kwamba wakuu ‘waliokuwa wakihukumu ili kupata thawabu’ walikuwa kama ukuta wa miiba. (Mika 7:3, 4) Hebu jiwazie ukipitia eneo lenye miiba mingi. Bila shaka utakwaruzwa, na mavazi yako yatararuka. Hilo laonyesha jinsi viongozi wa watu wa Mungu walivyokuwa. Badala ya kuwatendea ndugu zao kwa haki, walitumia hila na ufisadi.—Mika 3:9, 11.

17. Kulingana na Sefania 3:3, viongozi walikuwa na mtazamo gani?

¹⁷ Sefania alisema jambo kama hilo: “Wakuu wake katikati yake walikuwa simba wanaonguruma. Waamuzi wake walikuwa mbwa-mwitu wa jioni ambao hawakutafuna mifupa mpaka asubuhi.” (Sefania 3:3) Hebu wazia jinsi viongozi wa watu wa Mungu walivyokuwa! Walipuuza haki, na kujiendesha kama simba wanaonguruma. Na waamuzi waliokuwa kama mbwa-mwitu wenye pupa, wasiotosheka, walitafuna kila kitu hivi kwamba kufikia asubuhi mifupa tu ndiyo iliyopatikana. Haki ingeweza kutekelezwaje katika hali kama hizo? Haki ilipasuliwa vipande-vipande na viongozi waliowavizia watu badala ya kuwajali.

18. Waamuzi katika Israeli walipaswa kuwatendeaje watu wa Mungu?

¹⁸ Ni wazi kwamba viongozi wa taifa lililokuwa wakfu kwa Mungu hawakumjua. Ikiwa wangalimjua, wangalitii maneno ya andiko la Zekaria 8:16: “Haya ndiyo mambo ambayo mnapaswa kufanya: Semeni ukweli kila mtu na mwenzake. Hukumuni kwa hukumu ya kweli na ya amani malangoni mwenu.” Wanaume wazee katika Israeli walikutana katika malango ya jiji ambapo walisikiliza kesi, si kwa kuchunguza mambo kijuu-juu tu wala kulingana na maoni yao wenyewe, bali kulingana na maoni ya Mungu. (Kumbukumbu la Torati 22:15) Yehova alikuwa amewaonya wasionyeshe upendeleo kuelekea watu waliokuwa na mali au waliokuwa maarufu. (Mambo ya Walawi 19:15; Kumbukumbu la Torati 1:16, 17) Waamuzi walipaswa kujaribu kurudisha amani kati ya pande mbili zilizokuwa zikizozana, wakitoa ‘hukumu ya amani.’

19, 20. (a) Kwa nini wazee Wakristo wanaweza kujifunza mengi kutokana na wale manabii 12? (b) Wazee wanaweza kuonyeshaje kwamba wanamjua Yehova na haki yake?

¹⁹ Mtume Paulo alinukuu sehemu ya andiko la Zekaria 8:16 alipokuwa akiwaandikia Wakristo. (Waefeso 4:15, 25) Kwa hiyo, tunaweza kuwa na hakika kwamba maonyo na mashauri yaliyotolewa na wale manabii 12 kuhusu haki yanatumika katika kutaniko leo. Wanaume wazee, au waangalizi, wanapaswa kuwa kielelezo katika kumjua Yehova na kuonyesha haki yake. Inapendeza kwamba andiko la Isaya 32:1 linawataja kuwa “wakuu kwa ajili ya haki.” Ni mambo gani muhimu tunayoweza kujifunza kuhusu wazee hao kutokana na maonyo na mashauri yaliyotolewa na wale manabii 12?

²⁰ Wazee Wakristo wanapaswa kukumbuka kweli ya Kimaandiko na maoni ya Yehova. Wanapaswa kutegemea mambo hayo wanapofanya maamuzi badala ya kutegemea maoni yao wenyewe au hisia zao. Biblia inaonyesha kwamba huenda kukawa na kesi ngumu, ambazo zinahitaji wakati zaidi ili kujitayarisha, kufanya utafiti wa kibinafsi katika Biblia na vichapo vyenye shauri la hekima kutoka kwa jamii ya mtumwa mwaminifu na mwenye busara. (Kutoka 18:26; Mathayo 24:45) Wazee wanapojitahidi hivyo, bila shaka watachukia yaliyo mabaya na kupenda yaliyo mema kwa maoni ya Mungu. Kufanya hivyo kutawasaidia ‘kuipatia haki nafasi langoni’ ili ‘wafanye hukumu kwa haki ya kweli.’—Amosi 5:15; Zekaria 7:9.

21. Kwa nini wazee wanapaswa kuepuka kuonyesha ubaguzi, hata hivyo ni nini ambacho huenda kikawachochea kutenda kinyume?

²¹ Hata ikiwa yule aliye na jukumu la kuhukumu ana ujuzi wa Biblia, huenda akaonyesha ubaguzi. Malaki alisikitika kwa kuwa makuhani, waliopaswa kuwa na ujuzi, ‘walikuwa wakionyesha ubaguzi katika sheria.’ (Malaki 2:7-9) Hilo lingewezekanaje? Mika alisema kwamba baadhi ya waliokuwa vichwa ‘walikuwa wakitoa hukumu ili wale rushwa tu, na makuhani walikuwa wakifundisha ili tu wapate malipo.’ (Mika 3:11) Mzee anawezaje kuwa na maoni kama hayo? Vipi ikiwa mtu anayeshughulika naye amemwonyesha ukarimu wakati uliopita, au vipi ikiwa mzee huyo anaona kwamba huenda akafaidika kwa njia fulani wakati ujao? Au tuseme kwamba anashughulika na mtu wa jamaa yake. Je, maamuzi yake yatategemea vifungo vya familia au kanuni za kiroho? Huenda mzee akaonyesha ubaguzi anaposhughulikia visa vya ukosaji au anapokadiria iwapo mtu anastahili Kimaandiko kupata mapendeleo zaidi ya utumishi katika kutaniko.—1 Samweli 2:22-25, 33; Matendo 8:18-20; 1 Petro 5:2.

22. (a) Wazee wana jukumu gani kuhusiana na haki? (b) Ni sifa gani nyingine za kiroho ambazo wazee wanapaswa kuonyesha wanaposhughulika na wakosaji?

²² Mtu anapofanya kosa zito, wachungaji wa kiroho katika kutaniko wanapaswa kuchukua hatua ya kulilinda dhidi ya uvutano hatari wenye kufisidi. (Matendo 20:28-30; Tito 3:10, 11) Hata hivyo, ikiwa mkosaji ametubu kikweli, wazee ‘watamrekebisha upya mtu huyo katika roho ya upole.’ (Wagalatia 6:1) Badala ya kuwa wakali, wanatii maagizo haya: “Fanyeni hukumu kwa haki ya kweli; na mtendeane kwa fadhili zenye upendo na rehema.” (Zekaria 7:9) Kanuni za Yehova kuhusu jinsi ya kushughulikia kesi mbalimbali katika Israeli la kale hukazia haki yake na rehema. Waamuzi waliowekwa rasmi walikuwa na uhuru wa kufanya maamuzi fulani; wangeweza kuonyesha rehema, ikitegemea hali na mtazamo wa mkosaji. Vivyo hivyo, waangalizi Wakristo wanapaswa kujitahidi kuhukumu “kwa haki ya kweli” na kuonyesha “fadhili zenye upendo na rehema,” na hivyo kuonyesha kwamba wamemjua Yehova.

23, 24. (a) Wazee wanaweza kutegemeaje ‘hukumu ya amani’? (b) Wale manabii 12 wamekusaidia kuelewa nini kuhusu haki?

²³ Kumbuka maneno ya andiko la Zekaria 8:16: “Hukumuni kwa hukumu ya kweli na ya amani malangoni mwenu.” Lengo ni nini? ‘Hukumu ya amani.’ Hata wakati ambapo mitume walikuwa hai, kutoelewana na mizozo ilikuwapo kati ya Wakristo. Kama vile Paulo alivyofanya kuhusiana na Euodia na Sintike, huenda wazee leo wakahitaji kutoa msaada. (Wafilipi 4:2, 3) Bila shaka, wazee wanapaswa kujitahidi kutoa ‘hukumu ya amani,’ wakijaribu kurudisha amani kati ya pande mbili zinazozozana. Wanapaswa kutegemeza amani katika kutaniko na amani pamoja na Mungu kupitia mashauri ya Kimaandiko wanayotoa na mtazamo wao wanapofanya hivyo. Hivyo, itaonekana wazi kwamba kwa kweli wanamjua Yehova na haki yake.

²⁴ Maeneo mawili ambayo yamezungumziwa, yanaonyesha kwamba katika maisha yetu ya kila siku ni muhimu kutumia mashauri ya wale manabii 12 kuhusu haki. Itakuwa baraka iliyoje ikiwa sisi na wale wanaotuzunguka tutaacha “haki itiririke”!