Utunzaji wa Jamaa​—Unafika Mpaka Wapi?

“UTAMADUNI wa Kiafrika unaniambia kwamba mimi ni mtunzaji wa ndugu yangu,” akasema mwandikaji Mnaijeria S. A. Jegede. “Utamaduni wa Kiafrika unataka heshima na kuwatunza wazazi wa mtu.” Ndiyo, katika Afrika na sehemu nyingine za ulimwengu, kuwasaidia washiriki wa jamaa ni njia ya maisha.

Ingawaje, mara nyingi, “jamaa” inafikiriwa kutia ndani mashangazi, wajomba, binamu, wapwa wa kike, na wapwa wa kiume​—hata watu wanaotoka tu katika kijiji kile kile! Lakini jamaa za Kiafrika zinapoondoka mashambani kwenda kwenye kazi za mjini, washiriki wa jamaa hiyo yenye kuenea wamekuwa chanzo kinachoweza kuleta matatizo. Jamaa zilizohamia mjini mara nyingi zinajikuta zenyewe zikiwa zimezungukwa na watu wa ukoo wakiomba pesa na mahali pa kulala. Hata hivyo, kwa sababu ya mahitaji ya pekee ya maisha ya mjini, kuwasaidia watu wa ukoo wa mbali au watu wanaotoka katika kijiji kile kile mara nyingi linakuwa jambo gumu, ikiwa si jambo lisilowezekana.

Biblia inasema: “Lakini mtu ye yote asiyewatunza walio wake, yaani, wale wa nyumbani mwake hasa, ameikana Imani, tena ni mbaya kuliko mtu asiyeamini.” (1 Timotheo 5:8) Ingawaje, kanuni ya utunzaji wa jamaa inafikia mpaka wapi? Je! Mkristo ana wajibu wa kuwatunza washiriki wa jamaa zilizopanuliwa katika hali zote? Au je! ni kama vile mwandikaji Mnaijeria anayetajwa juu anavyodai: “Matumizi mabaya ya mfumo wa jamaa zilizopanuliwa hayana nafasi katika utamaduni wa Kiafrika au katika Biblia”?

Wazazi na Watoto

Mfumo wa jamaa zilizopanuliwa ulikuwapo katika nyakati za Biblia. Hata hivyo, kwa kumpa Mkristo wajibu wa ‘kuwatunza walio wake,’ hakuna mahali ambapo Biblia inaonyesha kwamba kwa lazima hiyo inatia ndani watu wote wa ukoo na wengine wa mfumo wa jamaa iliyopanuliwa.

Biblia hasa inakazia wajibu wa wazazi kuelekea watoto. Kuhusu kundi kumsaidia yeye, mtume Paulo aliandika: “Maana haiwapasi watoto kuweka akiba kwa wazazi, bali wazazi kwa watoto.” (2 Wakorintho 12:14) H. B. Clark, mtaalamu wa sheria anayejulikana sana, alitoa maelezo haya: “Wajibu wa asili na wa kiadili uko juu ya baba kumruzuku mtoto wake.” Akiwa kichwa cha jamaa aliyewekwa na Mungu, baba ana daraka la kwanza kuwa mleta-riziki. Mara nyingi mke anasaidia kwa kutunza nyumba kwa njia inayofaa, akitumia pesa kwa njia ya hekima, hata akifanya kazi nje ya nyumba hali zinapotaka hivyo.​—Linganisha Mithali 31:10-31.

Ingawaje, angalia, kwamba wazazi wanatiwa moyo wafanye zaidi ya kuchuma pesa tu. Wanasihiwa “kuweka akiba” fulani kwa ajili ya watoto wao. Wazazi wanaofuata shauri hili lenye hekima mara nyingi wanaweza kuwasaidia watoto wao hata baada ya wao kukua na kuondoka nyumbani. Hasa jambo hili linafaa wakati watoto wanapofuatia huduma ya Kikristo ya wakati wote na pindi kwa pindi wanahitaji msaada wa kifedha ili waendelee katika utumishi huo. Hakuna mahali po pote panapotaja kwamba wazazi wanapaswa “kuweka akiba” kwa ajili ya washiriki wengine wa jamaa iliyopanuliwa sana.

“Kuwalipa”

Utunzaji huu wa upendo kutoka kwa wazazi hautakosa kuthawabishwa. Mtume Paulo anasema katika 1 Timotheo 5:4: “Lakini mjane akiwa ana watoto au wajukuu, na wajifunze kwanza kuyatenda yaliyo wajibu wao kwa jamaa zao wenyewe, na kuwalipa wazazi wao. Kwa kuwa hili lakubalika mbele za Mungu.” Riziki kama hiyo kwa mzazi anayezeeka au babu na nyanya kwa hakika ingepatana na amri ya Biblia ya kuwaheshimu wazazi wa mtu.​—Waefeso 6:2; Kutoka 20:12.

Tena, angalia kwamba Paulo kwa wazi hakuweka wajibu juu ya watu wa ukoo wa mbali ili kuwatunza wajane kama hao. Huko nyuma, katika visa ambavyo hakuna mtu wa ukoo wa karibu aliyekuwapo ili kumtunza mjane Mkristo aliyekuwa na kumbukumbu la utumishi wa uaminifu, kundi lingebeba mzigo wa kumruzuku.​—1 Timotheo 5:3, 9, 10.

Wajibu wa Mkristo wa kuwaandalia “walio wake,” hivyo kwa wazi unatia ndani mwenzi wa ndoa na watoto wa mtu, wazazi na babu na nyanya. Daraka la aina hiyo linakuwapo hata wakati wale wanaomtegemea mtu ni wasioamini au hawajiwezi kimwili katika njia fulani. Linaendelea mradi hao wako hai. Na ikiwa mmoja ameoa au kuolewa, huenda hata likatia ndani kumsaidia mwenzi awaheshimu wazazi wa mke au wa mume. Nyakati nyingine matatizo makubwa sana ya ndoa yametokea kwa sababu kanuni hii inaachiliwa au inapuuzwa.

Kuandaa Nini? Lini?

Hata hivyo, wazazi hawapaswi kukata maneno kwamba wanaweza kutapanya mali zao kwa kusadiki kwamba, wao wanaweza, wakati wo wote, kudai riziki ya kimwili kutoka kwa watoto wao. Wala halimaanishi kwamba wao lazima wafanye madai yasiyo ya akili ili waangaliwe na wazao wao, ambao mara nyingi wana jamaa zao wenyewe ambazo wajibu wa kwanza ni wao. Maoni haya yanalingana na maneno ya Paulo: “Maana haiwapasi watoto kuweka akiba kwa wazazi, bali wazazi kwa watoto.”​—2 Wakorintho 12:14.

Katika mwendo wa kawaida wa matukio, huenda wazazi wakaweza kupata nyumba yao wenyewe, mali, na chanzo cha mapato (kutia malipo ya kampuni au ya serikali wakati wa kustaafu) ambayo huenda yakawategemeza wakati wa umri wao wa uzee. “Pesa ni ulinzi,” na kwa ‘kujiwekea akiba’ wenyewe kwa kufikiri kimbele, mara nyingi wazazi wanaweza kuepuka kuwawekea watoto wao mzigo wa kiuchumi au kimoyoni katika maisha ya baadaye.​—Mhubiri 7:12, NW.

Hata hivyo, maneno ya Sulemani katika Mhubiri 9:11, NW, yanatukumbusha sisi kwamba hata mipango iliyowekwa vizuri inaweza kupatwa na “tukio lisilotazamiwa.” Hivyo, namna gani ikiwa, ijapokuwa mipango ya makini, njia ya wenzi ya kupata riziki inaharibika au inahitaji kuongezewa? Kwa asili watoto wao wanaomwogopa Mungu watachochewa kuwasaidia katika njia fulani inayopatana na kuwaza kuzuri. Huenda jambo hili likamaanisha kuandaa msaada wa kifedha, kualika wazazi waishi nao au karibu nao, au, ikiwa ni lazima, kupanga watunzwe wa makao na kutunzia wazee. Bila shaka, wazazi wazee au babu na nyanya kwa hakika lazima wawe wenye akili, si kuwatazamia wazao wao wawaandalie mtindo wa maisha wenye kutapanya mali, kwa kuwa shauri la Biblia ni: “Ila tukiwa na chakula na nguo tutaridhika na vitu hivyo.”​—1 Timotheo 6:8.

Katika visa vingi, programu za serikali za usalama wa kijamii, malipo baada ya kustaafu, manufaa wanayopewa wazee, na akiba za kujiwekea mtu binafsi zinaweza kutoa riziki inayofaa, ingawa ni yenye kiasi, kuwaruzuku wazazi wazee au babu na nyanya. Ni jambo la hekima kutafuta ni maandalizi gani yanayopatikana kwa wale wanaostahili.​—Warumi 13:6.

Epuka Kuwaza kwa Kifarisayo

Yesu aliwatia adhabu waandishi na Mafarisayo kwa sababu wao waliwaambia wazazi wenye uhitaji: “Cho chote kikupasacho kusaidiwa na mimi ni wakfu” kwa Mungu. (Mathayo 15:5) Katika siku za Yesu, Wayahudi wa kidini wangeweka kando pesa au mali ili hatimaye wazichange kwenye hekalu. Mafarisayo walikuza oni la kwamba mara tu zilipotolewa wakfu, bidhaa kama hizo hazingetolewa chini ya hali yo yote ili zitumiwe kwa kusudi jingine​—kutia na kuwatunza wazazi wazee.

Kristo alikupinga kuwaza kwa Kifarisayo kuwa kusikopatana na roho ya Sheria ya Mungu. Kulingana na maoni yake, kuwaheshimu wazazi wa mtu kulichukua mahali pa kwanza juu ya amri ya kibinadamu. Vivyo hivyo leo, Wakristo wengine wameyatoa maisha yao kwa huduma, labda wakitumikia kama wamisionari, mapainia, au waangalizi wasafirio. Walipopata kujua kwamba wazazi wao wana uhitaji, wao wanajaribu sana kutafuta njia za kuwatunza wazazi wao huku wakiendelea na aina ya huduma yao. Lakini wakati mipango kama hiyo iliposhindikana, wao hawakuwaza kwamba mapendeleo yao katika huduma yalikuwa ya muhimu sana kuliko kuwaheshimu wazazi wao. Watu wa namna hiyo wanapaswa kusifiwa kwa uchangamfu kwa kufanya marekebisho hayo katika maisha zao​—mara nyingi kwa kujidhabihu kukubwa kwa njia ya kibinafsi—​ili kwamba watimize wajibu wao wa kijamaa.

Kuwatendea Wote Mema

Ijapokuwa Biblia inawapa wajibu Wakristo kuwatunza washiriki wa jamaa ya karibu wenye uhitaji, jambo hili halikatazi kuwaonyesha upendo jamaa zao wengine kwa kiasi kinachofaa. Nyakati nyingine mashangazi fulani, binamu, au wapwa wanaonekana kuwa wa karibu sana kama washiriki wa jamaa ya karibu! Biblia inatutia sisi moyo ‘kuwatendea watu wote mema.’ (Wagalatia 6:10) Ikiwa Mkristo ana njia ya kumsaidia mtu wa aina hiyo, hakika hangepaswa ‘kuzuilia huruma zake.’ Kwa kweli, huenda akahisi kuwa ana wajibu kiadili wa kusaidia.​—1 Yohana 3:17.

Hata hivyo, wajibu wa msingi wa Mkristo unaelekea jamaa yake ya karibu​—mwenzi wa ndoa, watoto, wazazi, na babu na nyanya. Basi yeye angefikiria kwa uzito kabla ya kuchukua daraka ambalo linaweza kuwaumiza—kiuchumi, kimoyoni, au kiroho.

Hivyo shauri la Biblia juu ya utunzaji wa jamaa ni lenye fadhili na lenye kupatana na kuwaza kuzuri. Kulitumia kunaweza kumwondolea Mkristo wasiwasi mwingi usio wa lazima, na linaweza kumsaidia yeye kutanguliza mambo yake yaliyo ya lazima. Yote haya ni kwa sifa ya Yehova, “Baba, ambaye kila jamaa mbinguni na duniani ina deni kwa ajili ya jina yalo.”​—Waefeso 3:14, 15, NW.

[Picha katika ukurasa wa 25]

Wazazi Wakristo wana wajibu wa kwanza kuelekea watoto wao wenyewe

[Picha katika ukurasa wa 26]

Huenda madaraka ya Kikristo yakafika mpaka kwa wazazi wazee-wazee na pia kwa watoto wa mtu