Biblia

Sababu za kuichunguza Biblia

Biblia yenyewe inasema kuwa imetoka kwa Mungu, Muumba wa wanadamu

2 Tim. 3:16, 17: “Andiko lote limeongozwa na roho ya Mungu nalo ni lenye faida kwa kufundisha, kwa kukaripia, kwa kunyoosha mambo, kwa kutia nidhamu katika uadilifu, ili mtu wa Mungu awe na uwezo kamili, akiwa na vifaa kamili kwa ajili ya kila kazi njema.”

Ufu. 1:1: “Ufunuo kupitia Yesu Kristo, ambao Mungu alimpa, kuwaonyesha watumwa wake mambo ambayo lazima yatendeke upesi.”

2 Sam. 23:1, 2: “Neno la Daudi mwana wa Yese . . . Roho ya Yehova ndiyo iliyosema kupitia mimi, na neno lake lilikuwa kwenye ulimi wangu.”

Isa. 22:15: “Bwana Mwenye Enzi Kuu, Yehova wa majeshi, amesema hivi.”

Tungetazamia ujumbe wa Mungu kwa wanadamu wote upatikane duniani pote. Biblia, ikiwa nzima au sehemu, imetafsiriwa katika lugha zaidi ya 2,000. Mabilioni ya nakala zimechapishwa. The World Book Encyclopedia inasema hivi: “Biblia ndicho kitabu ambacho kimesomwa sana katika historia. Labda pia ndicho chenye uvutano mkubwa kuliko vyote. Nakala nyingi zaidi za Biblia zimeenezwa kuliko kitabu kingine chochote. Pia, imetafsiriwa mara nyingi katika lugha nyingi zaidi kuliko kitabu kingine chochote.”—(1984), Buku la 2, uku. 219.

Unabii wa Biblia unaeleza maana ya hali za ulimwengu

Viongozi wengi wa ulimwengu wanakubali kwamba wanadamu wanakabili msiba. Biblia ilitabiri hali hizo zamani za kale; inaeleza maana na matokeo yake. (2 Tim. 3:1-5; Luka 21:10, 11, 31) Hutuambia yale tunayopaswa kufanya ili tuokoke uharibifu wa ulimwengu unaokaribia sana, tukiwa na nafasi ya kupata uzima wa milele chini ya hali zenye uadilifu hapa duniani.—Sef. 2:3; Yoh. 17:3; Zab. 37:10, 11, 29.

Biblia hutusaidia kuelewa kusudi la uhai

Inajibu maswali kama haya: Uhai ulitoka wapi? (Mdo. 17:24-26) Kwa nini tuko hapa? Je, ni kuishi tu miaka michache, tupate tuwezayo katika maisha, kisha tufe?—Mwa. 1:27, 28; Rom. 5:12; Yoh. 17:3; Zab. 37:11; Zab. 40:8.

Biblia inaonyesha jinsi tunavyoweza kupata vitu ambavyo wanaopenda uadilifu wanatamani sana

Inatuambia mahali pa kupata washiriki wazuri wanaopendana kikweli (Yoh. 13:35), kinachoweza kutuhakikishia kwamba tutakuwa na chakula cha kutosha kwa ajili yetu wenyewe na familia zetu (Mt. 6:31-33; Met. 19:15; Efe. 4:28), jinsi tunavyoweza kuwa wenye furaha ingawa tunazungukwa na hali ngumu.—Zab. 1:1, 2; 34:8; Luka 11:28; Mdo. 20:35.

Inaeleza kwamba Ufalme wa Mungu, serikali yake, itaondoa mfumo mbovu uliopo sasa (Dan. 2:44), na chini ya utawala wake wanadamu watakuwa na afya kamili na kuishi milele.—Ufu. 21:3, 4; linganisha na Isaya 33:24.

Bila shaka kitabu kinachodai kuwa kimetoka kwa Mungu, kinachoeleza maana ya hali za ulimwengu na pia kusudi la uhai, na kinachoonyesha jinsi matatizo yetu yatakavyotatuliwa kinastahili kuchunguzwa.

Mambo yanayothibitisha kwamba iliongozwa na roho ya Mungu

Imejaa unabii unaoonyesha ujuzi mwingi kuhusu wakati ujao—jambo ambalo wanadamu hawawezi

2 Pet. 1:20, 21: “Hakuna unabii wa Andiko unaotokana na fasiri yoyote ya kibinafsi. Kwa maana unabii haukuletwa wakati wowote kwa mapenzi ya mwanadamu, bali wanadamu walisema yaliyotoka kwa Mungu kama walivyoongozwa na roho takatifu.”

◼ Unabii: Isa. 44:24, 27, 28; 45:1-4: “Yehova . . . Yule anayekiambia kilindi cha maji, ‘Kauka; nami nitaikausha mito yako yote’; Yule anayesema kumhusu Koreshi, ‘Yeye ni mchungaji wangu, naye atatenda kikamilifu mapendezi yangu yote’; neno langu kuhusu Yerusalemu, ‘Atajengwa upya,’ na kuhusu hekalu, ‘Msingi wako utawekwa.’ Yehova amemwambia hivi mtiwa-mafuta wake, Koreshi, ambaye mkono wake wa kuume nimeushika, ili kuyatiisha mataifa mbele yake, hivi kwamba nivifungue viuno vya wafalme; nifungue mbele yake milango yenye pande mbili, hivi kwamba hata malango hayatafungwa: ‘Mimi nitaenda mbele yako, nami nitayanyoosha matuta ya nchi. Nitavunja vipande-vipande milango ya shaba, nami nitayakata na kuyaangusha mapingo ya chuma. . . . Nilikuita wewe kwa jina, kwa ajili ya mtumishi wangu Yakobo na kwa ajili ya Israeli mchaguliwa wangu.’” (Isaya alimaliza kuandika karibu 732 K.W.K.)

◻ Utimizo: Unabii huo ulipoandikwa, Koreshi hakuwa amezaliwa. Wayahudi hawakuwa wamepelekwa uhamishoni Babiloni mpaka mwaka wa 617-607 K.W.K., na Yerusalemu na hekalu lake halikuharibiwa mpaka mwaka wa 607 K.W.K. Unabii huo ulitimia kuanzia 539 K.W.K. Koreshi aliyaelekeza maji ya Mto Efrati katika ziwa lililofanyizwa na binadamu, malango ya mto ya Babiloni yaliachwa wazi kizembe wakati wa karamu katika mji huo, na Babiloni likaanguka mikononi mwa Wamedi na Waajemi wakiongozwa na Koreshi. Kisha, Koreshi akawakomboa wahamishwa Wayahudi, akawarudisha Yerusalemu, na kuwaagiza wakajenge upya hekalu la Yehova.—The Encyclopedia Americana (1956), Buku la 3, uku. 9; Light From the Ancient Past (Princeton, 1959), Jack Finegan, uku. 227-229; “All Scripture Is Inspired of God and Beneficial” (New York, 1983), uku. 282, 284, 295.

◼ Unabii: Yer. 49:17, 18: “‘Edomu atakuwa kitu cha kushangaza. Kila mtu anayepita kando yake atatazama kwa mshangao na kupiga mluzi kwa sababu ya mapigo yake yote. Kama ilivyotokea katika maangamizi ya Sodoma na Gomora na miji yake jirani,’ Yehova amesema, ‘vivyo hivyo hakuna mtu atakayekaa hapo.’” (Yeremia alimaliza kuandika unabii wake karibu mwaka wa 580 K.W.K.)

◻ Utimizo: “Yuda Makabayo aliwafukuza [Waedomu] kutoka Palestina katika karne ya 2 K.W.K., na katika mwaka wa 109 K.W.K., John Hyrcanus, kiongozi Mmakabayo, aliupanua ufalme wa Yuda ukatia ndani sehemu ya magharibi ya nchi za Edomu. Katika karne ya 1 K.W.K., mpanuko wa Roma ulifagilia mbali masalio ya utawala wa Edomu . . . Baada ya Waroma kuharibu Yerusalemu katika mwaka wa 70 W.K. . . . jina Idumea [Edomu] likatoweka katika historia.” (The New Funk & Wagnalls Encyclopedia, 1952, Buku la 11, uku. 4114) Ona kwamba unabii huo unaendelea kutimia mpaka leo. Haiwezekani kudai kwamba unabii huo uliandikwa baada ya matukio hayo kutendeka.

◼ Unabii: Luka 19:41-44; 21:20, 21: “Naye [Yesu Kristo] alipokaribia hapo, akalitazama jiji [Yerusalemu] na kulililia, akisema: . . . ‘Siku zitakuja juu yako wakati adui zako watakapojenga kukuzunguka ngome yenye miti iliyochongoka nao watakuzunguka na kukutaabisha kutoka kila upande, nao watakuangusha chini wewe na watoto wako walio ndani yako, nao hawataacha jiwe juu ya jiwe ndani yako, kwa sababu hukufahamu wakati wa kukaguliwa kwako.’” Siku mbili baadaye, aliwashauri wanafunzi wake: “Mtakapoona Yerusalemu limezingirwa na majeshi yaliyopiga kambi, ndipo jueni kwamba kufanywa ukiwa kwake kumekaribia. Ndipo wale walio katika Yudea waanze kukimbilia milimani, na wale walio katikati yake na waondoke.” (Unabii huo ulitolewa na Yesu Kristo mwaka wa 33 W.K.)

◻ Utimizo: Jiji la Yerusalemu liliasi dhidi ya Roma, na katika mwaka wa 66 W.K. jeshi la Roma chini ya Sesho Galo lililishambulia jiji hilo. Lakini, kama mwanahistoria Myahudi Yosefo anavyoripoti, “kwa ghafula [kamanda wa Roma] aliwaamuru watu wake waondoke, akakata tumaini ijapokuwa hakuwa ameshindwa, na bila sababu yoyote yenye kueleweka akaondoka katika Jiji hilo.” (Josephus, the Jewish War, Penguin Classics, 1969, uku. 167) Hilo liliwapa Wakristo nafasi ya kukimbia kutoka katika jiji hilo, nao wakafanya hivyo, wakahamia Pela, ng’ambo ya Yordani, kulingana na Eusebio Pamfilo katika kitabu chake Ecclesiastical History. (Kilichotafsiriwa na C. F. Crusé, London, 1894, uku. 75) Kisha karibu na wakati wa Pasaka ya mwaka wa 70 W.K., Jemadari Tito alilizingira jiji, na kulizungushia ua wenye urefu wa kilometa 7.2 uliojengwa kwa siku tatu tu, na baada ya miezi mitano Yerusalemu likaanguka. “Yerusalemu lenyewe liliharibiwa kabisa na Hekalu likaachwa magofu matupu. Vitu vya kale vilivyochimbuliwa vinatuonyesha leo jinsi majengo ya Kiyahudi katika nchi yote yalivyoharibiwa kabisa.”—The Bible and Archaeology (Grand Rapids, Mich.; 1962), J. A. Thompson, uku. 299.

Yaliyo katika Biblia ni sahihi kisayansi yanapolinganishwa na mambo ambayo binadamu walivumbua baadaye

Mwanzo wa Ulimwengu: Mwa. 1:1: “Hapo mwanzo Mungu aliumba mbingu na dunia.” Katika mwaka wa 1978, mtaalamu wa nyota Robert Jastrow aliandika hivi: “Sasa tunaona jinsi elimu ya nyota inavyothibitisha maoni ya Biblia kuhusu mwanzo wa ulimwengu. Mambo madogo-madogo yanatofautiana, lakini mambo ya maana katika masimulizi ya elimu ya nyota na ya Biblia ya Mwanzo yanafanana: mfululizo wa matukio wenye kuongoza kwa binadamu ulianza ghafula na mara moja katika wakati fulani hususa, kwa mmweko wa nuru na nishati.”—God and the Astronomers (New York, 1978), uku. 14.

Umbo la Dunia: Isa. 40:22: “Yeye anayekaa juu ya mviringo wa dunia.” Katika nyakati za kale wengi walidhani kwamba dunia ni tambarare. Miaka 200 baada ya andiko hilo la Biblia kuandikwa, ndipo kikundi kimoja cha wanafalsafa Wagiriki kilipotoa sababu kwamba huenda dunia ni mviringo na baada ya miaka mingine 300 hivi Mgiriki mmoja, mtaalamu wa nyota alikadiria nusu-kipenyo cha dunia. Lakini hata wakati huo watu wengi hawakufikiri kwamba dunia ni mviringo. Katika karne ya 20, ndipo wanadamu wameweza kusafiri kwa ndege, na baadaye wamesafiri angani na hata kwenye mwezi, kufanya hivyo kumewawezesha kuona vizuri zaidi umbo la “mviringo” la dunia.

Uhai wa Wanyama: Law. 11:6: “Sungura . . . ni mcheuaji.” Ijapokuwa kwa muda mrefu, wachambuzi fulani walipinga jambo hilo, mwishowe, katika karne ya 18, Mwingereza mmoja William Cowper, aligundua kwamba sungura hucheua. Kucheua huko kwa ajabu kulisimuliwa katika mwaka wa 1940 katika kitabu Proceedings of the Zoological Society of London, Buku la 110, Mfululizo wa A, uku. 159-163.

Ina upatano wa ajabu

Hivyo ndivyo ilivyo hasa kwa sababu vitabu vya Biblia viliandikwa na watu tofauti-tofauti 40 hivi kama vile mfalme, nabii, mchungaji, mtoza-kodi, na tabibu. Waliiandika kwa muda wa miaka 1,610; kwa hiyo hawangeweza kushirikiana ili kupatanisha maandishi yao. Hata hivyo maandishi yao yanakubaliana, hata katika mambo madogo-madogo. Ili kuona jinsi sehemu mbalimbali za Biblia zinavyopatana, lazima usome na kujifunza Biblia wewe mwenyewe.

Tunawezaje kuwa na hakika kwamba Biblia haijabadilishwa?

“Katika baadhi ya hati za kale zinazothibitisha maandishi, na katika hesabu ya miaka ambayo ilikuwa imepita kati ya hati za kwanza zenye kuthibitisha, Biblia ni bora kuliko maandishi ya kale [yale ya Homeri, Plato, na wengine]. . . . Kwa ujumla kuna hati chache tu za kale ikilinganishwa na hati za Biblia. Hakuna kitabu cha kale kinachothibitishwa sana kama vile Biblia.”—The Bible From the Beginning (New York, 1929), P. Marion Simms, uku. 74 na 76.

Ripoti iliyochapishwa katika mwaka wa 1971 inaonyesha kwamba kuna nakala zipatazo 6,000 zilizoandikwa kwa mkono, zenye Maandiko yote ya Kiebrania au sehemu yake; zilizo za kale kuliko zote ni za karne ya tatu K.W.K. Kuna nakala zipatazo 5,000 za Maandiko ya Kigiriki ya Kikristo katika Kigiriki, za kale zaidi ni za mwanzo wa karne ya pili W.K. Pia kuna nakala nyingine za tafsiri za mapema katika lugha nyingine.

Katika utangulizi wa mabuku yake saba juu ya The Chester Beatty Biblical Papyri, Sir Frederic Kenyon aliandika hivi: “Uamuzi wa kwanza na ulio wa maana zaidi unaotokana na kuzichunguza [hati za mafunjo] ni wenye kuridhisha kwamba zinathibitisha usahihi muhimu wa maandishi yaliyopo. Hakuna tofauti kubwa au ya msingi inayoonyeshwa katika Agano la Kale wala lile Jipya. Hakuna mafungu muhimu ya maneno yaliyoachwa au kuongezwa, wala hakuna tofauti zinazoathiri mambo ya hakika au mafundisho muhimu. Zile tofauti za maandishi zinaathiri mambo madogo, kama vile mpangilio wa maneno au usahihi wa maneno yaliyotumiwa . . . Lakini umuhimu wake ni kwamba, kwa kuwa ni za mapema zaidi, zinathibitisha ukamilifu wa maandishi tuliyo nayo.”—(London, 1933), uku. 15.

Ni kweli kwamba tafsiri fulani za Biblia zinashikamana sana na yaliyo katika lugha za kwanza kuliko tafsiri nyingine. Biblia za kisasa za ufafanuzi zimetafsiriwa kwa uhuru ambao nyakati nyingine hubadili maana ya lugha za kwanza. Watafsiri fulani wameruhusu imani zao ziathiri tafsiri zao. Lakini makosa hayo yanaweza kutambuliwa kwa kulinganisha tafsiri mbalimbali.

‘Mimi siiamini Biblia’

Unaweza kujibu hivi: ‘Lakini unaamini kwamba kuna Mungu, sivyo? . . . Hebu nikuulize, Ni jambo gani katika Biblia unaloona ni vigumu kulikubali?’

Au unaweza kusema: ‘Je, umekuwa na maoni hayo nyakati zote? . . . Nimewasikia wengine wakisema hivyo, hata ingawa hawajaichunguza Biblia kwa uangalifu. Lakini kwa kuwa Biblia inasema waziwazi kwamba ni ujumbe kutoka kwa Mungu mwenyewe na kwamba anatuahidi uzima wa milele tukiiamini na kufuata inayosema, je, hukubali kwamba ingefaa angalau kuichunguza ili uone kama madai yake ni ya kweli au la? (Tumia habari katika uku. 34-37.)’

‘Biblia inajipinga yenyewe’

Unaweza kujibu hivi: ‘Watu wengine wameniambia hivyo, lakini hakuna hata mmoja ambaye amenionyesha mahali inapojipinga. Na katika usomaji wangu mwenyewe wa Biblia sijaona kamwe mahali popote inapojipinga. Unaweza kunipa mfano?’ Kisha unaweza kuongezea: ‘Jambo ambalo nimeona ni kwamba watu wengi hawakupata majibu ya maswali ambayo Biblia iliwafanya wafikirie. Kwa mfano, Kaini alitoa wapi mke? (Tumia habari iliyo katika uku. 95, 96)’

‘Biblia iliandikwa na wanadamu’

Unaweza kujibu hivi: ‘Ni kweli. Wanadamu 40 hivi walishiriki kuiandika. Lakini iliongozwa na roho ya Mungu.’ Kisha unaweza kuongezea: (1) ‘Hilo linamaanisha nini? Kwamba Mungu aliwaelekeza walioiandika, kama vile tajiri anavyomtumia karani kuandika barua zake.’ (2) ‘Si ajabu kwamba ujumbe unaweza kupokewa kutoka kwa mtu aliye angani. Hata wanadamu wametuma ujumbe na picha kutoka mwezini. Wamefanyaje hivyo? Kwa kutumia sheria ambazo Mungu mwenyewe alianzisha zamani za kale.’ (3) ‘Lakini tunawezaje kuwa na uhakika kwamba kwa kweli yaliyo katika Biblia yalitoka kwa Mungu? Ina habari ambayo haiwezi kamwe kuwa imetoka kwa binadamu. Habari gani? Habari mbalimbali kuhusu wakati ujao; na nyakati zote habari hizo zimekuwa sahihi kabisa. (Kwa mfano, ona ukurasa wa 34-36, pia ukurasa wa 284-293, chini ya kichwa “Siku za Mwisho.”)’

‘Kila mtu huifafanua Biblia kwa njia yake mwenyewe’

Unaweza kujibu hivi: ‘Ni kweli kwamba baadhi ya ufafanuzi si sahihi.’ Kisha unaweza kuongezea: (1) ‘Kupotosha Maandiko ili yalingane na maoni yetu wenyewe kwaweza kutokeza madhara yenye kudumu. (2 Pet. 3:15, 16)’ (2) ‘Mambo mawili yanaweza kutusaidia tuielewe Biblia kwa usahihi. Kwanza, fikiria muktadha (mistari inayotangulia na inayofuata) wa andiko lolote. Kisha, ulinganishe andiko hilo na maandiko mengine katika Biblia yanayoshughulikia habari zilezile. Kwa njia hiyo tunaliruhusu Neno la Mungu mwenyewe liongoze kufikiri kwetu, na ufafanuzi si wetu bali ni wake. Hivyo ndivyo vinavyofanya vichapo vya Mashahidi wa Yehova.’ (Ona ukurasa wa 193, 194, chini ya kichwa “Mashahidi wa Yehova.”)

‘Haina faida leo’

Unaweza kujibu hivi: ‘Nasi tunapendezwa na mambo yanayoweza kutufaidi leo, sivyo?’ Kisha unaweza kusema: (1) ‘Je, unakubali kwamba inawezekana kukomesha vita? . . . Je, hukubali kwamba kama watu wangejifunza kuishi pamoja kwa amani na wale wa mataifa mengine, huo ungekuwa mwanzo mzuri? . . . Biblia ilitabiri barabara jambo hilo. (Isa. 2:2, 3) Kwa sababu ya elimu ya Biblia, jambo hilo linatukia leo kati ya Mashahidi wa Yehova.’ (2) ‘Jambo fulani zaidi linahitajiwa—kuondolewa kwa wanadamu na mataifa yote yanayosababisha vita. Je, jambo hilo litatimia? Ndiyo, na Biblia inaeleza jinsi litakavyotimia. (Dan. 2:44; Zab. 37:10, 11)’

Au unaweza kusema hivi: ‘Naelewa ni kwa nini unaona hivyo. Ikiwa kitabu cha mwongozo hakifai, ungekuwa upumbavu kukitumia, sivyo?’ Kisha unaweza kuongezea: ‘Je, unakubali kwamba kitabu kinachotoa shauri zuri la kutuwezesha tuwe na maisha ya familia yenye furaha kinafaa kutumiwa? . . . Nadharia na mazoea yanayohusu maisha ya familia yamebadilika mara nyingi, na matokeo tunayoona leo si mazuri. Lakini wale wanaojua na kutumia yale ambayo Biblia inasema wana familia zenye furaha, zilizo imara. (Kol. 3:12-14, 18-21)’

‘Biblia ni kitabu kizuri, lakini hakina ukweli kamili’

Unaweza kujibu hivi: ‘Ni kweli inaonekana kwamba kila mtu ana maoni tofauti. Na hata ikiwa mtu anafikiri amelifahamu jambo fulani, mara nyingi anagundua kwamba kuna angalau jambo lingine ambalo hakulifikiria. Lakini kuna mtu ambaye hana udhaifu huo. Huyo ni nani? . . . Naam, ni Muumba wa ulimwengu wote.’ Kisha unaweza kuongezea: (1) ‘Ndiyo sababu Yesu Kristo alimwambia hivi: “Neno lako ni kweli.” (Yoh. 17:17) Kweli hiyo imo katika Biblia. (2 Tim. 3:16, 17)’ (2) ‘Mungu hataki tupapase-papase kwa kutojua; amesema mapenzi yake ni kwamba sisi tupate ujuzi sahihi wa ile kweli. (1 Tim. 2:3, 4) Kwa njia yenye kutosheleza kabisa Biblia inajibu maswali kama . . . ’ (Ili kuwasaidia watu fulani, huenda kwanza ukahitaji kuzungumzia uthibitisho utakaowasaidia kuamini kwamba kuna Mungu. Ona ukurasa wa 215-221, chini ya kichwa “Mungu.”)

‘Biblia ni kitabu cha wazungu’

Unaweza kujibu hivi: ‘Ni kweli kwamba wamechapisha Biblia nyingi. Lakini Biblia haisemi kwamba jamii moja ni bora kuliko nyingine.’ Kisha unaweza kuongezea: (1) ‘Biblia imetoka kwa Muumba wetu, naye hana ubaguzi. (Mdo. 10:34, 35)’ (2) ‘Neno la Mungu linawapa watu wa mataifa na makabila yote nafasi ya kuishi milele hapa duniani chini ya Ufalme wake. (Ufu. 7:9, 10, 17)’

Au unaweza kusema: ‘Sivyo hata kidogo! Muumba wa wanadamu ndiye aliyekuwa na haki ya kuwachagua wanadamu ambao angewaongoza waandike vitabu 66 vya Biblia. Na ikiwa aliamua kutumia wazungu, alikuwa na haki ya kufanya hivyo. Lakini ujumbe wa Biblia haukuwa kwa ajili ya wazungu tu.’ Kisha unaweza kuongezea: (1) ‘Ona aliyosema Yesu . . . (Yoh. 3:16) “Kila mtu” hutia ndani watu wa rangi yoyote. Pia, kabla ya kupanda mbinguni, Yesu aliwaambia wanafunzi wake maneno haya ya kuwaaga . . . (Mt. 28:19)’ (2) ‘Inapendeza kwamba, Matendo 13:1 husema juu ya mwanamume mmoja aitwaye Nigeri, jina linalomaanisha “mweusi.” Alikuwa mmoja wa manabii na walimu wa kutaniko la Antiokia, Siria.’

‘Mimi naamini Biblia yangu tu’

Unaweza kujibu hivi: ‘Ikiwa iko karibu, ningependa kukuonyesha jambo fulani ambalo nimeona kuwa lenye kutia moyo sana.’

Au unaweza kusema: ‘Watu wengi wanatumia tafsiri hiyo ya Biblia, nami nina moja katika maktaba yangu.’ Kisha unaweza kuongezea: (1) ‘Je, unajua kwamba mwanzoni Biblia iliandikwa katika Kiebrania, Kiaramu, na Kigiriki? . . . Je, unaweza kusoma lugha hizo? . . . Kwa hiyo, tunafurahi kwamba Biblia imetafsiriwa katika Kiswahili.’ (2) ‘Chati hii (“Orodha ya Vitabu vya Biblia,” katika NW) inaonyesha kwamba Mwanzo, kitabu cha kwanza cha Biblia, kilimalizika mwaka wa 1513 K.W.K. Je, unajua kwamba, baada ya Mwanzo kuandikwa, miaka 3,400 hivi ilipita kabla Biblia nzima kutafsiriwa katika Kiswahili?’ (3) ‘Tangu wakati huo, Kiswahili kimekuwa na mabadiliko mengi. Tumeona hivyo katika muda wa maisha yetu wenyewe, sivyo? . . . Basi tunathamini tafsiri za kisasa zinazoeleza kwa uangalifu zile kweli za awali katika lugha tunayosema leo.’

‘Ninyi mna Biblia yenu wenyewe’

Ona kichwa “Tafsiri ya Ulimwengu Mpya.”