Acheni Upendo Wenu wa Kidugu Uendelee!

“Acheni upendo wenu wa kidugu uendelee.”—WAEBRANIA 13:1.

1. Ungefanya nini ili kuendeleza moto ukiwaka usiku wenye baridi, na ni daraka gani kama hilo ambalo kila mmoja wetu analo?

KUNA baridi kali nje, na halijoto inapungua sana. Chanzo cha pekee cha joto nyumbani mwako ni moto unaoalika mekoni. Uhai wategemea kuuendeleza huo moto. Je, utaketi tu na kuitazama miali ikififia na wekundu wa makaa ukididimia na kuwa majivu, yasiyo na moto? Bila shaka la. Waendelea kuongeza makaa bila kuchoka ili kuuendeleza. Kwa njia fulani, kila mmoja wetu ana kazi kama hiyo inapohusu “moto” wa maana zaidi—ule upaswao kuwaka mioyoni mwetu—upendo.

2. (a) Kwa nini yaweza kusemwa kwamba upendo umepoa katika siku hizi za mwisho? (b) Upendo ni wa maana kadiri gani kwa Wakristo wa kweli?

² Kama vile Yesu alivyotabiri zamani za kale, twaishi katika wakati ambapo upendo unapoa miongoni mwa wanaodai kuwa Wakristo ulimwenguni pote. (Mathayo 24:12) Yesu alikuwa akirejezea upendo wa aina ya maana zaidi, kumpenda Yehova Mungu na kupenda Neno lake, Biblia. Upendo wa aina nyinginezo unapungua pia. Biblia ilitabiri kwamba katika “siku za mwisho,” wengi wangekuwa “wasio na shauku ya kiasili.” (2 Timotheo 3:1-5) Jinsi ilivyo kweli! Familia yapaswa kuwa mahali salama pa shauku, lakini hata humo, ujeuri na kutendwa vibaya—nyakati nyingine ukiwa unyama wenye kuogofya—yamekuwa mambo ya kawaida. Hata hivyo, katika hali yenye ubaridi ya ulimwengu huu, Wakristo wanaamuriwa si kupendana tu bali wawe na upendo wenye kujidhabihu, wakiwatanguliza wengine. Twapaswa kuonyesha upendo huo waziwazi sana hivi kwamba waonekana kwa wote, ukiwa alama ya kutambulisha ya kutaniko la Kikristo la kweli.—Yohana 13:34, 35.

3. Upendo wa kidugu ni nini, na yamaanisha nini kuuacha uendelee?

³ Mtume Paulo alipuliziwa kuamuru hivi: “Acheni upendo wenu wa kidugu uendelee.” (Waebrania 13:1) Kulingana na kichapo kimoja cha kisomi, neno la Kigiriki linalotafsiriwa hapa “upendo wa kidugu” (phi·la·del·phiʹa) “hurejezea upendo wenye shauku, unaoonyesha fadhili, sikitiko, unaotoa msaada.” Naye Paulo alimaanisha nini aliposema kwamba twapaswa kuacha upendo huo uendelee? “Haupasi kamwe kupoa,” kichapo hichohicho chasema. Kwa hiyo haitoshi kuhisi shauku kwa ajili ya ndugu zetu; twapaswa kuiacha ionekane. Zaidi, twapaswa kufanya upendo huo udumu, bila kuuruhusu upoe kamwe. Jambo gumu? Ndiyo, lakini roho ya Yehova yaweza kutusaidia tukuze shauku yetu ya kidugu na kuidumisha. Acheni tuchunguze njia tatu za kuendeleza moto wa upendo huo mioyoni mwetu.

Onyesha Hisia-Mwenzi

4. Hisia-mwenzi ni nini?

⁴ Ukitaka kuwapenda zaidi ndugu na dada zako Wakristo, huenda kwanza ukahitaji kuwa na hisia kuwaelekea, kuwaonyesha hisia-mwenzi katika majaribu na magumu wanayokabili maishani. Mtume Petro alidokeza hilo alipoandika hivi: “Nyinyi nyote mwe wenye akili zenye kufanana, mkionyesha hisia-mwenzi, mkiwa na shauku ya kidugu, wenye huruma kwa njia ya wororo, wanyenyekevu katika akili.” (1 Petro 3:8) Neno la Kigiriki litumiwalo hapa kuwa kuonyesha “hisia-mwenzi” lamaanisha “kuteseka pamoja na.” Chanzo kimoja chenye mamlaka juu ya Kigiriki cha Kibiblia chasema hivi kuhusu neno hilo: “Lafafanua ile hali ya akili inayokuwako tunaposhiriki hisia za wengine kana kwamba ni zetu wenyewe.” Kwa sababu hiyo, hisia-mwenzi yahitajiwa. Mtumishi mwaminifu wa Yehova aliye mzee-mzee alisema hivi wakati mmoja: “Hisia-mwenzi ni maumivu yako moyoni mwangu.”

5. Twajuaje kwamba Yehova ana hisia-mwenzi?

⁵ Je, Yehova ana hisia-mwenzi kama hiyo? Bila shaka. Mathalani, twasoma hivi juu ya kuteseka kwa watu wake Israeli: “Katika mateso yao yote yeye aliteswa.” (Isaya 63:9) Yehova hakuona tu taabu zao; alikuwa na hisia kuelekea hao watu. Kiwango cha jinsi ahisivyo chatolewa kielezi na maneno ya Yehova mwenyewe kwa watu wake, yaliyorekodiwa kwenye Zekaria 2:8, BHN: “Anayewagusa nyinyi anagusa mboni ya jicho langu.”a Mwelezaji mmoja aonelea hivi kuhusu mstari huo: “Jicho ni mojawapo ya viungo vilivyo tata zaidi na vilivyo vyepesi kudhurika mwilini mwa binadamu; na mboni ya jicho—tundu ambalo kwalo nuru ya mbinguni huingia kwa minajili ya kuona—ndiyo sehemu nyetivu zaidi, na pia ya maana, ya kiungo hicho. Hakuna chochote kiwezacho kuwasilisha vizuri zaidi lile wazo la utunzaji mwororo ulio bora sana wa Yehova kwa watu anaowapenda.”

6. Yesu Kristo ameonyeshaje hisia-mwenzi?

⁶ Yesu pia ameonyesha hisia-mwenzi nyingi sikuzote. Tena na tena “[ali]sukumwa na sikitiko” kwa sababu ya hali mbaya ya wanadamu wenzake waliokuwa wagonjwa au wenye taabu. (Marko 1:41; 6:34) Alionyesha kwamba yeyote akosapo kuwatendea wafuasi wake kwa fadhili, ahisi kana kwamba yeye mwenyewe ndiye aliyekuwa akitendewa hivyo. (Mathayo 25:41-46) Na leo akiwa “kuhani [wetu wa kimbingu] wa cheo cha juu,” ni mmoja anayeweza “kushiriki hisia za udhaifu wetu mbalimbali.”—Waebrania 4:15.

7. Hisia-mwenzi yaweza kutusaidiaje ndugu au dada atukasirishapo?

⁷ “Kushiriki hisia za udhaifu wetu mbalimbali”—je, hilo si wazo lenye kufariji? Basi, kwa hakika twataka kutendeana vivyo hivyo. Bila shaka, ni rahisi zaidi kutafuta udhaifu mbalimbali wa mwingine. (Mathayo 7:3-5) Lakini wakati ujao ndugu au dada akikukasirisha, kwa nini usijaribu hili? Jiwazie ukiwa katika hali za mtu huyo, ukiwa na malezi hayo, utu huo, makosa hayo ya kibinafsi ya kushindana nayo. Je, waweza kuwa na uhakika wa kwamba hungefanya makosa yayo hayo—au hata mabaya zaidi? Badala ya kutarajia mengi mno kutoka kwa wengine, twapaswa kuonyesha hisia-mwenzi, ambayo itatusaidia kuwa wenye kukubali sababu kama Yehova, ambaye ‘hukumbuka ya kuwa sisi tu mavumbi.’ (Zaburi 103:14; Yakobo 3:17) Anajua udhaifu wetu mbalimbali. Hatarajii kamwe mengi zaidi kutoka kwetu kuliko kiasi tuwezacho kufanya. (Linganisha 1 Wafalme 19:5-7.) Acheni kila mmoja wetu aonyeshe hisia-mwenzi hiyo kwa wengine.

8. Tuitikieje ndugu au dada anapokuwa na magumu fulani?

⁸ Paulo aliandika kwamba kutaniko ni kama mwili wenye viungo tofauti ambavyo lazima vifanye kazi pamoja kwa muungano. Aliongeza hivi: “Kiungo kimoja kikiteseka, viungo vingine vyote huteseka pamoja nacho.” (1 Wakorintho 12:12-26) Twahitaji kuteseka pamoja na, au kuwaonyesha hisia-mwenzi, walio na masaibu. Wazee huongoza katika kufanya hivyo. Paulo aliandika hivi pia: “Ni nani aliye dhaifu, nami si dhaifu? Ni nani amekwazika, nami siwaki hasira?” (2 Wakorintho 11:29) Wazee na waangalizi wasafirio humwiga Paulo kwa habari hii. Katika hotuba zao, katika kazi yao ya uchungaji, na hata katika kushughulikia kwao mambo ya kihukumu, wao hujitahidi kuonyesha hisia-mwenzi. Paulo alipendekeza hivi: “Toeni machozi pamoja na watu watoao machozi.” (Waroma 12:15) Kondoo wahisipo kwamba kwa kweli wachungaji wana hisia-mwenzi kuwaelekea, wanafahamu udhaifu wao mbalimbali, na kusikitikia magumu wanayokabili, kwa kawaida wanakuwa wenye nia zaidi ya kukubali shauri, mwelekezo, na nidhamu. Wanahudhuria mikutano kwa hamu, wakiwa na uhakika wa kwamba watapata “burudisho kwa ajili ya nafsi z[ao].”—Mathayo 11:29.

Kuonyesha Uthamini

9. Yehova huonyeshaje kwamba yeye huthamini wema wetu?

⁹ Njia ya pili ya kuchochea upendo wa kidugu ni kupitia uthamini. Ili kuthamini wengine, lazima tukazie fikira ubora wa sifa na jitihada zao nzuri. Tufanyapo hivyo, twamwiga Yehova mwenyewe. (Waefeso 5:1) Kila siku yeye hutusamehe dhambi ndogondogo. Yeye hata husamehe dhambi nzito maadamu kuna toba ya kweli. Kisha mara tu atusamehepo dhambi zetu, haendelei kuzifikiria. (Ezekieli 33:14-16) Mtunga-zaburi aliuliza hivi: “Kama Wewe ungehesabu maovu, Ee, Bwana, nani angesimama?” (Zaburi 130:3) Yehova hukazia fikira mambo mazuri tunayofanya katika kumtumikia.—Waebrania 6:10.

10. (a) Kwa nini ni hatari kwa wenzi wa ndoa kupoteza kuthaminiana kwao? (b) Mtu anayepoteza uthamini kwa mwenzi apaswa kufanya nini?

¹⁰ Kufuata kielelezo hicho katika familia kuna maana mahususi. Wazazi waonyeshapo kwamba wanathaminiana, wanawekea familia kiolezo. Katika muhula huu wa ndoa zisizodumu, ni rahisi sana kumtendea mwenzi wa ndoa kivivi hivi na kufanya dosari zionekane kuwa kubwa na kupuuza vitabia vyema. Fikira hasi kama hizo humomonyoa ndoa, zikiigeuza iwe mzigo wenye kulemea, usioleta shangwe. Ikiwa kumthamini kwako mwenzi wako kwadidimia, jiulize mwenyewe hivi, ‘Je, kwa kweli mwenzi wangu hana sifa nzuri?’ Jikumbushe sababu zilizokufanya ushikwe na mapenzi na kuoa. Je, sababu zote hizo zilizokufanya umpende mtu huyo wa pekee zimetoweka? Kwa hakika la; kwa hiyo jitahidi kuthamini wema alio nao mwenzi wako, na uonyeshe uthamini huo kwa maneno.—Mithali 31:28.

11. Ikiwa upendo wa ndoa hautakuwa na unafiki, ni lazima kuepuka zoea gani?

¹¹ Uthamini pia husaidia washiriki wa ndoa wadumishe upendo wao bila unafiki. (Linganisha 2 Wakorintho 6:6; 1 Petro 1:22.) Upendo huo, uchochewao na uthamini wa kuhisiwa moyoni, hautaruhusu ukatili wa faraghani, hautaruhusu maneno yaumizayo au kutweza, hautaruhusu kumpuuza mwenzi wa ndoa kimakusudi, hali ambamo siku kadhaa zaweza kupita bila neno la fadhili au la upole kusemwa, na bila shaka hautaruhusu ujeuri wa kimwili. (Waefeso 5:28, 29) Mume na mke ambao kwa kweli huthaminiana huheshimiana. Wao hufanya hivyo si wakiwa hadharani tu bali pia wakati wowote ambao wako machoni pa Yehova—yaani, wakati wote.—Mithali 5:21.

12. Kwa nini wazazi waonyeshe kuthamini wema wa watoto wao?

¹² Watoto pia wahitaji kuhisi kwamba wanathaminiwa. Haimaanishi kwamba wazazi wapaswa kuwapa sifa nyingi wasizostahili, lakini kwamba wapaswa kuwapongeza watoto wao kwa sifa zao zistahilizo kusifiwa na kwa mambo mema ya kweli wafanyayo. Kumbukeni kielelezo cha Yehova katika kuonyesha kumkubali kwake Yesu. (Marko 1:11) Kumbukeni, pia, kielelezo cha Yesu akiwa “bwana-mkubwa” katika mfano fulani wenye somo. Aliwapongeza ‘watumwa wawili wema na waaminifu’ kwa kiwango kilekile, hata ingawa kulikuwa na tofauti katika kile ambacho kila mmoja wao alipewa na tofauti yenye kulingana katika kile ambacho kila mmoja wao alitokeza. (Mathayo 25:20-23; linganisha Mathayo 13:23.) Vivyo hivyo wazazi wenye hekima hutafuta njia za kuonyesha uthamini kwa sifa, uwezo, na matimizo ya pekee ya kila mtoto. Wakati uleule, hawajaribu kukazia matimizo sana hivi kwamba watoto wao wanahisi daima wakiwa wanasukumwa kuwashinda wengine. Hawataki watoto wao wakue wakiwa wamechokozeka au wakiwa wameshuka moyo.—Waefeso 6:4; Wakolosai 3:21.

13. Ni nani ambao huongoza katika kuonyesha uthamini kwa kila mshiriki wa kutaniko?

¹³ Katika kutaniko la Kikristo, wazee na waangalizi wasafirio huongoza katika kuonyesha uthamini kwa kila mshiriki mmoja-mmoja wa kundi la Mungu. Wadhifa wao ni mgumu, kwa kuwa pia wana madaraka mazito ya kutia nidhamu katika haki, kurekebisha upya katika roho ya upole wakoseao, na kutoa shauri kali kwa wanaolihitaji. Wao husawazishaje madaraka hayo yenye kutofautiana?—Wagalatia 6:1; 2 Timotheo 3:16.

14, 15. (a) Paulo alionyeshaje usawaziko katika habari ya kutoa shauri kali? (b) Waangalizi Wakristo wanaweza kusawazishaje uhitaji wa kusahihisha makosa pamoja na uhitaji wa kutoa pongezi? Toa kielezi.

¹⁴ Kielelezo cha Paulo ni msaada mkubwa. Alikuwa mwalimu, mzee, na mchungaji mwenye kutokeza. Alilazimika kushughulikia makutaniko yaliyokuwa na matatizo mazito, na woga haukumzuia kutoa shauri kali lilipohitajiwa. (2 Wakorintho 7:8-11) Muhtasari wa huduma ya Paulo wadokeza kwamba alitumia kemeo mara chache—hali ilipolazimu tu au ilipofaa. Katika hilo alionyesha hekima ya kimungu.

¹⁵ Ikiwa huduma ya mzee kutanikoni ingelinganishwa na muziki, basi karipio na kemeo yangekuwa sauti moja ambayo ingeingiliana vizuri na wimbo wote. Sauti hiyo yafaa mahali ilipo. (Luka 17:3; 2 Timotheo 4:2) Wazia wimbo wenye sauti hiyo moja tu, inayorudiwa tena na tena. Upesi wimbo huo ungeudhi masikioni mwetu. Vivyo hivyo, wazee Wakristo hujaribu kuukamilisha na kuuboresha ufundishaji wao kwa unamna-namna. Hawaufanyi uwe kusahihisha makosa tu. Badala ya hivyo, njia yao ya ujumla ya kufundisha ni yenye kujenga. Sawa na Yesu Kristo, wazee wenye upendo kwanza huangalia mema ya kupongezwa, wala si makosa ya kuchambua. Huthamini kazi ngumu inayofanywa na Wakristo wenzao. Wana uhakika wa kwamba kwa jumla, kila mmoja anafanya yote awezayo ili kumtumikia Yehova. Nao wazee hueleza kwa utayari hisia hiyo kwa maneno.—Linganisha 2 Wathesalonike 3:4.

16. Mtazamo wa Paulo wenye uthamini na wa hisia-mwenzi ulikuwa na matokeo gani kwa Wakristo wenzake?

¹⁶ Bila shaka, wengi wa Wakristo ambao Paulo alitumikia walihisi kwamba aliwathamini na alikuwa na hisia-mwenzi kuwaelekea. Twajuaje hilo? Ona jinsi walivyohisi kumwelekea Paulo. Hawakumwogopa, hata ingawa alikuwa na mamlaka kubwa. La, alikuwa mpendwa na mwenye kufikika. Kwani, alipoondoka eneo moja, wazee “wa[li]angukia shingo ya Paulo na kumbusu kwa wororo”! (Matendo 20:17, 37) Wazee—na sisi sote—wapaswa kuwa wenye shukrani kama nini kwamba wana kielelezo cha Paulo cha kuiga! Ndiyo, acheni tuonyeshane uthamini.

Matendo ya Fadhili-Upendo

17. Ni yapi baadhi ya matokeo mazuri ya matendo ya fadhili kutanikoni?

¹⁷ Mojawapo ya vichocheo vyenye nguvu vya upendo wa kidugu ni tendo sahili la fadhili. Kama alivyosema Yesu, “kuna furaha zaidi katika kutoa kuliko kulivyo katika kupokea.” (Matendo 20:35) Iwe twatoa kiroho, kimwili, au twatoa wakati wetu na nishati zetu, twafurahisha wengine na pia twajifurahisha. Kutanikoni, fadhili huenea upesi kwa kuigana. Tendo moja la fadhili huanzisha matendo kama hayo kwa kufuatana. Punde si punde, upendo wa kidugu husitawi!—Luka 6:38.

18. Maana ya “fadhili” ambayo imezungumziwa kwenye Mika 6:8 ni nini?

¹⁸ Yehova aliwasihi watu wake Israeli waonyeshe fadhili. Kwenye Mika 6:8, twasoma hivi: “Ee mwanadamu, yeye amekuonyesha yaliyo mema; na BWANA anataka nini kwako, ila kutenda haki, na kupenda rehema [“fadhili,” NW], na kwenda kwa unyenyekevu na Mungu wako!” Yamaanisha nini ‘kupenda fadhili’? Neno la Kiebrania ambalo limetumiwa hapa kuwa “fadhili” (cheʹsedh) pia limetafsiriwa katika Kiingereza kuwa “mercy” (rehema). Kulingana na kichapo The Soncino Books of the Bible, neno hilo “lamaanisha jambo tendi zaidi kuliko neno dhahania la Kiingereza mercy (rehema). Lamaanisha ‘rehema iliyobadilishwa iwe vitendo,’ utendaji wa matendo ya kibinafsi ya fadhili-upendo, si kwa maskini na wenye uhitaji tu, bali kwa washirika wote wa mtu.” Hivyo, msomi mwingine asema kwamba neno cheʹsedh lamaanisha “upendo uliobadilishwa uwe utendaji.”

19. (a) Twaweza kuchukuaje hatua ya kwanza katika kuonyesha fadhili kwa wengine kutanikoni? (b) Toa kielelezo cha jinsi ambavyo umeonyeshwa upendo wa kidugu.

¹⁹ Upendo wetu wa kidugu si wa kinadharia, au wa kuwazika tu. Ni halisi. Kwa sababu hiyo, tafuta njia za kufanyia ndugu na dada zako mambo ya fadhili. Uwe kama Yesu, ambaye sikuzote hakungoja watu wamfikie na kuomba msaada lakini mara nyingi alichukua hatua ya kwanza yeye mwenyewe. (Luka 7:12-16) Wafikirie hasa walio na uhitaji zaidi. Je, mtu mzee-mzee au aliye dhaifu ahitaji kutembelewa au labda ahitaji mtu wa kutumatuma? Je, “yatima” ahitaji wakati na uangalifu? Je, nafsi iliyoshuka moyo yahitaji sikio la kumsikiliza au maneno fulani yenye kuliwaza? Kwa kadiri tuwezavyo, acheni tuwe na nafasi ya kufanya matendo hayo ya fadhili. (Ayubu 29:12; 1 Wathesalonike 5:14; Yakobo 1:27) Tusisahau kamwe kwamba katika kutaniko lililojaa watu wasiokamilika, mojawapo ya matendo ya maana sana ya fadhili ni msamaha—kuachilia kinyongo kwa hiari, hata wakati ambapo kuna sababu halali ya kulalamika. (Wakolosai 3:13) Utayari wa kusamehe hutusaidia kudumisha kutaniko bila migawanyiko, vinyongo, na magomvi makubwa-makubwa, mambo ambayo hupunguza moto wa upendo wa kidugu.

20. Sisi sote twapaswa kuendelea kujichunguzaje?

²⁰ Acheni kila mmoja wetu aazimie kudumisha moto huo wa maana ukiwaka mioyoni mwetu. Acheni tuendelee kujichunguza wenyewe. Je, twaonyeshana hisia-mwenzi? Je, twaonyeshana uthamini? Je, twatendeana matendo ya fadhili? Maadamu twafanya hivyo, moto wa upendo utapasha moto udugu wetu haidhuru jinsi ulimwengu ulivyo wenye baridi na usio na hisia. Basi, kwa vyovyote vile, “acheni upendo wenu wa kidugu uendelee”—sasa na milele!—Waebrania 13:1.

[Maelezo ya Chini]

Wafikirije?

◻ Upendo wa kidugu ni nini, na kwa nini ni lazima tuuache uendelee?

◻ Kuwa na hisia-mwenzi hutusaidiaje kudumisha upendo wetu wa kidugu?

◻ Uthamini una fungu gani katika upendo wa kidugu?

◻ Matendo ya fadhili hufanyaje upendo wa kidugu usitawi katika kutaniko la Kikristo?

[Sanduku katika ukurasa wa 16]

Upendo Katika Tendo

Miaka kadhaa iliyopita, mtu fulani ambaye alikuwa amejifunza Biblia kwa kipindi fulani na Mashahidi wa Yehova kwa njia fulani bado alikuwa akitilia shaka upendo wa kidugu. Alijua kwamba Yesu alikuwa amesema hivi: “Kwa hilo wote watajua kwamba nyinyi ni wanafunzi wangu, mkiwa na upendo miongoni mwenu wenyewe.” (Yohana 13:35) Lakini aliona ugumu wa kuamini hilo. Siku moja alipata kuona upendo wa Kikristo katika tendo.

Ingawa aliweza tu kutembea kwa kutumia kiti cha magurudumu, mtu huyo alikuwa amesafiri mbali na nyumbani. Akiwa Bethlehemu, Israeli, alihudhuria mkutano wa kutaniko. Humo, Shahidi Mwarabu alisisitiza kwamba Shahidi mwingine mtalii akae na familia yake usiku ule, na mwanafunzi huyo wa Biblia alialikwa pia. Kabla ya kulala, huyo mwanafunzi alimwomba mkaribishaji wake ruhusa ya kwenda nje kwenye veranda asubuhi ili kutazama machweo. Mkaribishaji wake alimwonya kwa ukali asifanye hivyo kamwe. Siku iliyofuata ndugu huyo Mwarabu alieleza sababu. Kupitia kwa mfasiri, alisema kwamba ikiwa majirani wake wangejua kwamba alikuwa na mgeni mwenye malezi ya Kiyahudi—sawa na mwanafunzi huyo wa Biblia—wangeichoma kabisa nyumba yake, yeye na familia yake wakiwemo. Akiwa ametatanika, huyo mwanafunzi wa Biblia alimwuliza hivi, “Mbona, basi, ukajihatarisha hivyo?” Bila kutumia mfasiri, huyo ndugu Mwarabu alimtazama moja kwa moja na kusema tu, “Yohana 13:35.”

Huyo mwanafunzi wa Biblia alivutiwa sana na huo uhalisi wa upendo wa kidugu. Alibatizwa punde baada ya hapo.

[Picha katika ukurasa wa 18]

Hali ya mtume Paulo ya uchangamfu na ya kuthamini ilimfanya awe mwenye kufikika