UJUZI WA KIMBELE, AGIZO LA KIMBELE
Maana ya ujuzi wa kimbele ni kutangulia kujua jambo kabla halijatokea au kuwapo; kujua mambo yatakayokuja. Katika Biblia, japo si kuhusu yeye tu, unahusianishwa hasa na Yehova Mungu aliye Muumba na makusudi yake. Agizo la kimbele lamaanisha kuagiza, kuamuru au kuamua jambo mapema; au sifa au hali ya kuagizwa kimbele.
Maneno ya Lugha ya Awali. Maneno ambayo kwa kawaida hutafsiriwa “jua kimbele,” “ujuzi wa kimbele,” na “agizwa kimbele” yanapatikana katika Maandiko ya Kigiriki ya Kikristo, japo mawazo ayo hayo ya msingi yanatajwa katika Maandiko ya Kiebrania.
“Ujuzi wa kimbele” ni tafsiri ya pro′gno·sis (kutokana na pro, mbele, na gno′sis, ujuzi) la Kigiriki. (Mdo 2:23; 1Pe 1:2) Kitenzi husika pro·gi·no′sko kinatumiwa katika visa viwili kuhusiana na binadamu: katika taarifa ya Paulo kwamba Wayahudi fulani ‘walimfahamu tangu mwanzo’ (walimjua kabla), na katika rejezo la Petro juu ya “ujuzi wa kimbele” waliokuwa nao wale walioandikiwa barua yake ya pili. (Mdo 26:4, 5; 2Pe 3:17) Katika kisa hiki cha mwisho ni wazi kwamba ujuzi huo wa kimbele haukuwa bila mipaka; yaani, haikumaanisha kwamba Wakristo hao walijua habari zote juu ya wakati, mahali, na namna ya matukio ya wakati ujao na hali ambazo Petro alikuwa amezungumzia. Lakini walikuwa na muhtasari wa kijumla wa yale ambayo wangetazamia, walioupokea kwa sababu ya kupuliziwa na Mungu kwa Petro na wengine waliochangia kuandika Biblia.
“Agizwa kimbele” ni tafsiri ya pro·o·ri′zo (kutokana na pro, mbele, na ho·ri′zo, tia alama au weka mipaka) la Kigiriki. (Neno la Kiingereza “horizon,” Kiswahili “upeo wa macho,” ni utohozi wa neno la Kigiriki ho·ri′zon, linalomaanisha “kuweka mipaka” au “kuweka kipimo au upeo.”) Mfano unaoonyesha maana ya kitenzi cha Kigikiri ho·ri′zo ni ile taarifa ya Yesu Kristo kwamba, akiwa “Mwana wa binadamu,” yeye alikuwa “anaenda zake kulingana na ilivyopangwa [ilivyotiwa alama, ho·ri·sme′non].” Paulo alisema kwamba Mungu “aliamuru [alitia alama, ho·ri′sas] nyakati na mipaka ya makao ya watu.” (Lu 22:22; Mdo 17:26) Kitenzi icho hicho kinatumiwa kuhusu binadamu kuamua, kama vile wakati wanafunzi ‘walipoamua [ho′ri·san]’ kupeleka msaada kwa ndugu zao wenye uhitaji. (Mdo 11:29) Hata hivyo, marejezo hususa ya kuagiza kimbele katika Maandiko ya Kigiriki ya Kikristo yanatumiwa kumhusu Mungu tu.
Masuala Yanayopasa Kutambuliwa. Ili kuelewa jambo hili juu ya ujuzi wa kimbele na agizo la kimbele kuhusiana na Mungu, ni lazima masuala fulani yatambuliwe.
Kwanza, uwezo wa Mungu wa kujua kimbele na kuagiza kimbele unatajwa waziwazi katika Biblia. Yehova mwenyewe anaonyesha kuwa ni uthibitisho wa Uungu wake uwezo huu wa kujua kimbele na kuagiza kimbele matukio ya wokovu na ukombozi, na vilevile matendo ya hukumu na adhabu, na kisha kuyatimiza matukio hayo. Watu wake waliochaguliwa ni mashahidi wa mambo hayo ya hakika. (Isa 44:6-9; 48:3-8) Huo ujuzi wa kimbele na agizo la kimbele la Mungu ndio msingi wa unabii wote wa kweli. (Isa 42:9; Yer 50:45; Amo 3:7, 8) Kauli mbiu ya Mungu kwa mataifa yanayopinga watu wake ni kwamba yatoe uthibitisho kuwa wana uungu kama wanavyodai wanao wale wenye nguvu na miungu-sanamu yao, akitoa wito kwao wafanye hivyo kwa kutabiri matendo kama hayo ya wokovu au hukumu na kisha watimize. Unyonge wao katika jambo hilo hudhihirisha sanamu zao ni “upepo na ubatili” tu.—Isa 41:1-10, 21-29; 43:9-15; 45:20, 21.
Suala la pili la kufikiriwa ni lile la viumbe wa Mungu wenye akili kuwa na uhuru wa kujiamulia. Maandiko yanaonyesha kwamba Mungu huwapa viumbe hao pendeleo na daraka la uhuru wa kuchagua, la kutumia uhuru katika kuamua (Kum 30:19, 20; Yos 24:15), na hivyo kuwafanya wawajibike kwa ajili ya matendo yao. (Mwa 2:16, 17; 3:11-19; Ro 14:10-12; Ebr 4:13) Kwa hivyo wao si madude yanayofanya mambo kulingana na yalivyopangiwa kufanya tu, au roboti. Mwanadamu hangekuwa ameumbwa kikweli katika “mfano wa Mungu” kama asingalikuwa na uhuru wa kujiamulia. (Mwa 1:26, 27; ona FREEDOM.) Ni jambo la akili kwamba, hilo halifanyi ujuzi wa kimbele wa Mungu (vilevile yeye kuagiza kimbele) kupingana na uhuru wa kujiamulia wa viumbe vyake vyenye akili.
Suala la tatu ambalo lazima lifikiriwe, ambalo wakati mwingine linapuuzwa, ni lile la viwango vya kiadili na sifa za Mungu, kutia ndani haki yake, unyoofu, kuwa mwenye kutopendelea, upendo, rehema, na fadhili. Kwa hiyo uelewaji wowote wa matumizi ya Mungu ya uwezo wa ujuzi wa kimbele na agizo la kimbele lazima upatane si na baadhi ya masuala hayo tu bali upatane na yote. Kwa wazi, ni lazima yote anayojua Mungu yatimie bila shaka, ndipo iwe kwamba Mungu anaweza “kuyaita mambo yasiyokuwako kana kwamba yamekuwako.”—Ro 4:17.
Je, Mungu hujua mapema kila jambo ambalo watu watafanya?
Basi swali latokea: Je, yeye hutumia ujuzi wa kimbele bila kipimo, bila mipaka? Je, yeye huona kimbele na kujua kimbele matendo yote ya wakati ujao ya viumbe vyake vyote, vya roho na kibinadamu? Na je, yeye huagiza kimbele matendo hayo au hata kutangulia kupanga ni nini hatima ya viumbe vyake vyote, hata kufanya hivyo kabla hawajaanza kuishi?
Au, je, Mungu hutumia ujuzi wa kimbele kwa njia ya uteuzi na ya busara, hivi kwamba chochote anachoamua kuona kimbele na kujua kimbele, anaweza, lakini kile ambacho hachagui kuona kimbele au kujua kimbele, anachuja? Na, badala ya kuwa unafanywa kabla ya maisha yavyo kuanza, je, uamuzi wa hatima ya milele ya viumbe vyake husubiri hadi ahukumu mwendo wao wa maisha na mtazamo wao uliothibitishwa chini ya jaribu? Ni lazima majibu ya maswali hayo yatoke katika Maandiko yenyewe na habari ambazo yanatoa kuhusiana na vitendo na shughuli za Mungu pamoja na viumbe vyake, kutia ndani yale ambayo yamefunuliwa kupitia Mwanaye, Kristo Yesu.—1Ko 2:16.
Maoni ya ile imani ya kuwa imeandikwa kimbele. Maoni ya kwamba matumizi ya Mungu ya ujuzi wa kimbele hayana kipimo na kwamba yeye huagiza kimbele mwendo na hatima ya kila mtu mmoja-mmoja ndiyo ile imani ya kuwa imeandikwa kimbele. Wanaoitetea husema kwamba kwa vile yeye ni Mungu na ni mkamilifu mambo hayo yanamtaka awe mjua-yote, si kwa habari ya wakati uliopita na wakati uliopo bali pia kuhusiana na wakati ujao. Kulingana na dhana hiyo, akikosa kujua kimbele mambo yote kutia na lililo dogo zaidi jambo hilo lingekuwa ni uthibitisho wa kutokamilika. Mifano kama vile kisa cha wana-mapacha wa Isaka, Esau na Yakobo, hutumiwa kuwa uthibitisho wa kwamba Mungu huagiza kimbele juu ya viumbe kabla havijazaliwa. (Ro 9:10-13); na maandiko kama vile Waefeso 1:4, 5 hutajwa kuwa uthibitisho wa kwamba Mungu alijua kimbele na kuagiza kimbele ni nini utakaokuwa wakati ujao wa viumbe vyake vyote hata kabla ya mwanzo wa uumbaji.
Bila shaka, ili maoni hayo yawe ni sahihi yangepasa yapatane na masuala mengine yote yaliyotangulia kutajwa, kutia ndani jinsi Maandiko yanavyoonyesha kuwa ndivyo zilivyo sifa za Mungu, viwango, na makusudi, na vilevile njia zake za uadilifu katika kushughulika na viumbe vyake. (Ufu 15:3, 4) Basi, ingefaa tufikirie vizuri maoni hayo ya imani kuwa imeandikwa kimbele yangemaanisha nini.
Dhana hiyo ingemaanisha kwamba, kabla ya kuumba malaika au mwanadamu duniani, Mungu alitumia uwezo wake wa ujuzi wa kimbele akaona kimbele yote ambayo yangetokana na uumbaji huo, kutia ndani uasi wa wana wake wa roho, ule uasi uliofuata wa binadamu wawili wa kwanza katika Edeni (Mwa 3:1-6; Yoh 8:44), na matokeo yote mabaya ya uasi huo hadi na baada ya wakati huu wa sasa. Hilo kwa lazima lingemaanisha kwamba uovu wote ambao umeandikwa katika historia (uhalifu na ukosefu wa adili, ukandamizaji na mateso yaliyotokana nao, kusema uongo na unafiki, ibada ya uongo na ibada ya sanamu) ulikuwapo wakati mmoja, kabla ya mwanzo wa uumbaji, ndani ya akili ya Mungu tu, ukiwa katika umbo la ujuzi wake wa kimbele wa wakati ujao wenye kuhusisha kujua mambo ya ndani yaliyo madogo-madogo kabisa.
Iwapo kwa kweli Muumba wa jamii ya wanadamu alitumia uwezo wake wa kujua kimbele yote ambayo historia imeshuhudia tangu uumbaji wa mwanadamu, basi uzito kamili wa uovu wote uliotokea baadaye ulianzishwa kimakusudi na Mungu aliposema maneno haya: “Na tufanye mtu.” (Mwa 1:26) Mambo hayo ya hakika yanatilia shaka dhana ya kuwa imeandikwa kimbele ni ya akili nzuri na kuonyesha ni ya kigeugeu; hasa, kwa kuwa mwanafunzi Yakobo anaonyesha kwamba chanzo cha machafuko na mambo mengine maovu si Mungu mbinguni, bali ni ‘cha kidunia, cha kinyama, cha roho waovu.’—Yak 3:14-18.
Ni matumizi yasiyo na kipimo ya ujuzi wa kimbele?
Hoja ya kwamba Mungu kutojua kwa ukamili kimbele matukio na hali za wakati ujao ingeonyesha yeye hajakamilika, kwa kweli, ni maoni yanayoshikilia kauli ya upande mmoja tu juu ya ukamilifu. Ukamilifu, ukifafanuliwa kwa njia sahihi, hausisitizi kuwe jumla kamili yenye kuhusisha mambo yote, kwa kuwa ukamilifu wa kitu chochote hasa hutegemea kilingane kabisa na viwango vya ubora vilivyowekwa na mtu anayestahili kuwa hakimu wa sifa za kukistahilisha. (Ona PERFECTION.) Vyovyote vile, mapenzi ya Mungu mwenyewe na upendezi wake mwema, wala si maoni au dhana za binadamu, ndiyo masuala yanayoamua kama kitu chochote ni kikamilifu.—Kum 32:4; 2Sa 22:31; Isa 46:10.
Kwa mfano, bila shaka uweza-yote wa Mungu ni mkamilifu na hauna kipimo. (1Nya 29:11, 12; Ayu 36:22; 37:23) Hata hivyo yeye kuwa mkamilifu katika nguvu haimtaki atumie uwezo wake wa kujua yote kikamili kabisa katika kisa chochote au katika visa vyote. Ni wazi yeye hajafanya hivyo; kama angelifanya hivyo, si majiji fulani ya kale na baadhi ya mataifa tu yangeharibiwa, bali dunia na vyote vilivyomo vingelikuwa vimemalizwa zamani za kale kupitia utekelezaji wa hukumu ya Mungu, ukiambatana na maonyesho makuu ya kukataliwa na ghadhabu, kama ilivyokuwa kwenye Gharika na pindi nyinginezo. (Mwa 6:5-8; 19:23-25, 29; linganisha Kut 9:13-16; Yer 30:23, 24.) Kwa hiyo, wonyesho wa Mungu wa uwezo wake si matumizi ya nguvu zisizo na kipimo tu bali daima hudhibitiwa na kusudi lake na, inapostahili, hupunguzwa ukali na rehema zake.—Ne 9:31; Zb 78:38, 39; Yer 30:11; Omb 3:22; Eze 20:17.
Vilevile, ikiwa, katika njia fulani, Mungu anachagua kutumia uwezo wake usio na kipimo wa kuwa na ujuzi wa kimbele katika njia ya uteuzi na kwa kiwango kinachompendeza, basi kwa hakika hapana binadamu wala malaika anayeweza kwa kustahili kusema hivi: “Unafanya nini?” (Ayu 9:12; Isa 45:9; Da 4:35) Kwa hivyo, hilo si suala la kama ana uwezo, Mungu anaweza kuona nini kimbele, kujua kimbele, na kuagiza kimbele, kwa maana “kwa Mungu mambo yote yanawezekana.” (Mt 19:26) Suala ni kuhusu mambo ambayo Mungu anaona inafaa kuona kimbele, kujua kimbele, na kuagiza kimbele, kwa maana “kila kitu ambacho alipendezwa kufanya, amekifanya.”—Zb 115:3.
Uteuzi katika matumizi ya ujuzi wa kimbele. Ni lazima upande ule mwingine ulio kinyume cha ile imani ya kuwa imeandikwa kimbele, yaani, ule wa matumizi ya uteuzi au ya uchujaji wa nguvu za Mungu za ujuzi wa kimbele upatane na viwango vya uadilifu vya Mungu mwenyewe na upatane na yale anayofunua kujihusu katika Neno lake. Tofauti na ile nadharia ya imani ya kuwa imeandikwa kimbele, maandiko kadhaa yanaonyesha ukaguzi unaofanywa na Mungu kuhusu hali fulani iliyopo wakati huo na uamuzi kufanywa kwa msingi wa ukaguzi huo.
Kwa hivyo, kwenye Mwanzo 11:5-8 Mungu anasemekana ni kana kwamba anaelekeza uangalifu wake duniani, akikagua hali katika Babeli, na, wakati huo, akifanya uamuzi ni hatua gani itakayochukuliwa ili kuuvunja mradi usio wa uadilifu uliopo hapo. Baada ya uovu kusitawi katika Sodoma na Gomora, Yehova alimshauri Abrahamu juu ya uamuzi wake wa kupeleleza (kupitia malaika zake) ili apate “kuona kama wanatenda kabisa kulingana na kile kilio kilicho juu yake ambacho kimenifikia, na ikiwa sivyo, nitajua.” (Mwa 18:20-22; 19:1) Mungu alisema juu ya ‘kufahamiana na Abrahamu,’ na baada ya Abrahamu kufikia hatua ya kujaribu kumtoa Isaka dhabihu, Yehova alisema, “Kwa maana sasa mimi najua kwamba wewe unamwogopa Mungu kwa kuwa hukunizuilia mwana wako, mwana wako wa pekee.”—Mwa 18:19; 22:11, 12; linganisha Ne 9:7, 8; Gal 4:9.
Ujuzi wa kimbele wenye uteuzi unamaanisha kwamba Mungu angeweza kuchagua akose kujua kimbele kwa njia ya jumla matendo yote ya wakati ujao ya viumbe vyake. Hilo lingemaansiaha kwamba, badala ya historia yote tangu uumbaji na kuendelea kuwa urudiaji wa yale ambayo tayari yalionwa kimbele na kuagizwa kimbele, Mungu angeweza kwa weupe wote wa moyo kuweka mbele ya binadamu wawili wa kwanza taraja la uzima wa milele duniani bila uovu. Maagizo yake kwa mwana na binti yake wa kibinadamu wa kwanza wawe mawakili wake wakamilifu na wasio na dhambi katika kuijaza dunia na wazao wao na kuifanya paradiso, na vilevile kutawala wanyama, yangeweza basi kusemwa kuwa ni kukabidhiwa pendeleo lenye upendo kweli kweli na kuwa tamaa yake ya kikweli kuwaelekea—wala si kupewa utume tu ambao, kwa upande wao, ulikusudiwa kimbele usifaulu. Pia mpango wa Mungu kuwe na “mti wa ujuzi wa mema na mabaya” na uumbaji wake wa “mti wa uzima” katika bustani ya Edeni ungekosa maana yoyote au uwe matendo ya dhihaka, kama angekuwa anajua kimbele kwamba binadamu wawili wa kwanza wangefanya dhambi na wasiweze kamwe kula kutoka katika “mti wa uzima.”—Mwa 1:28; 2:7-9, 15-17; 3:22-24.
Inajulikana kwamba kumpa mtu mwingine kitu kinachotamanika sana kwa masharti yanayojulikana kimbele kuwa hayawezi kufikiwa, ni jambo la kinafiki na la ukatili. Taraja la uzima wa milele linaonyeshwa katika Neno la Mungu kuwa mradi kwa ajili ya watu wote, unaoweza kufikiwa. Baada ya kuwasihi wasikilizaji wake ‘waendelee kuomba na kutafuta’ vitu vizuri kutoka kwa Mungu, Yesu alitaja kwamba baba hampi mtoto wake jiwe au nyoka anapoomba mkate au samaki. Kisha, akionyesha maoni ya Baba yake dhidi ya kutamausha matumaini halali ya mtu, Yesu alisema hivi: “Kwa hiyo, ikiwa ninyi, mjapokuwa waovu, mnajua jinsi ya kuwapa watoto wenu zawadi zilizo nzuri, je, Baba yenu aliye mbinguni hatawapa hata zaidi vitu vyema wale wanaomwomba?”—Mt 7:7-11.
Kwa hiyo, mialiko na fursa za kupokea manufaa na baraka za milele zilizowekwa mbele ya wanadamu wote na Mungu ni halisi (Mt 21:22; Yak 1:5, 6) Anaweza kwa weupe wote wa moyo kuwasihi wanadamu ‘wageuke na kuyaacha makosa waendelee kuishi,’ kama alivyofanya kwa watu wa Israeli. (Eze 18:23, 30-32; linganisha Yer 29:11, 12.) Ni jambo la akili nzuri kuwa yeye hangeweza kufanya hivyo ikiwa alijua kimbele kwamba hatima yao wakiwa mtu mmoja-mmoja ilikuwa ni kufa katika uovu. (Linganisha Mdo 17:30, 31; 1Ti 2:3, 4.) Ni kama Yehova alivyoambia Israeli: “Wala sikuuambia uzao wa Yakobo, ‘Nitafuteni mimi tu bila sababu.’ Mimi ni Yehova, ninayesema lililo la uadilifu. . . . Geukeni mje kwangu mkaokolewe, ninyi nyote mlio katika miisho ya dunia.”—Isa 45:19-22.
Hali moja na hiyo, mtume Petro anaandika hivi: “Yehova hakawii kuhusiana na ahadi yake [ya siku inayokuja ya kutoa hesabu], kama watu fulani wanavyoona kukawia, bali yeye ni mwenye subira kwenu kwa sababu hataki yeyote aangamizwe bali hutaka wote wafikie toba.” (2Pe 3:9) Ikiwa tayari Mungu alijua kimbele na kuagiza kimbele milenia nyingi mapema ni mtu yupi mmoja-mmoja hasa angepokea wokovu wa milele na ni mtu yupi mmoja-mmoja angepokea uharibifu wa milele, swali linalofaa kuulizwa lingekuwa ni “subira” hiyo ya Mungu ina maana gani na tamaa yake ni ya kweli jinsi gani kwamba “wote wafikie toba.” Mtume Yohana aliyeongozwa na roho aliandika kwamba “Mungu ni upendo,” na mtume Paulo anasema kwamba upendo “hutumaini mambo yote.” (1Yo 4:8; 1Ko 13:4, 7) Sifa hii ya kimungu yenye kutokeza inapatana na Mungu kuwa mwenye kuonyesha mtazamo unaotoa nafasi iliyo wazi kikweli na wenye fadhili kuwaelekea watu wote, kwa kuwa anatamani wapate wokovu, hadi wajithibitishe kuwa wasiostahili, wasio na tumaini. (Linganisha 2Pe 3:9; Ebr 6:4-12.) Kwa hiyo, mtume Paulo anazungumza juu ya “sifa ya fadhili za Mungu [ambayo] inajaribu kukuongoza wewe kwenye toba.”—Ro 2:4-6.
Mwishowe, ikiwa kupitia ujuzi wa kimbele wa Mungu, fursa ya kupokea manufaa za fidia ya dhabihu ya Kristo Yesu tayari ilifungwa kikiki wengine wasiweze kupata, pengine mamilioni ya watu mmoja-mmoja, hata kabla ya wao kuzaliwa, hivi kwamba watu kama hao hawangeweza kujithibitisha kustahili, haingeweza kusemwa kikweli kwamba dhabihu hiyo ilifanywa ipatikane kwa wanadamu wote. (2Ko 5:14, 15; 1Ti 2:5, 6; Ebr 2:9) Kwa wazi, Mungu kutokuwa mwenye ubaguzi si usemi wa mfano tu. “Katika kila taifa mtu ambaye anamwogopa [Mungu] na kutenda uadilifu anakubalika kwake.” (Mdo 10:34, 35; Kum 10:17; Ro 2:11) Fursa hiyo imefunguliwa wazi kikweli na kihalisi kwa wanadamu wote “ili wao wamtafute Mungu, ikiwa wangeweza kupapasa-papasa wakimtafuta na kwa kweli wampate, ijapokuwa, kweli, hayuko mbali sana na kila mmoja wetu.” (Mdo 17:26, 27) Kwa hiyo, halikutolewa tumaini tupu au ahadi ya bure katika himizo la kimungu mwishoni mwa kitabu cha Ufunuo linalotoa mwaliko huu: “Na yeyote anayesikia na aseme: “Njoo!” Na yeyote anayeona kiu aje; yeyote anayetaka achukue maji ya uzima bure.”—Ufu 22:17.
Mambo Yaliyojulikana Kimbele na Yaliyoagizwa Kimbele. Katika maandishi yote ya Biblia, utumizi wa Mungu wa ujuzi wa kimbele na agizo la kimbele unahusianishwa bila kigeugeu na makusudi na mapenzi yake. “Kukusudia” kwamaanisha mtu kuweka jambo fulani mbele yake kuwa lengo au madhumuni ya kufikiwa. (Neno la Kigiriki pro′the·sis, linalotafsiriwa “kusudi,” lamaanisha, kihalisi, “jambo lililotiwa au kuwekwa mbele.”) Kwa kuwa ni hakika makusudi ya Mungu yatatimizwa, yeye anaweza kuyajua matokeo kimbele, utimizo wa mwishowe wa makusudi yake, na anaweza kuyaagiza kimbele na vilevile hatua ambazo huenda akaona zinafaa kuchukua ili kuyatimiza. (Isa 14:24-27) Kwa hiyo, Yehova husemwa kuwa ‘anafanya’ au ‘kufanyiza’ (kutokana na ya·tsar′ la Kiebrania, linalohusiana na neno linalotafsiriwa “mfinyanzi” [Yer 18:4]) kusudi lake kuhusiana na matukio au matendo ya wakati ujao. (2Fa 19:25; Isa 46:11; linganisha Isa 45:9-13, 18.) Akiwa Mfinyanzi Mkuu, Mungu ‘anatenda mambo yote kulingana na jinsi mapenzi yake yanavyoshauri,’ kwa kupatana na kusudi lake (Efe 1:11), na “hufanya kazi zake zote zishirikiane pamoja” kwa faida ya wale wanaompenda. (Ro 8:28) Kwa hiyo, kihususa ni kuhusiana na makusudi yake yaliyoagizwa kimbele kwamba Mungu hueleza “tangu mwanzo ule mwisho, na kutoka zamani za kale mambo ambayo hayajafanywa.”—Isa 46:9-13.
Mungu alipoumba wanadamu wawili wa kwanza walikuwa wakamilifu, na Mungu angeweza kutazama matokeo ya kazi yake yote ya uumbaji na kuiona kuwa ‘njema sana.’ (Mwa 1:26, 31; Kum 32:4) Badala ya kujihangaisha akiwa hawaamini wanadamu hao wawili wangekuwa na matendo gani wakati ujao, maandishi yanasema “akaanza kupumzika.” (Mwa 2:2) Yeye angeweza kufanya hivyo kwa kuwa, kwa msingi wa yeye kuwa mweza-yote na mwenye hekima kuu zaidi, hakuna tendo lolote la wakati ujao, hali, au dharura ambayo ingeweza kutokeza kipingamizi au tatitzo lisiloweza kutatuliwa lizuie kutimizwa kwa kusudi lake la enzi kuu. (2Nya 20:6; Isa 14:27; Da 4:35) Kwa hiyo, hakuna msingi wowote wa Kimaandiko kwa wanaotetea imani ya kuwa imeandikwa kimbele kusema kwamba kama Mungu akijiepusha kutumia uwezo wake wa ujuzi wa kimbele kwa njia hiyo ingehatarisha makusudi ya Mungu, na kuyafanya “sikuzote yaelekee kuvunjwa kwa sababu ya kukosa kuona mambo kimbele, na [kwamba] ni lazima yeye aendelee kurekebisha mipangilio yake, kwa kuwa inakosa utaratibu, kwa sababu ya dharura zinazotokezwa na vitendo vya viumbe vyenye hiari ya adili.” Pia matumizi haya ya kuteua mambo yatakayoonwa kimbele hayangefanya viumbe vyake viwe na uwezo wa “kuvunja viwango [vya Mungu], kumfanya abadili nia daima, kumfanya audhike-udhike, na kumvuruga,” kama wanavyodai wanaoamini kuwa iliandikiwa kimbele. (Cyclopaedia ya M’Clintock na Strong’s 1894, Buku la 8, ukur. 556) Ikiwa hata watumishi wa Mungu wa kidunia hawana sababu halisi ya ‘kuhangaika juu ya kesho,’ basi Muumba wao, ambaye kwake mataifa yenye nguvu “ni kama tone kutoka katika ndoo,” hakuwa wala hana hangaiko hilo.—Mt 6:34; Isa 40:15.
Kuhusu jamii mbalimbali za watu. Pia kuna visa vinavyotajwa ambavyo katika hivyo Mungu alijua kimbele mwendo ambao vikundi fulani, mataifa, au wengi kati ya jamii ya wanadamu wangechukua, na kwa hiyo alitabiri mwendo wa kimsingi wa vitendo vyao vya wakati ujao na aliagiza kimbele kitendo sambamba ambacho angewachukulia. Hata hivyo, huo ujuzi wa kimbele au agizo la kimbele halinyang’anyi mtu mmoja-mmoja ndani ya vikundi au makundi hayo ya kijumla ya jamii ya wanadamu uwezo wa kutumia uhuru wa uchaguzi kuhusiana na mwendo hususa watakaofuata. Vielelezo vinavyofuata vinaonyesha hilo:
Kabla ya Gharika ya siku za Noa, Yehova alitangaza kusudi lake la kuleta tendo hilo la uharibifu, lililoangamiza uhai wa binadamu na vilevile wa wanyama. Hata hivyo, masimulizi ya Biblia yanaonyesha kwamba uamuzi huo wa kimungu ulifanywa baada ya hali kusitawi zilizotaka kitendo hicho kichukuliwe, kutia ndani jeuri na uovu mwingine. Na kuongezea, Mungu, anayeweza ‘kujua moyo wa wanadamu,’ alichunguza akaona kwamba “kila mwelekeo wa fikira za moyo wake [jamii ya wanadamu] ulikuwa mbaya tu wakati wote.” (2Nya 6:30; Mwa 6:5) Hata hivyo watu mmoja-mmoja, Noa na familia yake, walipata kibali cha Mungu na kuokoka uharibifu.—Mwa 6:7, 8; 7:1.
Hali moja na hiyo, japo Mungu aliwapa taifa la Israeli fursa ya kuwa “ufalme wa makuhani na taifa takatifu” kwa kushika agano lake, bado miaka 40 baadaye, taifa hilo lilipokuwa kwenye mipaka ya Nchi ya Ahadi, Yehova alitabiri kwamba wangevunja agano lake na, wakiwa taifa, wangeachwa naye. Hata hivyo, huo ujuzi wa kimbele ulikuwa na msingi wa mapema, kwa kuwa tayari ukaidi na uasi wa kitaifa ulikuwa umeonyeshwa. Kwa hivyo, Mungu alisema hivi: “Kwa maana najua vema mwelekeo wao wanaousitawisha leo kabla sijawaingiza katika nchi niliyowaapia.” (Kut 19:6; Kum 31:16-18, 21; Zb 81:10-13) Matokeo ambayo mwelekeo huo uliodhihirika ungeongoza kwayo yangeweza kujulikana kimbele na Mungu bila ya hilo kumfanya awe ndiye wa kulaumiwa kwa ajili ya hali hizo, ni kama vile mtu anapotangulia kujua kwamba jengo fulani lililojengwa kwa vifaa duni na kwa ufundi wa kiholela litachakaa, hilo halimfanyi huyo alaumiwe kwa ajili ya mchakao huo. Kanuni ya kimungu inaelekeza kwamba ‘kile kinachopandwa ndicho kitakachovunwa.’ (Gal 6:7-9; linganisha Ho 10:12, 13.) Manabii fulani walitoa maonyo ya kinabii juu ya semi za hukumu za Mungu zilizoagizwa kimbele, zote zikiwa na msingi katika hali ambazo tayari zilikuwako na mitazamo ya moyo. (Zb 7:8, 9; Met 11:19; Yer 11:20) Hata hivyo, kwa mara nyingine hapa, watu mmoja-mmoja wangeweza kuitikia nao waliitikia shauri la Mungu, karipio, na maonyo na kwa hiyo wakastahili kibali chake.—Yer 21:8, 9; Eze 33:1-20.
Mwana wa Mungu, ambaye pia angeweza kusoma mioyo ya wanadamu (Mt 9:4; Mk 2:8; Yoh 2:24, 25), alikuwa amekabidhiwa na Mungu uwezo wa kujua kimbele na alitabiri hali za wakati ujao, matukio, na semi za hukumu ya kimungu. Alitabiri waandishi na Mafarisayo kama jamii wangepata hukumu ya Gehena (Mt 23:15, 33) lakini kwa hayo hakusema kwamba kila Farisayo au mwandishi mmoja-mmoja alikuwa amehukumiwa uharibifu kimbele, kama inavyoonyeshwa na kisa cha mtume Paulo. (Mdo 26:4, 5) Yesu alitabiri ole kwa Yerusalemu lisilo na toba na majiji mengine, lakini yeye hakuonyesha kwamba Baba yake alikuwa ameagiza kimbele kwamba kila mtu mmoja-mmoja katika majiji hayo angepatwa na hayo. (Mt 11:20-23; Lu 19:41-44; 21:20, 21) Pia alijua kimbele kuwa mwelekeo na mtazamo wa moyo wa jamii ya wanadamu ungeongoza kwenye nini na kutabiri hali ambazo zingesitawi miongoni mwa wanadamu kufikia wakati wa “umalizio wa mfumo wa mambo,” na pia utimizo wa makusudi ya Mungu mwenyewe. (Mt 24:3, 7-14, 21, 22) Vilevile mitume wa Yesu walitangaza unabii mbalimbali wenye kudhihirisha ujuzi wa kimbele wa Mungu juu ya jamii fulani-fulani, kama vile “mpinga-Kristo” (1Yo 2:18, 19; 2Yo 7), na pia mwisho ambao jamii hizo zimeagiziwa kimbele.—2Th 2:3-12; 2Pe 2:1-3; Yuda 4.
Kuhusiana na mtu mmoja-mmoja. Kuongzea ujuzi wa kimbele unaohusu jamii mbalimbali, watu fulani wanahusika kihususa katika matabiri fulani ya kimungu. Wanatia ndani Esau na Yakobo (waliotangulia kutajwa), Farao wa Kutoka, Samsoni, Sulemani, Yosia, Yeremia, Koreshi, Yohana Mbatizaji, Yuda Iskariote, na Yesu Mwana wa Mungu mwenyewe.
Katika visa vya Samsoni, Yeremia, na Yohana Mbatizaji, Yehova alitumia ujuzi wa kimbele kabla hawajazaliwa. Hata hivyo, ujuzi huo wa kimbele haukutaja hatima yao mwishowe ingekuwa nini. Badala yake, kwa msingi wa ujuzi huo wa kimbele, Yehova aliagiza kimbele kwamba Samsoni anapaswa kuishi kulingana na nadhiri ya Wanadhiri na alipaswa kuanzisha ukombozi wa Israeli kutoka kwa Wafilisti, kwamba Yeremia alipaswa kutumikia akiwa nabii, na kwamba Yohana Mbatizaji alipaswa kufanya kazi ya matayarisho akiwa mtangulizi wa Masihi. (Amu 13:3-5; Yer 1:5; Lu 1:13-17) Ingawa walikuwa wamependelewa sana kwa kuwa na mapendeleo hayo, hilo halikuwapa uhakikisho kwamba wangepata wokovu wa milele au hata kwamba wangebaki waaminifu hadi kifo (japo wote watatu walifanya hivyo). Kwa hiyo, Yehova alitabiri kwamba mmoja kati ya wana wengi wa Daudi angeitwa Sulemani naye aliagiza kimbele kwamba Sulemani angetumiwa kujenga hekalu. (2Sa 7:12, 13; 1Fa 6:12; 1Nya 22:6-19) Hata hivyo, japo alipendelewa katika njia hiyo na hata kupendelewa kuandika vitabu fulani vya Maandiko Matakatifu, bado Sulemani aliangukia uasi-imani katika miaka yake ya baadaye.—1Fa 11:4, 9-11.
Ilikuwa vivyo hivyo kwa Esau na Yakobo, ujuzi wa kimbele wa Mungu haukuamua hatima yao ya milele, bali, badala yake, uliamua, au kuagiza kimbele, ni kipi kati ya vikundi hivyo vya kitaifa vya wazao wa wana hao wawili kingekuwa na cheo cha kutawala kile kingine. (Mwa 25:23-26) Hali hii ya kutawala mwingine iliyotangulia kuonwa pia ilionyesha Yakobo angepata haki ya mzaliwa wa kwanza, haki ambayo iliambatana na pendeleo la kuwa katika mstari wa wazao ambao kupitia hao “uzao” wa Abrahamu ungekuja. (Mwa 27:29; 28:13, 14) Kupitia njia hiyo, Yehova Mungu alionyesha wazi kwamba uchaguzi wake wa watu fulani hauongozwi na desturi au taratibu za kawaida zinazofuatia matazamio ya wanadamu. Wala mapendeleo ya Mungu hayapeanwi kwa msingi wa matendo tu, jambo ambalo lingeweza kumruhusu mtu ahisi ‘amestahili haki’ ya kuwa na mapendeleo hayo na kwamba ‘anawiwa.’ Mtume Paulo alikazia jambo hilo katika kuonyesha ni kwa nini Mungu, kupitia fadhili zake zisizosthiliwa, angeweza kuyapa mataifa yasiyo ya Kiyahudi mapendeleo ambayo wakati fulani ilionekana kuwa yalihifadhiwa kwa ajili ya Israeli.—Ro 9:1-6, 10-13, 30-32.
Manukuu ya Paulo kuhusu Yehova ‘kumpenda Yakobo [Israeli] na kumchukia Esau [Edomu]’ yanatokana na Malaki 1:2, 3, ambacho kiliandikwa muda mrefu baada ya wakati wa Yakobo na Esau. Kwa hiyo Biblia haisemi waziwazi kwamba Yehova alikuwa na maoni hayo kuwaelekea mapacha hao kabla ya kuzaliwa kwao. Ni uhakika uliothibitishwa kisayansi kwamba mwelekeo na tabia ya kijumla ya mtoto huamuliwa wakati wa kutungwa mimba kwa sababu ya hali zinazohusiana na jeni zinazochangwa na kila mzazi. Ni dhahiri kwamba Mungu anaweza kuona mambo kama hayo; Daudi anasema kuwa Yehova aliona “kiini-tete changu.” (Zb 139:14-16; ona pia Mhu 11:5.) Haiwezi kusemwa ni kwa kadiri gani ufahamu huo wa kimungu uliathiri agizo la Yehova la kimbele kuhusiana na wavulana hao wawili, lakini vyovyote vile, chaguo lake lenyewe la Yakobo badala ya Esau halikumaanisha Esau au wazao wake, Waedomu, hawakuwa na jingine ila kuangamizwa. Hata watu mmoja-mmoja miongoni mwa Wakanaani waliolaaniwa walipata pendeleo la kushirikiana pamoja na watu walio wa agano wa Mungu na kupokea baraka. (Mwa 9:25-27; Yos 9:27; ona CANAAN, CANAANITE No. 2.) Hata hivyo, “badiliko la akili” ambalo Esau alitafuta kwa bidii pamoja na machozi lilikuwa tu jaribio lisilo na mafaniko la kubadili uamuzi wa babaye Isaka kwamba baraka ya pekee ya mzaliwa wa kwanza inapasa kubaki ikiwa na Yakobo peke yake. Kwa hivyo, hilo halikuonyesha toba mbele za Mungu kwa upande wa Esau kuhusiana na mtazamo wake wa kufuatia vitu vya kimwili.—Mwa 27:32-34; Ebr 12:16, 17.
Unabii wa Yehova kumhusu Yosia ulihitaji mzao fulani wa Daudi aitwe jina hilo, nao ulitabiri juu ya kuchukua kwake hatua dhidi ya ibada ya uongo katika jiji la Betheli. (1Fa 13:1, 2) Karne zaidi ya tatu baadaye mfalme mmoja aliyeitwa jina hilo alitimiza unabii huo. (2Fa 22:1; 23:15, 16) Kwa upande mwingine, yeye alishindwa kutii “maneno ya Neko kutoka kinywani mwa Mungu,” na hilo likafanya auawe. (2Nya 35:20-24) Kwa hiyo, ingawa alijulikana kimbele na kuagizwa kimbele na Mungu afanye kazi fulani hususa, bado Yosia alikuwa na uhuru wa kujiamulia akiwa anaweza kuchagua kutii shauri au kulipuuza.
Vivyo hivyo, Yehova alitabiri karibu karne mbili kabla kwamba angetumia mshindi anayeitwa Koreshi atekeleze kukombolewa kwa Wayahudi kutoka Babiloni. (Isa 44:26-28; 45:1-6) Lakini Mwajemi ambaye hatimaye alipewa jina hilo katika kutimiza unabii wa Mungu hatajwi katika Biblia kuwa alikuja kuwa mwabudu wa kweli wa Yehova, na historia ya kilimwengu inamwonyesha akiwa anaendelea na ibada yake ya miungu ya uongo.
Basi visa hivyo vya ujuzi wa kimbele kabla ya mtu fulani kuzaliwa havipingani na sifa zilizofunuliwa na viwango vya Mungu vilivyotangazwa. Wala hapana dokezo kwamba Mungu alilazimisha watu hao watende kinyume na hiari yao. Katika visa vya Farao, Yuda Iskariote, na Mwana wa Mungu mwenyewe, hapana uthibitisho kwamba ujuzi wa kimbele wa Yehova ulitumiwa kabla ya mtu huyo kuanza kuishi. Ndani ya visa vya watu hao kuna vielezi vya kanuni fulani, kuhusiana na ujuzi wa kimbele na agizo la kimbele la Mungu.
Kanuni moja kama hiyo ni lile suala la Mungu kuwajaribu watu mmoja-mmoja kwa kusababisha au kuruhusu hali au matukio fulani, au kwa kufanya watu hao mmoja-mmoja wasikie jumbe zake zilizoongozwa na roho, matokeo yakiwa kwamba wanawajibika kutumia uhuru wao wa kuchagua ili kufanya uamuzi na hivyo kufunua mtazamo fulani hususa wa moyoni, unaosomwa na Yehova. (Met 15:11; 1Pe 1:6, 7; Ebr 4:12, 13) Kulingana na njia ambayo watu mmoja-mmoja huitikia, Mungu anaweza pia kuwafinyanga katika mwendo ambao wao wameteua kwa uamuzi wao wenyewe. (1Nya 28:9; Zb 33:13-15; 139:1-4, 23, 24) Kwa hivyo, kwanza “moyo wa mtu wa udongo” huinama kuelekea njia fulani kabla Yehova hajaelekeza hatua za mtu kama huyo. (Met 16:9; Zb 51:10) Chini ya jaribu, hali ya moyoni ya mtu inaweza kuwa thabiti, ama kwa kufanywa iwe ngumu katika ukosefu wa adili na uasi au kuimarishwa katika ujitoaji usiovunjika kwa Yehova Mungu na kufanya mapenzi yake. (Ayu 2:3-10; Yer 18:11, 12; Ro 2:4-11; Ebr 3:7-10, 12-15) Akiwa amefikia hatua hiyo ya kujichagulia mwenyewe, matokeo ya mwisho ya mwendo wa mtu huyo yanaweza kujulikana kimbele na kutabiriwa bila ya kumnyang’anya haki wala kumnyima uhuru wa kujiamulia.—Linganisha Ayu 34:10-12.
Kisa cha Abrahamu mwaminifu, ambacho tayari kimezungumziwa, kinaonyesha kanuni hizo. Kisa tofauti ni kile cha Farao asiyeitikia katika Kutoka. Yehova alijua kimbele kwamba Farao angewanyima Wasiraeli ruhusa watoke “isipokuwa kupitia kwa mkono wenye nguvu” (Kut 3:19, 20), naye akaagiza kimbele lile pigo lenye kutokeza kifo cha mzaliwa wa kwanza. (Kut 4:22, 23) Mara nyingi mazungumzo ya mtume Paulo kuhusu kushughulika kwa Mungu na Farao hueleweka kimakosa kuwa yanamaanisha kwamba kwa kushikilia kauli ya upande wake tu Mungu hufanya mioyo ya watu mmoja-mmoja kuwa migumu kulingana na kusudi lake lililoagizwa kimbele, bila kujali mwelekeo wa mapema, au mtazamo wa moyo wa mtu huyo. (Ro 9:14-18) Vivyo hivyo, kulingana na tafsiri nyingi, Mungu alimshauri Musa kwamba ‘angeufanya moyo [wa Farao] uwe mgumu.’ (Kut 4:21; linganisha Kut 9:12; 10:1, 27.) Hata hivyo, tafsiri fulani hutafsiri masimulizi hayo ya Kiebrania yaseme kwamba Yehova ‘aliruhusu moyo [wa Farao] uzidi kuwa ngumu’ (Ro); ‘aliacha moyo [wa Farao] uwe mkaidi.’ (NW) Ikiunga mkono tafsiri kama hiyo, nyongeza ya tafsiri ya Rotherham inaonyesha kwamba katika Kiebrania kukubalia au kuruhusu tukio fulani mara nyingi huonyeshwa ni kana kwamba ndicho kisababishi cha tukio hilo, na kwamba “hata amri zilizo dhahiri zinapasa kuchukuliwa pindi kwa pindi kuwa zamaanisha tu kuruhusu.” Kwa hiyo kwenye Kutoka 1:17 maandishi-matini ya awali ya Kiebrania yanasema kihalisi kwamba wakunga ‘walisababisha watoto wa kiume waishi,’ ambapo ukweli ni kwamba wao waliwaruhusu waishi kwa kujiepusha wasiwaue. Baada ya kunukuu wasomi wa Kiebrania M. M. Kalisch, H. F. W. Gesenius, na B. Davies katika kuunga mkono hilo, Rotherham anasema kwamba maana ya Kiebrania ya maandishi-matini yanayohusu Farao ni kwamba “Mungu alimruhusu Farao aufanye moyo wake mwenyewe uwe mgumu—akamwachilia—akampa fursa, nafasi, ya kuutenda uovu uliokuwa ndani yake. Na basi.”—The Emphasised Bible, nyongeza, ukur. 919; linganisha Isa 10:5-7.
Uelewaji huo unaungwa mkono na uhakika wa kwamba maandishi yanaonyesha kwa njia iliyo dhahiri kwamba Farao mwenyewe ‘aliufanya moyo wake kuwa mzito.’ (Kut 8:15, 32, UV; ‘aliufanya moyo wake uwe mgumu,’ NW) Kwa hiyo yeye alitumia uhuru wake na kufuata mwelekeo wake wenye ukaidi, na Yehova aliona kimbele na kutabiri kwa usahihi matokeo ya mwelekeo huo. Fursa nyingi alizopewa na Yehova zilimpa Farao wajibu wa kufanya maamuzi, na katika kufanya hivyo akawa mgumu katika mtazamo wake. (Linganisha Mhu 8:11, 12.) Kama mtume Paulo anavyoonyesha kwa kunukuu Kutoka 9:16, Yehova aliruhusu jambo hilo lisitawi katika njia hiyo kufikia ukamili wa yale mapigo kumi ili adhihirishe nguvu zake mwenyewe na kufanya jina lake lijulikane duniani pote.—Ro 9:17, 18.
Je, Mungu aliandika kimbele Yuda amsaliti Yesu ili atimize unabii?
Mwendo wa usaliti wa Yuda Iskariote ulitimiza unabii wa Mungu na kudhihirisha ujuzi wa kimbele wa Yehova na vilevile wa Mwanaye. (Zb 41:9; 55:12, 13; 109:8; Mdo 1:16-20) Hata hivyo, haiwezi kusemwa kwamba Mungu alitumia ujuzi wa kimbele au agizo la kimbele kwamba Yuda afuate mwendo huo. Unabii mbalimbali ulitabiri kwamba mtu fulani mwenye kufahamiana na Yesu angekuwa msaliti wake, lakini haukutaja hususa ni yupi kati ya hao waliofahamiana naye. Pia, kanuni za Biblia zinakataa kwamba Mungu aliagiza kimbele vitendo vya Yuda. Kiwango cha Mungu kinachotajwa na mtume ni: “Usiweke kamwe mikono yako juu ya mtu yeyote haraka-haraka; wala usiwe mshiriki katika dhambi za wengine; jihifadhi ukiwa safi kiadili.” (1Ti 5:22; linganisha 3:6.) Uthibitisho wa kwamba hangaiko la Yesu lilikuwa kwamba uteuzi wa mitume wake 12 ufanywe kwa hekima na kwa kufaa, ni kuwa alitumia usiku-kutwa kusali kwa Baba yake kabla ya kufanya uamuzi wake ujulikane. (Lu 6:12-16) Ikiwa tayari ilikuwa imeagizwa na Mungu kimbele Yuda awe msaliti, hilo lingeonyesha mwelekezo na uongozi wa Mungu kuwa wa kigeugeu na, kulingana na kanuni, hilo lingemfanya awe mshiriki katika dhambi ambazo huyo alitenda.
Kwa hiyo, inaonekana ni wazi kwamba wakati ule alipoteuliwa kuwa mtume, moyo wa Yuda haukuonyesha uthibitisho ulio dhahiri wa kuwa na mtazamo wa uhaini. Yeye aliruhusu ‘mzizi wenye sumu uchipuke’ na kumtia unajisi, matokeo yakawa ni mkengeuko wake na yeye kukubali, si mwelekezo wa Mungu, bali uongozi wa Ibilisi wa kuingia ndani ya mwendo wa wizi na uhaini. (Ebr 12:14, 15; Yoh 13:2; Mdo 1:24, 25; Yak 1:14, 15; ona JUDAS No. 4.) Kufikia wakati ambao mkengeuko huo ulifikia hatua fulani, Yesu mwenyewe angeweza kuusoma moyo wa Yuda na kutabiri usaliti wake.—Yoh 13:10, 11.
Ni kweli, katika masimulizi kwenye Yohana 6:64, pindi ambapo baadhi ya wanafunzi walipokwazwa na mafundisho fulani ya Yesu, twasoma kwamba “tangu mwanzo [“tangu awali,”] Yesu alijua ni nani wale waliokuwa hawaamini na ni nani angemsaliti.” Japo neno “mwanzo” (Kigr., ar·khe′) linatumiwa kwenye 2 Petro 3:4 kurejezea kuanza kwa uumbaji, linaweza pia kurejezea nyakati nyinginezo. (Lu 1:2; Yoh 15:27) Kwa mfano, wakati mtume Petro alipozungumza juu ya roho takatifu kuanguka juu ya Watu wa Mataifa “kama vile ilivyoanguka pia juu yetu mwanzoni,” kwa wazi hakuwa akirejeza kwenye mwanzo wa yeye kuwa mwanafunzi au mtume bali kwenye hatua fulani muhimu katika huduma yake, ile siku ya Pentekoste, 33 W.K., ule ‘mwanzo’ wa kumwagwa kwa roho takatifu kwa ajili ya kusudi fulani. (Mdo 11:15; 2:1-4) Basi inapendeza kuangalia elezo hili juu ya Yohana 6:64 katika Commentary on the Holy Scriptures (ukur. 227) cha Lange: “Mwanzoni . . . haimaanishi tangu mwanzo wa uhai wa vitu vyote, . . . wala tangu mwanzo wa kujulikana Kwake [Yesu] na kila mmoja, . . . wala tangu mwanzo wa ukusanyaji Wake wa wanafunzi waliomzunguka, wala mwanzo wa huduma Yake ya Kimasihi, . . . bali tangu viini vya siri vya kwanza vya kukosa kusadiki [ambavyo vilitokeza kukwazika kwa baadhi ya wanafunzi]. Kwa hiyo pia Yeye alimjua msaliti Wake tangu mwanzo.”—Kimetafsiriwa katika Kiingereza na kufanyiwa uhariri na P. Schaff, 1976; linganisha 1Yo 3:8, 11, 12.
Agizo la Kimbele la Masihi. Yehova Mungu alijua kimbele na kutabiri mateso ya Masihi, kifo ambacho angepata, na ufufuo wake hatimaye. (Mdo 2:22, 23, 30, 31; 3:18; 1Pe 1:10, 11) Utimizo wa mambo yaliyoamuliwa na matumizi ya Mungu ya ujuzi huo wa kimbele kwa sehemu ulitegemea utumizi wa nguvu za Mungu mwenyewe na kwa sehemu vitendo vya wanadamu. (Mdo 4:27, 28) Hata hivyo, wanadamu hao walijiruhusu washindwe akili na Adui ya Mungu, Shetani Ibilisi. (Yoh 8:42-44; Mdo 7:51-54) Kwa hiyo, kama vile Wakristo katika siku za Paulo ‘hawakukosa kujua mbinu [za Shetani],’ ndivyo Mungu alivyoona kimbele tamaa na mbinu zenye uovu ambazo Shetani angebuni dhidi ya Yesu Kristo, Mtiwa Mafuta wa Mungu. (2Ko 2:11) Bila shaka, nguvu za Mungu zingeweza pia kuzuia au hata kupinga mashambulizi au majaribio yoyote dhidi ya Masihi ambayo hayakwenda sambamba na namna au wakati uliotabiriwa.—Linganisha Mt 16:21; Lu 4:28-30; 9:51; Yoh 7:1, 6-8; 8:59.
Taarifa ya mtume Petro kwamba Kristo, akiwa Mwana-Kondoo wa kutolewa dhabihu wa Mungu, “alijulikana kimbele kabla ya kuwekwa msingi [namna fulani ya neno ka·ta·bo·le′ la Kigiriki] wa ulimwengu [ko′smou]” huchukuliwa na watetezi wa imani ya mambo huandikwa kimbele kuwa inamaanisha kwamba Mungu alitumia ujuzi huo wa kimbele kabla ya uumbaji wa jamii ya wanadamu. (1Pe 1:19, 20) Neno la Kigiriki ka·ta·bo·le′, linalotafsiriwa kuwa “kuwekwa msingi,” kihalisi linamaanisha “utupaji chini” na laweza kurejezea ‘kuchukua mimba,’ kama vile kwenye Waebrania 11:11. Ingawa kulikuwa na “kuwekwa msingi” kwa ulimwengu wa jamii ya wanadamu Mungu alipoumba wanadamu wawili wa kwanza, kama inavyoonyeshwa kwenye Waebrania 4:3, 4, baadaye watu hao wawili walipoteza nafasi yao kama watoto wa Mungu. (Mwa 3:22-24; Ro 5:12) Hata hivyo, kwa fadhili zisizostahiliwa za Mungu, waliruhusiwa kutunga mimba na kuzaa wazao, ambao mmoja kati yao anaonyeshwa kihususa katika Biblia kuwa alipata kibali na pendeleo la Mungu na kujiweka katika nafasi ya kupata ukombozi na wokovu, yaani, Abeli. (Mwa 4:1, 2; Ebr 11:4) Inastahili kuangaliwa kwamba kwenye Luka 11:49-51 Yesu anarejezea “damu ya manabii wote iliyomwagwa tangu kuwekwa msingi wa ulimwengu” na kulinganisha hilo na maneno “tangu damu ya Abeli mpaka damu ya Zekaria.” Kwa hiyo, Yesu anamhusianisha Abeli na “kuwekwa msingi wa ulimwengu.”
Masihi, au Kristo, angekuwa ndiye Uzao ulioahidiwa ambao kupitia huo watu wote waadilifu wa familia za dunia wangebarikiwa. (Gal 3:8, 14) Mtajo wa kwanza wa “uzao” huo ulikuwa baada ya uasi katika Edeni kuanzishwa, lakini kabla ya kuzaliwa kwa Abeli. (Mwa 3:15) Hiyo ilikuwa ni miaka 4,000 hivi kabla ufunuo wa ile “siri takatifu” kufanywa kupitia utambulishaji wa wazi wa huo “uzao” wa Kimasihi. Hivyo, kwa kweli, ‘iliwekwa katika siri tangu nyakati za zamani za kale.’—Ro 16:25-27; Efe 1:8-10; 3:4-11.
Kwa wakati wake Yehova Mungu alimpa mgawo Mwana wake mzaliwa wa kwanza atimize fungu la “uzao” lililotabiriwa na kuwa Masihi. Hakuna jambo la kuonyesha kwamba Mwana huyo alikuwa ‘ameandikiwa kimbele’ fungu hilo hata kabla ya yeye kuumbwa au kabla ya uasi kutokea katika Edeni. Vilevile uteuzi wake na Mungu uliofanywa hatimaye awe na daraka la kutimiza unabii mbalimbali haukufanywa bila ya kuwapo na msingi kimbele. Bila shaka, kile kipindi cha ushirikiano wa kindani kati ya Baba na Mwanaye kabla hajatumwa duniani kilimfanya Yehova ‘amjue’ Mwanaye kwa kadiri ambayo yeye angeweza kuwa na uhakika Mwanaye angetimiza kwa uaminifu ahadi na mifano ya kinabii.—Linganisha Ro 15:5; Flp 2:5-8; Mt 11:27; Yoh 10:14, 15; ona YESU KRISTO (Aliyejaribiwa na Kukamilishwa).
Kuagizwa kimbele kwa “walioitwa na waliochaguliwa.” Kumebaki yale maandishi yanayoshughulika na Wakristo “walioitwa,” au “waliochaguliwa.” (Yuda 1; Mt 24:24) Wanasimuliwa kuwa “waliochaguliwa kulingana na ujuzi wa kimbele wa Mungu Baba” (1Pe 1:1, 2), ‘waliochaguliwa kabla ya kuwekwa msingi wa ulimwengu,’ ‘walioagizwa kimbele ili kufanywa kuwa wana wa Mungu’ (Efe 1:3-5, 11), ‘waliochaguliwa tangu mwanzo kwa ajili ya wokovu na kuitwa kwa lengo hili’ (2Th 2:13, 14). Kuelewa maandiko haya kunategemea kama yanarejezea kuagizwa kimbele kwa watu fulani au kama yanasimulia kuagizwa kimbele kwa jamii ya watu, yaani, kutaniko la Kikristo, ule “mwili mmoja” (1Ko 10:17) wa wale watakaokuwa warithi-washirika pamoja na Kristo Yesu katika Ufalme wake wa kimbingu.—Efe 1:22, 23; 2:19-22; Ebr 3:1, 5, 6.
Ikiwa maneno hayo yanatumika kwa watu fulani kuwa wameagizwa kimbele wapate wokovu wa milele, basi inamaanisha kwamba watu hao mmoja-mmoja hawangeweza kamwe kukosa kuwa waaminifu au kushindwa kutimiza wito wao, kwa maana ujuzi wa kimbele wa Mungu kuwahusu haungeweza kukosea na agizo lake la kimbele kuhusiana na wao kufikia kusudi fulani halingeweza kamwe kushindwa au kuzuiwa. Hata hivyo mitume hao hao waliopuliziwa kuandika maneno hayo yaliyotangulia walionyesha kwamba baadhi ya ‘walionunuliwa’ na ‘kutakaswa’ na damu ya fidia ya dhabihu ya Kristo na ambao walikuwa “wameonja zawadi ya bure ya kimbingu” na ‘kuwa washiriki wa roho takatifu na nguvu za mfumo wa mambo unaokuja’ wangekengeuka wapite hatua ya kuweza kutubu na wajiletee uharibifu. (2Pe 2:1, 2, 20-22; Ebr 6:4-6; 10:26-29) Kwa muungano mitume waliwasihi wale waliowaandikia: “Fanyeni hata zaidi yote mnayoweza ili kufanya mwito na kuchaguliwa kwenu kuwe hakika kwa ajili yenu wenyewe; kwa maana mkiendelea kufanya mambo hayo hamtashindwa hata kidogo”; pia, “Endeleeni kuufanyia kazi wokovu wenu
wenyewe kwa kuogopa na kutetemeka.” (2Pe 1:10, 11; Flp 2:12-16) Paulo, “aliyeitwa kuwa mtume wa Yesu Kristo” (1Ko 1:1), kwa wazi hakujichukua binafsi kuwa ameandikiwa kimbele wokovu wa milele, kwa kuwa anazungumzia jitihada zake nyingi za kupania kufikia “ule mradi kwa ajili ya tuzo la mwito wa Mungu wa kwenda juu” (Flp 3:8-15) na hangaiko lake yeye mwenyewe asije ‘akakataliwa kwa njia fulani.’—1Ko 9:27.
Vivyo hivyo, “taji la uzima” wanalopewa hao linatolewa kutegemea uaminifu wao chini ya jaribu hadi kufa. (Ufu 2:10, 23; Yak 1:12) Mataji yao ya ufalme pamoja na Mwana wa Mungu yanaweza kupotezwa. (Ufu 3:11) Mtume Paulo alionyesha imani kwamba ‘aliwekewa akiba taji la uadilifu,’ lakini alifanya hivyo tu alipokuwa na uhakika kwamba alikuwa anakaribia mwisho wa mwendo wake, baada ya ‘kuukimbia mwendo mpaka mwisho.’—2Ti 4:6-8.
Kwa upande ule mwingine, yanapoonwa kuwa yanatumika kuhusu jamii, kutaniko la Kikristo, au “taifa takatifu” la walioitwa kwa ujumla (1Pe 2:9), maandiko yaliyotangulia kutajwa yangemaanisha kwamba Mungu alijua kimbele na kuagiza kimbele kwamba jamii hiyo (bali si watu mmoja-mmoja hususa walio washiriki) ingetokezwa. Pia, maandiko hayo yangemaanisha kwamba yeye aliandika, au kuagiza kimbele, ‘kiolezo’ ambacho wale wote ambao kwa wakati wake wangeitwa kuwa washiriki wangepaswa kujipatanisha nacho, yote hayo kulingana na kusudi lake. (Ro 8:28-30; Efe 1:3-12; 2Ti 1:9, 10) Yeye pia aliagiza kimbele matendo ambayo wangetazamiwa kutimiza na wajaribiwe kwa sababu ya mateso ambayo ulimwengu ungeleta juu yao.—Efe 2:10; 1Th 3:3, 4.
Kwa habari ya maandiko yanayorejezea ‘kuandikwa kwa majina katika kitabu cha uzima,’ ona NAME.
Imani juu ya Majaliwa na Kuandikiwa Kimbele. Miongoni mwa vikundi vya wapagani wa nyakati za kale, kutia ndani Wagiriki na Waroma, majaliwa ya mtu, hasa urefu wa maisha ya mtu, mara nyingi yalionwa kuwa yameamuliwa na miungu mapema kwa kila mtu. Ngano za Kigiriki zilionyesha hatima ya wanadamu inaongozwa na miungu ya kike mitatu: Clotho (mfumaji), ambaye alifuma uzi wa maisha; Lachesis (mtupa-kura), ambaye aliamua urefu wa maisha; na Atropos (asiyenyumbulika), ambaye alikata maisha pale wakati ulipokwisha. Utatu kama huo ulikuwa miongoni mwa miungu ya Kiroma.
Kulingana na mwanahistoria wa Kiyahudi Yosefu (karne ya kwanza W.K.), Mafarisayo walijaribu kupatanisha wazo la majaliwa na imani yao katika Mungu na ule uhuru wa kujiamulia aliopewa mwanadamu. (The Jewish War, II, 162, 163 [viii, 14]; Jewish Antiquities, XVIII, 13, 14 [i, 3]) The New Schaff-Herzog Encyclopedia of Religious Knowledge chasema: “Kabla ya Augustino [wa karne ya nne na ya tano W.K.] nadharia ya kuandikiwa kimbele haikuwa imeshamiri ndani ya Ukristo.” Kabla ya Augustino, walioitwa “Mababa wa Kanisa” wa mapema kama vile Yustino, Origeni, na Irenayo ‘hawajui lolote juu ya mtu kuandikiwa kimbele bila kuwa na uchaguzi; wao wanafundisha juu ya hiari.” (Hastings’ Encyclopaedia of Religion and Ethics, 1919, Buku la 10, ukur. 231) Katika kukanusha Ugnosti (imani kuwa Mungu hawezi kujulikana), wao wanasimuliwa kwa ukawaida wakieleza juu ya sadikisho lao kuwa lile jambo la mwanadamu kuwa na uhuru wa kujiamulia ndiyo “sifa inayotofautisha utu wa kibinadamu, msingi wa daraka la kiadili, zawadi ya kimungu ambayo katika hiyo mwanadamu aweza kuchagua jambo ambalo linampendeza Mungu vema,” na ya kuwa wanasema juu ya “uhuru wa mwanadamu na shauri la Mungu ambaye hashurutishi.”—The New Schaff-Herzog Encyclopedia of Religious Knowledge, kilichofanyiwa uhariri na S. Jackson, 1957, Buku la 9, kur. 192, 193.