Ukristo wa Mapema na Serikali

MUDA wa saa chache kabla ya kifo chake, Yesu aliwaambia wanafunzi wake hivi: ‘Ninyi si wa ulimwengu, bali mimi niliwachagua katika ulimwengu, kwa sababu hiyo ulimwengu huwachukia.’ (Yohana 15:19) Lakini, je, hilo lamaanisha kwamba Wakristo wangekuwa na mtazamo wenye uhasama dhidi ya mamlaka za ulimwengu huu?

Si wa Kilimwengu Lakini Si Wenye Uhasama

Mtume Paulo aliwaambia hivi Wakristo waliokuwa wakiishi Roma: “Kila nafsi na iwe katika ujitiisho kwa mamlaka zilizo kubwa.” (Waroma 13:1, New World Translation) Vivyo hivyo, mtume Petro aliandika: “Kwa ajili ya Bwana jitiisheni wenyewe kwa kila kiumbe cha kibinadamu: kama ni kwa mfalme kuwa ni mkubwa au kwa magavana kuwa wanaotumwa naye kupasisha adhabu juu ya watenda-maovu bali kusifu watenda-mema.” (1 Petro 2:13, 14, NW) Ujitiisho kwa Serikali na wawakilishi wayo waliowekwa rasmi kwa wazi ulikuwa kanuni yenye kukubalika miongoni mwa Wakristo wa mapema. Wao walijaribu kuwa raia wenye kutii sheria na kuishi kwa amani pamoja na watu wote.—Warumi 12:18.

Chini ya kichwa “Kanisa na Serikali,” The Encyclopedia of Religion yatangaza hivi: “Katika karne tatu za kwanza AD kanisa la Kikristo lilitengwa sana na jamii rasmi ya Kiroma . . . Hata hivyo, viongozi wa Kikristo . . . walifundisha utii kwa sheria ya Kiroma na uaminifu-mshikamanifu kwa maliki, kwa kadiri mipaka iliyowekwa na dini ya Kikristo ilivyoruhusu.”

Heshima, Si Ibada

Wakristo hawakuwa na uhasama dhidi ya maliki wa Roma. Wao walistahi mamlaka yake na kumpa heshima aliyostahili. Katika utawala wa Maliki Nero, mtume Petro aliwaandikia hivi Wakristo waliokuwa wakiishi katika sehemu mbalimbali za Milki ya Roma: “Heshimuni watu wa namna zote, . . . iweni na heshima kwa mfalme.” (1 Petro 2:17, NW) Neno “mfalme” lilitumiwa na wasema-Kigiriki na halikumaanisha wafalme wa kawaida tu bali lilimaanisha pia maliki wa Roma. Mtume Paulo aliwashauri hivi Wakristo waliokuwa wakiishi katika jiji kuu la Milki ya Roma: “Wapeni wote haki zao; . . . astahiliye heshima, heshima.” (Warumi 13:7) Kwa hakika maliki wa Roma alidai heshima hiyo. Baadaye hata akadai ibada. Lakini, kwa habari hii Wakristo wa mapema waliweka mpaka ambao hawangevuka.

Akiwa kesini mbele ya prokonso wa Roma katika karne ya pili W.K., yaripotiwa kwamba Polycarp alitangaza hivi: “Mimi ni Mkristo. . . . Tunafundishwa kuzipa . . . mamlaka zilizowekwa na Mungu heshima yote zinayostahili.” Hata hivyo, Polycarp alichagua kufa kuliko kumwabudu maliki. Mtetea-imani wa karne ya pili Theofilo wa Antiokia aliandika hivi: “Afadhali nimheshimu maliki, hasa si kumwabudu, bali kumwombea. Lakini namwabudu Mungu, Mungu wa kweli aishiye.”

Sala zifaazo kuhusu maliki hazikuhusiana hata kidogo na ibada ya maliki au na utukuzo wa taifa. Mtume Paulo alieleza kusudi lazo: “Basi, kabla ya mambo yote, nataka dua, na sala, na maombezi, na shukrani, zifanyike kwa ajili ya watu wote; kwa ajili ya wafalme na wote wenye mamlaka, tuishi maisha ya utulivu na amani, katika utauwa wote na ustahivu.”—1 Timotheo 2:1, 2.

“Katika Ukingo wa Jamii”

Mwenendo huo wenye staha kwa upande wa Wakristo wa mapema haukufanya wapendwe na ulimwengu walimoishi. Mwanahistoria Mfaransa A. Hamman aeleza kwamba Wakristo wa mapema “waliishi katika ukingo wa jamii.” Kwa kweli wao waliishi katika ukingo wa jamii mbili, ya Kiyahudi na Kiroma, wakibaguliwa sana na kueleweka vibaya na jamii hizo mbili.

Kwa kielelezo, viongozi wa Kiyahudi walipomshtaki kwa uwongo, mtume Paulo alisema hivi akijitetea mbele ya gavana Mroma: “Mimi sikukosa neno juu ya sheria ya Wayahudi, wala juu ya hekalu, wala juu ya Kaisari. . . . Nataka rufani kwa Kaisari.” (Matendo 25:8, 11) Akifahamu kwamba Wayahudi walikuwa wakifanya njama za kumwua, Paulo alikata rufani kwa Nero, hivyo akitambua mamlaka ya maliki wa Roma. Basi, katika kesi yake ya kwanza katika Roma, yaonekana Paulo aliachiliwa huru. Lakini baadaye alifungwa tena, na kulingana na mapokeo aliuawa kwa amri za Nero.

Kuhusu hali ngumu ya Wakristo wa mapema katika jamii ya Kiroma, mwanasosholojia aliye pia mwanatheolojia Ernst Troeltsch aliandika hivi: “Vyeo na miradi zilizohusika kwa vyovyote na ibada ya sanamu, au ibada ya Maliki, au zile zilizohusika kwa vyovyote na umwagikaji wa damu au adhabu ya kifo, au zile ambazo zingehusisha Wakristo na ukosefu wa adili wa kipagani, zote zilikataliwa.” Je, msimamo huo uliondosha uhusiano wenye staha na wenye amani kati ya Wakristo na Serikali?

Kumlipa Kaisari “Haki” Zake

Yesu aliandaa kanuni ambayo ingeongoza mwenendo wa Mkristo kuelekea Serikali ya Roma au kuelekea serikali yoyote ile alipotangaza hivi: “Mlipeni Kaisari yaliyo ya Kaisari, na Mungu yaliyo ya Mungu.” (Mathayo 22:21) Shauri hili kwa wafuasi wa Yesu lilitofautiana kabisa na mtazamo wa Wayahudi wenye kufuatia utukuzo wa taifa ambao walichukia kutawalwa na Roma na kubisha juu ya uhalali wa kulipa kodi kwa mamlaka ya kigeni.

Baadaye, Paulo aliwaambia hivi Wakristo walioishi Roma: “Kwa hiyo kuna sababu yenye kushurutisha nyinyi watu kuwa katika ujitiisho, si kwa sababu ya hasira hiyo ya kisasi tu, bali pia kwa sababu ya dhamiri yenu. Kwa maana hiyo ndiyo sababu mnalipa kodi pia; kwa maana wao [“mamlaka zilizo kubwa” za kiserikali] ni watumishi wa Mungu wa watu wote wakitumikia daima kwa kusudi hilihili. Walipeni wote haki zao, kwa yeye atakaye kodi, kodi; kwa yeye atakaye ushuru, ushuru.” (Waroma 13:5-7, NW) Ingawa Wakristo hawakuwa sehemu ya ulimwengu, walikuwa na wajibu wa kuwa wakazi wenye kufuatia haki na wenye kulipa kodi, wakilipa Serikali kwa ajili ya utumishi mbalimbali uliotolewa.—Yohana 17:16.

Lakini je, maneno ya Yesu yanahusu kulipa kodi pekee? Kwa kuwa Yesu hakufafanua kihususa yaliyo ya Kaisari na yaliyo ya Mungu, kuna mambo yasiyo wazi sana ambayo ni lazima yaamuliwe kulingana na hali zilizopo au kulingana na uelewevu wetu wa Biblia nzima. Kwa maneno mengine, kuamua ni mambo yapi Mkristo awezayo kulipa Kaisari nyakati nyingine yaweza kuhusisha dhamiri ya Mkristo iliyoelimishwa na kanuni za Biblia.

Usawaziko Wenye Uangalifu Kati ya Wadai Wawili Wenye Kushindana

Watu wengi huelekea kusahau kwamba baada ya kutaja kwamba Kaisari alipwe yaliyo yake, Yesu aliongezea hivi: “Na [lipeni] Mungu yaliyo ya Mungu.” Mtume Petro alionyesha mambo ya kutangulizwa na Wakristo. Mara tu baada ya kushauri juu ya unyenyekeo kwa “mfalme,” au maliki, na “magavana” wake, Petro aliandika: “Iweni kama watu huru, na bado mkishika uhuru wenu, si kama kisitiri cha ubaya, bali kama watumwa wa Mungu. Heshimuni watu wa namna zote, iweni na upendo kwa ushirika wote wa akina ndugu, iweni katika hofu ya Mungu, iweni na heshima kwa mfalme.” (1 Petro 2:16, 17, NW) Mtume alionyesha kwamba Wakristo ni watumwa wa Mungu, si wa mtawala wa kibinadamu. Ingawa wanapaswa kuonyesha heshima na staha ifaayo kwa wawakilishi wa Serikali, wao wanapaswa kufanya hivyo katika kumhofu Mungu, ambaye sheria zake ni kuu kuliko zote.

Miaka mingi mapema Petro alielewesha wazi ukuu wa sheria ya Mungu juu ya sheria ya mwanadamu. Sanhedrini ya Kiyahudi ilikuwa baraza la utekelezaji wa mambo ambalo Waroma walilipatia mamlaka ya kiserikali na mambo ya kidini. Lilipoamuru wafuasi wa Yesu wakome kufundisha katika jina la Kristo, Petro pamoja na mitume wengine walijibu hivi kwa staha lakini kwa uthabiti: “Imetupasa kumtii Mungu kuliko wanadamu.” (Matendo 5:29) Kwa wazi, iliwapasa Wakristo wa mapema wadumishe usawaziko wenye uangalifu kati ya utii kwa Mungu na unyenyekeo ufaao kwa mamlaka za kibinadamu. Tertullian alisema hivi mapema katika karne ya tatu W.K.: “Ikiwa zote ni za Kaisari, Mungu atabakiziwa nini?”

Kuridhiana na Serikali

Kadiri wakati ulivyopita, msimamo uliochukuliwa na Wakristo wa karne ya kwanza kuhusiana na Serikali ulidhoofika polepole. Uasi-imani uliotabiriwa na Yesu na mitume ulisitawi katika karne za pili na tatu W.K. (Mathayo 13:37, 38; Matendo 20:29, 30; 2 Wathesalonike 2:3-12; 2 Petro 2:1-3) Ukristo wenye kuasi imani uliridhiana na ulimwengu wa Roma, ukatwaa sherehe za kipagani na falsafa zao, na kukubali si tu utumishi wa serikali bali pia utumishi wa kijeshi.

Profesa Troeltsch aliandika hivi: “Tangu karne ya tatu na kuendelea mbele hali ikawa ngumu zaidi, kwa kuwa Wakristo walikuja kuwa wengi zaidi katika vyeo vya juu vya Jamii na katika taaluma za juu, katika jeshi na katika ngazi za juu. Katika mafungu kadhaa katika maandishi [yasiyo ya Kibiblia] ya Kikristo mna mateto makali dhidi ya kushiriki katika mambo hayo; kwa upande mwingine, twapata pia majaribio ya kuridhiana—hoja zilizokusudiwa zinyamazishe dhamiri zisizotulia . . . Tangu wakati wa Konstantino magumu hayo yakapotea; mzozo kati ya Wakristo na wapagani ukapoa, na vyeo vyote vya Serikali vilikuwa wazi kwa Wakristo.”

Kuelekea mwisho wa karne ya nne W.K., aina hiyo ya Ukristo iliyoghushiwa na yenye kuridhiana ikaja kuwa dini ya Serikali ya Milki ya Roma.

Katika historia yayo yote, Jumuiya ya Wakristo—ikiwakilishwa na Makanisa ya Katoliki, Othodoksi, na Protestanti—imeendelea kuridhiana na Serikali, ikijihusisha sana na siasa na kuunga mkono vita vyayo. Washiriki wengi wa kanisa walio wanyoofu ambao wameshangazwa sana na hilo bila shaka wangefurahi kujua kwamba leo kuna Wakristo wanaoshikilia msimamo wa Wakristo wa karne ya kwanza katika uhusiano wao pamoja na Serikali. Makala mbili zifuatazo zitajadili jambo hilo kwa undani zaidi.

[Picha katika ukurasa wa 5]

Kaisari Nero, ambaye Petro aliandika kumhusu: “Iweni na heshima kwa mfalme”

[Hisani]

Musei Capitolini, Roma

[Picha katika ukurasa wa 6]

Polycarp alichagua kufa kuliko kumwabudu maliki

[Picha katika ukurasa wa 7]

Wakristo wa mapema walikuwa raia wenye amani, wenye kufuata haki na kulipa kodi