Neno la Mungu Hudumu Milele

“Neno la Mungu wetu litasimama milele.”—ISAYA 40:8.

1. (a) Maneno “neno la Mungu wetu,” yanamaanisha nini hapa? (b) Ahadi za wanadamu zalinganaje na neno la Mungu?

WANADAMU huelekea kuweka itibari yao katika ahadi za wanaume na wanawake mashuhuri. Lakini hata ahadi hizo zionekane kuwa zenye kutamanika kama nini machoni pa watu wanaotamani maendeleo maishani mwao, hizo ni kama maua yenye kunyauka yalinganishwapo na neno la Mungu wetu. (Zaburi 146:3, 4) Zaidi ya miaka 2,700 iliyopita, Yehova Mungu alimpulizia nabii Isaya aandike hivi: “Wote wenye mwili ni majani, na wema wake wote ni kama ua la kondeni. . . . Majani yakauka, ua lanyauka; bali neno la Mungu wetu litasimama milele.” (Isaya 40:6, 8) Hilo “neno” linalodumu ni nini? Ni taarifa ya Mungu juu ya kusudi lake. Leo tuna “neno” hilo likiwa limeandikwa katika Biblia.—1 Petro 1:24, 25.

2. Yehova alitimiza neno lake kwa habari ya Israeli na Yuda ya kale kujapokuwa na mitazamo na matendo yapi?

² Watu walioishi siku za Israeli la kale walijionea ukweli wa yale aliyorekodi Isaya. Yehova alitabiri kupitia manabii wake kwamba, kwa sababu ya kutokuwa kwao waaminifu kwake kulikoonekana wazi, ufalme wa Israeli wa makabila kumi ungepelekwa uhamishoni kwanza kisha baadaye ufalme wa Yuda wa makabila mawili. (Yeremia 20:4; Amosi 5:2, 27) Ingawa waliwanyanyasa, hata kuwaua, manabii wa Yehova, wakachoma hati-kunjo iliyokuwa na ujumbe wa Mungu wenye kuonya, wakaomba Misri iwape msaada wa kijeshi ili kuzuia utimizo wa huo unabii, neno la Yehova halikushindwa. (Yeremia 36:1, 2, 21-24; 37:5-10; Luka 13:34) Zaidi, ahadi ya Mungu ya kurudisha waliokuwa baki la Kiyahudi lenye kutubu nchini kwao, ilikuwa na utimizo wenye kutokeza.—Isaya, sura ya 35.

3. (a) Ni ahadi gani zilizorekodiwa na Isaya zinazotupendeza kipekee? (b) Kwa nini unasadiki kwamba mambo hayo kwa kweli yatatimia?

³ Pia Yehova alitabiri kupitia Isaya utawala mwadilifu juu ya wanadamu kupitia Mesiya, kukombolewa kutoka dhambi na kifo, na kugeuzwa umbo kwa dunia iwe paradiso. (Isaya 9:6, 7; 11:1-9; 25:6-8; 35:5-7; 65:17-25) Je, mambo hayo yatatimia? Bila shaka yoyote! ‘Mungu hawezi kusema uwongo.’ Alifanya neno lake la kiunabii lirekodiwe kwa manufaa yetu, naye amehakikisha kwamba limehifadhiwa.—Tito 1:2; Waroma 15:4.

4. Hata ingawa hati za awali za Biblia hazikuhifadhiwa, yawezekanaje kwamba neno la Mungu li “hai”?

⁴ Yehova hakuhifadhi hati za awali ambamo waandikaji wake wa kale waliandika unabii huo mbalimbali. Lakini “neno” lake, kusudi lake lililotangazwa, limethibitika kuwa neno lililo hai. Kusudi hilo husonga mbele pasipo kizuizi, na lisongapo mbele, fikira na vichocheo vya ndani vya watu ambao maisha yao yameguswa nalo hudhihirika. (Waebrania 4:12) Zaidi ya hayo, rekodi ya kihistoria huonyesha kwamba kule kuhifadhiwa na kutafsiriwa kwenyewe kwa Maandiko yaliyopuliziwa kumetimizwa kwa mwongozo wa kimungu.

Walipokabiliwa na Majaribio ya Kuikandamiza

5. (a) Ni jitihada zipi zilizofanywa na mfalme Msiria ili kuharibu Maandiko ya Kiebrania yaliyopuliziwa? (b) Kwa nini alishindwa?

⁵ Mara nyingi watawala wamejaribu kuharibu maandishi yaliyopuliziwa. Mwaka wa 168 K.W.K., Mfalme Msiria Antiochus Epiphanes (ambayo picha yake iko katika ukurasa wa 10) alisimamisha madhabahu kwa ajili ya Zeusi katika hekalu lililowekwa wakfu kwa Yehova. Pia alitafuta ‘vitabu vya Sheria,’ akavichoma, na kutangaza kwamba yeyote aliye na Maandiko hayo angeuawa. Bila kujali idadi ya nakala alizochoma huko Yerusalemu na Yudea, hakuweza kukandamiza Maandiko kabisa-kabisa. Wakati huo koloni za Wayahudi zilikuwa zimetawanyika katika nchi nyingi, na kila sinagogi lilikuwa na mkusanyo wake wa hati-kunjo.—Linganisha Matendo 13:14, 15.

6. (a) Ni jitihada gani kubwa iliyofanywa ili kuharibu Maandiko yaliyotumiwa na Wakristo wa mapema? (b) Tokeo lilikuwa nini?

⁶ Mwaka wa 303 W.K., Maliki Mroma Diocletian aliagiza vilevile kwamba mahali pa kukutania pa Kikristo pabomolewe na kwamba ‘Maandiko yao yachomwe kwa moto.’ Uharibifu huo uliendelea kwa mwongo mmoja. Ingawa huo mnyanyaso ulikuwa mbaya, Diocletian hakufaulu kuuharibu kabisa Ukristo, wala Mungu hakuwaruhusu mawakili wa huyo maliki waharibu kabisa sehemu yoyote ya Neno Lake lililopuliziwa. Lakini jinsi walivyoitikia kugawanywa na kuhubiriwa kwa Neno la Mungu, wapinzani walidhihirisha lililokuwa mioyoni mwao. Walijitambulisha kuwa watu waliopofushwa na Shetani na kufanya mapenzi yake.—Yohana 8:44; 1 Yohana 3:10-12.

7. (a) Ni jitihada zipi zilizofanywa ili kukomesha kuenea kwa ujuzi juu ya Biblia Ulaya magharibi? (b) Ni jambo gani lililotimizwa katika kutafsiriwa na kuchapishwa kwa Biblia?

⁷ Jitihada za kukomesha kuenea kwa ujuzi wa Biblia zilitokea pia katika njia nyingine. Kilatini kilipokoma kuwa lugha ya kila siku, si watawala wapagani bali ni waliodai kuwa Wakristo—Papa Gregory wa Saba (1073-1085) na Papa Innocent wa Tatu (1198-1216)—waliopinga kwa bidii kutafsiriwa kwa Biblia katika lugha zilizotumiwa na watu wa kawaida. Wakijitahidi kuangamiza kufarakana dhidi ya wenye mamlaka ya kanisa, Baraza la Katoliki ya Kiroma la Toulouse, Ufaransa, liliagiza mwaka wa 1229 kwamba mtu wa kawaida hakuweza kuwa na vitabu vya Biblia katika lugha ya kawaida. Hilo Baraza la Kuhukumu Wazushi lilitumiwa kwa ushari ili kutekeleza hilo agizo. Hata hivyo, baada ya miaka 400 ya hilo Baraza la Kuhukumu Wazushi, wapendao Neno la Mungu walikuwa wametafsiri Biblia nzima na walikuwa wakieneza chapa zilizochapwa za Biblia katika lugha zipatazo 20, pamoja na lahaja za ziada, na sehemu kubwa-kubwa za Biblia katika lugha nyingine 16.

8. Wakati wa karne ya 19, ni jambo gani lililokuwa likitokea katika uwanja wa kutafsiriwa na kugawanywa kwa Biblia Urusi?

⁸ Si Kanisa Katoliki la Kiroma pekee lililojitahidi sana kufanya Biblia isipatikane kwa watu wa kawaida. Mapema karne ya 19, Pavsky, profesa wa St. Petersburg Academy of Divinity, alitafsiri Gospeli ya Mathayo ya Kigiriki katika Kirusi. Vitabu vingine vya Maandiko ya Kigiriki ya Kikristo pia vilitafsiriwa katika Kirusi, naye Pavsky alikuwa mhariri. Hizo ziligawanywa sana hadi, kupitia ujanja wa kanisa, mwaka wa 1826 zari alishawishiwa afanye Sosaiti ya Biblia ya Urusi iwe chini ya usimamizi wa “Sinodi Takatifu” ya Kanisa Othodoksi la Kirusi, ambalo kisha likakandamiza kwa matokeo utendaji mbalimbali wa hiyo sosaiti. Baadaye, Pavsky alitafsiri Maandiko ya Kiebrania katika Kirusi kutoka Kiebrania. Mnamo wakati huohuo, Makarios pia, mishonari wa Kanisa Othodoksi, alitafsiri pia Maandiko ya Kiebrania katika Kirusi kutoka Kiebrania. Wote wawili waliadhibiwa kwa sababu ya jitihada zao, na tafsiri zao zikawekwa katika mahifadhi ya nyaraka ya kanisa. Kanisa liliazimia kuidumisha Biblia katika lugha ya kale ya Kislavoni, ambayo wakati huo haikuwa ikisomwa wala kueleweka na watu wa kawaida. Ni wakati tu ambapo jitihada za watu za kupata ujuzi wa Biblia hazikuweza kukandamizwa zaidi ndipo “Sinodi Takatifu,” ilipoanza kufanyiza tafsiri yake yenyewe iliyokubaliwa na sinodi mwaka wa 1856, ikifanya hivyo ikiwa na miongozo ambayo ilitungwa kwa uangalifu ili kuhakikisha kwamba semi zilizotumiwa katika tafsiri zingepatana na maoni ya kanisa. Hivyo, kuhusiana na kuenezwa kwa Neno la Mungu, mgawanyiko ulikuwa ukifanywa kuwa dhahiri kati ya kuonekana kwa nje kwa viongozi wa kidini na kusudio lao hasa, kama ulivyoonyeshwa kwa maneno na matendo yao.—2 Wathesalonike 2:3, 4.

Kulilinda Neno Lisifisidiwe

9. Baadhi ya watafsiri wa Biblia walionyeshaje kupenda kwao Neno la Mungu?

⁹ Miongoni mwa waliotafsiri na kunakili Maandiko mlikuwamo watu ambao kwa kweli walipenda Neno la Mungu nao walijitahidi sasa kufanya lipatikane kwa kila mtu. William Tyndale aliuawa (mwaka wa 1536) kwa sababu ya yale aliyofanya ili kuifanya Biblia ipatikane katika Kiingereza. Baraza la Kuhukumu Wazushi la Katoliki lilimtia gerezani Francisco de Enzinas (baada ya mwaka wa 1544) kwa sababu ya kutafsiri na kuchapisha Maandiko ya Kigiriki ya Kikristo katika Kihispania. Akihatarisha uhai wake, Robert Morrison (tangu mwaka wa 1807 hadi 1818) alitafsiri Biblia katika Kichina.

10. Ni vielelezo gani vionyeshavyo kwamba kulikuwako watafsiri waliochochewa na uvutano mwingine mbalimbali tofauti na kupenda Neno la Mungu?

¹⁰ Hata hivyo, nyakati nyingine sababu nyingine zaidi ya kupenda Neno la Mungu zilichochea kazi ya wanakiliji na watafsiri. Fikiria vielelezo vinne: (1) Wasamaria walijenga hekalu juu ya Mlima Gerizimu ili kushindana na hekalu lililokuwa Yerusalemu. Ili kutegemeza hilo, maandishi ya ziada yalitiwa kwenye Kutoka 20:17 katika Pentateuki ya Kisamaria. Amri ya kujenga madhabahu ya mawe juu ya Mlima Gerizimu na kutoa dhabihu huko iliongezwa, kana kwamba ni sehemu ya Dekalogi. (2) Mtu aliyekuwa wa kwanza kutafsiri kitabu cha Danieli kwa ajili ya Septuagint ya Kigiriki alijiamulia kutafsiri apendavyo. Aliongeza taarifa alizofikiri zingeeleza au kuboresha yaliyokuwamo katika maandishi ya Kiebrania. Aliondoa mambo madogo-madogo ambayo alifikiri yangekataliwa na wasomaji. Alipotafsiri unabii kuhusu wakati wa kutokea kwa Mesiya, upatikanao kwenye Danieli 9:24-27, alipotosha kipindi cha wakati kilichotaarifiwa na kuongeza, kubadili, na kubadilisha maneno, yaonekana akinuia kuufanya unabii uonekane kutegemeza shindano la Wamakabayo. (3) Karne ya nne W.K., katika maandiko ya Kilatini, mtetea-Utatu mwenye bidii kupita kiasi kwa wazi aliongeza maneno “mbinguni, Baba, Neno, na roho mtakatifu; na watatu hawa ni mmoja” kana kwamba hayo yalikuwa nukuu kutoka 1 Yohana 5:7. Baadaye fungu hilo lilitiwa ndani katika maandishi ya hati ya Biblia ya Kilatini. (4) Louis wa 13 (1610-1643), Ufaransa, alimwidhinisha Jacques Corbin atafsiri Biblia katika Kifaransa ili kusawazisha jitihada za Waprotestanti. Kwa kuzingatia lengo hilo, Corbin alitia ndani maandishi ya ziada, kutia na rejezo kwenye “dhabihu takatifu ya Misa” kwenye Matendo 13:2.

11. (a) Neno la Mungu lilidumu jinsi gani ujapokuwa ukosefu wa ufuatiaji haki wa watafsiri fulani? (b) Kuna kiasi gani cha uthibitisho wa hati za kale kuthibitisha yale yaliyosemwa na Biblia awali? (Ona sanduku.)

¹¹ Yehova hakuzuia kugeuzwa huko kwa Neno lake, wala huko hakukubadili kusudi lake. Kulikuwa na matokeo gani? Kuongeza marejezo kuhusu Mlima Gerizimu hakukusababisha dini ya Kisamaria iwe wakili wa Mungu wa kubariki wanadamu. Badala ya hivyo, kulitoa uthibitisho wa kwamba, ijapokuwa dini ya Kisamaria ilidai kuiamini Pentateuki, haingeweza kutegemewa kufundisha kweli. (Yohana 4:20-24) Kupotoshwa kwa maneno katika Septuagint hakukumzuia Mesiya asije wakati uliotabiriwa kupitia nabii Danieli. Zaidi ya hilo, hata ingawa Septuagint ilikuwa ikitumika karne ya kwanza, kwa wazi Wayahudi walizoea kusikia Maandiko yakisomwa katika Kiebrania katika masinagogi yao. Tokeo ni kwamba, “watu walikuwa wakitarajia” wakati wa kutimizwa kwa unabii ulipokaribia. (Luka 3:15) Kwa habari ya maandishi ya ziada kwenye 1 Yohana 5:7 ili kutegemeza Utatu na kwenye Matendo 13:2 ili kuthibitisha uhalali wa Misa, hayo hayakubadili lililo kweli. Na punde si punde udanganyifu huo mbalimbali ulifichuliwa kabisa. Ugavi mkubwa uliopo wa hati za Biblia za lugha ya awali huandaa njia ya kuchunguza uhalali wa tafsiri yoyote ile.

12. (a) Ni mabadiliko gani mazito yaliyofanywa na watafsiri fulani wa Biblia? (b) Hayo yalikuwa yenye kuathiri kadiri gani?

¹² Jitihada nyingine za kubadili Maandiko zilihusisha mengi zaidi ya kubadili maneno ya mistari michache. Hizo zilijumuika kuwa shambulio dhidi ya utambulisho wa Mungu wa kweli mwenyewe. Namna yenyewe na ukubwa wa mabadiliko ulitoa uthibitisho wa wazi wa uvutano kutoka chanzo chenye nguvu zaidi kuliko mtu yeyote mmoja au shirika la kibinadamu—ndiyo, uvutano kutoka kwa adui mkuu wa Yehova, Shetani Ibilisi. Wakikubali uvutano huo, watafsiri na wanakiliji—wengine kwa hamu, wengine kwa mioyo nusunusu—walianza kuondoa jina la kibinafsi la Mungu mwenyewe, Yehova, kutoka katika Neno lake lililopuliziwa katika maelfu ya mahali lilipoonekana. Mapema, tafsiri fulani katika Kigiriki, Kilatini, Kijerumani, Kiingereza, Kiitalia, na Kiholanzi, miongoni mwa nyinginezo, kutoka Kiebrania, ziliondoa jina la Mungu kabisa au zikalidumisha mahali pachache tu. Pia liliondolewa katika nakala za Maandiko ya Kigiriki ya Kikristo.

13. Kwa nini jitihada yenye kuenea sana ya kubadili Biblia haikutokeza kuondolewa kabisa kwa jina la Mungu katika kumbukumbu la binadamu?

¹³ Na bado, jina hilo tukufu halikuondolewa kabisa katika kumbukumbu la binadamu. Tafsiri za Maandiko ya Kiebrania katika Kihispania, Kireno, Kijerumani, Kiingereza, Kifaransa, na nyingine nyingi, kwa kufuatia haki zilitia ndani jina la kibinafsi la Mungu. Kufikia karne ya 16, jina la kibinafsi la Mungu pia lilianza kuonekana tena katika tafsiri mbalimbali za Kiebrania za Maandiko ya Kigiriki ya Kikristo; kufikia karne ya 18, katika Kijerumani; kufikia karne ya 19, katika Kikroatia na Kiingereza. Hata ingawa huenda watu wakajaribu kulificha jina la Mungu, “siku ya Yehova” iwasilipo, ndipo, kama Mungu atangazavyo ‘mataifa watakapojua ya kuwa mimi ndimi Yehova.’ Kusudi hilo la Mungu lililotangazwa halitakosa kufanikiwa.—2 Petro 3:10; Ezekieli 38:23; Isaya 11:9; 55:11.

Ujumbe Wafika Tufeni Pote

14. (a) Kufikia karne ya 20, Biblia ilikuwa imechapwa katika lugha ngapi za Ulaya, na kukiwa na tokeo gani? (b) Kufikia mwisho wa mwaka wa 1914, Biblia ilipatikana katika lugha ngapi za Afrika?

¹⁴ Kufikia mwanzoni mwa karne ya 20, tayari Biblia ilikuwa ikichapwa katika lugha 94 za Ulaya. Iliwatahadharisha wanafunzi wa Biblia katika sehemu hiyo ya ulimwengu juu ya uhakika wa kwamba matukio yenye kutikisa ulimwengu yangekuja mwishoni mwa Nyakati za Wasio Wayahudi mwaka wa 1914, na kwa kweli yalikuja! (Luka 21:24) Kabla ya mwaka 1914 wenye kuanza kipindi kipya cha historia kwisha, Biblia, ikiwa nzima au baadhi ya vitabu vyake, ilichapishwa katika lugha 157 za Afrika, kwa kuongezea Kiingereza, Kifaransa, na Kireno, lugha zenye kutumika sana. Hivyo msingi uliwekwa wa kuwafundisha watu wanyenyekevu wa makabila mengi na wa vikundi vingi vya kitaifa wanaoishi huko, kweli za Biblia zenye kuweka huru.

15. Siku za mwisho zilipoanza, Biblia ilipatikana kwa mweneo gani katika lugha za watu wa Amerika Kaskazini na Amerika Kusini?

¹⁵ Ulimwengu ulipoingia siku za mwisho zilizotabiriwa, Biblia ilipatikana kwa wingi Amerika Kaskazini na Amerika Kusini. Wahamiaji kutoka Ulaya walikuwa wameileta katika lugha zao zote tofauti-tofauti. Programu yenye kuenea sana ya elimu ya Biblia ilikuwa ikianza, kukiwa na mihadhara ya watu wote na ugawanyaji shadidi wa fasihi ya Biblia iliyochapishwa na Wanafunzi wa Biblia wa Kimataifa, kama vile Mashahidi wa Yehova walivyojulikana wakati huo. Kwa kuongezea, uchapaji wa Biblia tayari ulikuwa ukifanywa na sosaiti za Biblia katika lugha nyingine 57 ili kutosheleza mahitaji ya wakaaji wenyeji wa Kizio cha Magharibi.

16, 17. (a) Biblia ilikuwa imepatikana kwa mweneo gani wakati wa kuhubiri tufeni pote ulipofika? (b) Biblia imethibitikaje kwa kweli kuwa kitabu chenye kudumu na chenye uvutano sana?

¹⁶ Wakati ulipofika wa kuhubiriwa kwa habari njema tufeni pote kabla ya ‘mwisho kuja,’ Biblia haikuwa ngeni Asia na visiwa vya Pasifiki. (Mathayo 24:14) Tayari ilikuwa ikichapishwa katika lugha 232 zilizosemwa sehemu hiyo ya tufe. Baadhi ya Biblia hizo zilikuwa kamili; nyingi zilikuwa tafsiri za Maandiko ya Kigiriki ya Kikristo; nyingine zilikuwa kitabu kimoja cha Maandiko Matakatifu.

¹⁷ Kwa wazi, Biblia haikuwa ikidumu ikiwa kitabu cha makumbusho tu. Kati ya vitabu vyote vilivyoko, kilikuwa ndicho kitabu kilichotafsiriwa zaidi sana na kugawanywa kwa kuenea sana. Kupatana na uthibitisho huo wa upendeleo wa kimungu, lile lililorekodiwa katika kitabu hicho lilikuwa likielekea kutimia. Mafundisho yake na roho takatifu iliyopulizia hayo mafundisho ilikuwa ikiwa pia na matokeo yenye kudumu katika maisha ya watu wa nchi nyingi. (1 Petro 1:24, 25) Lakini mengi zaidi yalitazamiwa kuja—mengi zaidi sana.

Je, Wakumbuka?

◻ “Neno la Mungu wetu” linalodumu milele ni nini?

◻ Ni majaribio gani ambayo yamefanywa ili kuikandamiza Biblia, na kukiwa na matokeo gani?

◻ Ukamilifu wa Biblia umelindwaje?

◻ Taarifa ya Mungu ya kusudi imethibitikaje kuwa neno lililo hai?

[Sanduku katika ukurasa wa 12]

Je, kwa Kweli Twajua Yale Yaliyosemwa na Biblia Awali?

Hati za Kiebrania zilizoandikwa kwa mkono zipatazo 6,000 zathibitisha yaliyomo katika Maandiko ya Kiebrania. Chache kati ya hizo zina tarehe inayorudi nyuma hadi muhula wa kabla ya Ukristo. Angalau hati 19 zilizopo hadi leo za Maandiko ya Kiebrania yote zina tarehe inayorudi nyuma hadi kipindi cha kabla ya kubuniwa kwa uchapaji wa mashine ya kuchapa. Kwa kuongezea, tangu kipindi hichohicho, kuna tafsiri zilizofanywa katika lugha nyingine 28.

Kwa habari ya Maandiko ya Kigiriki ya Kikristo, hati zipatazo 5,000 za Kigiriki zimeorodheshwa. Mojawapo ya hizo imepewa tarehe ya baada ya mwaka wa 125 W.K., hivyo ni miaka michache tu kabla ya wakati wa uandikaji wa awali. Na vipande kadhaa vyafikiriwa kuwa na tarehe ya mapema zaidi. Katika vitabu 22 kati ya vile 27 vilivyopuliziwa, kuna hati kamili 10 hadi 19 zilizoandikwa kwa mkono. Idadi ndogo zaidi ya hati kamili zilizoandikwa kwa mkono za chochote cha vitabu katika sehemu hiyo ya Biblia ni tatu—za kitabu cha Ufunuo. Hati moja ya Maandiko yote ya Kigiriki ya Kikristo ina tarehe ya kurudi nyuma hadi karne ya nne W.K.

Hakuna fasihi nyingine ya kale inayothibitishwa na wingi wa uthibitisho wa kale ulioandikwa.