ROHO

Neno la Kigiriki pneu′ma (roho) latokana na pne′o, linalomaanisha “pumua au pulizia,” na ru′ach (roho) la Kiebrania inasadikiwa latokana na mzizi wenye maana hiyo moja. Kwa hiyo, ru′ach na pneu′ma, kimsingi yamaanisha “pumzi” lakini yana maana pana zaidi ya maana hiyo ya kimsingi. (Linganisha Hab 2:19; Ufu 13:15.) Yanaweza pia kumaanisha upepo; kani ya uhai ndani ya viumbe vilivyo hai; roho ya mtu; watu wa roho, kutia ndani Mungu na viumbe vyake vya kimalaika; na kani ya utendaji ya Mungu, au roho takatifu. (Linganisha kichapo cha Koehler na Baumgartner, Lexicon in Veteris Testamenti Libros, Leiden, 1958, kur. 877-879; kichapo cha Brown, Driver, na Briggs, Hebrew and English Lexicon of the Old Testament, 1980, kur. 924-926; Theological Dictionary of the New Testament, kilichofanyiwa uhariri na G. Friedrich, na kutafsiriwa katika Kiingereza na G. Bromiley, 1971, Buku la 6, kur. 332-451.) Maana hizo zote zinafanana katika jambo moja: Zote zinarejeza kwenye kile kisichoonekana kwa macho ya kibinadamu na kile kinachotoa ushuhuda wa kani inayotukuta-tukuta. Kani hiyo isiyoonekana yaweza kutokeza mambo yenye kuonekana.

Neno jingine la Kiebrania, nesha·mah′ (Mwa 2:7), pia lamaanisha “pumzi,” lakini maana yake ni finyu kuliko ru′ach. Yaonekana pno·e′ la Kigiriki lina maana finyu vivyo hivyo (Mdo 17:25) nalo lilitumiwa na watafsiri wa Septuajinti kutafsiri nesha·mah′.

Upepo. Kwanza ifikirie maana ambayo pengine ndiyo rahisi zaidi kuielewa. Katika visa vingi muktadha unaonyesha ru′ach lamaanisha “upepo,” kama vile “upepo wa mashariki” (Kut 10:13), “pepo nne.” (Zek 2:6) Mara nyingi maana ya vitu kama vile mawingu, dhoruba, kupeperushwa kwa makapi au vitu vya namna hiyo katika muktadha huonyesha maana hiyo. (Hes 11:31; 1Fa 18:45; 19:11; Ayu 21:18) Kwa sababu zile pepo nne hutumiwa kumaanisha zile pande nne—mashariki, magharibi, kaskazini, na kusini— nyakati nyingine ru′ach laweza kutafsiriwa kuwa ‘upande.’—1Nya 9:24; Yer 49:36; 52:23; Eze 42:16-20.

Ayubu 41:15, 16 lasema juu ya magamba ya Lewiathani yanayoingiana kwa ukaribu-karibu sana hivi kwamba “hata hewa [weru′ach] haiwezi kuingia katikati yake.” Hapa tena ru′ach lawakilisha hewa inayotukuta-tukuta, si hewa tu iliyotulia au isiyotukuta-tukuta. Kwa hivyo lipo wazo la kani isiyoonekana, ambalo ndilo jambo la kimsingi la ru′ach la Kiebrania.

Kwa wazi, kisa pekee katika Maandiko ya Kigiriki ya Kikristo ambapo pneu′ma linatumiwa katika maana ya “upepo” ni kwenye Yohana 3:8.

Mwanadamu hawezi kuudhibiti upepo; hawezi kuuongoza, kuuelekeza, kuuzuia, au kuumiliki. Kwa sababu hiyo, mara nyingi “upepo [ru′ach]” huwakilisha kile ambacho mwanadamu hawezi kukidhibiti au kukifikia—chenye kupiga chenga, chenye kupita, ambacho ni ubatili, kisicho na faida ya kweli. (Linganisha Ayu 6:26; 7:7; 8:2; 16:3; Met 11:29; 27:15, 16; 30:4; Mhu 1:14, 17; 2:11; Isa 26:18; 41:29.) Kwa mazungumzo kamili ya jambo hili, ona WIND.

Watu wa Roho. Mungu haonekani kwa macho ya kibinadamu (Kut 33:20; Yoh 1:18; 1Ti 1:17), naye yu hai na hutumia kani isiyo na kifani katika ulimwengu wote mzima. (2Ko 3:3; Isa 40:25-31) Kristo Yesu anatoa taarifa hii: “Mungu ni Roho [Pneu′ma].” Mtume anaandika hivi: “Basi Yehova ndiye Roho.” (Yoh 4:24; 2Ko 3:17, 18) Hekalu lililojengwa juu ya Kristo akiwa jiwe la pembeni la msingi ni “mahali pa Mungu pa kukaa kwa njia ya roho.”—Efe 2:22.

Hii haimaanishi Mungu ni kani isiyo na utu, isiyo na umbo kama upepo. Maandiko yanashuhudia kwa uhakika juu ya utu wake; pia ana makao hivi kwamba Kristo angeweza kusema kuwa ‘anaenda kwa Baba,’ ili “aonekane mbele za uso wa Mungu kwa ajili yetu.”—Yoh 16:28; Ebr 9:24; linganisha 1Fa 8:43; Zb 11:4; 113:5, 6; ona YEHOVA (Mtu Anayetambulishwa na Hilo Jina).

Usemi “roho yangu” (ru·chi′) uliotumiwa na Mungu kwenye Mwanzo 6:3 unaweza kumaanisha “Mimi niliye Roho,” kama vile matumizi yake ya “nafsi yangu” (naph·shi′) yanavyomaanisha “Mimi binafsi,” au “mimi mwenyewe.” (Isa 1:14; ona SOUL [God as Having Soul].) Hapo anatofautisha cheo chake cha kiroho mbinguni na kile cha mwanadamu wa kimwili duniani.

Mwana wa Mungu. “Mwana mzaliwa-pekee” wa Mungu, yule Neno, alikuwa mtu wa roho kama Baba yake, na kwa hiyo “alikuwa katika umbo la Mungu” (Flp 2:5-8), lakini baadaye “akawa mwili,” akakaa miongoni mwa jamii ya wanadamu akiwa mwanadamu Yesu. (Yoh 1:1, 14) Alipomaliza mwendo wake wa kidunia, “aliuawa katika mwili, lakini akafanywa kuwa hai katika roho.” (1Pe 3:18) Baba yake alimfufua, akajibu ombi la Mwanaye kwamba atukuzwe kando ya Baba kwa utukufu aliokuwa nao katika hali yake kabla ya kuwa binadamu (Yoh 17:4, 5), na Mungu alimfanya kuwa “roho inayotoa uhai.” (1Ko 15:45) Kwa hiyo kwa mara nyingine huyo Mwana akawa asiyeonekana kwa macho ya binadamu, akiishi “katika nuru isiyoweza kufikiwa, ambaye hakuna hata mmoja kati ya wanadamu amemwona au anaweza kumwona.”—1Ti 6:14-16.

Viumbe vingine vya roho. Katika maandiko kadhaa, malaika wanatajwa kwa kutumia semi ru′ach na pneu′ma. (1Fa 22:21, 22; Eze 3:12, 14; 8:3; 11:1, 24; 43:5; Mdo 23:8, 9; 1Pe 3:19, 20) Katika Maandiko ya Kigiriki ya Kikristo, mengi kati ya marejezo hayo yanahusu viumbe viovu vya roho, mashetani.—Mt 8:16; 10:1; 12:43-45; Mk 1:23-27; 3:11, 12, 30.

Zaburi 104:4 chasema kwamba Mungu hufanya “malaika zake kuwa roho, na wahudumu wake kuwa moto unaoteketeza.” Tafsiri nyingine zinatafsiri hivi: “Anayefanya pepo zake wajumbe wake, watumishi wake moto wa kuwaka,” au kitu kama hicho. (ZSB, HNWW, Verbum ya Kiswahili) Tafsiri hiyo ya maandishi-matini ya Kiebrania haikataliwi (linganisha Zb 148:8); hata hivyo, nukuu la mtume Paulo la andiko hilo (Ebr 1:7) laafikiana na lile la Septuajinti ya Kigiriki na lapatana na ile tafsiri iliyotolewa kwanza. (Katika maandishi-matini ya Kigiriki ya Waebrania 1:7, kibainishi dhahiri [tous] kinatumiwa kabla ya “malaika,” wala si kabla ya “roho [pneu′ma·ta],” hilo likifanya malaika wawe ndiyo kiima hususa cha kishazi hicho.) Barnes’ Notes on the New Testament (1974) chasema hivi: “Inafaa iwaziwe kwamba [Paulo], ambaye alikuwa amezoezwa katika ujuzi wa lugha ya Kiebrania, angelikuwa na fursa bora ya kujua muundo wake [katika kurejezea Zaburi 104:4] unaofaa kuliko sisi; na kiadili ni hakika, kwamba yeye angetumia kifungu hicho katika kutoa hoja kulingana na kilivyoeleweka kwa jumla na wale aliowaandikia—yaani, wale waliofahamu lugha na fasihi ya Kiebrania.”—Linganisha Ebr 1:14.

Japo malaika za Mungu wanaweza kuvaa umbo la kibinadamu na kuwatokea wanadamu, kiasili wao si wa kimwili au kimnofu, na basi hawaonekani. Wako hai kimatendo na wanaweza kutumikisha kani kubwa, na kwa hiyo maneno ru′ach na pneu′ma yanaeleza jinsi walivyo kwa njia inayofaa.

Waefeso 6:12 chasema juu ya Wakristo wanapigana mwelekea, “si juu ya damu na mwili, bali juu ya serikali, juu ya mamlaka, juu ya watawala wa ulimwengu wa giza hili, juu ya majeshi ya roho waovu katika mahali pa kimbingu.” Sehemu ya mwisho ya maandishi-matini hayo katika Kigiriki yasema hivi: “Kuelekea (mambo ya) kiroho [Kigr., pneu·ma·ti·ka′] ya uovu katika [mahali pa] kimbingu.” Tafsiri zilizo nyingi za kisasa zatambua kwamba rejezo hapa halihusu kitu ambacho si halisi, “uovu wa kiroho” (KJ), bali larejezea uovu unaoendeshwa na watu wa roho. Kwa hivyo, tuna tafsiri kama vile: “majeshi ya pepo wabaya katika ulimwengu wa roho” (UV), “pepo wabaya katika mahali pa kimbingu” (ZSB), “jeshi ovu la ulimwengu wa roho” (HNWW), “Pepo wa uovu walio angani” (Verbum ya Kiswahili).

Kani ya Utendaji ya Mungu; Roho Takatifu. Kwa sehemu kubwa matumizi mengi yenye kuonekana ya ru′ach na pneu′ma yanahusiana na roho ya Mungu, kani yake ya utendaji, roho yake takatifu.

Si mtu. Kabla ya karne ya nne W.K. fundisho la kwamba roho takatifu ni mtu na ni sehemu ya “Uungu” halikuwa imani rasmi ya kanisa. “Mababa” wa mapema wa kanisa hawakufundisha hivyo; Justin Martyr wa karne ya pili alifundisha kwamba roho takatifu ilikuwa ni ‘uvutano au utaratibu wa kuendesha mambo wa Mungu’; vilevile Hipolito hakusema roho takatifu ni mtu. Maandiko yenyewe yanaungana kuonyesha kwamba roho takatifu ya Mungu si mtu bali ni kani ya utendaji ya Mungu anayoitumia kutimiza kusudi lake na kutekeleza mapenzi yake.

Kwanza inafaa iangaliwe kwamba kwa kweli maneno “mbinguni, Baba, na Neno, na Roho Mtakatifu, na watatu hawa ni umoja” (UV) yanayopatikana katika tafsiri za zamani kidogo kwenye 1 Yohana 5:7 (pengine mst. 8) ni nyongeza bandia kwenye maandishi-matini ya awali. Kielezi-chini katika The Jerusalem Bible, ambayo ni tafsiri ya Katoliki, chasema kwamba maneno haya “hayamo katika yoyote kati ya zile [hati za] Kigiriki za mapema, au katika zile tafsiri za mapema, au katika hati zilizo bora zaidi za Vulg[ate] yenyewe.” A Textual Commentary on the Greek New Testament, cha Bruce Metzger (1975, kur. 716-718), chafuatisha kwa undani historia ya kifungu hicho bandia. Chasema kwamba kwa mara ya kwanza kifungu hicho chapatikana katika makala yenye kichwa Liber Apologeticus, ya karne ya nne, na kwamba chapatikana katika hati za Maandiko za Kilatini cha Kale na Vulgate, kuanzia karne ya sita. Kwa ujumla tafsiri za kisasa, za Kikatoliki na Kiprotestanti pia, hazikitii katika maandishi makuu ya msingi, kwa sababu ya kutambua asili yake.—HNWW, RS, NE, NAB.

Kutajwa kama mtu si uthibitisho kuwa ni mtu. Ni kweli kwamba Yesu alizungumza juu ya roho takatifu kuwa ni “msaidizi” na kuzungumzia msaidizi huyo kuwa ‘anafundisha,’ ‘anatoa ushahidi,’ ‘anatoa uthibitisho,’ ‘anaongoza,’ ‘anasema,’ ‘anasikia,’ na ‘anapokea.’ Kigiriki cha awali kinafanya hivyo, kikimwonyesha Yesu nyakati nyingine akitumia sarufi inayoonyesha huyo “msaidizi” (paraclete) kana kwamba ni mtu. (Linganisha Yoh 14:16, 17, 26; 15:26; 16:7-15.) Hata hivyo, ni kawaida katika Maandiko kwa kitu ambacho kwa kweli si mtu kuonyeshwa au kutajwa kama mtu. Hekima inatajwa kama mtu katika kitabu cha Methali (1:20-33; 8:1-36); na viwakilishi vya namna ya kike vinatumiwa kuihusu katika Kiebrania cha awali, kama ambavyo pia tafsiri nyingi za Kiingereza zinavyofanya. (KJ, RS, JP, AT) Hekima inatajwa pia kama mtu kwenye Mathayo 11:19 na Luka 7:35, ambapo inaonyeshwa ni kana kwamba ina “matendo” na “watoto” pia. Mtume Paulo alitaja dhambi na kifo kana kwamba ni mtu na pia fadhili zisizostahiliwa kana kwamba ni “wafalme.” (Ro 5:14, 17, 21; 6:12) Alizungumza juu ya dhambi kana kwamba ‘inachochewa,’ ‘inafanyiza tamaa,’ ‘inashawishi,’ na ‘kuua.’ (Ro 7:8-11) Hata hivyo ni wazi kwamba Paulo hakumaanisha dhambi ni mtu kihalisi.

Vivyo hivyo, maelezo ya masimulizi ya Yohana juu ya maneno ya Yesu kuhusiana na roho takatifu yanapasa kuchukuliwa kulingana na muktadha. Yesu alitaja roho takatifu kama mtu alipokuwa anazungumza juu ya roho takatifu kuwa “msaidizi” (ambalo katika Kigiriki ni jina la kiume pa·ra′kle·tos). Kwa hiyo, kwa kufaa Yohana anatumia maneno ya Yesu kurejezea sehemu hiyo ya roho kuwa “msaidizi” akitumia nomino za mtu wa kiume. Kwa upande mwingine, katika muktadha uo huo, pneu′ma la Kigiriki linapotumiwa, Yohana anatumia nomino isiyoonyesha jinsia katika kurejezea roho takatifu, pneu′ma lenyewe likiwa halionyeshi jinsia. Kwa hiyo, matumizi ya Yohana ya nomino ya mtu wa kiume kuhusiana na pa·ra′kle·tos ni kielelezo cha kufanya upatanisho wa sheria za kisarufi, wala si usemi wa kimafundisho.—Yoh 14:16, 17; 16:7, 8.

Haina kitambulisho cha kibinafsi. Kwa kuwa Mungu mwenyewe ni Roho na ni mtakatifu na kwa kuwa wana wake wote waaminifu wa kimalaika ni roho na ni watakatifu, ni wazi kwamba kama “roho takatifu” ingelikuwa ni mtu, ni jambo la akili kwamba katika Maandiko kungelikuwa njia fulani ya kutofautisha na kutambulisha mtu huyo wa roho na hizo ‘roho takatifu’ nyingine zote. Angalau, ingetazamiwa kwamba kibainishi dhahiri kingetumiwa pamoja nayo katika visa vyote ambavyo haiitwi “roho takatifu ya Mungu” au isipotofautishwa na usemi fulani kama huo. Angalau hilo lingeitofautisha kuwa ndiyo ILE Roho Takatifu. Lakini, kinyume ni kwamba katika visa vingi usemi “roho takatifu” unatokea katika Kigiriki cha awali bila kibainishi, hivyo kuonyesha si mtu.—Linganisha Mdo 6:3, 5; 7:55; 8:15, 17, 19; 9:17; 11:24; 13:9, 52; 19:2; Ro 9:1; 14:17; 15:13, 16, 19; 1Ko 12:3; Ebr 2:4; 6:4; 2Pe 1:21; Yuda 20, Int na tafsiri nyingine zenye maandishi ya awali pamoja na tafsiri ya neno kwa neno.

Jinsi ubatizo unavyofanywa katika “jina” lake. Kwenye Mathayo 28:19 kuna rejezo “jina la Baba na la Mwana na la roho takatifu.” “Jina” laweza kumaanisha kitu kingine tofauti na jina la kibinafsi. Katika Kiingereza, wanaposema, “katika jina la sheria,” hairejezei mtu fulani. Matumizi ya “jina” katika usemi huo wamaanisha ‘mambo ambayo sheria inawakilisha au mamlaka ya sheria.’ Pia neno la Kigiriki linalotafsiriwa “jina” (o′no·ma) laweza kuwa na maana hiyo. Kwa hivyo, ingawa tafsiri fulani (KJ, AS) hufuata kihalisi maandishi-matini ya Kigiriki kwenye Mathayo 10:41 na kusema kwamba yule “anayempokea nabii katika jina la nabii, atapokea thawabu ya nabii; na yeye anayempokea mtu mwadilifu katika jina la mtu mwadilifu, atapokea thawabu ya mtu mwadilifu,” tafsiri za kisasa zaidi husema, ‘anayempokea nabii kwa sababu ni nabii’ na ‘anayempokea mtu mwadilifu kwa sababu ni mwadilifu,’ au kitu kama hicho. (UV, ZSB, HNWW, NW) Kwa hiyo, Word Pictures in the New Testament cha Robertson (1930, Buku la 1, ukur. 245) chasema hivi kuhusu Mathayo 28:19: “Matumizi ya jina (onoma) hapa ni ya kawaida katika Septuajinti na yale mafunjo ili kuwakilisha uweza au mamlaka.” Kwa hiyo ubatizo ‘katika jina la roho takatifu’ unadokeza kutambua chanzo cha roho hiyo ni Mungu na kuwa inatimiza kazi yake kulingana na mapenzi ya kimungu.

Uthibitisho mwingine kuwa kiasili hiyo si mtu. Uthibitisho zaidi unaopinga wazo la roho takatifu kuwa ni mtu ni matumizi ya kuihusianisha na vitu vingine visivyo na utu, kama vile maji na moto (Mt 3:11; Mk 1:8); na inasemwa kuwa Wakristo wanabatizwa “kwa roho takatifu.” (Mdo 1:5; 11:16) Watu wanasihiwa ‘wajazwe na roho’ badala ya divai. (Efe 5:18) Kwa hiyo, pia inasemekana watu ‘wanajazwa’ kwayo pamoja na sifa nyingine kama hekima na imani (Mdo 6:3, 5; 11:24) au shangwe (Mdo 13:52); na roho takatifu imeingizwa, au kupachikwa, pamoja na sifa kadhaa kama hizo kwenye 2 Wakorintho 6:6. Haielekei semi hizo zingetolewa iwapo roho takatifu ingelikuwa ni mtu wa kimungu. Kwa habari ya roho ‘kutoa ushahidi’ (Mdo 5:32; 20:23), inafaa iangaliwe kwamba jambo hilo hilo linasemwa kuhusu maji na damu kwenye 1 Yohana 5:6-8. Ingawa maandiko fulani yanarejezea roho kuwa ‘ikitoa ushahidi,’ au ‘kusema’ mambo, maandishi mengine yanaonyesha wazi kwamba ilisema kupitia watu, kwa kuwa haina sauti yake ya kibinafsi. (Linganisha Ebr 3:7; 10:15-17; Zb 95:7; Yer 31:33, 34; Mdo 19:2-6; 21:4; 28:25.) Kwa hiyo inaweza kulinganishwa na mawimbi ya redio yanayoweza kuwasilisha ujumbe kutoka kwa mtu anayesema kwenye mikrofoni na kufanya sauti yake isikiwe na watu walio mbali, yaani, ‘akisema’ ujumbe huo kupitia kikuza sauti cha redio. Mungu, kupitia roho yake, hupitisha jumbe zake na kuwasilisha mapenzi yake kwenye akili na mioyo ya watumishi wake duniani, ambao, nao wanaweza kuufikisha ujumbe huo kwa wengine bado.

Ni tofauti na “uwezo.” Kwa hiyo, ru′ach na pneu′ma yanapotumiwa kuhusiana na roho takatifu ya Mungu, hurejezea kani (nguvu) ya utendaji isiyoonekana ya Mungu ambayo kupitia hiyo yeye hutimiza kusudi na mapenzi yake ya kimungu. Ni “takatifu” kwa sababu inatoka Kwake, chanzo chake si cha kidunia, nayo ikiwa ni “roho ya utakatifu” haina ufisadi wowote. (Ro 1:4) Hiyo si “uwezo” wa Yehova, kwa maana neno hili la Kiswahili linatafsiri kwa usahihi zaidi maneno mengine katika lugha za awali (Kieb., ko′ach; Kigr., dy′na·mis). Ru′ach na pneu′ma yanatumiwa kwa kukaribiana sana au hata kwa njia iliyo sambamba na maneno hayo yanayomaanisha “uwezo,” jambo ambalo linaonyesha kuwa kuna ukamatano kati ya hayo na bado yana tofauti iliyo dhahiri. (Mik 3:8; Zek 4:6; Lu 1:17, 35; Mdo 10:38) Kimsingi “uwezo” ni kuwa na uweza wa kutenda au kufanya mambo na unaweza kuwa usiotumika, bwete, au usiotenda ukiwa ndani ya mtu fulani au kitu fulani. Kwa upande mwingine, kihususa kani (“nguvu”) linaeleza nishati inayoelekezwa na kutumikishwa juu ya watu au vitu, na laweza kufafanuliwa kuwa “uvutano unaotokeza au unaoelekea kutokeza mtukuto, au badiliko katika mtukuto.” “Uwezo” waweza kufananishwa na nishati iliyowekwa akiba ndani ya betri, na hali kani lingeweza kulinganishwa na mkondo wa umeme unaotoka kwenye betri hiyo. Kwa hiyo, kani (“nguvu”) linawakilisha kwa usahihi zaidi maana ya maneno ya Kiebrania na Kigiriki yanayohusu roho ya Mungu, na hilo linathibitishwa kwa kuyachunguza Maandiko.

Matumizi Yake Katika Uumbaji. Yehova Mungu alitimiza uumbaji wa ulimwengu wote mzima wa kihalisi kupitia roho yake, au kani ya utendaji. Kuhusiana na Dunia-sayari ikiwa katika hatua zake za mapema za kufanyizwa, maandishi yanasema kwamba “Nguvu [kani] za utendaji [au “roho” (ru′ach)] za Mungu zilikuwa zikienda huku na huku juu ya uso wa maji.” (Mwa 1:2) Zaburi 33:6 chasema hivi: “Mbingu zilifanywa kwa neno la Yehova, nayo majeshi yake yote yalifanywa kwa roho ya kinywa chake.” Kama vile pumzi yenye nguvu, roho ya Mungu inaweza kutumwa ikatokeze uwezo hata ingawa hapana mgusano wa kimwili na kile kinachofanywa kitendo. (Linganisha Kut 15:8, 10.) Mahali ambapo msanii wa kibinadamu angetumia kani ya mikono na vidole vyake kutokeza vitu, Mungu hutumia roho yake. Kwa hivyo roho hiyo pia husemekana ni ‘mkono’ au “vidole” vya Mungu.—Linganisha Zb 8:3; 19:1; Mt 12:28 na Lu 11:20.

Sayansi ya kisasa husema mata ni nishati iliyo na mpangilio, kama mafungu-mafungu ya nishati, nayo yatambua kwamba “mata inaweza kubadilishwa kuwa nishati na nishati kuwa mata.” (The World Book Encyclopedia, 1987, Buku la 13, ukur. 246) Ukubwa wa ulimwengu wote mzima ambao mwanadamu kufikia sasa ameweza kuugundua kwa darubini zake unatoa wazo fulani dogo kuhusu chanzo kisichoweza kuisha cha nishati inayotoka kwa Yehova Mungu. Ni kama nabii alivyoandika: “Ni nani ambaye ameipima roho ya Yehova?”—Isa 40:12, 13, 25, 26.

Chanzo cha uhai wa viumbe vyenye vitendo, nguvu za uzazi. Si uumbaji usio na vitendo peke yake bali pia uumbaji wote wenye vitendo unawia kuwapo na uzima wake kwa uendeshaji mambo wa roho ya Yehova ambayo ilitokeza viumbe vilivyo hai vya awali na kupitia hivyo viumbe vyote vilivyo hai leo vimekuja kuishi. (Linganisha Ayu 33:4; ona sehemu ya makala hii chini ya “Pumzi; Pumzi ya Uhai; Kani ya Uhai.”) Yehova alitumia roho yake takatifu kuhuisha nguvu za uzazi za Abrahamu na Sara, na kwa hivyo ingeweza kusemwa kuwa Isaka ‘alizaliwa katika namna ya roho.’ (Gal 4:28, 29) Kupitia roho yake, Mungu pia aliuhamisha uhai wa Mwanaye kutoka mbinguni hadi duniani, akafanya mimba itungwe ndani ya tumbo la uzazi la bikira Myahudi wa kike, Maria.—Mt 1:18, 20; Lu 1:35.

Roho Yatumiwa kwa Niaba ya Watumishi wa Mungu. Uendeshaji-mambo mmoja ulio mkuu wa roho ya Mungu unahusisha uweza wake wa kuarifu, kuelimisha, kufunua mambo. Kwa hiyo Daudi angeweza kusali hivi: “Unifundishe kufanya mapenzi yako, kwa maana wewe ni Mungu wangu. Roho yako ni nzuri; na iniongoze katika nchi ya unyoofu.” (Zb 143:10) Hapo mapema zaidi, Yosefu alikuwa ametoa fasiri ya ndoto za Farao za kinabii, akiwezeshwa kufanya hivyo kwa msaada wa Mungu. Mtawala huyo Mmisri alitambua uendeshaji mambo wa roho ya Mungu ndani yake. (Mwa 41:16, 25-39) Uwezo huu wa kuelimisha wa roho unaonekana hasa katika unabii. Kama anavyoonyesha mtume, unabii haukutokana na fasiri ya kibinadamu kuhusu hali na matukio; haukuwa matokeo ya uweza fulani waliozaliwa nao manabii wa kueleza maana na umuhimu wake au kutabiri umbo la matukio yanayokuja. Badala yake, wanadamu hao ‘waliongozwa na roho takatifu’—walichukuliwa, wakaendeshwa, na kuongozwa na kani ya utendaji ya Mungu. (2Pe 1:20, 21; 2Sa 23:2; Zek 7:12; Lu 1:67; 2:25-35; Mdo 1:16; 28:25; ona PROPHECY; PROPHET.) Basi, pia, Maandiko yote yenye pumzi ‘yaliongozwa na roho ya Mungu,’ hiyo ni tafsiri ya the·o′pneu·stos la Kigiriki, linalomaanisha, kihalisi, “-puliziwa na Mungu.” (2Ti 3:16) Roho ilitenda katika njia mbalimbali katika kuwasiliana na wanadamu hao na kuwaongoza, katika visa vingine iliwafanya wapate maono au ndoto (Eze 37:1; Yoe 2:28, 29; Ufu 4:1, 2; 17:3; 21:10), lakini katika visa vyote ilitenda juu ya akili na mioyo yao ili kuwachochea na kuwaongoza kulingana na kusudi la Mungu.—Da 7:1; Mdo 16:9, 10; Ufu 1:10, 11; ona INSPIRATION.

Basi, si kwamba tu roho ya Mungu huleta ufunuo na uelewaji wa mapenzi ya Mungu bali pia huwapa watumishi wake nishati za kutimiza mambo kulingana na mapenzi hayo. Roho hiyo hutenda kama kani yenye kuendesha ambayo huwasukuma na kuwashurutisha, sawasawa na Marko anavyosema roho ‘ilimshurutisha’ Yesu aingie nyikani baada ya ubatizo wake. (Mk 1:12; linganisha Lu 4:1.) Inaweza kuwa kama “moto” ndani yao, ikiwafanya ‘wawake’ na kani hiyo (1Th 5:19; Mdo 18:25; Ro 12:11), katika maana moja ‘ikiwachemsha’ au kuwachangamsha wafanye kazi fulani. (Linganisha Ayu 32:8, 18-20; 2Ti 1:6, 7.) Wanapokea “nguvu za roho,” au “nguvu kupitia roho yake.” (Lu 2:27; Efe 3:16; linganisha Mik 3:8.) Hata hivyo, huo si msukumo fulani tu usiojulikana, usiofahamika, kwa maana akili na mioyo yao huathiriwa pia ili waweze kushirikiana kwa njia ya akili na kani ya utendaji waliyopewa. Kwa hiyo kuhusu wale waliokuwa wamepokea zawadi ya unabii katika kutaniko la Kikristo mtume angeweza kusema kwamba “zawadi za roho ya manabii zinapaswa kuelekezwa na manabii,” ili utaratibu mzuri uweze kudumishwa.—1Ko 14:31-33.

Uendeshaji wa mambo mbalimbali. Kama vile mkondo wa umeme unavyoweza kutumiwa kutimiza mambo mengi mbalimbali, ndivyo roho ya Mungu inavyotumiwa kuwapa watu utume na kuwawezesha wafanye mambo mengi mbalimbali. (Isa 48:16; 61:1-3) Ni kama vile Paulo alivyoandika kuhusu zawadi za kimuujiza katika siku zake: “Basi kuna zawadi za namna mbalimbali, lakini kuna roho ileile; na kuna huduma za namna mbalimbali, na bado kuna Bwana yuleyule; na kuna utendaji wa namna mbalimbali, na bado ni Mungu yuleyule anayefanya utendaji wote katika watu wote. Lakini kila mmoja hupewa ufunuo wa roho kwa kusudi lenye faida.”—1Ko 12:4-7.

Roho ina kani au nguvu ya kutoa sifa za kustahilisha mtu; inaweza kuwafanya watu wawe na sifa za kustahili kwa ajili ya kazi fulani au cheo fulani. Ijapokuwa huenda Bezaleli na Oholiabu walikuwa na ujuzi wa usanii kabla ya kuwekwa rasmi kuhusiana na kutengeneza vyombo vya lile hema na mavazi ya kikuhani, roho ya Mungu ‘iliwajaza hekima, uelewaji na ujuzi’ ili kwamba kazi hiyo iweze kufanywa katika njia iliyokusudiwa. Iliimarisha uweza wowote wa kiasili na ujuzi ambao tayari walikuwa wamejipatia, nayo iliwawezesha wafundishe wengine. (Kut 31:1-11; 35:30-35) Daudi alipewa ramani za ujenzi wa hekalu la baadaye kupitia uongozi wa roho, yaani, kupitia uendeshaji mambo wa roho ya Mungu, na hivyo kumwezesha Daudi afanye kazi kubwa ya matayarisho kwa ajili ya mradi huo.—1Nya 28:12.

Roho ya Mungu ilitenda juu ya Musa na ikapitia kwake ili atabiri na kufanya matendo ya kimuujiza, na vilevile aliongoze taifa hilo na kutenda akiwa hakimu walo, kwa njia hiyo akatangulia kuwa kivuli cha kufananisha fungu la wakati ujao la Kristo Yesu. (Isa 63:11-13; Mdo 3:20-23) Hata hivyo, Musa akiwa binadamu asiyekamilika aliliona daraka hilo kuwa zito, na Mungu ‘aliondoa sehemu ya roho iliyokuwa juu ya Musa na kuiweka juu ya wanaume wazee 70’ ili wamsaidie kubeba mzigo huo. (Hes 11:11-17, 24-30) Pia roho hiyo ilitenda juu ya Daudi tangu na baada ya kutiwa mafuta na Samweli, ikimwongoza na kumtayarisha awe mfalme wakati ujao.—1Sa 16:13.

Yoshua ‘alijaa roho ya hekima’ akiwa mrithi wa Musa. Lakini roho haikutokeza ndani yake uweza wa kutoa unabii na kufanya kazi za kimuujiza kwa kiwango ambacho iliathiri Musa. (Kum 34:9-12) Hata hivyo, ilimwezesha Yoshua aongoze Israeli katika shughuli za kijeshi ambazo zilileta ushindi juu ya Kanaani. Vivyo hivyo, roho ya Yehova ‘ilifunika’ wanadamu wengine, ‘ikawachochea’ kuwa wapiganaji kwa niaba ya watu wa Mungu, wapiganaji kama vile Othnieli, Gideoni, Yeftha, na Samsoni.—Amu 3:9, 10; 6:34; 11:29; 13:24, 25; 14:5, 6, 19; 15:14.

Roho ya Mungu iliwatia nishati wanadamu wazungumze ujumbe wake wa kweli kwa ujasiri na kwa moyo mkuu mbele za wapinzani, wakiwa wanahatarisha maisha zao.—Mik 3:8.

‘Kumiminwa’ kwayo juu ya watu wake ni uthibitisho wa kibali chake, nayo hutokeza baraka na huwafanikisha.—Eze 39:29; Isa 44:3, 4.

Kuhukumu na kutekeleza hukumu. Kupitia roho yake, Mungu hufanya hukumu juu ya wanadamu na mataifa; pia yeye hutimiza sheria zake za hukumu—akiadhibu au kuangamiza. (Isa 30:27, 28; 59:18, 19) Katika visa hivyo, kwa kufaa ru′ach laweza kutafsiriwa kuwa “mlipuko,” kama vile wakati Yehova anapozungumza juu ya kusababisha “mlipuko [ru′ach] wa dhoruba ulipuke” katika ghadhabu yake. (Eze 13:11, 13; linganisha Isa 25:4; 27:8.) Roho ya Mungu inaweza kufika kila mahali, ikitenda kwa ajili au dhidi ya wale wanaopewa uangalifu wake.—Zb 139:7-12.

Kwenye Ufunuo 1:4 “zile roho saba” za Mungu zinatajwa ni kama kwamba ziko mbele ya kiti chake cha enzi, na kisha jumbe saba zinatolewa, kila mmoja ukimalizia kwa onyo juu ya ‘kusikia yale ambayo roho inayaambia makutaniko.’ (Ufu 2:7, 11, 17, 29; 3:6, 13, 22) Jumbe hizo zina matamko ya hukumu yenye kupenya moyoni na ahadi za thawabu kwa ajili ya uaminifu. Mwana wa Mungu anaonyeshwa kuwa ana hizi “roho saba za Mungu” (Ufu 3:1); nazo zinatajwa kana kwamba ni “taa saba za moto” (Ufu 4:5), na pia kama macho saba ya mwana-kondoo anayechinjwa, “macho ambayo yanamaanisha roho saba za Mungu ambazo zimetumwa katika dunia nzima.” (Ufu 5:6) Kwa kuwa saba inatumiwa kuwa kiwakilishi cha ukamilifu katika maandishi mengine ya kinabii (ona NUMBER, NUMERAL), inaonekana kwamba hizi roho saba zafananisha uwezo kamili wa kimatendo wa kuona, kutambua, au kugundua wa Yesu Kristo aliyetukuzwa, Mwana-Kondoo wa Mungu, ambao unamwezesha kuikagua dunia yote.

Neno la Mungu ndio “upanga” wa roho (Efe 6:17), linafunua mtu alivyo kikweli, linafichua sifa au mitazamo ya moyo iliyofichika na kumfanya ama alainishe moyo wake upatane na mapenzi ya Mungu yanayoonyeshwa na Neno hilo au kuufanya moyo wake uwe mgumu katika uasi. (Linganisha Ebr 4:11-13; Isa 6:9, 10; 66:2, 5.) Kwa hiyo Neno la Mungu linatimiza sehemu muhimu katika kutabiri hukumu ya maangamizi, na kwa kuwa ni lazima neno au ujumbe wa Mungu utimizwe, utimizo wa neno hilo hutokeza kitendo kama kile cha moto juu ya nyasi na kama kile cha nyundo ya chuma katika kuvunja mwamba. (Yer 23:28, 29) Kristo Yesu, akiwa Msemaji mkuu wa Mungu, akiwa “Neno la Mungu,” hutangaza jumbe za kimungu za hukumu naye ana mamlaka ya kuagiza hukumu hizo zitekelezwe juu ya wale waliohukumiwa. Bila shaka hilo ndilo linalomaanishwa na marejezo juu ya yeye kuwamaliza maadui wa Mungu “kwa roho [kani inayotendesha] ya midomo yake.”—Linganisha 2Th 2:8; Isa 11:3, 4; Ufu 19:13-16, 21.

Roho ya Mungu hutenda kama “msaidizi” kwa ajili ya kutaniko. Kama alivyoahidi, Yesu alipopaa mbinguni alimwomba Baba yake roho takatifu, au kani ya utendaji ya Mungu, naye alipewa mamlaka ya kuitumia roho hiyo. Yeye ‘aliimimina’ juu ya wanafunzi wake waaminifu siku ya Pentekoste, na kuendelea kufanya hivyo baada ya hapo kwa ajili ya wale waliogeuka kwa Mungu kupitia Mwanaye. (Yoh 14:16, 17, 26; 15:26; 16:7; Mdo 1:4, 5; 2:1-4, 14-18, 32, 33, 38) Kama vile walivyokuwa wamebatizwa katika maji, sasa wao wote ‘walibatizwa katika mwili mmoja’ kwa roho hiyo moja, ni kana kwamba waliingizwa ndani yake. Hilo linafanana kidogo na jinsi ambavyo chuma kinavyoweza kuingizwa ndani ya eneo lenye sumaku na kwa njia hiyo kijazwe uvutano wa sumaku. (1Ko 12:12, 13; linganisha Mk 1:8; Mdo 1:5.) Ingawa roho ya Mungu ilikuwa imetenda kazi juu ya wanafunzi hapo mbele, kama inavyothibitishwa na uwezo wao wa kufukuza mashetani (linganisha Mt 12:28; Mk 3:14, 15), sasa ilitenda kazi juu yao katika njia iliyoimarika na iliyo pana na katika njia mpya ambazo hapo mbele hazikuwa zimeonekana.—Linganisha Yoh 7:39.

Akiwa ndiye Mfalme wa Kimesiya, Kristo Yesu ana “roho ya hekima na ya uelewaji, roho ya shauri na ya nguvu, roho ya ujuzi na ya kumwogopa Yehova.” (Isa 11:1, 2; 42:1-4; Mt 12:18-21) Kani hiyo ambayo ni kwa ajili ya uadilifu inadhihirishwa na matumizi yake ya kani ya utendaji ya Mungu, au roho, katika kuongoza kutaniko la Kikristo duniani, kupitia kuwekwa kwake rasmi na Mungu, Yesu akiwa ndiye Kichwa chalo, Mwenyeji, na Bwana. (Kol 1:18; Yuda 4) Kama “msaidizi,” sasa roho hiyo iliwapa uelewaji ulioongezeka wa mapenzi na kusudi la Mungu na kuwafunulia Neno la Mungu la kinabii. (1Ko 2:10-16; Kol 1:9, 10; Ebr 9:8-10) Walitiwa nishati ya kutumikia wakiwa mashahidi katika dunia yote (Lu 24:49; Mdo 1:8; Efe 3:5, 6); walipewa ‘zawadi za roho’ za kimuujiza, zikawawezesha kusema katika lugha za kigeni, kutoa unabii, kuponya, na kutenda shughuli nyingine ambazo zingewawezesha kutangaza habari njema na pia kuwa uthibitisho wana utume na tegemezo la kimungu.—Ro 15:18, 19; 1Ko 12:4-11; 14:1, 2, 12-16; linganisha Isa 59:21; ona GIFTS FROM GOD (Gifts of the Spirit).

Akiwa Mwangalizi wa kutaniko, Yesu alitumia roho katika njia ya kiusimamizi wa serikali—akaongoza katika uteuzi wa wanadamu kwa ajili ya utume mbalimbali wa pekee na kwa ajili ya utumishi wa usimamizi, ufundishaji, na ‘urekebishaji’ wa kutaniko. (Mdo 13:2-4; 20:28; Efe 4:11, 12) Aliwahamisha, na vilevile kuwazuia, akionyesha ni wapi walipaswa kukazia jitihada zao za kihuduma (Mdo 16:6-10; 20:22), na kuwafanya wawe wenye matokeo wakiwa waandikaji wa ‘barua za Kristo, zilizoandikwa kwa roho ya Mungu juu ya mabamba ya nyama, mioyo ya kibinadamu.’ (2Ko 3:2, 3; 1Th 1:5) Kama ilivyoahidiwa, roho ilichangamsha kumbukumbu zao, ikachochea nguvu zao za akili, na kuwapa ujasiri wa kutoa ushahidi mbele ya watawala.—Linganisha Mt 10:18-20; Yoh 14:26; Mdo 4:5-8, 13, 31; 6:8-10.

Kama “mawe yaliyo hai,” walikuwa wakifanyizwa kuwa hekalu la kiroho ambalo msingi wake ni Kristo, na ambalo kupitia hilo “dhabihu za kiroho” zingetolewa (1Pe 2:4-6; Ro 15:15, 16) na nyimbo za kiroho kuimbwa (Efe 5:18, 19) na ambamo Mungu angekaa kupitia roho. (1Ko 3:16; 6:19, 20; Efe 2:20-22; linganisha Hag 2:5.) Roho ya Mungu ni kani yenye kuunganisha iliyo na nguvu kubwa, na maadamu Wakristo hao waliiruhusu iwe na uhuru wa kutembea, iliwaunganisha kwa njia ya amani katika vifungo vya upendo na ujitoaji pamoja na Mungu, Mwanaye, na pamoja na mtu na mwenzake. (Efe 4:3-6; 1Yo 3:23, 24; 4:12, 13; linganisha 1Nya 12:18.) Zawadi ya roho haikuwatayarisha kwa ajili ya shughuli za aina ya kiufundi, kama ilivyofanya kwa Bezaleli na wengine ambao waliunda na kutengeneza miundo na vifaa halisi, bali iliwafanya wafae kwa ajili ya kazi za kiroho za kufundisha, kuongoza, kuchunga, na kushauri. Hekalu la kiroho ambalo wao walilifanyiza lilipaswa kupambwa kwa matunda yenye kupendeza ya roho ya Mungu, na lile tunda la “upendo, shangwe, amani, ustahimilivu, fadhili, wema, imani,” na sifa kama hizo, lilikuwa uthibitisho wa hakika kwamba roho ya Mungu ilikuwa ikitenda ndani yao na miongoni mwao pia. (Gal 5:22, 23; linganisha Lu 10:21; Ro 14:17.) Hilo ndilo lililokuwa jambo la msingi na lililo kuu lenye kutokeza utaratibu mzuri na uongozi wenye matokeo miongoni mwao. (Gal 5:24-26; 6:1; Mdo 6:1-7; linganisha Eze 36:26, 27.) Walijinyenyekeza chini ya “sheria ya ile roho,” ambayo ni kani yenye matokeo kwa ajili ya uadilifu unaofanya kazi ili kuzuia mazoea ya mwili uliorithi dhambi. (Ro 8:2; Gal 5:16-21; Yuda 19-21) Tumaini lao lilikuwa katika roho ya Mungu inayotenda kazi juu yao, wala si katika uweza wao au malezi ya kimwili.—1Ko 2:1-5; Efe 3:14-17; Flp 3:1-8.

Maswali yalipotokea, roho takatifu ilikuwa msaidizi wa kuwawezesha kufikia uamuzi fulani, kama vile katika lile suala la tohara, lililoamuliwa na baraza, au jopo, la mitume na wanaume wazee huko Yerusalemu. Petro alieleza juu ya kupewa roho kwa watu wasiotahiriwa wa mataifa; Paulo na Barnaba walisimulia uendeshaji mambo wa roho katika huduma yao miongoni mwa watu kama hao; na Yakobo, bila shaka kumbukumbu yake ya Maandiko ikiwa imesaidiwa na roho takatifu, akaelekeza uangalifu kwenye unabii ulioongozwa na roho wa Amosi ambao ulitabiri kwamba jina la Mungu lingeitwa juu ya watu wa mataifa. Kwa hivyo msukumo au mwelekezo wote wa roho takatifu ya Mungu ulielekeza upande ule mmoja, na kwa hiyo, kwa kutambua hilo, lilipokuwa likiandika barua ya kuwasilisha uamuzi wao, baraza au jopo hilo lilisema hivi: “Kwa maana roho takatifu na sisi wenyewe tumependelea tusiwaongezee ninyi mzigo zaidi, ila mambo haya ya lazima.”—Mdo 15:1-29.

Hutia mafuta, huzaa, hutoa ‘maisha ya kiroho.’’ Kama vile Mungu alivyokuwa amemtia Yesu mafuta kwa roho yake takatifu wakati wa ubatizo wa Yesu (Mk 1:10; Lu 3:22; 4:18; Mdo 10:38), ndivyo sasa alivyowatia mafuta wanafunzi wa Yesu. Utiwaji huo wa mafuta kwa roho ulikuwa ni “rehani” kwao ya urithi wa kimbingu ambao sasa walikuwa wameitiwa (2Ko 1:21, 22; 5:1, 5; Efe 1:13, 14), nao uliwatolea ushahidi kwamba walikuwa ‘wamezaliwa,’ au kutokezwa, na Mungu wawe wanawe wakiwa na ahadi ya uzima wa roho mbinguni. (Yoh 3:5-8; Ro 8:14-17, 23; Tit 3:5; Ebr 6:4, 5) Walisafishwa, wakatakaswa, na kutangazwa kuwa waadilifu “katika jina la Bwana wetu Yesu Kristo na kwa roho ya Mungu wetu,” roho ambayo kupitia hiyo Yesu alipewa sifa za kustahili kuandaa fidia ya dhabihu na kuwa kuhani mkuu wa Mungu.—1Ko 6:11; 2Th 2:13; Ebr 9:14; 1Pe 1:1, 2.

Kwa sababu ya wito na urithi huo wa kimbingu, wafuasi watiwa-mafuta wa Yesu walikuwa na maisha ya kiroho, japo bado waliishi wakiwa viumbe visivyokamilika, vya kimwili. Ni wazi hilo ndilo jambo ambalo mtume anarejezea anapotofautisha mababa wa kidunia na Yehova Mungu, “Baba wa maisha yetu ya kiroho [kihalisi, “Baba wa hizo roho”].” (Ebr 12:9; linganisha mstari 23.) Wakiwa warithi-washirika pamoja na Kristo, ambao kwa wakati wake watafufuliwa kutoka katika kifo wakiwa na mwili wa kiroho ulio na mfano wake wa kimbingu, wanapaswa kuishi duniani wakiwa “roho moja” katika muungano pamoja naye akiwa ndiye Kichwa chao, na wasiruhusu tamaa au mielekeo ya ukosefu wa adili ya mwili wao uwe kani inayowaongoza, jambo kama hilo pengine hata liwafanye wawe “mwili mmoja” na kahaba.—1Ko 6:15-18; 15:44-49; Ro 8:5-17.

Kupata na kuendelea kuwa na roho ya Mungu. Roho takatifu ni “zawadi ya bure” ya Mungu, anayowapa kwa furaha wale wanaoitafuta na kuiomba kwa moyo mweupe. (Mdo 2:38; Lu 11:9-13) Moyo unaofaa ndilo jambo kuu (Mdo 15:8), lakini ujuzi na kujipatanisha na matakwa ya Mungu ni mambo muhimu pia. (Linganisha Mdo 5:32; 19:2-6.) Baada ya kuipokea, Mkristo hapaswi ‘kuihuzunisha’ roho ya Mungu kwa kuipuuza (Efe 4:30; linganisha Isa 63:10), kwa kuchukua mwendo ulio kinyume na inavyoongoza, kukaza moyo wake juu ya miradi iliyo tofauti na ile ambayo hiyo inaelekezea na kushurutisha, kukataa Neno la Mungu lililoongozwa na roho na mashauri yalo na matumizi yake kibinafsi. (Mdo 7:51-53; 1Th 4:8; linganisha Isa 30:1, 2.) Kupitia unafiki mtu anaweza “kuidanganya” roho takatifu ambayo kupitia hiyo Kristo huelekeza kutaniko, na wale ‘wanaojaribu’ uwezo wake katika njia hiyo wanafuata mwendo wenye kuleta msiba. (Mdo 5:1-11; tofautisha Ro 9:1.) Upinzani na uasi wa kimakusudi dhidi ya udhihirisho ulio wazi wa roho ya Mungu waweza kumaanisha kukufuru roho hiyo, hiyo ikiwa ni dhambi isiyoweza kusameheka.—Mt 12:31, 32; Mk 3:29, 30; linganisha Ebr 10:26-31.

Pumzi; Pumzi ya Uhai; Kani ya Uhai. Masimulizi ya uumbaji wa mwanadamu yanasema kwamba Mungu alimfanyiza mwanadamu kutoka kwa mavumbi ya ardhi na “kupuliza [umbo mojawapo la neno na·phach′] katika mianzi ya pua yake pumzi [umbo mojawapo la neno nesha·mah′] ya uhai, naye mtu akawa nafsi [ne′phesh] hai. (Mwa 2:7; ona SOUL.) Ne′phesh laweza kutafsiriwa kihalisi kuwa “kipumuaji,” yaani, “kiumbe kinachopumua,” kiwe ni cha kibinadamu au mnyama. Kwa kweli, nesha·mah′ lilikuwa linamaanisha ‘kitu [au kiumbe] kinachopumua’ na kwa hivyo linatumiwa kuwa kisawe kamili cha ne′phesh, “nafsi.” (Linganisha Kum 20:16; Yos 10:39, 40; 11:11; 1Fa 15:29.) Maandishi kwenye Mwanzo 2:7 yanatumia nesha·mah′ katika kueleza tendo la Mungu kuufanya mwili wa Adamu uwe na uhai hivi kwamba mwanadamu huyo “akawa nafsi hai.” Hata hivyo, maandiko mengine yanaonyesha kwamba ilihusisha zaidi ya kupumua hewa tu, yaani, ilikuwa ni zaidi ya kuingiza hewa kwa mara ya kwanza ndani ya mapafu na kisha kuitoa nje. Kwa hivyo, kwenye Mwanzo 7:22, katika kueleza kuharibiwa kwa uhai wa kibinadamu na wa wanyama nje ya safina wakati wa lile Furiko, twasoma hivi: “Kila kitu ambacho ndani yake pumzi [umbo mojawapo la neno nesha·mah′] ya nguvu [au, “roho” (ru′ach)] za uhai ilikuwa ikitenda katika mianzi ya pua yake, yaani, vyote ambavyo vilikuwa katika nchi kavu, vikafa.” Kwa hiyo, nesha·mah′, “pumzi,” linahusiana au linakamatana moja kwa moja na ru′ach, ambalo hapa linaeleza juu ya roho, au kani ya uhai, inayotenda katika viumbe vyote vinavyoishi—nafsi za kibinadamu na za wanyama.

Ni kama ambavyo Theological Dictionary of the New Testament (Buku la 6, ukur. 336) kinavyosema: “Pumzi yaweza kuonekana kwenye msogeleo tu [kama vile katika msogeleo wa kifua au kupanuka kwa mianzi ya pua], na pia ni ishara, hali na kiwakilishi cha uhai, nayo inaonekana inafungamanishwa hasa na upumuaji.” Kwa hiyo, nesha·mah′, au “pumzi,” inatokezwa na ru′ach, au kani ya uhai, na pia ni njia kuu ya kuendeleza kani hiyo ya uhai katika viumbe vinavyoishi. Kwa kielelezo, inajulikana kutokana na uchunguzi wa kisayansi kwamba uhai umo katika kila seli moja moja ya zile seli trilioni mia moja za mwili na kwamba, ingawa maelfu ya mamilioni ya seli zinakufa kila dakika, uzalishaji wenye kuendelea wa seli mpya huendelea. Kani ya uhai inayotenda katika seli zote zilizo hai hutegemea oksijeni ambayo upumuaji huingiza ndani ya mwili, na oksijeni hiyo husafirishwa kwenye seli zote na kupitia mfumo wa damu. Bila oksijeni seli fulani huanza kufa baada ya dakika kadhaa, nyingine baada ya muda mrefu zaidi. Ingawa mtu anaweza kukaa bila kupumua kwa dakika chache na bado aishi, bila kani ya uhai katika seli zake anakufa isiwezekane kabisa auishwe na binadamu. Kwa wazi Maandiko ya Kiebrania, yaliyoongozwa na roho ya Mbuni na Muumbaji wa mwanadamu, hutumia ru′ach kuonyesha kani hii ya uhai ambayo ndiyo msingi kamili wa uhai, na nesha·mah′ kuwakilisha upumuaji unaoiendeleza.

Kwa sababu upumuaji unakamatana kabisa na uhai, nesha·mah′ na ru′ach hutumiwa kisambamba kwa njia iliyo wazi katika maandiko mbalimbali. Ayubu alieleza juu ya azimio lake la kuepuka kukosa uadilifu “pumzi [namna fulani ya neno nesha·mah′] yangu ikiwa bado ni nzima ndani yangu, na roho [weru′ach] ya Mungu imo ndani ya mianzi ya pua yangu.” (Ayu 27:3-5) Elihu alisema: “[Mungu] akijikusanyia kwake roho [namna fulani ya neno ru′ach] na pumzi [namna fulani ya neno nesha·mah′] ya mtu huyo, mwili wote utakata pumzi [yaani, “utatoa pumzi nje”] pamoja, na mtu wa udongo atarudi kwenye mavumbi.” (Ayu 34:14, 15) Vivyo hivyo, Zaburi 104:29 lasema juu ya viumbe vya dunia, vya kibinadamu na wanyama: “[Mungu] ukiiondoa roho yao, wanakata pumzi, na kurudi katika mavumbi yao.” Kwenye Isaya 42:5 Yehova anasemekana kuwa “Yeye anayeitandaza dunia na mazao yake, Yeye anayewapa pumzi watu walio juu yake, na roho wale wanaotembea ndani yake.” Pumzi (nesha·mah′) hutegemeza maisha zao; roho (ru′ach) hutia nishati na ndiyo kani ya uhai inayomwezesha mwanadamu awe kiumbe chenye vitendo, chenye kusonga, kutembea, kuwa na maisha ya kiutendaji. (Linganisha Mdo 17:28.) Yeye si kama sanamu zisizoweza kutenda za ubuni wa kibinadamu, ambazo hazina uhai, zisizopumua.—Zb 135:15, 17; Yer 10:14; 51:17; Hab 2:19.

Ingawa nyakati nyingine nesha·mah′ (pumzi) na ru′ach (roho; kani ya utendaji; kani ya uhai) hutumiwa kuleta maana iliyo sambamba, maneno hayo si kitu kimoja. Ni kweli, wakati mwingine “roho,” au ru′ach, huzungumziwa kana kwamba ndio upumuaji wenyewe (nesha·mah′), lakini yaelekea inazungumziwa hivyo kwa sababu tu upumuaji ndio uthibitisho mkuu wenye kuonekana wa kani ya uhai iliyo ndani ya mwili wa mtu.—Ayu 9:18; 19:17; 27:3.

Kwa hiyo kwenye Ezekieli 37:1-10 maono ya mfano ya bonde la mifupa mikavu yanasimuliwa, mifupa hiyo inaungana, inafunikwa na kano, nyama, na ngozi, lakini “kwa habari ya pumzi [weru′ach], hamkuwa na yoyote ndani yake.” Ezekieli aliambiwa atolee “upepo [ha·ru′ach],” unabii, aseme, “Ingia kutoka kwenye zile pepo [namna fulani ya neno ru′ach] nne, Ee upepo, na upulize juu ya watu hawa waliouawa, ili wawe hai.” Rejezo kwenye pepo nne laonyesha kwamba upepo ndio tafsiri inayofaa ya ru′ach katika kisa hiki. Hata hivyo, wakati “upepo” huo, ambao ni hewa inayotukuta-tukuta tu, ulipoingia katika mianzi ya wafu wa maono hayo, ukawa “pumzi,” ambayo pia ni hewa inayotukuta-tukuta. Kwa hiyo, pia, tafsiri ya ru′ach kuwa “pumzi” kwenye hatua hii ya masimulizi hayo (mst 10) ni yenye kufaa zaidi kuliko “roho” au “kani ya uhai.” Pia Ezekieli angeweza kuona miili hiyo ikianza kupumua, hata ingawa yeye hangeweza kuiona kani ya uhai, au roho, yenye kutia miili yao nishati. Kama mistari 11-14 inavyoonyesha, maono hayo yalifananisha uhuisho wa kiroho (si wa kimwili) wa watu wa Israeli ambao kwa muda fulani walikuwa katika hali ya kufa kiroho kwa sababu ya uhamisho wao Babiloni. Kwa kuwa tayari walikuwa hai kimwili na wenye kupumua, ni jambo la akili nzuri kutafsiri ru′ach kuwa “roho” katika mstari 14, ambapo Mungu anasema kwamba atatia ‘roho yake’ ndani ya watu wake ili wawe hai, kwa njia ya kiroho.

Maono kama hayo ya mfano yanatolewa kwenye Ufunuo sura ya 11. Picha inaonyeshwa ya ‘mashahidi wawili’ wanaouawa na ambao maiti zao zinaruhusiwa zilale barabarani kwa siku tatu na nusu. Kisha “roho [au pumzi, pneu′ma] ya uhai kutoka kwa Mungu ikaingia ndani yao, nao wakasimama kwa miguu yao.” (Ufu 11:1-11) Kwa mara nyingine maono hayo yanatumia uhalisi wa kimwili kufananisha uhuisho wa kiroho. Pia yanaonyesha kwamba pneu′ma la Kigiriki, kama vile ru′ach la Kiebrania, laweza kuwakilisha kani yenye kutoa uhai kutoka kwa Mungu ambayo hufanya nafsi ya kibinadamu au mtu kuwa mwenye mwamko. Ni kama ambavyo Yakobo 2:26 lisemavyo: “Mwili bila roho [pneu′ma·tos] umekufa.”—Int.

Kwa hiyo, Mungu alipomuumba mwanadamu katika Edeni na kupuliza ndani ya mianzi ya pua yake “pumzi [umbo mojawapo la neno nesha·mah′] ya uhai,” ni wazi kwamba, zaidi ya kuyajaza hewa mapafu ya mwanadamu huyo, Mungu alifanya kani ya uhai, au roho (ru′ach), izitie uhai seli zote katika mwili wa Adamu.—Mwa 2:7; linganisha Zb 104:30; Mdo 17:25.

Kani hii ya uhai hupitishwa kutoka kwa wazazi hadi kwa watoto kupitia utungaji mimba. Kwa kuwa Yehova ndiye aliyekuwa Chanzo cha awali cha kani hii ya uhai kwa ajili ya mwanadamu, na ndiye Mbuni wa utaratibu wa kuzaa, kwa kufaa Yeye ndiye anayetokeza uhai wa mtu, japo haukupokewa moja kwa moja ila kwa njia isiyo ya moja kwa moja kupitia wazazi wa mtu.—Linganisha Ayu 10:9-12; Zb 139:13-16; Mhu 11:5.

Kani ya uhai, au roho, haina utu. Kama ilivyoonyeshwa, Maandiko yanarejezea ru′ach, au kani ya uhai, kuwa imo ndani ya binadamu na wanyama pia. (Mwa 6:17; 7:15, 22) Mhubiri 3:18-22 laonyesha kwamba mwanadamu hufa katika njia ileile kama wanyama, kwa maana “wote wana roho [weru′ach] moja, hivi kwamba mwanadamu si bora kuliko mnyama,” yaani, kuhusiana na ile kani ya uhai inayofanana katika wote wawili. Kwa kuwa ndivyo ilivyo, ni wazi kwamba ile “roho,” au kani ya uhai (ru′ach), haina utu kama inavyotumiwa katika maana hiyo. Tutoe mfano, unaweza kuilinganisha na kani nyingine isiyoonekana, umeme, ambao waweza kutumiwa kuendesha mashine za aina mbalimbali—ufanye majiko yatokeze joto, viyoyozi vitokeze upepo, kompyuta zitoe majibu ya hesabu, televisheni zitokeze picha, maneno na sauti nyingine—hata hivyo mkondo huo wa umeme huwa hauchukui kamwe tabia za mashine ambazo unatenda kazi ndani yazo au kuziendesha.

Kwa hiyo, Zaburi 146:3, 4 inasema kwamba wakati “roho [umbo mojawapo la neno ru′ach] yake [mwanadamu] hutoka, naye hurudi kwenye udongo wake; siku hiyo mawazo yake hupotea.” Roho, au kani ya uhai, iliyokuwa ikitenda katika seli za mwili wa mwanadamu haiendelei kuwa na tabia zozote za seli hizo, kwa mfano zile seli za ubongo na sehemu ambayo zinatimiza katika utaratibu wa kufikiri. Ikiwa roho, au kani ya uhai (ru′ach; pneu′ma), ingekuwa na utu, basi ingemaanisha kwamba watoto wa wanawake fulani Waisraeli ambao walifufuliwa na manabii Eliya na Elisha walikuwa kwa kweli wanaishi mahali fulani wakiwa na fahamu katika kipindi walichokuwa wamekufa. Ingekuwa vivyo hivyo, kwa Lazaro, aliyefufuliwa siku nne hivi baada ya kifo chake. (1Fa 17:17-23; 2Fa 4:32-37; Yoh 11:38-44) Kama ingelikuwa hivyo, ni jambo la akili nzuri kwamba wangekumbuka maisha hayo yenye fahamu wakati wa kipindi hicho na baada ya kufufuliwa wangesimulia, waeleze juu yake. Hakuna chochote cha kuonyesha kwamba yeyote kati yao alifanya hivyo. Basi, utu wa mtu aliyekufa hauendelezwi katika kani ya uhai, au roho, inayokoma kufanya kazi katika seli za mwili za mtu aliyekufa.

Mhubiri 12:7 chasema kifo kinapotokea, mwili wa mtu huyo hurudi kwenye mavumbi, “nayo roho yenyewe humrudia Mungu wa kweli aliyeitoa.” Huyo mtu mwenyewe hakuwa kamwe mbinguni pamoja na Mungu; basi kile ‘kinachorudi’ kwa Mungu ni ile kani ya uhai iliyomwezesha mtu huyo aishi.

Kwa kuwa asili ya kani ya uhai, au roho, iliyo ndani ya mwanadamu (vilevile ndani ya uumbaji wa wanyama) haina utu, ni wazi kwamba taarifa ya Daudi kwenye Zaburi 31:5, iliyonukuliwa na Yesu wakati wa kufa kwake (Lu 23:46), “Ninaikabidhi roho yangu mikononi mwako,” ilimaanisha kwamba Mungu alikuwa anaombwa alinde, aitunze, kani ya uhai ya mtu huyo. (Linganisha Mdo 7:59.) Si lazima kuwe na usafirishaji wa kikweli na kihalisi wa kani fulani kutoka kwa sayari hii kwenda mbinguni mbele za uso wa Mungu. Kama vile harufu yenye manukato ya dhabihu za wanyama ilivyosemekana ‘inanuswa’ na Mungu (Mwa 8:20, 21), ilihali harufu hiyo bila shaka ilibaki ndani ya angahewa la dunia, ndivyo, pia Mungu angeweza ‘kukusanya,’ au angeweza kukubali ni kana kwamba amekabidhiwa, roho au kani ya uhai katika maana ya kitamathali, yaani, bila ya kuwa na usafirishaji wa kihalisi wa kani ya uhai kutoka duniani. (Ayu 34:14; Lu 23:46) Basi, ni wazi mtu kukabidhiana roho yake inamaanisha kwamba yeye anaweka tumaini lake katika Mungu amrudishie yeye mwenyewe wakati ujao kani hiyo ya uhai kupitia ufufuo.—Linganisha Hes 16:22; 27:16; Ayu 12:10; Zb 104:29, 30.

Mwelekeo wa Kiakili Wenye Kusukuma. Ru′ach na pneu′ma yote mawili hutumiwa kuonyesha ile kani inayomfanya mtu aonyeshe mtazamo fulani, mwelekeo, au hisia ya moyo au kuchukua hatua au mwendo fulani. Japo kani hiyo iliyo ndani ya mtu haionekani yenyewe, hutokeza athari zenye kuonekana. Matumizi haya ya maneno ya Kiebrania na Kigiriki yanayotafsiriwa kuwa “roho” na ambayo kimsingi yanahusiana na pumzi au hewa inayotukuta-tukuta yanaenda sambamba kwa kiwango kikubwa na semi za Kiswahili. Kwa hiyo, huwa tunasema mtu fulani ‘hana roho nzuri,’ au anatenda ‘kwa roho safi’ au ‘anakaza roho.’ Huwa tunasema ‘mtu hana roho,’ kumaanisha hana motisha ya kufanya jambo fulani. Kuhusiana na kikundi cha watu na ile kani inayowafanya watende, yawezekana tukasema ‘tumeingiwa na roho ya kufanya shughuli fulani.’ Twaweza kwa maneno ya kusitiri maana kurejeza juu ya ‘kuchafua hali ya hewa kwa semi zisizofaa’ au juu ya ‘upepo mpya ndani ya kizazi kipya.’ Kwa kusema hiyo tunarejezea kani hiyo isiyoonekana ambayo inasukuma watu watende, inayowafanya waseme na kutenda hivyo.

Vivyo hivyo, tunasoma juu ya “uchungu wa roho” wa Isaka na Rebeka kwa sababu ya ndoa ya Esau na wanawake Wahiti (Mwa 26:34, 35) na huzuni ya roho iliyomlemea Ahabu, ikamkosesha hamu ya chakula. (1Fa 21:5) “Roho ya wivu” inaweza kumsukuma mwanamume amtuhumu mke wake, hata kuleta mashtaka ya uzinzi dhidi yake.—Hes 5:14, 30.

Ile maana ya msingi ya kani inayoendesha na kutoa “msukumo” au “mwelekezo” kwa matendo na usemi wa mtu inaonekana pia katika rejezo kwamba Yoshua alikuwa “mwanamume ambaye ndani yake mna roho” (Hes 27:18), na Kalebu kuwa alidhihirisha “roho iliyo tofauti” na ile ya walio wengi kati ya Waisraeli ambao walikuwa wamevunjwa moyo na ripoti mbaya ya wapelelezi kumi. (Hes 14:24) Eliya alikuwa ni mwanamume mwenye msukumo na kani nyingi katika utumishi wake wenye bidii kwa Mungu, na Elisha aliomba sehemu maradufu ya roho ya Eliya akiwa mrithi wake. (2Fa 2:9, 15) Yohana Mbatizaji alidhihirisha msukumo huo huo wenye nguvu na bidii changamfu aliyokuwa ameonyesha Eliya, na matokeo yake yakawa ni Yohana kuwa na uvutano wenye nguvu nyingi kuwaelekea wasikilizaji wake; kwa hiyo ingeweza kusemwa alikwenda mbele “kwa roho na nguvu za Eliya.” (Lu 1:17) Tofauti na hilo, mali na hekima ya Sulemani zilimwathiri pakubwa na kumstaajabisha malkia wa Sheba hivi kwamba “haikubaki roho yoyote ndani ya malkia.” (1Fa 10:4, 5) Katika maana hiyo hiyo ya kimsingi roho ya mtu inaweza ‘kuchochewa’ au ‘kuamshwa’ (1Nya 5:26; Ezr 1:1, 5; Hag 1:14; linganisha Mhu 10:4), inaweza ‘kufadhaika’ au ‘kuudhika’ (Mwa 41:8; Da 2:1, 3; Mdo 17:16), inaweza ‘kutulizwa’ (Amu 8:3), inaweza ‘kutaabika,’ inaweza kufanywa ‘izimie’ (Ayu 7:11; Zb 142:2, 3; linganisha Yoh 11:33; 13:21), inaweza “kufufuka” au ‘kuburudishwa’ (Mwa 45:27, 28; Isa 57:15, 16; 1Ko 16:17, 18; 2Ko 7:13; linganisha 2Ko 2:13).

Moyo na roho. Mara nyingi moyo na roho hushikamanishwa, kuonyesha kuna uhusiano dhahiri. Kwa kuwa moyo wa kitamathali huonyeshwa kuwa una uwezo wa kufikiri na kuchochea, na kuwa unahusiana kwa ukaribu na hisia-moyo na shauku (ona HEART), bila shaka unatimiza sehemu kubwa katika usitawi wa roho (ule mwelekeo mkuu wa kiakili) ambao mtu huonyesha. Kutoka 35:21 kinaweka moyo na roho katika njia sambamba kwa kusema kwamba “kila mtu ambaye moyo wake ulimsukuma, . . . kila mtu ambaye roho yake ilimchochea,” alileta michango kwa ajili ya ujenzi wa lile hema. Kinyume na hilo, walipofahamu juu ya matendo yenye nguvu ya Yehova kwa niaba ya Israeli, ‘mioyo ya Wakanaani ilianza kuyeyuka wala roho yoyote haikuamka ndani yao,’ yaani, hakukuwa na hamu ya kuchukua hatua dhidi ya majeshi ya Israeli. (Yos 2:11; 5:1; linganisha Eze 21:7.) Pia yapo marejezo kuhusu ‘maumivu ya moyo na mvunjiko wa roho’ (Isa 65:14) au semi kama hizo. (Linganisha Zb 34:18; 143:4, 7; Met 15:13.) Bila shaka kwa sababu ya matokeo yenye nguvu ya kani yenye kutendesha juu ya akili, Paulo anaonya hivi: “Mnapaswa kufanywa upya katika nguvu zinazoendesha [umbo mojawapo la neno pneu′ma] akili yenu, na mnapaswa kuvaa utu mpya ulioumbwa kulingana na mapenzi ya Mungu katika uadilifu wa kweli na ushikamanifu.”—Efe 4:23, 24.

Umuhimu mkubwa wa mtu kudhibiti roho yake unakaziwa kwa nguvu. “Mtu asiyezuia roho yake ni kama jiji lililobomolewa, lisilo na ukuta.” (Met 25:28) Akiwa amechokozwa mtu anaweza kutenda kama mtu mpumbavu ambaye kwa kukosa subira “huiachilia roho yake yote,” lakini mwenye hekima “huituliza mpaka mwisho.” (Met 29:11; linganisha 14:29, 30.) Musa alijiruhusu achokozeke isivyofaa wakati pindi moja Waisraeli ‘walipoitia uchungu roho yake,’ naye kwa hasara yake “akaanza kusema kwa midomo yake bila kufikiri.” (Zb 106:32, 33) Basi, “asiye mwepesi wa hasira ni bora kuliko mwanamume mwenye nguvu, naye anayezuia roho yake ni bora kuliko mtu anayeteka jiji.” (Met 16:32) Unyenyekevu ni muhimu katika jambo hilo (Met 16:18, 19; Mhu 7:8, 9), na mtu “aliye na roho ya unyenyekevu atapata utukufu.” (Met 29:23) Ujuzi na utambuzi waweza kufanya mtu abaki akiwa na “roho ya utulivu,” akiwa anadhibiti ulimi wake. (Met 17:27; 15:4) Yehova ‘huzipima roho’ na huhukumu wale wanaokosa ‘kujilinda wenyewe kuhusiana na roho yao.’—Met 16:2; Mal 2:14-16.

Roho inayoonyeshwa na jamii ya watu. Kama ambavyo mtu mmoja mmoja anavyoweza kuonyesha roho fulani, vivyo hivyo kikundi au jamii ya watu yaweza kudhihirisha roho fulani, mwelekeo mkuu wa kiakili. (Gal 6:18; 1Th 5:23) Kutaniko la Kikristo lilipaswa kuwa na muungano katika roho, likidhihirisha roho ya Kichwa chao, Kristo Yesu.—2Ko 11:4; Flp 1:27; linganisha 2Ko 12:18; Flp 2:19-21.

Paulo anarejezea “roho ya ulimwengu” kwa kuitofautisha na roho ya Mungu. (1Ko 2:12) Ulimwengu ukiwa chini ya uongozi wa Adui ya Mungu (1Yo 5:19), unaonyesha roho ya kushughulikia tamaa za mwili wenye dhambi, zenye ubinafsi, zenye kuingiza uadui kumwelekea Mungu. (Efe 2:1-3; Yak 4:5) Kama vile Israeli wasio waaminifu, motisha ya ulimwengu ambayo si safi huchochea uasherati, ama wa kimwili au wa kiroho, pamoja na ibada ya sanamu.—Hos 4:12, 13; 5:4; Zek 13:2; linganisha 2Ko 7:1.