“Mtu Mwerevu Huzifikiria Njia Zake”

MTU mwerevu ni mwenye busara, mwenye akili, hufanya maamuzi yanayofaa, na ni mwenye ufahamu na hekima. Si mwenye hila wala mwenye kupanga njama. “Kila mtu aliye mwerevu atatenda kwa ujuzi,” yasema Methali 13:16. Naam, werevu au busara ni sifa nzuri.

Tunawezaje kuwa wenye busara maishani? Je, tunaonyesha sifa hiyo kwa njia ambayo tunawatendea wengine, jinsi tunavyotenda katika hali mbalimbali, na kupitia maamuzi tunayofanya? Watu werevu hupata thawabu gani? Wao huepuka maafa gani? Mfalme Sulemani wa Israeli la kale anajibu maswali hayo kwa njia inayofaa kama tunavyosoma kwenye Methali 14:12-25.a

Chagua Njia Yako kwa Hekima

Bila shaka, uwezo wa kutofautisha yaliyo sawa na yaliyo makosa unahitajiwa ili kufanya maamuzi ya hekima na kufanikiwa maishani. Hata hivyo, Biblia inaonya: “Kuna njia ambayo imenyooka mbele ya mwanadamu, lakini njia za kifo ndizo mwisho wake baadaye.” (Methali 14:12) Hivyo, tunahitaji kujua kutofautisha kati ya yale ambayo kwa kweli ni sawa na yale yanayoonekana tu kuwa sawa. Maneno “njia za kifo” yanaonyesha kwamba kuna njia nyingi kama hizo zenye kupotosha. Fikiria mambo fulani ambayo tunapaswa kuyajua na kuyaepuka.

Kwa kawaida, watu mashuhuri na matajiri ulimwenguni huonwa kuwa wenye kuheshimika. Huenda mafanikio yao ya kifedha na katika jamii yakafanya njia zao za kufanya mambo zionekane kuwa sawa. Lakini watu hao hutumia njia zipi kujipatia mali na umashuhuri? Je, sikuzote wao hutenda kwa unyoofu na kwa uadilifu? Kisha kuna wengine ambao huonyesha bidii nyingi kwa ajili ya imani yao ya kidini. Lakini je, unyoofu wao unathibitisha kwamba imani yao ni sawa?—Waroma 10:2, 3.

Pia njia inaweza kuonekana kuwa imenyooka kwa sababu ya kujidanganya. Ikiwa tunaamua mambo kwa msingi wa yale tunayoona kuwa sawa, basi tunategemea moyo ambao huongoza kwa njia ya hila. (Yeremia 17:9) Dhamiri isiyo na ujuzi na isiyozoezwa inaweza kufanya tufikiri kwamba ile njia ambayo si sawa ndiyo sawa. Ni nini basi kitakachotusaidia kuchagua njia inayofaa?

Ni lazima tujifunze kweli za Neno la Mungu kwa bidii na kwa undani ili tuweze kujipatia ‘nguvu za ufahamu ambazo zimezoezwa kutofautisha yaliyo sawa na yaliyo makosa pia.’ Isitoshe, tunapaswa kuzoeza nguvu hizo ‘kwa kuzitumia’ katika kufuata kanuni za Biblia. (Waebrania 5:14) Tunapaswa kuwa waangalifu tusiruhusu njia ambayo inaonekana tu kuwa sawa itukengeushe kutoka katika ‘barabara yenye nafasi ndogo inayoongoza kwenye uzima.’—Mathayo 7:13, 14.

‘Moyo Unapoweza Kuwa na Maumivu’

Je, tunaweza kuwa wenye furaha ikiwa hatuna amani ya akili? Je, kicheko na furaha hupunguza maumivu ya moyoni? Je, ni jambo la akili kujaribu kukabiliana na hali ya kushuka moyo kwa kutumia kileo na dawa za kulevya, au kwa kuishi maisha mapotovu? Jibu ni la. “Katika kicheko moyo unaweza kuwa na maumivu,” asema mfalme mwenye hekima.—Methali 14:13a.

Kicheko kinaweza kufunika maumivu, lakini hakiwezi kuyaondoa. Biblia inasema: “Kuna wakati uliowekwa wa kila kitu.” Naam, kuna “wakati wa kulia na wakati wa kucheka; wakati wa kuomboleza na wakati wa kurukaruka.” (Mhubiri 3:1, 4) Hali ya kushuka moyo ikiendelea, lazima tuchukue hatua kuishinda na kutafuta “mwongozo stadi” inapohitajika. (Methali 24:6)b Ingawa kicheko na kujifurahisha vina umuhimu fulani, umuhimu wake si mkubwa sana. Sulemani anaonya kuhusu kujifurahisha kwa njia zisizofaa na kujitumbuiza kupita kiasi anaposema: “Kushangilia huishia katika huzuni.”—Methali 14:13b.

Mtu Asiye na Imani na Mtu Mwema Huridhika Jinsi Gani?

Mfalme wa Israeli anaendelea kusema, “Asiye na imani moyoni ataridhika na matokeo ya njia zake mwenyewe, lakini mtu mwema ataridhika na matokeo ya shughuli zake.” (Methali 14:14) Mtu asiye na imani na mtu mwema huridhikaje na matokeo ya shughuli zake?

Mtu asiye na imani hajali kuhusu kumtolea Mungu hesabu. Kwa hiyo, kufanya yaliyo sawa machoni pa Yehova si jambo muhimu kwa mtu asiye na imani. (1 Petro 4:3-5) Mtu kama huyo ameridhika na matokeo ya maisha yake ya kufuatia vitu vya kimwili. (Zaburi 144:11-15a) Kwa upande mwingine, mtu mwema hupendezwa na mambo ya kiroho. Katika shughuli zake zote, yeye hufuata viwango vya uadilifu vya Mungu. Mtu kama huyo huridhika na matokeo ya shughuli zake kwa sababu Yehova ndiye Mungu wake, naye hupata furaha isiyo na kifani kwa kumtumikia Aliye Juu Zaidi.—Zaburi 144:15b.

‘Usiamini Kila Neno’

Akilinganisha njia za mtu asiye na uzoefu na za yule aliye na busara, Sulemani anasema: “Mtu asiye na uzoefu huamini kila neno, lakini mtu mwerevu huzifikiria hatua zake.” (Methali 14:15) Mtu mwerevu hadanganyiki kwa urahisi. Badala ya kuamini kila jambo analosikia au kuacha wengine wafikiri kwa niaba yake, yeye huzifikiria hatua zake kwa hekima. Yeye hukusanya habari zote zinazoweza kupatikana na kutenda kwa ujuzi.

Kwa mfano, fikiria swali hili: “Je, kuna Mungu?” Yaelekea mtu asiye na uzoefu atakubali maoni yanayopendwa na watu wengi au yale ambayo watu mashuhuri wanaamini. Lakini mtu mwerevu huchukua wakati wa kuchunguza mambo. Yeye hutafakari maandiko kama vile Waroma 1:20 na Waebrania 3:4. Kuhusu mambo ya kiroho, mtu mwerevu hakubali tu maoni ya viongozi wa dini. Yeye ‘hujaribu maneno yaliyoongozwa na roho ili kuona kama yanatokana na Mungu.’—1 Yohana 4:1.

Bila shaka, ni jambo la hekima kutii shauri la ‘kutoamini kila neno’! Wale waliopewa daraka la kuwashauri wengine katika kutaniko la Kikristo wanapaswa hasa kuzingatia jambo hilo. Anayetoa shauri anapaswa kupata habari zote kuhusu yaliyotendeka. Anapaswa kusikiliza kwa makini na kukusanya habari kutoka pande zote ili aweze kutoa shauri zuri lisiloegemea upande mmoja.—Methali 18:13; 29:20.

“Mtu Mwenye Uwezo wa Kufikiri Huchukiwa”

Akionyesha tofauti nyingine kati ya mtu mwenye hekima na mtu mpumbavu, mfalme wa Israeli anasema: “Mwenye hekima huogopa na kuepuka ubaya, lakini mjinga anakuwa na ghadhabu na mwenye kujitumaini. Yule anayekasirika upesi atatenda upumbavu, lakini mtu mwenye uwezo wa kufikiri huchukiwa.”—Methali 14:16, 17.

Mtu mwenye hekima huogopa matokeo ya mwenendo usiofaa. Kwa hiyo, yeye huwa mwangalifu na huthamini shauri lolote linalomsaidia aepuke ubaya. Mpumbavu hana woga huo. Kwa kujitumaini, yeye hupuuza kwa kiburi shauri la wengine. Kwa kuwa mtu huyo hukasirika upesi, yeye hutenda kipumbavu. Lakini kwa nini mtu mwenye uwezo wa kufikiri huchukiwa?

Usemi wa awali unaotafsiriwa “uwezo wa kufikiri” una maana mbili. Unapotumiwa kwa njia inayofaa, usemi huo unaweza kumaanisha utambuzi au werevu. (Methali 1:4; 2:11; 3:21) Lakini unapotumiwa katika njia isiyofaa, unaweza kumaanisha maoni maovu au mawazo mabaya sana.—Zaburi 37:7; Methali 12:2; 24:8.

Ikiwa usemi “mtu mwenye uwezo wa kufikiri” unamaanisha mtu anayepanga hila mbovu, ni rahisi kuelewa ni kwa nini mtu kama huyo huchukiwa. Hata hivyo, mtu mwenye utambuzi anaweza pia kuchukiwa na wale wasio na sifa hiyo. Kwa mfano, wale wanaotumia uwezo wao wa kufikiri na kuchagua ‘kutokuwa sehemu ya ulimwengu,’ huchukiwa na ulimwengu. (Yohana 15:19) Vijana Wakristo ambao hutumia uwezo wao wa kufikiri na kukataa kushawishiwa na vijana wenzao kufanya mambo yasiyofaa hudhihakiwa. Ukweli ni kwamba waabudu wa kweli huchukiwa na ulimwengu ambao unakaa katika nguvu za Shetani Ibilisi.—1 Yohana 5:19.

“Watu Wabaya Watainama”

Watu wenye busara au werevu ni tofauti na wasio na uzoefu katika njia nyingine. “Wasio na uzoefu hakika watarithi upumbavu, lakini werevu watavaa ujuzi kama vazi la kichwani.” (Methali 14:18) Kwa kukosa utambuzi, wale wasio na uzoefu huchagua kutenda kwa upumbavu, na hali yao inakuwa hivyo maishani. Kwa upande mwingine, ujuzi huwapamba watu werevu kama vile taji humpamba mfalme.

Mfalme mwenye hekima anasema: “Watu wabaya watainama mbele ya wema, nao watu waovu watainama katika malango ya mwadilifu.” (Methali 14:19) Yaani, hatimaye watu wema watawashinda waovu. Fikiria ongezeko na njia bora ya maisha ambayo watu wa Mungu wanafurahia leo. Kwa kuona baraka hizo zinazofurahiwa na watumishi wa Yehova, baadhi ya wapinzani watalazimika ‘kumwinamia’ mwanamke wa mfano wa mbinguni wa Yehova, anayewakilishwa na mabaki ya watiwa-mafuta duniani. Hata kama hawatambui jambo hilo leo, wakati wa Har–Magedoni wapinzani hao watalazimika kukiri kwamba sehemu ya duniani ya tengenezo la Mungu huwakilisha sehemu ya mbinguni ya tengenezo hilo.—Isaya 60:1, 14; Wagalatia 6:16; Ufunuo 16:14, 16.

‘Kuwaonyesha Kibali Wenye Kuteseka’

Akizungumza kuhusu hali ya mwanadamu, Sulemani anasema: “Maskini ni chukizo hata kwa mwenzake, lakini tajiri ana rafiki wengi.” (Methali 14:20) Hiyo ndiyo hali ya wanadamu wasio wakamilifu! Kwa kuwa wana ubinafsi, wao huwapendelea matajiri na kuwapuuza maskini. Tajiri ana marafiki wengi, lakini kama vile utajiri wake, marafiki hao hawadumu. Je, hatupaswi kuepuka kufanya urafiki kwa kutumia pesa au kwa kusifu-sifu watu?

Namna gani ikiwa baada ya kujichunguza kwa unyoofu tunagundua kwamba tunawapendelea matajiri na kuwadharau maskini? Ni lazima tutambue kwamba Biblia hushutumu tabia ya kuonyesha upendeleo. Inasema: “Anayemdharau mwenzake anatenda dhambi, lakini mwenye furaha ni yule anayewaonyesha kibali wenye kuteseka.”—Methali 14:21.

Tunapaswa kuwafikiria wale walio na matatizo. (Yakobo 1:27) Tunawezaje kufanya hivyo? Kwa kuwapa “riziki ya ulimwengu huu” ambayo inaweza kutia ndani pesa, chakula, makao, nguo, na kuwafikiria. (1 Yohana 3:17) Mwenye furaha ni yule anayewaonyesha watu hao kibali kwa kuwa “kuna furaha zaidi katika kutoa kuliko ilivyo katika kupokea.”—Matendo 20:35.

Hali ya Werevu na Wajinga Inakuwaje?

Ile kanuni “lolote lile analopanda mtu, atavuna hilo pia” inamhusu mtu mwerevu na mpumbavu pia. (Wagalatia 6:7) Mtu mwerevu hufanya mema, naye mpumbavu hutunga madhara. Mfalme mwenye hekima anauliza: “Je, wale wanaotunga madhara hawatatanga-tanga?” Jibu ni ndiyo; wao hupotoka. “Lakini kuna fadhili zenye upendo na ukweli kwa wale wanaotunga mema.” (Methali 14:22) Wale wanaotenda mema hufurahia fadhili kutoka kwa wengine na pia fadhili zenye upendo kutoka kwa Mungu.

Ili kuonyesha kwamba mtu mwenye bidii hufanikiwa, bali yule anayeongea sana bila kufanya kazi hafanikiwi, Sulemani anasema hivi: “Kwa kila kazi ngumu hutokea faida, lakini neno la midomo tu huelekea kuleta uhitaji.” (Methali 14:23) Bila shaka, kanuni hiyo inahusu utendaji wetu wa kiroho. Tunapohubiri kwa bidii, tunapata thawabu ya kuwajulisha wengine wengi kweli ya Neno la Mungu yenye kuokoa uhai. Tunapata shangwe na uradhi tunapofanya kwa uaminifu kazi yoyote ile katika utumishi wetu kwa Mungu na katika tengenezo lake.

Methali 14:24 inasema: “Taji la wenye hekima ni utajiri wao; upumbavu wa wajinga ni upumbavu.” Hilo linaweza kumaanisha kwamba hekima ambayo wenye hekima hujitahidi kupata ndio utajiri wao, nayo huwapamba. Kwa upande mwingine, mpumbavu huvuna upumbavu tu. Kulingana na kitabu kimoja cha kitaalamu, methali hiyo inaweza pia kumaanisha kwamba “utajiri ni pambo kwa wale wanaoutumia vizuri . . . [hali] wapumbavu huvuna upumbavu tu.” Vyovyote vile, hali ya mtu mwenye hekima huwa bora kuliko ya mpumbavu.

Mfalme wa Israeli anasema: “Shahidi wa kweli anazikomboa nafsi, lakini mdanganyifu anasema uwongo mtupu.” (Methali 14:25) Ingawa jambo hilo ni kweli kuhusiana na mambo ya kihukumu, fikiria jinsi linavyohusiana na utumishi wetu. Kazi ya kuhubiri Ufalme na kufanya wanafunzi hutia ndani kutoa ushahidi kuhusu kweli ya Neno la Mungu. Ushahidi huo huwakomboa watu wenye mioyo minyoofu kutoka katika dini za uwongo na huokoa uhai. Kwa kujiangalia daima na kuangalia kufundisha kwetu, tutajiokoa sisi wenyewe na wale wanaotusikiliza. (1 Timotheo 4:16) Tunapoendelea kufanya hivyo, na tuwe macho kutenda kwa werevu katika sehemu zote za maisha.

[Maelezo ya Chini]

[Picha katika ukurasa wa 18]

Ni lazima tujifunze kweli kwa bidii na kwa undani ili tuweze kutofautisha yaliyo sawa na yaliyo makosa

[Picha katika ukurasa wa 18]

Je, maisha ya kufuatia vitu vya kimwili yanaridhisha kweli?