เพชฌฆาตงูผู้กล้าหาญ
ลำตัวเล็กขนปุย พังพอนดูไม่น่าจะเป็นเพชฌฆาตงู. กระนั้น นักเขียนชื่อ อาร์. โอ. แพร์ส กล่าวว่า “บางทีศัตรูที่ร้ายกาจที่สุดของงู . . . คงจะเป็นพังพอน.” แพร์สกล่าวต่ออีกว่า “เพื่อนยากตัวน้อยนี้เต็มไปด้วยความกล้าหาญชนิดที่ไม่กลัวอะไรทั้งสิ้น ภายในร่างเล็ก ๆ ของมัน ยิ่งกว่าสัตว์ป่าอื่นใด . . . การที่มันโจมตีงูได้รับการกล่าวขวัญถึง.”
แต่สัตว์ที่กล้าหาญเป็นพิเศษนี้คืออะไรแน่? พังพอนเป็นสัตว์ที่อยู่ในตระกูลใหญ่ซึ่งอาศัยอยู่ตลอดทั่วแถบแอฟริกา เอเชีย และยุโรปตอนใต้. สัตว์เลี้ยงลูกด้วยนมนี้แบ่งเป็นหลายประเภทและมีมากกว่า 40 ตระกูล. ทั้งนี้มีขนาดต่างกันไปตั้งแต่พังพอนแคระ (Helogale parvula) ซึ่งมีขนาดยาว 30 ซ.ม. ไปจนถึงพังพอนกินปู (Herpestes urva) แห่งเอเชียตะวันออกเฉียงใต้. ซึ่งมีขนาดถึง 1.20 เมตร. ส่วนใหญ่มีขาสั้น หางยาวเป็นพุ่ม และลำตัวยาวปกคลุมไปด้วยขนที่หยาบหนา สีเทาไปจนถึงสีน้ำตาล. หูของมันมีขนาดเล็กและตามปกติจมูกจะแหลม.
บางชนิดชอบอยู่ตามลำพังหากินตอนกลางคืน. ชนิดอื่น ๆ ออกมาให้เห็นตอนกลางวันและค่อนข้างจะชอบอยู่รวมกันเป็นกลุ่ม อย่างเช่น เจ้าพังพอนสีเหลือง (Gynictis penicillata) ซึ่งจะอยู่รวมเป็นกลุ่มใหญ่ถึง 50 ตัว. บ้านของมันน่ะหรือ? ส่วนมากมันอยู่ตามรอยแตกของโขดหินหรือตามโพรงใต้ดิน. บางครั้ง มันก็ขุดหลุมอยู่เอง แต่บ่อยครั้งจะเข้าไปอาศัยอยู่ในรูหรือโพรงที่สัตว์อื่นทิ้งไว้. เป็นที่รู้กันว่าพวกมันถึงกับเข้าไปอาศัยอยู่ในจอมปลวกและในรังมดที่แมลงเหล่านั้นไม่ใช้.
แม้ว่าพังพอนดูท่าจะไม่เป็นพิษเป็นภัย แต่อย่าได้สำคัญผิดเช่นนั้น: มันเป็นนักล่าเหยื่อ—ฉับไว กล้าหาญและปราดเปรียว. อาหารของพังพอนบางชนิดรวมเอาพวกแมลง แมลงทับ หอย จิ้งจก กบ และปู รวมทั้งไข่และผลไม้ด้วย. เจ้าพังพอนฉลาดและมีเล่ห์เหลี่ยมแพรวพราว. อย่างเช่นพังพอนมีลาย (Mungos mun-go) กล่าวกันว่ามันจะแกล้งทำเป็นยืนด้วยสองขาหลังและแล้วก็ล้มตัวลงด้านข้าง. ทำไมหรือ? เพื่อล่อให้หนูตะเภาที่อยากรู้อยากเห็นเข้ามาใกล้—แล้วก็ถูกมันตะครุบ!
แต่ชื่อเสียงของมันฐานะเพชฌฆาตงู ทำให้พังพอนมีกิตติศัพท์เลื่องลือ.
พังพอนสู้กับงู
แต่สัตว์เล็ก ๆ นี้จะเอาชนะงูเห่าที่น่ากลัวในการต่อสู้ได้จริง ๆ ไหม? ลอเรนส์ วาน เดอร์ โพสท์ นักเขียนชาวแอฟริกาใต้ พรรณนาถึงลักษณะพิเศษของการปะทะกันระหว่างงูกับพังพอนในหนังสือของเขาชื่อ เดอะ ฮาร์ท ออฟ เดอ ฮันเตอร์: “ผมเคยเห็น [พังพอน] ขนาดจากหัวจรดหางไม่ยาวไปกว่า 33 ซ.ม. และอาจสูงแค่ 13 ซ.ม. ต่อสู้กับงูเห่ายาว 1.8 เมตร. หลังจากการหลอกล่อโจมตีด้วยปฏิภาณที่เฉียบแหลมหลายยกแล้ว ขณะที่งูเข้ากัดซ้ำพลาดไปเสี้ยวมิลลิเมตร เจ้าพังพอนก็พุ่งเข้าใส่ คว้าจับก้านคอด้านหลังของงูเห่าและกัดเข้าที่กระดูกสันหลังของงูอย่างรวดเร็ว.”
นับเป็นความมั่นใจและกล้าหาญอย่างยิ่งของเจ้าพังพอนน้อย ประกอบกับการหลบหลีกแบบสายฟ้าแลบของมันต่อการโจมตีของงู ที่ทำให้มันพิชิตศัตรูซึ่งอันตรายถึงตายได้.
เมื่องูกัด
แต่ทว่า พังพอนมีภูมิต้านทานอย่างใดต่อพิษของงูไหม? คงจะต้านได้ไม่หมด. แต่ต้องใช้พิษงูจำนวนมากจึงจะสังหารพังพอนได้. ผู้เชี่ยวชาญคนหนึ่งกล่าวว่า ที่จะฆ่าพังพอนได้ต้องใช้พิษถึงแปดเท่าของขนาดที่ใช้ฆ่ากระต่าย จึงจะฆ่าพังพอนได้. แทบจะไม่พบว่าพังพอนตายเพราะถูกงูกัด.
เป็นไปได้มากกว่าที่พังพอนจะตายจากการกินงูพิษ! ใช่แล้ว หลังฆ่าศัตรูตัวอันตรายของมัน ผู้ชนะก็จะกินเป็นอาหาร โดยเริ่มจากหัว. เดอะ อินเตอร์เนชันแนล ไวลด์ไลฟ์ เอ็นไซโคลพีเดีย กล่าวว่า “พบ [พังพอน] หลายตัวตาย และหลังจากผ่าตัดพิสูจน์พบว่าพวกมันกินงูซึ่งเขี้ยวแทงเข้าผนังกระเพาะอาหาร แล้วพิษจึงเข้าไปในกระแสเลือด.”
แม้ว่ามันฆ่างูเห่าตาย แต่พังพอนก็ไม่ค่อยจะประสบความสำเร็จในการสังหารงูไวเพอร์. สิ่งหนึ่งก็คือ มันไม่ได้สร้างภูมิต้านทานพิษของงูไวเพอร์. นอกจากนั้น ไวเพอร์ว่องไวกว่างูเห่าในการโจมตี.
เลี้ยงพังพอนดูเล่นหรือ?
กระนั้น อย่าเพิ่งสรุปว่าพังพอนเป็นสัตว์ที่ดุร้ายโดยกำเนิด. ตรงกันข้าม พังพอนบางชนิดเป็นสัตว์เลี้ยงที่น่ารักและชาญฉลาด! ในหนังสือ ซอส ฟอร์ เดอะ มองกูส นักประพันธ์บรูส คินลอค ได้พรรณนาอย่างน่าสนใจถึง ปิปา พังพอนมีลาย สัตว์เลี้ยงของเขา.a มันช่างซุกซน มีกลเม็ดและคึกคัก ปิปาเป็นแหล่งที่ให้ความสนุกเพลิดเพลินแก่ครอบครัวเสมอ. ลูกเล่นอย่างหนึ่ง—ซึ่งเป็นเรื่องธรรมดาสำหรับพังพอน—ทำให้ครอบครัวหัวเราะท้องคัดท้องแข็งเมื่อเห็นมันทำครั้งแรก. ผู้เขียนพรรณนาสิ่งที่เกิดขึ้นว่า:
‘เจ้าปิปาจับเปลือกหอยสีขาวกลม ๆ และเคลื่อนตัวจนกระทั่งมันเอาหลังมาอิงกับกล่องปิคนิคใบหนึ่งของเรา. มันใช้อุ้งเท้าหน้าจับเปลือกหอยไว้แน่นแล้วโยกตัวขึ้นลงและโยกหน้าโยกหลัง ตลอดเวลาก็แกว่งหอยด้วยอุ้งเท้าหน้าของมัน ทำเหมือนกับผู้ขว้างลูกเบสบอลล์เตรียมตัวที่จะขว้าง. ทันใดนั้นมันกระโดดตัวลอยขึ้นและเหวี่ยงเปลือกหอยกลับลอดระหว่างขาหลังของมันเพื่อจะให้กระทบกับกล่องปิคนิคด้วยเสียงดังเหมือนยิงปืน. ในที่สุดพวกเราก็เข้าใจ. ด้วยสัญชาตญาณแท้ ๆ ของมัน ปิปาพยายามจะทำให้เปลือกหอยแตกในอากัปกิริยาเดียวกับที่พังพอนจะใช้ในการทำให้ไข่แตก.’
ดังนั้น เจ้าเพื่อนขนปุยของเราจึงน่ารัก—และน่ากลัวไปด้วย. และแม้ว่าบทบาทบางโอกาสของมันฐานะเป็นผู้ฆ่างูอาจทำให้เรารู้สึกแขยงอยู่บ้าง มันก็ทำให้เราสนุกด้วยท่าอันตลกขบขันของมัน.
[เชิงอรรถ]
a คินลอคอ้างว่า “ตระกูลส่วนใหญ่ของพังพอนจะอยู่ตามลำพัง เป็นสัตว์ที่หากินกลางคืน จึงยังผลให้มันเป็นสัตว์เลี้ยงที่ไม่สู้ดีนัก.
[ที่มาของภาพหน้า 17]
Johannesburg Zoological Gardens