“ከየቋረጽኩም ተጸበዩኒ”

16. (ሀ) ምቕራብ መዓልቲ የሆዋ ንመን ኢዩ ምንጪ ሓጐስ ዝነበረ: ስለምንታይከ፧ (ለ) ነዞም ተረፍ እዚኣቶምከ እንታይ ዘለዓዕል ጻውዒት ኢዩ ዝቐረበሎም፧

¹⁶ ኣብ መንጎ እቶም መራሕትን መብዛሕትኦም ተቐማጦ ይሁዳን የሩሳሌምን መንፈሳዊ ምብዕዛዝ: ምጥርጣር: ኣምልኾ ጣኦት: ብልሽውና: ከምኡውን ፍቕረ-ንዋይ ገኒኑ እኳ እንተ ነበረ: ገለ እሙ⁠ናት ኣይሁድ ነቲ ናይ ጸፎንያስ ናይ መጠንቀቕታ ትንቢታት ከም ዝሰምዕዎ ፍሉጥ ኢዩ። በቲ መሳፍንትን ፈራዶን ካህናትን ይሁዳ ዝገብርዎ ዝነበሩ ዘስካሕክሕ ተግባራት ጕህዮም ኢዮም። እቲ ናይ ጸፎንያስ ኣዋጃት ነዞም እሙናት ሰባት እዚኣቶም ናይ ምጽንናዕ ምንጪ ኢዩ ነይሩ። ምምጻእ መዓልቲ የሆዋ ንዕኦም ጸበባ እተምጽኣሎም ዘይኰነትስ ናይ ሓጐስ ምንጪ ኢያ ነይራ: ምኽንያቱ ከምዚ ዝበለ ዘፈንፍን ተግባራት ደው እተብል ኢያ ነይራ። እዞም እሙናት ተረፍ እዚኣቶም ነቲ “እግዚኣብሄር ከምዚ ይብል አሎ: ኵላ ምድሪ ብሓዊ ቕንኣተይ ክትውሓጥሲ: ኵራይን ርሱን ቍጥዓይን ምእንቲ ኸፍስሰሎም: ነህዛብ ክእክቦም: ንመንግስታት ከኣ ክአኻኽቦም ፍርደይ እዩ እሞ: ስለዚ ኽሳዕ እታ ንዘመተ ዝለዐለላ መዓልቲ ተጸበዩኒ” ዝብል ናይ የሆዋ ዘለዓዕል ጻውዒት ኣቕሊቦምሉ ኢዮም።​—ጸፎንያስ 3:⁠8

17. ናይ ጸፎንያስ ናይ ፍርዲ መልእኽትታት መዓስን ብኸመይን ኢዩ ኣብ ልዕሊ ሃገራት ክፍጸም ዝጀመረ፧

¹⁷ እቶም ነቲ መጠንቀቕታ እቲ ዘቕለብሉ ሰባት ኣይተገረሙን። ብዙሓት ንፍጻሜ ትንቢት ጸፎንያስ ርእዮምዎ ኢዮም። ብ632 ቅ.ኣ.ዘ. ባቢሎናውያን: ሜዶናውያን: ከምኡውን ካብ ሰሜን ዝመጹ ጭፍራ: ምናልባት ሲዜያን: ብሓባር ኰይኖም ንነነዌ ኣጥፍኡዋ። ጸሓፍ ታሪኽ ዊል ዱራንት ከምዚ ኢሉ የዘንቱ:- “ኣብ ትሕቲ ናቦፖለጻር ዝነበረ ናይ ባቢሎናውያን ሰራዊት ምስቲ ኣብ ትሕቲ ሲያክሰረዝ ዝነበረ ናይ ሜዶን ሰራዊትን ካብ ኮከሰስ ዝመጸ ናይ ሲዜያን ጭፍራን ብምሕባር: ከምኡውን ብዘገርም ቅልጣፈን ምትዕጽጻፍን ነተን ናይ ሰሜን ከተማታት ሓዙወን። . . . ብሓንቲ ጽፍዒት ኣሶር ካብ ታሪኽ ተደምሰሰት።” እዚ ልክዕ ከምቲ ጸፎንያስ እተነበዮ ኢዩ ነይሩ።​—ጸፎንያስ 2:​13-​15

18. (ሀ) መለኮታዊ ፍርዲ ኣብ ልዕሊ የሩሳሌም ዝወረደ ብኸመይ ኢዩ: ስለምንታይከ፧ (ለ) እቲ ንሞኣብን ዓሞንን ዝምልከት ናይ ጸፎንያስ ትንቢት ብኸመይ ተፈጸመ፧

¹⁸ ብዙሓት ከየቋረጹ ንየሆዋ እተጸበዩ ኣይሁድ ኣብ ልዕሊ ይሁዳን የሩሳሌምን ፍርዱ ክወርድ ከሎ እውን ርእዮም ኢዮም። ንየሩሳሌም ኣመልኪቱ ጸፎንያስ “እታ ዓላዊትን ርኽስትን: እታ ገፋዒት ከተማ: ወይለኣ። ድምጺ ኣይትሰምዕን: ቅጽዓት ኣይትቕበልን: ኣብ እግዚኣብሄር ኣይትውከልን: ናብ ኣምላኻ ኣይትቐርብን” ብምባል ተነብዩ ነበረ። (ጸፎንያስ 3:​1, 2) የሩሳሌም እምንቲ ብዘይ ምዃና ክልተ ግዜ ብባቢሎናውያን ተኸቢባ ነበረት: ኣብ መወዳእታ ድማ ብ607 ቅ.ኣ.ዘ. ጠፍአት። (2 ዜና መዋእል 36:​5, 6, 11-​21) ብመሰረት እቲ ኣይሁዳዊ ጸሓፍ ታሪኽ ጆሰፉስ ዝገለጾ: ድሕሪ ምውዳቕ የሩሳሌም ኣብ መበል ሓሙሻይ ዓመት: ባቢሎናውያን ኣብ ልዕሊኦም ውግእ ብምኽፋት ንሞኣብን ዓሞንን ማረኽዎም። ከምቲ ብትንቢት እተነግረ ድማ ንሳቶም እውን ብተኸታታሊ ካብ ህላወ ኣቋረጹ።

19, 20. (ሀ) የሆዋ ነቶም ከየቋረጹ እተጸበይዎ ብኸመይ ኢዩ ዓስቦም ዝሃቦም፧ (ለ) እዚኸ ንዓና ዘገድሰና ስለምንታይ ኢዩ: ኣብዛ እትስዕብ ዓንቀጽከ እንታይ ኢና ክንርኢ፧

¹⁹ ናይዝን ናይ ካልእ ኣብ ትንቢት ጸፎንያስ ዘሎ ዝርዝራትን ፍጻሜ: ነቶም ከየቋረጹ ንየሆዋ ዝጽበዩ ዝነበሩ ኣይሁድን ኣይሁድ ዘይኰኑን ንእምነቶም ዘሐይል ተመኵሮ ኢዩ ነይሩ። ካብ መንጎ እቶም ካብቲ ኣብ ልዕሊ ይሁዳን የሩሳሌምን ዝወረደ ጥፍኣት ዝደሓኑ ሰባት ኤርምያስ: እቲ ኢትዮጲያዊ ዔብድ-ሜሌክ: ከምኡውን ስድራቤት ዮናዳብ ወዲ ሬካብ ኢዮም ነይሮም። (ኤርምያስ 35:​18, 19፣ 39:​11, 12, 16-18) እቶም ንየሆዋ ምጽባይ ዝቐጸሉ: ኣብ ምርኮ ዝነበሩ እሙናት ኣይሁድን ደቆምን ክፍሊ ናይቶም ብ537 ቅ.ኣ.ዘ. ካብ ባቢሎን ሓራ ዝወጹን ጽሩይ ኣምልኾ እንደገና ምእንቲ ከቝሙ ድማ ናብ ይሁዳ እተመልሱን ሕጉሳት ተረፍ ኰኑ።​—እዝራ 2:1፣ ጸፎንያስ 3:​14, 15, 20

 2. ኣብ መንጎ እቲ ብግዜ ጸፎንያስ ዝነበረን ሎሚ ድማ ኣብ ውሽጢ ህዝበ-ክርስትያን ዘሎ ኵነታት እንታይ ምምስሳል ኢዩ ዘሎ፧

² ሎሚ: ናይ የሆዋ ፍርዳዊ ውሳነ ካብቲ ኣብ ግዜ ጸፎንያስ ዝነበረ ብዝዓበየ ደረጃ ንህዝብታት ንጥፍኣት ምእካብ ኢዩ። (ጸፎንያስ 3:⁠8) እቶም ክርስትያን ኢና ዝብሉ ህዝብታት ብፍላይ ኣብ ቅድሚ ኣምላኽ ዝውቀሱ ኢዮም። ከምቲ የሩሳሌም ንየሆዋ እምንቲ ብዘይ ምዃና ከቢድ መቕጻዕቲ እተቐበለት: ህዝበ-ክርስትያን እውን ብዛዕባ እቲ ብዕሉግ መገድታታ ንኣምላኽ ጸብጻብ ክትህብ ይግብኣ ኢዩ። እቲ ኣብ ግዜ ጸፎንያስ ኣንጻር ይሁዳን የሩሳሌምን እተኣወጀ መለኮታዊ ፍርድታት ብዝዓበየ ኣብተን ናይ ህዝበ-ክርስትያን ኣብያተ-ክርስትያናትን ኣንቈራታትን ዝውዕል ኢዩ። በቲ መብዛሕትኡ ኣረማዊ መበቈል ዘለዎ ንኣምላኽ ዘየኽብር ሰረተ-እምነታት ገይሮም ነቲ ጽሩይ ኣምልኾ ከይተረፈ ኣርኪሶምዎ ኢዮም። ብሚልዮናት ዝቝጸሩ ጥዑያት ደቆም ኣብ ዘመናዊ መሰውኢ ናይ ውግእ ሰዊኦምዎም ኢዮም። ብተወሳኺ: ተቐማጦ ናይዛ ምሳልያዊት የሩሳሌም ነቲ ክርስትና ተባሂሉ ዝጽዋዕ ምስ ምቝጻር ከዋኽብቲ: ናይ ጥንቈላ ግብርታት: ከምኡውን ምስቲ ናይ በዓል ኣምልኾ ዘዘኻኽር ሕሱር ጾታዊ ርኽሰት ሓዋዊሶምዎ ኢዮም።​—ጸፎንያስ 1:​4, 5