Tshapita 8
Kakona k’Eta lo Nyoi Na?
1. Wembola akona wambola anto tena efula lo kene k’endana la wavo?
ONDO etshike kene katomba oma lo nyoi ka lakiye la ngandji we kieyaka. Nde olengolengo wayônga laye ndo okomwelo lee! Kema kolo dia ndjambola one: kakona kakomɛ onto etena kavonde na? Onde nde tetemalaka la sena lo dihole dimotshi? Onde akoka weko wa nyomonga nto l’ongenongeno lane la kete kame la wane wakavu?
2. Kakona kak’ete l’okongo wa nyoi kaki Adama na?
2 Dia kadimola lo weho a wembola wa ngaso, eko ohomba mbeya kene kakakome Adama lo nyoi kande. Etena kakandasale pekato, Nzambi akawote ate: “We [ayokalola] lu kete, ne dia uma loko mbakayosama. We eko ditshu, okone we ayukalula lu ditshu.” (Etatelu 3:19) Ohotokanyiya yema dia kene kalanga nembetshiya dikambo so. La ntondo ka Nzambi mbôtonga oma lo ditshu, Adama takinde. Nde kôsenaka. Woho ako wame mbele, l’okongo wa nde mvo, Adama akakalola otsha lo eongelo kene kaha la loseno.
3. (a) Ele nyoi na? (b) Ondaki 9:5, 10 atande dia kene k’endana la eongelo ka wane wambovo?
3 Lo hiembola, nyoi ele oshishelo wa loseno. Osoku mbɛ̂nya Bible l’Ondaki 9:5, 10. Lo ndjela la Bible de Liénart, tovɛsa tongo mbadiemaka onkone: “Mete, wane wasena mbeyaka dia wayovo, koko wavo haweye ndoko engo, ndo waya kema la difuto nto, ne dia lomba lakiwo lambohame. . . . Kene kahomba lonya laye ntsha la wolo aye, okisale; ne dia ndoko olimu, ndoko diewo, ndoko lomba, lo dihole dia wavo lene atayatshu.”
4. (a) Kakona kakomɛ tokanyi t’onto lo nyoi kande na? (b) Lande na kele akoka tshe wele l’onto komeka la kamba olimu awo lo nyoi kande na?
4 Dikambo so nembetshiyaka ate: wavo haweye ndoko dui ndo hawokoke sala ndoko dikambo. Tokanyi tawo tatovokaka kame lawo, oko wata Bible ate: “Tanyekamaki ana wa khumi ya dikanga, kuyanga le untu laheyi nyushimbela. Lumu landi latutumbaka, ku ndi atukalulaka lu kete. Ku lushi lako tukanyi tandi tatolanyemaka.” (Osambu 146:3, 4) Lo nyoi k’onto, nyuma kakinde, wolo ande wa kamba, wokimame oma l’ohengêlɔ, “atutumbaka.” Tɔ hônge nto. Omaloko, akoka wele l’onto wa mboka, wa mena, wa minanda, wa nona, wa ndeta ndo wa kamba olimu, wane wokimame oma lo akoka wa lo lomba watokomeka la kamba elimu awo. Lo ndjela kene kata Bible, wavo haweye ndoko dui kânga otoyi.
5. (a) Woho akona w’enya Bible dia lo nyoi, onto la nyama mbedima na? (b) Naa “lumu” lakimanyiya onto la nyama dia vo monga la loseno na?
5 Etena kavowo, anto kana nyama watokomaka lo woho ako wame wa eongelo kahambeya ndoko dui otoyi. Ohenda woho one washihodie Bible dia dikambo diako so ate: “Uku atuvokaka omotshi, mbatuvokaka ukina. Vo tshe weko la lumu wuhu otoi. Untu haleki nyama; ne dia tshe eko anyanya. Vo tshe watutshokaka lu dihuli diame. Vo tshe wakatungama uma lu ditshu, okone vo tshe watukalulaka lu ditshu.” (Ondaki 3:19, 20) “Lumu” lakimanyiya dia nyama monga la loseno leko woho ako wame la lone lasenya onto. Etena katomba “lumu” lako kana wolo wa kamba wahenama, onto la nyama watokalolaka lo ditshu oma lene akawatombe.
ANIMA MVOKAKA
6. Woho akona w’enya Bible one: wa nyama anima mbewo na?
6 Anto amotshi mbutaka one kene katshikitanya onto la nyama ele dikambo dia onto eko l’anima koko nyama kema lawo. Koko, Etatelu 1:20 la 30 mbutaka dia Nzambi akatonge “[anima wele la nyumu, “NW”]” dia monga la loseno l’ashi, ndo wa nyama weko la “[loseno oko anima, “NW”].” Lo tovɛsa tongo, Bible motshi kambaka olimu la eteketa ene “etongami” kana “lumu” lo dihole dia “anima,” koko l’afundelo wa l’ɛse ka dikatshi vo fundaka one: “anima” mbele tsheketa yatanema l’oteketa w’etatelo. L’atei wa tovɛsa ta lo Bible tateketa dia wa nyama oko “anima,” sho kokaka shila Walelo 31:28 (NW). Loko mbutamaka dia “anima otoyi lo kama tshanu, oyadi l’atei w’anto kana l’atei wa ngombe, wa ponda, ndo l’atei w’ekoko la mbudi.”
7. Woho akona walembetshiya Bible dia anima wa nyama la w’onto mvokaka na?
7 Lam’ele wa nyama anima mbewo, lo nyoi yawo, anima awo mvokaka. Bible mbutaka ate: “Anima tshe wasena wakavu, eelo, diango ne diaki lo ndjale.” (Enyelo 16:3, NW) Ko ahombaso mbuta dia anima w’onto na? Oko akatashile la mbeka lo tshapita yambototshindja l’okongo, Nzambi kôtonga onto la anima. Onto ele anima. Omaloko, lam’avo onto, anima ande mbavo. Mbala efula Bible menyaka mete ka dikambo so. Ndoko dihole otoyi diata Bible ate: anima havu kana hakoke mvo. Osambu 22:29 (NW) mbutaka ate: “La ntondo kakinde mbatokolamaka ete a wane tshe watoholɔka otsha lo ditshu, ndo ndoko otoyi layomba anima ande lo loseno pondjo.” Ezekiyele 18:4 la 20 (NW) nembetshiyaka dia: “Anima wa ntsha pekato—vo, mbayovo.” Ndo endaka we mbifola lo Jashua 10:28-39, kete w’ayena dia lo ahole esambele w’etondo teketamaka dia anima wakadiakema kana wakalanyema.
8. Woho akona weyaso one: Yeso Kristo, anima wa lonto akavu na?
8 Lo ndjela dui dimotshi di’omvutshi diateketa diaki Yeso Kristo, Bible mbutaka ate: “Nde akakimo anima ande polo ndo lo nyoi . . . ndo ndameme akɛ̂mbɛ anto efula pekato yakiwo.” (Isaya 53:12, NW) Olakanyelo w’otshungɔ menyaka dia anima otoyi (Adama) mbakatshe pekato, ko dia tshungola anto tshe, akahombama anima wedimi (onto) namboma oko olambo. Oma lo ‘kimo anima ande polo ndo lo nyoi,’ Kristo akafute oshinga w’otshungwelo. Yeso, anima wa lonto akavu.
9. Eteketa ene: ‘lumu loameme mbatokaloka le Nzambi lakawoshalo’ alembetshiyawo na?
9 Oko akatashile la mena, “lumu” tshikitana l’anima. Lumu ele wolo aso wa kamba. Wolo ako wa kamba mbasenya oseka tɔtshɔngu ta lo demba di’onto kana dia nyama tshe. Wolo ako mombamaka kana keketshamaka oma l’ohengɛlɔ. Ko kakona kalanga nembetshiya Bible lam’atama loko one: lo nyoi k’onto, “ditshu diatukalulaka lu kete . . . la lumu latukalulaka le Unyashungu lakawushalo” na? (Undaki 12:7) Lo mete, kam’avo onto, wolo ande wa kamba atotombaka okoke okoke oma lo tɔtshɔngu ta demba ko l’okongo diko demba diatomɛka la ponda. Koko, dui so halembetshiya one wolo aso wa kamba atotombaka oma lo demba ko tenyanya olongolongo dia tsho polo le Nzambi. Koko, dui so nembetshiyaka ate: lumu latokalolaka le Nzambi lo woho w’one le one lambovo, dikongelo dia nde nyomosena nto kimame l’anya waki Nzambi kana lo lolango lakinde. Paka oma lo wolo ande kokuki lumu kana wolo wa kamba kaloyama le lakavu dia nde monga nto la loseno.—Osambu 104:29, 30.
LAZARO—PAMI KAKAVU YEDIKO YA NSHI NYEI
10. Kânga mbakavu Lazaro, Yeso akandate dia eongelo kakinde na?
10 Kene kakakome Lazaro, lakavu yediko ya nshi nyei, tokimanyiyaka dia sho mbeya eongelo ka wavo. Yeso akate ambeki ande ate: “Ongenyi asu Lazaro ambetama lu djo. Dimi lambutsho keli ntuwemuli uma lu djo.” Ko ambeki ande wakôkadimola voate: “Khumadiondjo, naka ndi oso ambetama lu djo, keti nde ayokono.” Ko Yeso akâhunulɛ ate: “Lazaro akavwi.” Lande na kakataka Yeso dia Lazaro lo djo mbênde ko tete le nde akashile la mvo mete na? Tênde dikambo so.
11. Yeso akandasale lo dikambo dia diɛwɔ dia Lazaro?
11 Lam’akasukana Yeso suke la ngelo kakadjaseka Lazaro, nde akahomana la Mata kadiyende la Lazaro. Yema tshitshe l’okongo, lemba la woke lakôyele otsha lo waembo lene akakundema Lazaro. Aki wôko wakadihama la dive. Yeso akate ate: “Nyunya dive.” Oko waki Lazaro akashile la mvo yediko ya nshi nyei, Mata akâmi ata ate: “Khumadiondjo, udu aya sulu.” Koko wakanya dive, ko Yeso akawêlɛ la dui dia wolo ate: “Lazaro, tumba!” Ko osoku mbakasalema! Nde akatombe, ɔmbami l’ahondo wa diombo. Yeso akawatɛ ate: “Nyuwombole, [nyôkimo, NW] atshu.”—Joani 11:11-44.
12, 13. (a) Oshikikelo akona wele laso w’enya dia lo nyoi kakinde, Lazaro kombeya ndoko dikambo na? (b) Lande na kakate Yeso ate: Lazaro lo djɔ mbende koko lo wedi okina nde akavu mete na?
12 Ohotokokanyiya yema: ngande waki Lazaro nshi nyei y’etondo yakandavu sho na? Onde l’olongo mbakinde? Nde aki onto l’ololo. Koko nde kombuta kânga yema dia l’olongo mbakinde, dui diele mete, otondônga leko mbakinde tshike nde akadite. He kema, Lazaro akavu mete, oko akadite Yeso dia osoku mbakinde. Ko lande na kele Yeso akate ambeki ande la ntondo ate: Lazaro djɔ tsho mbakinde lo ndala na?
13 Eelo, Yeso akeyaka ate: Lazaro takinde la diewo kânga otoyi, ne dia Bible mbutaka ate: “Wavo haweyi nduku dikambu.” (Undaki 9:5) Kema wolo memula onto lele la loseno lahɔnga lo djɔ ya wolo. Omaloko, Yeso akatshu dia t’enya ate: oma l’ekimanyielo ka wolo waki Nzambi wakandakondja, Lazaro ongenyi ande akakoke mbolwama oma lo nyoi.
14. Kakona kahombaso ntsha kakiane lam’ele tambeya shoate: Kristo eko la wolo wa mbolola anto na?
14 Etena kahɔnga onto lo djɔ ya wolo, nde hôhɔ ndoko dikambo. Eko woho ako wame la wavo. Vo hawôke kandji kânga yema. Vo hawosene. Koko, lam’ayokoka etena kakashikike Nzambi, wavo wakatshungwama oma le Nzambi wayolwama dia monga nto la loseno. (Joani 5:28) Solo mete, ewo ka dikambo so tosokoyaka dia sho kombola kondja ololo wa Nzambi. Endaka sho ntsha ngaso, oyadi kânga sho pombaka mvo, Nzambi ayotôhɔ ndo ayotokaloya lo loseno.—1 Tesalonika 4:13, 14.
[Diombwɛlo di’osato wa lo lɛkɛ 76]
ADAMA—akatombe oma lo ditshu . . .akakalola lo ditshu
[Diombwɛlo di’osato wa lo lɛkɛ 78]
Woho akona waki eongelo kaki Lazaro la ntondo ka Yeso mbowôlola na?