Chapter 11
Go Tweng Ka go Dira Ditsala ka Internet?
Ke mokgwa ofe wa puisano o o o ratang?
□ Go tlotla lo lebane
□ Ka founo
□ Ka khomputara
Ke bomang ba o fitlhelang go le motlhofo go tlotla le bone?
□ Ba o tsenang sekolo le bone
□ Ba lelapa la gaeno
□ Badumedi ka wena
Ke kae kwa o kgonang go tlotla o gololesegile teng?
□ Kwa sekolong
□ Kwa gae
□ Kwa dipokanong tsa phuthego
LEBA karabo ya gago ya potso ya ntlha. A o tshwaile gore o rata go tlotla ka khomputara go na le go tlotla le motho lo lebane? Fa go le jalo, ga se wena fela. Basha ba le bantsi ba dirisa Internet go dira botsala le go bo tsweletsa. Lekgarebe le le bidiwang Elaine la re: “Kgang ya gore o ka kgona go ikgolaganya le batho lefatshe ka bophara—batho ba o neng o se kitla o tsamaya o kopana le bone—e a kgatlha.” Tammy wa dingwaga di le 19, o umaka sengwe gape se se kgatlhang. A re: “O ka kgona go laola tsela e batho ba go lebang ka yone. Fa o tlotla le mongwe lo lebane, mme a sa go rate, ga go sepe se o ka se dirang ka gone.”
Jaanong leba tsela e o arabileng potso ya bobedi le ya boraro ka yone. O se ka wa gakgamala fa o fitlhela go le motlhofo go tlotla le ba o tsenang sekolo le bone go na le go tlotla le Bakeresete ka wena kwa dipokanong. Jasmine wa dingwaga di le 18 a re: “Gantsi kwa sekolong go motlhofo go kopana le batho ba ba lebanang le dilo tse le wena o lebanang le tsone. Mme o ikutlwa o gololesegile fa o na le bone.”
Dintlha tsotlhe tse di fa godimo di bontsha gore gantsi batho ba o ka ratang go tlotla le bone ka Internet ke ba o tsenang sekolo le bone. Tammy le ene o ne a tlotla ka Internet le ba a tsenang sekolo le bone. A re: “Bana botlhe ba ke tsenang sekolo le bone ba ne ba rata go tlotla ka Internet mme ke ne ke sa batle go salela kwa morago.”a Natalie wa dingwaga di le 20 o ile a itirela lefelo mo Internet gore a kgone go nna a tlotla le ditsala tsa gagwe. A re: “Tekenoloji e gatela pele. Go nna go na le ditsela tse disha tsa tlhaeletsano. Mme go tlotla ka Internet ke nngwe ya tsone, e bile ke a e rata.”
Go Sekaseka Dikotsi Tsa Teng
Ke boammaaruri gore mo bathong ba bangwe, go motlhofo go dira botsala ka Internet le go bo tsweletsa pele. Natalie a re: “Internet e dira gore o kgone go itshepa go feta kafa o neng o ka itshepa ka teng fa o tlotla le motho lo lebane.” Tammy o dumalana le seo. A re: “Fa o le ditlhong, go tlotla ka Internet go go naya tshono ya gore o rulaganye sentle se o batlang go se bua.”
Mme gone, go na le dikotsi tsa go tlotla le batho ka Internet e bile e tla bo e le boeleele go di itlhokomolosa. Go tshwantsha: A o ne o ka tsamaya o ithibile matlho mo lefelong le o itseng gore le kotsi? Fa e le gore o ne o se kitla o dira jalo, ke eng he fa o kailakaila mo Internet o sa tseye tsia dikotsi tsa gone?
Ela tlhoko dikotsi tsa go leka go dira botsala ka Internet. Elaine yo ka nako nngwe a neng a rata go tlotla ka Internet le batho ba a sa ba itseng a re: “Go motlhofo go kopana le batho ba ba boferefere.” O oketsa ka gore: “Ka dinako dingwe, ga go fete lobaka lo loleele motho a bo a setse a go botsa potso e e sokameng e e jaaka gore: ‘A o kile wa tlhakanela dikobo? A o a tle o dire tlhakanelodikobo e e dirwang ka molomo?’ Ba bangwe ba a tle ba batle gore lo tlotle ka tlhakanelodikobo mo Internet.”
Go tweng fa e le gore wena o itlotlela fela le tsala e e ikanyegang? Le gone foo o tshwanetse go nna kelotlhoko. Joan a re: “O ka fetsa nako e ntsi tota o ntse o tlotla le motho wa bong bo sele le fa wena o mo tsaya e le tsala fela. Fa o fetsa nako e ntsi o romelelana melaetsa le motho yoo, botsala jwa lona bo a gola mme metlotlo ya lona e ka sekamela mo dilong tsa marato.”
“Ba ba Fitlhang se ba Leng Sone”
Kgosi Dafide o ne a itse sentle botlhokwa jwa go tila go nna le ditsala tse di sa siamang. O ne a re: “Ga ke a nna le batho ba ba se nang boammaaruri; e bile ga ke tsene le ba ba fitlhang se ba leng sone.”—Pesalema 26:4.
Fa o ntse o le mo Internet a o kile wa kopana le mofuta wa batho ba Dafide a neng a bua ka bone? Batho ba o kopanang le bone mo Internet ba ‘fitlha se ba leng sone’ ka tsela efe? ✎
A gongwe le wena o ka tswa o fitlha se o leng sone fa o tlotla le motho ka Internet? Abigail yo o neng a tle a tlotle le bangwe ka Internet a re: “Ke ne ke tle ke simolole metlotlo le batho mme ke bo ke itira motho o sele gore ke kgone go tshwanela motlotlo oo.”
Mosetsana mongwe yo o bidiwang Leanne ene o ne a dirisa mokgwa o mongwe wa go tsietsa. A re: “Ke ne ke tle ke tlotle le mosimane mongwe wa phuthego e e gaufi le ya rona. Go ise go ye kae, ke fa re setse re tlotla ka dikgang tsa ‘marato.’ Ke ne ke tle ke fokotse bogolo jwa ditlhaka tsa khomputara fa batsadi ba me ba feta gore ba se ka ba bona se ke se dirang. Ga ke dumele gore ba ne ba akanya gore morwadiabone wa dingwaga tse 13 o ne a ka kwalelana maboko a lorato le mosimane wa dingwaga tse 14. Ba ne ba sa akanye le go akanya gore seo se ka direga.”
Go Nna o Sireletsegile
Ke boammaaruri gore, go na le maemo a mo go one go tlotla ka Internet go seng molato. Ka sekai, batho ba le bantsi—go akaretsa le bagolo—ba dirisa Internet go ikgolaganya le ditsala tsa bone. Fa e le gore le wena o dira jalo, a go na le sengwe se o ka se dirang go itshireletsa? Akanyetsa dintlha tse di latelang.
● Ela tlhoko gore o dirisa nako e kae mo Internet, mme o se letle gore e go tseele nako ya dilo tsa botlhokwa—go akaretsa le ya go robala. Mosha mongwe yo o bidiwang Brian a re: “Bana bangwe kwa sekolong ba re ba ne ba dirisa Internet go fitlha ka ura ya boraro mo mosong.”—Baefeso 5:15, 16.
● Tlotla fela le batho ba o ba itseng kgotsa ba o ka kgonang go tlhomamisa gore ke bomang. Gantsi batho ba ba se nang boitsholo ba dirisa Internet go tsietsa basha ba ba sa lemogeng maano a bone.—Baroma 16:18.
● Nna kelotlhoko fa o dira ditumalano tsa kgwebo. Nna kelotlhoko thata fa o ntsha tshedimosetso e e botlhokwa kaga gago. Fa o se kelotlhoko, o ka nna wa tsiediwa kgotsa wa diragalelwa ke sengwe se se maswe le go feta seo.—Mathaio 10:16.
● Fa o romelela ditsala tsa gago dinepe ipotse jaana, ‘A tota se ke se dirang se tshwanela motho yo o reng o direla Modimo?’—Tito 2:7, 8.
● Fela jaaka o ka dira fa o bua le motho lo lebane, fa motlotlo wa lona wa Internet o simolola go sekamela mo ‘dilong tse di sa tshwanelang,’ o kgaotse.—Baefeso 5:3, 4.
● Ka metlha, nna o ntshitse matlho dinameng fa o dirisa Internet. Fa o ‘fitlhela batsadi ba gago se o leng sone,’ go a bo go na le bothata. Mosha mongwe wa dingwaga tsa bolesome yo o bidiwang Kari a re: “Ga ke fitlhele mmè sepe. Ke mmontsha sengwe le sengwe se ke se dirang mo Internet.”—Bahebera 13:18.
“O ka Se Ikwatlhaele Go bo O ne Wa Leta!”
O batla ditsala. Ga go sepe se se phoso ka gone. Batho ba bopetswe gore ba itumelele botsala le ba bangwe. (Genesise 2:18) Ka jalo fa o ikutlwa o na le keletso ya go nna le ditsala, itse gore ke kafa o bopilweng ka teng! Ke fela gore o nne kelotlhoko gore o tlhopha dife.
Tlhomamisega gore o ka bona ditsala tse di molemolemo fa o di tlhopha go dumalana le melao ya Lefoko la Modimo. Mosetsana mongwe wa dingwaga di le 15 a re: “Ga go motlhofo go bona ditsala tse di ratang Jehofa le tse di go ratang. Mme fa kgabagare o di bona, o ka se ikwatlhaele go bo o ne wa leta!”
Mafoko a ka utlwisa motho botlhoko fela thata. Tshebo e ka tlhaba jaaka tšhaka. O ka thibela seo jang?
[Ntlha e e kwa tlase]
a Mo Kgaolong ya 17 go tla tlotlwa go ya pele ka kgang ya botsala jwa kwa sekolong.
DITEMANA TSA BOTLHOKWA
“Ga ke a nna le batho ba ba se nang boammaaruri; e bile ga ke tsene le ba ba fitlhang se ba leng sone.”—Pesalema 26:4.
KAKANTSHO
Go motlhofo go senya nako e ntsi o tlotla ka Internet! Ka jalo, ipeele nako e o tla e dirisang mo Internet mme o e kgomarele. Fa go tlhokega, dirisa alamo gore e go tsibose fa nako eo e fitlhile.
A O NE O ITSE GORE . . . ?
Motho yo o nang le maitlhomo a a sa siamang o tlhoka fela dintlha di se kae tse o ka mo nayang tsone ka Internet—tse di jaaka sefane sa gago, leina la sekolo se o tsenang kwa go sone le nomoro ya gago ya founo—gore a go latelele.
SE KE SE IKAELETSENG!
Nka rata go ipeela fela diura di le ka beke ke dirisa Internet, mme gore ke kgone go dira jalo ke tla ․․․․․
Fa ke iphitlhela ke tlotla ka Internet le motho yo ke sa mo itseng, ke tla ․․․․․
Se nka ratang go se botsa batsadi ba me ka kgang eno ke gore ․․․․․
O AKANYANG?
● Melemo le dikotsi tsa go tlotla ka Internet ke dife fa o di bapisa le go tlotla le motho o mo lebile?
● Ke eng fa go le motlhofo go itira se o seng sone fa o tlotla le motho ka Internet?
● O ka laola jang nako e o e fetsang o dirisa Internet?
● Internet e ka dirisiwa ka ditsela dife tse di molemo?
[Mafoko a a mo go tsebe 103]
“Ga ke tlotle ka Internet le batho ba ke sa ba itseng kgotsa ba ke neng ke se kitla ke tsalana le bone fa ke ne ke ba itse.’’—Joan
[Setshwantsho mo go tsebe 100, 101]
A o ne o ka tsamaya o ithibile matlho mo lefelong le o itseng gore le kotsi? Ka jalo, ke eng he fa o kailakaila mo Internet o sa tseye tsia dikotsi tsa gone?