‘Jehova Yet Bai i Winim Dispela Pait’
“Mi kam pait long yu long nem bilong [Jehova], em God i bosim ol ami bilong mipela Isrel. Em dispela God yu bin bikhet na tok bilas long en.”−1 SAMUEL 17:45.
1, 2. (a) Taim King Sol i bosim ami bilong Isrel, wanem hevi i painim ol? (b) Goliat i singaut long wanpela ami bilong Isrel i go pait long em na ol ami bilong Isrel i mekim wanem? Husat i kam sanap nau?
TUPELA bikpela lain ami i bung long ples daun bilong Ela klostu long Jerusalem long saut-wes na ol i laik pait. Wanpela ami em ami bilong Isrel. King Sol i bosim dispela ami na em i pret. Na narapela ami, em ami bilong ol Filistia, i gat wanpela strongpela man bilong pait i stap long en, em i draipela man tru, nem bilong em Goliat. Ating insait bilong nem Goliat i olsem “Narapela Kain.” Em i longpela klostu inap 3 mita na em i holim planti samting bilong pait. Goliat i bikmaus long ol Isrel na em i mekim ol tok bilas.−1 Samuel 17:1-11.
2 Husat bai pait long Goliat? “Ol Isrel i lukim Goliat na ol i pret nogut tru na ol i ranawe.” Tasol lukim−wanpela manki nating em i kam sanap! Nem bilong em Devit. Insait bilong nem bilong em i olsem “Ol i Laikim Em Tumas.” Jehova tu i laikim em tumas, long wanem em i no pret na em i givim bel long bihainim stretpela pasin. Samuel i makim pinis Devit bilong i stap king bilong Isrel long bihain na spirit bilong Jehova i wok strong long Devit.−1 Samuel 16:12, 13, 18-21; 17:24; Sam 11:7; 108:6.
3 Devit i harim Goliat i “tok bilas long ami bilong God i stap oltaim” na em i tok, em yet bai i go pait long dispela draipela man. Sol i orait long dispela samting na Devit i go bilong pait long Goliat. Em i no pasim klos pait o holim ol samting bilong pait, em Sol i laik givim long em. Nogat. Em i holim tasol stik wokabaut bilong em na katapel na 5-pela liklik raunpela ston. Tasol Goliat i holim spia em hevi bilong sap bilong en i olsem 7 kilogram samting, na klos pait bilong em ol i wokim long bras na hevi bilong klos pait i olsem 57 kilogram samting! Goliat i wokabaut i kam wantaim soldia i karim hap plang bilong em na em i “singautim ol god bilong en long bagarapim Devit.”−1 Samuel 17:12-44.
4 Devit i bekim wanem tok long em? Devit i singaut strong na em i tok: “Yu holim bainat na ol spia na yu kam pait long mi. Tasol mi kam pait long yu long nem bilong [Jehova], em God i bosim ol ami bilong mipela Isrel. Em dispela God yu bin bikhet na tok bilas long en. Harim. Nau long dispela de tasol bai [Jehova] i givim yu long han bilong mi. Na bai mi kilim yu na katim het bilong yu. Na bai mipela i kilim ol soldia bilong yupela Filistia na givim bodi bilong ol long ol pisin na ol wel abus. Taim mi mekim olsem, ol manmeri bilong olgeta kantri bai i save olsem, God bilong mipela Isrel, i God tru. Na olgeta man i stap hia bai i lukim olsem, [Jehova] i save kisim bek ol manmeri bilong en long strong bilong em yet. Em i no save wari long ol man i holim spia na bainat o nogat. [JEHOVA] YET BAI I WINIM DISPELA PAIT na em bai i givim yupela olgeta long han bilong mipela.”−1 Samuel 17:45-47.
5 Devit i no pret. Em i go tasol bilong pait long Goliat. Em i putim liklik ston long katapel na sutim i go long Goliat na ston i paitim Goliat na em i pundaun. Tru tumas, Jehova i helpim Devit, long wanem Devit i bilip tru long Jehova na em i no pret. Jehova i stiaim dispela liklik ston i go paitim draipela man stret long pes bilong em! Goliat i slip i stap long graun na Devit i raun i go klostu na pulim bainat bilong Goliat na katim nek bilong em na kilim em i dai. Ol Filistia i ranawe nabaut. Tru tumas, “JEHOVA YET I WINIM DISPELA PAIT”!−1 Samuel 17:47-51.
6 Dispela pait i bin kamap long taim bipo, inap olsem 3,000 yia bipo. Orait bilong wanem Jehova i putim stori bilong en long Baibel? Aposel Pol i kamapim as bilong dispela samting, em i tok: “Olgeta tok ol i bin raitim bipo, em ol i bin raitim bilong skulim yumi. Dispela tok i bilong strongim bel bilong yumi na mekim yumi sanap strong na bilip na wetim God i kisim yumi.” (Rom 15:4) Long nau planti gutpela wokboi bilong Jehova ol i karim hevi, long wanem ol birua, kain olsem Goliat, ol i sutim tok bilas long ol o mekim nogut tru long ol. Dispela pasin birua bai kamap strong moa yet, olsem na yumi olgeta i mas tingim tok promis bilong mekim gut bel bilong yumi, olsem: “JEHOVA YET BAI I WINIM DISPELA PAIT.”
Husat i Nambawan Bikpela?
7 Goliat i bikhet long God bilong Isrel. Na long taim bilong yumi, wanpela kain gavman i bin kamap i kain olsem Goliat. Dispela kain gavman i hatpela gavman. Ol i bikhet na ol i gat tok long Jehova i stap Nambawan Bikpela, na ol i laik mekim pretim ol wokboi bilong Jehova bambai ol i daun olgeta long Gavman, olsem lotu long en. Ol wokboi bilong God long olgeta kantri i mas tingim gut dispela bikpela tok i bin kamap. Bilong wanem ol i mas tingim gut? Long wanem, taim bilong “ol man bilong ol arapela lain,” em Baibel i tok profet long en, em i pinis long yia 1914, na nau taim bilong hevi i kamap, em taim bilong ‘ol man i pret na tingting planti.’ (Luk 21:24-26) Na Baibel i toktok long taim bilong “ol man bilong ol arapela lain,” na dispela taim i bin kirap long taim ol arapela lain i kirap long Krungutim Jerusalem bilong graun long yia 607 paslain long Krais, na dispela taim i stap inap 2,520 yia i go inap long yia 1914. Long dispela yia Jehova i putim Jisas i stap king long Jerusalem bilong heven.−Hibru 12:22, 28; Revelesen 11:15, 17.a
8 Bikpela senis tru i bin kamap long yia 1914. Paslain long dispela taim “ol man bilong ol arapela lain” i bin bosim graun na God i no katim wok bilong ol liklik, tasol nau ol i no inap mekim moa. God i putim pinis king em i makim na em i tok, “ol king” bilong graun long dispela taim ol i mas “pret long God” na daun long dispela nupela king. Tasol olsem wanem? Ol i bihainim dispela tok? Nogat! Ol i “bung na tok nogut long God na long dispela man em i makim pinis,” em Jisas. Ol i laik kisim biknem na bikpela namba bilong ol yet, olsem na long taim bilong Bikpela Pait bilong 1914-1918 ol i “mekim pasin bilong bikhet.” (Sam 2:1-6, 10-12) Inap long nau ol man i resis long bosim graun. Lain bilong Seten i wok yet long kamapim sampela strongpela man bilong gavman kain olsem ol lain bilong Goliat, em ol Refaim. Ol dispela strongpela gavman i bikhet long Jehova na tok bilas long em, na ol i mekim nogut long ol witnes bilong em bambai ol witnes i daun olgeta long ol. Tasol olsem long bipo, long nau tu, Jehova yet bai i winim dispela pait.−2 Samuel 21:15-22.
Sol i Makim Husat long Nau?
9 King Sol i makim husat long nau? Paslain long taim Devit i kilim Goliat, King Sol i bikhet long Jehova na Jehova i tingting pinis long ‘rausim em long wok king bai em i no bosim Isrel moa.’ (1 Samuel 15:22, 28) Taim Goliat i sutim tok bilas long Jehova, Sol i pret na em i no litimapim nem bilong Jehova em i Nambawan Bikpela. Devit i kilim i dai Goliat, tasol bihain Sol i kirap mekim nogut long Devit, em dispela man God i bin makim bilong senisim Sol na bai em wantaim lain bilong em i kamap king. Long nau ol pris pasto bilong ol misin ol i kolim Kristen ol i mekim pasin wankain stret olsem bilong King Sol! Ol i bikhet na sakim tok i tru bilong Baibel; ol i insait long dispela lain ol i “no bihainim gutnius bilong Bikpela bilong yumi Jisas” o gutnius bilong Kingdom bilong em i laik i kam. Ol i no bin litimapim nem bilong Jehova liklik o tokaut olsem em i Nambawan Bikpela. Nogat tru. Na ol i bin mekim nogut tru long ol witnes bilong Jehova, em liklik lain wantaim bikpela lain. ‘Long belhat bilong em’ bai Jehova i pinisim ol dispela man i givim baksait long lotu i tru na ol i bihainim lotu i giaman.−2 Tesalonaika 1:6-9; 2:3; Hosea 13:11.
10 Long taim bilong namba wan pait bilong olgeta hap, pasin bilong ol dispela pris pasto i kamap ples klia, em ol i lusim God na ol lo bilong em. Long taim bilong dispela pait, olgeta samting i wok long kamap olsem Jisas i bin tok profet long en long Matyu sapta 24 na 25 na Luk sapta 21, na olgeta man inap lukim dispela samting. Long yia 1918 sampela bikpela man bilong lotu Baptis, na Kongrigesenal, na Presbitirian, na Episkopal, na Metodis, ol i bung long London, long Englan, na ol i kamapim wanpela tokaut. Ol i tokaut olsem: “Dispela taim nogut i kamap long nau i makim olsem taim bilong ol man bilong ol arapela lain em i laik pinis.” Tasol ol i no bihainim dispela tok. Na taim ol i kamapim dispela tokaut, ol pris pasto i insait pinis long wok bilong helpim ol lain bilong pait. Ol dispela pris pasto i no daun long Jisas em i stap king pinis long Kingdom. Ol i bihainim tingting bilong ol lain bilong graun, em ol i ting ol man i mas daun yet long ol gavman bilong graun, maski ol dispela gavman i bruk bruk na ol i mekim hatpela pasin kain olsem Goliat. Ol i no ken bung wantaim na stap wanbel aninit long Kingdom bilong God.−Matyu 25:31-33.
Ol i No Surik Liklik!
11 Olsem wanem long ol wokboi bilong God em ol i givim bel long em? Yu ting ol i surik long litimapim nem bilong em? Ol i no surik liklik! Ol stori bilong Baibel i kamapim dispela samting long ples klia! (Danyel 3:28; 6:25-27; Hibru 11:32-38; Revelesen 2:2, 3, 13, 19) Ol hatpela gavman bilong nau ol i kain olsem Goliat, na ol i sutim tok bilas long ol Kristen i stap gut long Jehova, tasol maski ol i mekim nogut long ol dispela Kristen, ol i sanap strong na litimapim nem bilong Jehova, em i Nambawan Bikpela. Long dispela rot ol i bihainim lek bilong Jisas, em “Pikinini Bilong Devit,” em i strong long mekim pait bilong spirit bilong litimapim nem bilong Nambawan Bikpela, na em i no insait liklik long ol pait na wok politik bilong dispela graun. Jisas i beten long Papa bilong em na em i tok, ol disaipel bilong em, ol Kristen tru, ol tu “i no bilong dispela graun.”−Matyu 4:8-10, 17; 21:9; Jon 6:15; 17:14, 16; 18:36, 37; 1 Pita 2:21
12 Lain remnan long nau ol i kain olsem Devit−ol i pait long “Goliat” bilong nau na ol i daunim em pinis. Ol i mekim olsem wanem? Long wanem ol i tokaut klia olsem ol i daun long Jehova, em i Nambawan Bikpela. Wanpela “TOKAUT (Intenesenel Baibel Stiudens Asosiesen i mekim taim ol i Kibung long Sida Poin, Ohaio, long Sande, Oktoba 10, 1922)” i kamapim dispela pasin bilong ol. Sampela tok ol i mekim em olsem:
“10. Na mipela i laik tokaut olsem nau em i taim bilong God bilong bekim nogut long lain bilong Seten, em ol ensel na ol man i bihainim Seten”
“11. Na olpela pasin bilong dispela graun i no inap kamap gen; nau em i taim bilong kingdom bilong God long han bilong Krais em i mas kamap; na olgeta gavman na oganaisesen i no laik daun long stretpela wok king bilong Bikpela bai ol i bagarap.”
“Pikinini Bilong Devit” em i Het bilong kongrigesen Kristen na yumi save em i bin stiaim lain bilong em long sutim i go dispela “ston” em tok i tru bilong Kingdom. (Matyu 12:23; Jon 16:33; Kolosi 1:18) Long yia 1922 na i go inap long yia 1928 sampela bikpela kibung i bin kamap, na long ol dispela kibung ol i bin mekim sampela tokaut na kamapim long ples klia dispela tingting bilong ol. Long ai bilong lain bilong Jehova i olsem “Goliat” i dai pinis. Ol hatpela gavman bilong graun i no gat strong−ol i no inap mekim na bai ol wokboi bilong Jehova i surik long litimapim wok king bilong Jehova. Ol wokboi bilong Jehova i no pret; ol i strong long tokaut olsem Jehova em i Nambawan Bikpela.−Lukim Revelesen 20:4.
13 Wanpela hatpela gavman i mekim pasin kain olsem bilong Goliat na i save mekim pretim ol man bai ol i bihainim tok bilong en, em gavman bilong Hitler i bin kamap long Jemani long taim bilong yumi. Ol bikpela lotu Talatala na lotu Katolik ol i pret na lusim God−ol i litimapim nem bilong dispela gavman, na ol i litimapim nambawan bilong dispela gavman na putim em i stap olsem god bilong ol, na ol i save salut long plak bilong dispela gavman, na blesim ol ami bilong en taim ol i go bilong pait na kilim i dai ol wanlotu bilong ol i stap long ol narapela kantri klostu. Ol man bilong olgeta kain lotu ol i kolim Kristen ol i insait long dispela pasin bilong litimapim kantri bilong ol yet, tasol ol Witnes Bilong Jehova, nogat. Wanpela buk (Mothers in the Fatherland) i stori olsem: “[Ol Witnes Bilong Jehova] i go kalabus long ol kalabus nogut, ol man i kilim i dai wan tausen samting, na narapela wan tausen ol i dai namel long yia 1933 na 1945. . . . Ol pris pasto bilong lotu Katolik na ol lotu Talatala i kirapim lain bilong ol long wok gut wantaim Hitler. Sapos ol i no laik mekim, ol i sakim tok bilong lotu na bilong gavman.” Long dispela rot Lotu na Gavman i gat bikpela asua long blut!−Jeremaia 2:34.b
14 Inap long nau, long planti kantri ol hatpela gavman i wok long daunim ol Witnes Bilong Jehova. Ol i mekim nogut tru long ol, olsem Jisas i tok profet pinis. Tasol maski wanem kain hevi i painim ol dispela Kristen, ol i wok strong yet long autim “dispela gutnius bilong kingdom.” (Matyu 24:9, 13, 14) Tasol long planti kantri ol man i save ol Witnes i man bilong wokabaut stret, na ol i man bilong bihainim stretpela pasin, na ol i save bihainim ol lo bilong gavman. (Rom 13:1-7) Tasol planti taim ol man i mekim nogut long ol. Bilong wanem ol i mekim olsem? Ol Witnes Bilong Jehova i save lotu long Jehova wanpela tasol, olsem na ol i no save brukim skru o salut long ol samting i olsem mak bilong Gavman. (Diuteronomi 4:23, 24; 5:8-10; 6:13-15) Ol i lotuim Jehova “wanpela tasol” na ol i no lotu liklik long narapela man o narapela samting. Ol i putim Jehova i stap Nambawan Bikpela bilong ol. (Matyu 4:8-10; Sam 71:5; 73:28) Ol i “no man bilong dispela graun,” olsem na ol i bihainim lo Kristen na ol i no save insait liklik long ol pait o wok politik bilong dispela graun.−Jon 15:18-21; 16:33.
15 Planti taim “Goliat” bilong nau i tok long bagarapim ol dispela man i holimpas lo bilong God, em ol i save tingim lotu bilong Jehova i nambawan samting na ol i no save insait long ol pasin bilong lotuim god giaman. (Lukim Revelesen 13:16, 17.) Tasol ol Witnes, ol yangpela wantaim ol lapun, ol i ken bihainim pasin bilong Devit−ol i ken sanap strong na i no ken pret. Long wanpela kantri long Latin-Amerika wanpela liklik pikinini meri i stap, em i gat 6-pela krismas, na papamama i bin lainim em long ol lo Kristen taim em i liklik yet. (Lukim Efesas 6:4; 2 Timoti 3:14, 15.) Dispela i helpim em long skul gut na kisim kwik save, winim ol wanklas bilong em. Em i bin putim gut ol tok bilong Baibel long bel bilong em na em inap pilim wanem pasin i stret na wanem pasin i no stret, olsem na em i no save insait long sampela samting klas i mekim i olsem pasin bilong lotuim god giaman. Taim em i tokim tisa long as bilong dispela samting em i mekim, tisa i tok, ‘Yu no inap pilim wanem pasin i stret na wanem pasin i no stret−yu liklik tumas!’ Tasol liklik meri hia em i gat 6-pela krismas em i kirap na autim gut tok long tisa.
16 Gutpela sapos olgeta papamama Kristen i lainim ol pikinini bilong ol bai ol inap bihainim pasin bilong yangpela Devit na sanap strong taim wanpela gavman bilong graun i tok long bagarapim ol. Ol i mas bihainim pasin bilong tripela yangpela Hibru long taim bilong Danyel na pasin bilong planti narapela man em Baibel i stori long ol−ol i mas sanap strong na no ken pret; ol i mas bihainim ol lo bilong Baibel na bai ‘bel bilong ol i stap stret.’−1 Pita 2:19; 3:16; Danyel 3:16-18.
Tingting Bilong Ol Man Bilong Raitim Stori Bilong Bipo
17 Wanpela man bilong Englan em i man bilong raitim stori bilong bipo na planti man i save long em, nem bilong em Arnold Toynbee, em i toksave olsem long taim bilong yumi wanpela samting nogut bai wok long kamap, em olsem: Bai planti man i “bihainim pasin haiden na lotuim gavman bilong kantri bilong ol.” Em i tok, i gat nupela kain gavman i kamap, olsem olgeta man long kantri i vot na makim gavman, tasol ol man i bruk yet long narapela narapela lain na ol i holim yet tingting olsem lain bilong ol yet i winim ol narapela lain. Em i mekim tok piksa na em i tok, i olsem ol i laik putim nupela wain long olpela skin meme na nau dispela wain i go nogut. Ol man i ting lain bilong ol yet i winim olgeta narapela lain, ol i olsem ol dispela man i lotuim Gavman bilong ples bilong ol. Ol gavman i bin stiaim tingting bilong ol dispela man na bosim ol strong bambai ol i wok gut wantaim gavman long mekim ol samting gavman i tingting long mekim, maski dispela i gutpela o i nogut. Ol dispela gavman kain olsem Goliat ol i kamap na ol i putim traim long lain bilong God, olsem: Bai ol i stap gut long God o nogat. Ol dispela manmeri bilong God ol i laikim kantri em mama i bin karim ol long en, tasol ol i no save lotuim Gavman o ol samting i olsem mak bilong gavman.
18 Taim gavman bilong Hitler i bosim Jemani, ol Kristen i laik bihainim maus bilong bel ol i mas skelim gut sampela askim, na ol Kristen long nau tu i mas mekim olsem. Ol dispela askim i olsem: Mi mas ting kantri mi stap long en i winim ol narapela kantri na God i laikim moa yet? Long dispela taim nau bagarap i laik painim ol man long olgeta hap bilong graun, olsem na i stret sapos mi ting wanpela liklik hap bilong graun i gutpela moa na i winim olgeta narapela hap bilong graun? O i stret sapos mi ting wanpela lain man i winim olgeta narapela lain man?
19 Orait, nau yumi ken skelim tingting bilong Nambawan Bikpela Man bilong raitim stori bilong bipo, em God Jehova, em i As bilong ol tok bilong Baibel. Aposel Pita i tok: “Tru tumas, nau mi save, God i no tingting tumas long nem na long lain bilong man. Nogat. Long olgeta lain em i save laikim ol man i pret long em na i mekim stretpela pasin.” Na oltaim yumi mas bihainim tok bilong Pol, em spirit bilong God i kirapim em long raitim tok olsem: “Long wanpela tumbuna tasol [God] i bin mekim olgeta lain manmeri i kamap.” Sapos wanpela lain i ting ol i winim olgeta narapela lain na ol i mekim ol pasin i makim olsem ol i gat dispela kain tingting, em i no stret, a? Pol i tok, yumi olgeta yumi “stap pikinini bilong God.”−Aposel 10:34, 35; 17:26, 29.
20 Long nupela taim Jehova bai kamapim bai i no gat moa sampela hatpela gavman kain olsem Goliat, em ol i pait long ol man i laikim tumas stretpela pasin. Long dispela taim bihain bai ol man i no ken bruk long narapela narapela lain na hambak long lain bilong ol yet. Dispela pasin bai pinis. Na pasin bilong birua long man bilong narapela lain o skin, dispela pasin tu bai pinis. (Sam 11:5-7) Ol manmeri bilong God long nau, maski ol i stap we we long graun, ol i lusim pinis pasin bilong litimapim ples o kantri o lain bilong ol yet. Ol i bihainim tok bilong Jisas na ol i ‘laikim tru ol brata olsem em bin laikim tru ol.’ (Jon 13:34, 35; Aisaia 2:4) Ol tok bilong stadi i kamap bihain long dispela em i stori gut long dispela pasin bilong sori!
[Ol Futnot]
a Bilong save gut long ol dispela yia Baibel i makim, lukim buk Yu Inap i Stap Oltaim long Paradais long Graun, pes 140, 141. Sosaiti Wastaua i wokim dispela buk.
b Planti Witnes Bilong Jehova long Jemani, ol yangpela na ol lapun, ol i bin sanap strong na sakim hatpela gavman bilong Hitler na stori bilong ol i stap long wanpela buk, em 1974 Yearbook of Jehovahˈs Witnesses, pes 117-121, 164-169.
Sampela Askim Bilong Kamapim Gen Ol Bikpela Tok
◻ Draipela man Goliat i makim wanem lain?
◻ Ol wokboi bilong God i mekim wanem na ol i no surik liklik long litimapim wok king bilong God?
◻ Bilong wanem lain bilong God i ken tok “Goliat” bilong nau i dai pinis?
◻ Husat ol i bihainim pasin bilong King Sol? Olsem wanem ol i bihainim pasin bilong em?
◻ Taim “Goliat” bilong nau i laik pait long lain bilong Jehova, ol i bin mekim wanem olsem Devit i mekim long bipo?
3. Devit i kisim wanem ol samting na em i go pait long Goliat? Tasol Goliat i gat wanem ol samting?
4. Devit i bekim wanem tok long Goliat?
5. Devit i go pait long Goliat na husat i winim pait? Tasol yumi mas litimapim nem bilong husat?
6. (a) Bilong wanem Jehova i putim stori bilong dispela pait bilong bipo long Baibel? Taim ol birua kain olsem Goliat i mekim nogut long wokboi bilong God, ol i mas tingim wanem tok promis bilong mekim gut bel bilong ol?
7. Wanem bikpela tok i kamap na olgeta manmeri bilong God long olgeta kantri i mas tingim gut? Bilong wanem ol i mas tingim gut?
8. (a) Baibel i tok ol king bilong graun i mas “pret long God” na daun long em, tasol ol i mekim wanem? (b) I gat wanem ol strongpela man bilong nau ol i sutim tok bilas long Jehova na mekim nogut long ol witnes bilong em?
9. Husat long nau ol i mekim pasin wankain olsem bilong King Sol? Olsem wanem ol i mekim pasin wankain olsem bilong Sol?
10. (a) Long 1918 sampela bikpela man bilong lotu long London ol i mekim wanem tokaut? (b) Ol i mekim dispela tokaut, tasol bihain gen ol i mekim wanem?
11. Husat ol i no surik liklik long litimapim wok king bilong God? Ol i bihainim pasin bilong husat?
12. (a) Husat ol i bin daunim “Goliat” bilong nau? Ol i mekim olsem wanem? (b) Long ai bilong lain bilong Jehova i olsem “Goliat” i dai pinis na dispela samting i mekim wanem long ol?
13. (a) Taim hatpela gavman bilong Hitler i bosim Jemani, ol pris pasto i mekim wanem? (b) Wanpela buk i tok wanem long ol Witnes i no surik liklik?
14. I gat wanem as na planti taim ol man i mekim nogut long ol Witnes Bilong Jehova?
15, 16. (a) Taim “Goliat” bilong nau i laik mekim nogut long ol Witnes, ol yangpela Witnes wantaim ol lapun i ken bihainim pasin bilong husat? Wanpela pikinini meri i gat 6-pela krismas em i mekim wanem na em i sanap strong? (b) Ol papamama Kristen i laik lainim pikinini bilong ol long bihainim pasin bilong husat?
17. (a) Wanpela man bilong Englan em i man bilong raitim stori bilong bipo em i mekim wanem toksave? (b) “Goliat” bilong nau i mekim wanem na dispela i traim lain bilong God?
18. Ol Kristen i laik bihainim maus bilong bel ol i mas skelim wanem ol askim?
19. Nambawan Bikpela Man bilong raitim stori bilong bipo, em Jehova, em i tok wanem long pasin bilong tingim wanpela lain i winim olgeta narapela lain?
20. Long nupela taim Jehova bai kamapim, bai i no gat moa wanem samting? Ol tok bilong stadi i kamap bihain long dispela bai stori long wanem samting?