Buk Bilong Baibel Namba 54—1 Timoti
Man Bilong Raitim: Pol
Ples Em i Bin Raitim: Masedonia
Raitim Pinis: 61–64 C.E. samting
LONG Buk Aposel, Luk i stori long ol samting Pol i mekim i go inap long taim em i stap kalabus long Rom na wetim Sisar i harim kot bilong em. Luk i tok, Pol i sindaun long wanpela haus em yet i save baim, na em i save autim tok bilong Kingdom Bilong God long olgeta man i kam lukim em. “Em i no pret long autim tok na i no gat wanpela man i tambuim em.” (Ap. 28:30, 31) Tasol taim Pol i raitim namba 2 pas long Timoti, em i tok: “Ol man i save lukim mi olsem man nogut, na ol i givim ol kain kain hevi long mi na putim mi long kalabus.” Na em i tok, klostu nau bai em i dai. (2 Ti. 2:9; 4:6-8) Bikpela senis tru i kamap! Pastaim ol man i mekim gut long Pol maski em i kalabusman, tasol bihain ol i mekim pasin long em olsem em i man nogut. Orait, wanem samting i bin kamap namel long taim Luk i stori long i stap bilong Pol long yia 61 C.E., taim Pol i kalabus tupela yia pinis long Rom, na long taim Pol yet i raitim pas long Timoti klostu long taim em i dai, na Pol i tok em i stap nogut?
2 Sampela saveman bilong Baibel i ting, i no inap Pol i raitim tupela pas bilong Timoti na pas bilong Taitus insait long hap taim Buk Aposel i stori long en. Olsem na ol i ting, taim Sisar i bin harim kot bilong Pol, em i winim kot na em i lusim kalabus long yia 61 C.E. samting. Wanpela buk (The New Westminster Dictionary of the Bible) i tok: “Laspela ves bilong Buk Aposel i stret wantaim dispela tingting [olsem Pol i kalabus tupela yia pinis na nau em i lusim kalabus], na dispela tingting olsem taim Pol i kalabus long dispela taim, em i stap olgeta i go inap long taim ol i kilim em i dai, dispela tingting i no stret wantaim tok bilong Buk Aposel long kalabus bilong Pol. Luk i tok klia olsem i no gat wanpela man i tambuim wok bilong Pol, olsem na yumi no ken ting wok bilong em i laik pinis long dispela taim. Nogat.”a Dispela i givim tingting long yumi olsem Pol i bin raitim Namba Wan Timoti namel long yia 61 na yia 64 C.E., olsem namel long namba wan taim na laspela taim em i kalabus long Rom.
3 Taim Pol i lusim kalabus, em i kirap autim tok gen wantaim Timoti na Taitus. Sampela i tok em i go long Spen, tasol em i go o nogat, em yumi no save tru. Klemen bilong Rom i raitim tok (long 95 C.E. samting) olsem, Pol i bin autim tok “i go inap long arere tru bilong hap bilong Wes,” na dispela inap makim Spen tu.b
4 Pol i stap we na em i raitim namba wan pas i go long Timoti? Tok bilong 1 Timoti 1:3 i makim olsem Pol i stretim rot bambai Timoti i ken helpim kongrigesen long Efesus na Pol yet bai go long Masedonia. Yumi ken ting taim em i stap long Masedonia, em i raitim namba wan pas i go long Timoti long Efesus.
5 Long bipo yet ol man i bilip olsem Pol i bin raitim dispela tupela pas long Timoti na ol i hap tru bilong Baibel. Sampela tisa Kristen bilong pastaim, olsem Polikap na Ignatius na Klemen bilong Rom, olgeta i bilip olsem, na dispela tupela pas i stap long ol olpela lista (bilong yia 100-300 C.E.) olsem ol pas Pol i raitim. Wanpela buk i tok: “I gat planti samting i makim gut husat i bin raitim dispela tupela pas, winim planti narapela buk bilong N[upela] T[estamen] . . . Olsem na sapos sampela man i ting Pol i no bin raitim, yumi mas save dispela em i nupela tingting bilong nau tasol na i no stret wantaim tingting bilong ol Kristen bilong pastaim.”c
6 Pol i raitim namba wan pas long Timoti bilong tokim em long pasin bilong stretim gut sampela wok insait long kongrigesen. Na Pol i toksave olsem Timoti i mas was gut long ol tok giaman, na strongim ol brata bambai ol inap sakim olkain giaman save olsem. (1 Ti. 6:20) Efesus em i biktaun i gat planti wok bisnis long en na dispela inap pulim ol na bai ol i laik kisim planti samting na “laikim tumas mani.” Olsem na i stret Pol i mekim sampela tok long dispela tu. (6:10) Taim Timoti i yangpela yet em i skul na kisim gutpela save inap long em i mekim dispela wok. Papa bilong em i bilong lain Grik, na mama em i wanpela meri Juda i save aninit long God. Yumi no save wanem taim tru Timoti i kisim save long lotu Kristen. Tasol long pinis bilong yia 49 C.E. o long kirap bilong yia 50 C.E., taim Pol i mekim namba 2 raun bilong autim gutnius na em i kam long Listra (long dispela taim Timoti i gat 19 o 20 krismas samting), “ol Kristen long Listra na Aikoniam i tok long pasin bilong em olsem, Timoti i gutpela man.” Olsem na Pol i stretim rot na kisim Timoti i go raun wantaim em na Sailas. (Ap. 16:1-3) Nem bilong Timoti i stap long 11-pela bilong ol 14 pas bilong Pol na long Buk Aposel tu. Pol i mekim gut long Timoti olsem papa i mekim long pikinini, na sampela taim em i givim wok long Timoti bilong i go lukim sampela kongrigesen na strongim ol—dispela i makim olsem Timoti i bin mekim gutpela wok long autim tok na em inap kisim bikpela wok na mekim gut.—1 Ti. 1:2; 5:23; 1 Te. 3:2; Fl. 2:19.
HELPIM YUMI OLSEM WANEM?
15 Dispela pas i givim strongpela tok lukaut long ol man i save toktok nabaut long ol samting i no gat as bilong en na ol i tok pait nabaut long dispela. Dispela pasin bilong “tok pait nabaut long ol liklik samting nating,” em i olsem pasin antap na yumi mas abrusim dispela kain pasin, long wanem, Pol i tok, kain pasin olsem i pasim rot bilong Kristen long kamap strong. “Dispela kain tok em i save paulim tingting bilong ol tasol, na em i no inap helpim ol long bilip long God na long save gut long ol samting God i laik mekim long yumi.” (6:3-6; 1:4) Dispela pasin bilong tok resis na tok pait na ol pasin bilong olpela bel, em ol pasin nogut “i birua long tok tru bilong God. Dispela tok tru em i wankain olsem dispela gutnius . . . i tokim yumi long God . . . em i nambawan tru na em i as bilong pasin tru bilong amamas.”—1:10, 11.
16 Ol manmeri bilong Efesus i save mangalim mani, olsem na Pol i mas givim tok long ol Kristen i stap long Efesus bilong helpim ol long sakim dispela pasin na ol samting bilong en, em inap pulim nabaut tingting bilong ol. Planti taim ol lain bilong graun i save kolim tok bilong Pol, olsem: “Pasin bilong laikim tumas mani em i as bilong olgeta pasin nogut,” tasol ol i no save tingim gut dispela tok! Tasol ol Kristen tru i mas tingim long olgeta taim. Em inap helpim ol long kisim laip. Ol i mas klia long pasin bilong laikim tumas mani, nogut dispela i holimpas ol olsem umben. “Ol i no ken bilip long ol dispela kain samting i save bagarap kwik. Nogat. Ol i mas bilip tru long God, em God i save givim yumi planti gutpela samting bilong mekim yumi amamas.”—6:6-12, 17-19.
17 Pas bilong Pol i kamapim klia olsem Timoti yet i stap gutpela piksa bilong ol yangpela Kristen. Timoti i yangpela liklik, tasol em i kamap bikpela pinis long ol samting bilong spirit. Em i bin wok strong long winim ol mak bilong kamap wasman, na em i kisim planti blesing long ol wok em i mekim. Tasol em i wankain olsem ol yangpela Kristen i wok strong long wok bilong God long nau—oltaim em i mas wok long tingim gut ol dispela samting na wok strong long mekim ol dispela wok bilong em i kamap gutpela moa. Pol i givim gutpela tok long olgeta Kristen i laik amamas long kamap strong long wok Kristen, em i tok: “Yu mas was gut long ol pasin bilong yu yet na long wok yu mekim bilong skulim ol manmeri. Na sapos yu strong long mekim olsem, orait long wok bilong yu God bai i kisim bek yu yet, na em bai i kisim bek ol manmeri i save harim tok bilong yu.”—4:15, 16.
18 Dispela pas i helpim yumi long pilim gutpela pasin bilong God long stretim ol wok. Pas i makim olsem ol man wantaim ol meri i gat wok long helpim kongrigesen long bihainim tok bilong God na stap wanbel. (2:8-15) Na pas i kolim ol mak man i mas winim bambai em i ken holim wok wasman o kamap wokman bilong kongrigesen. Long dispela rot spirit holi i makim ol pasin man i mas bihainim bilong holim kain bikpela wok olsem. Pas i kirapim olgeta wokman Kristen i dediket pinis long winim ol dispela mak. Pas i tok: “Sapos man i laik i stap wasman bilong sios, em i laikim gutpela wok.” (3:1-13) Pas i stori tu long stretpela pasin wasman i mas mekim long ol yangpela, ol lapun, ol man, na ol meri insait long kongrigesen. Na taim narapela i sutim tok long narapela, ol i mas stretim dispela long ai bilong ol witnes. Pol i tok yumi mas givim biknem long ol wasman i wok strong long autim tok bilong God long yumi na skulim yumi, na bilong strongim dispela tok, tupela taim Pol i kamapim tok bilong Ol Skripsa Hibru: “Yumi save, buk bilong God i tok olsem, ‘Yupela i no ken pasim maus bilong bulmakau long taim em i wok long rausim skin bilong rais samting.’ Na yumi save, ‘Wokman em inap long kisim pe bilong en.’ ”—1 Ti. 5:1-3, 9, 10, 19-21, 17, 18; Lo 25:4; Wkp. 19:13.
19 Pol i mekim ol dispela gutpela tok na bihain em i tokim ol Kristen, ol i mas bihainim gut ol dispela tok i go inap long taim Bikpela Jisas Krais i kamap ples klia, em i “King bilong olgeta king, na Bikpela bilong olgeta bikman.” Pol i tingim dispela gutpela samting bilong Kingdom ol Kristen i wetim, olsem na long pinis bilong pas em i kirapim ol strong long mekim olsem: “Ol i mas mekim planti gutpela pasin bilong helpim ol arapela manmeri. Oltaim ol i mas givim planti samting long ol manmeri i sot. Ol i no ken ting samting tru bilong ol em ol mani samting bilong ol. Nogat. Samting tru bilong ol, em pasin bilong mekim gut long ol arapela. Sapos ol i mekim olsem, orait ol bai i bungim planti samting bilong helpim ol bihain, na ol bai i kisim dispela laip em i laip tru.” (1 Ti. 6:14, 15, 18, 19) Tru tumas, ol gutpela tok bilong Namba Wan Timoti inap helpim tru yumi!
[Ol Futnot]
a Yia 1970, em H. S. Gehman i stretim, pes 721.
b Buk The Ante-Nicene Fathers, Vol. I, pes 6, “The First Epistle of Clement to the Corinthians,” sapta V.
c Buk New Bible Dictionary, ol i wokim namba 2 taim, yia 1986, em J. D. Douglas i stretim, pes 1203.