Lukaut Long Ol Tisa Giaman!
“Sampela man bai i kirap namel long yupela . . . na giaman long skulim ol manmeri long ol samting bilong God.”—2 PITA 2:1.
1. Pastaim Jut i gat laik long raitim tok long wanem samting? Wanem samting i kirapim em long toktok long narapela samting?
MAN! Em samting i nogut tru! Sampela tisa giaman i stap insait long kongrigesen Kristen bilong pastaim! (Matyu 7:15; Aposel 20:29, 30) Jut, brata bilong Jisas, i save pinis long dispela samting. Em i tok pastaim em i gat laik long raitim pas bilong tokim ol wanbilip bilong em “long wok God i bin mekim bilong kisim bek yumi olgeta,” tasol em i tok: “Nau mi ting mi mas raitim narapela tok long yupela olsem, yupela i mas wok strong long lukautim bilip bilong yupela.” Wanem samting i kirapim Jut long toktok long dispela narapela samting? Em i tok em i mekim olsem, long wanem, “sampela man ol i bin hait i kam insait pinis long [ol kongrigesen] . . . na ol i save senisim tok bilong marimari bilong God, na mekim em i kamap tok bilong ol kain kain pasin nogut.”—Jut 3, 4.
2. Bilong wanem ol tok bilong 2 Pita sapta 2 na Jut ol i wankain liklik?
2 Ating Jut i raitim pas bilong em bihain liklik long namba tu pas Pita i raitim. Yumi ken ting olsem Jut i bin save gut long ol tok i stap long dispela pas. Pas bilong Jut i gat ol strongpela tok long en, na planti tok bilong en i wankain olsem bilong pas bilong Pita. Olsem na taim yumi skelim 2 Pita sapta 2, bai yumi lukim olsem wanem ol tok bilong dispela sapta i wankain long pas bilong Jut.
Ol Samting Ol Tok Giaman i Kamapim
3 Bihain long Pita i tokim ol brata bilong em long ol i mas tingim gut tok bilong ol profet, em i tok: “Tru, sampela giaman profet i bin kirap namel long ol Israel [bilong bipo]. Olsem tasol sampela man bai i kirap namel long yupela tu na giaman long skulim ol manmeri long ol samting bilong God.” (2 Pita 1:14–2:1) Lain bilong God long bipo ol i bin kisim ol tok profet tru, tasol i gat ol tok profet giaman tu i stap, em bilong bagarapim bilip bilong ol. (Jeremaia 6:13, 14; 28:1-3, 15) Jeremaia i tok: “Mi lukim ol profet bilong Jerusalem i mekim stingpela pasin tru. Ol i bihainim pasin bilong brukim marit na pasin bilong giaman.”—Jeremaia 23:14.
4. Bilong wanem i stret ol tisa giaman i mas bagarap?
4 Pita i stori long ol samting ol tisa giaman bai mekim insait long kongrigesen Kristen olsem: “Bai ol i hait na kamapim ol kain kain tok giaman namel long yupela, em ol tok bilong bagarapim bilip bilong yupela. Bikpela [Krais Jisas] i bin baim bek ol, tasol ol bai i givim baksait long Bikpela tu. Ol bai i mekim olsem na kwiktaim ol yet bai i bagarap.” (2 Pita 2:1; Jut 4) Ol dispela kain kain tok giaman i mekim na lain Kristen i bruk na ol liklik lotu i kamap, olsem na long nau i gat planti lotu i gat nem Kristen. Pita i kamapim klia olsem wanem na i stret ol tisa giaman i mas bagarap: “Planti man bai i bihainim ol kain kain pasin nogut bilong ol. Na dispela bai i mekim ol man nabaut i tok nogut long Rot bilong pasin i tru.”—2 Pita 2:2.
5. Ol tisa giaman i gat asua long wanem samting?
5 Tingim dispela samting! Ol tisa giaman bai wok long stiaim tingting bilong ol man, na planti insait long ol kongrigesen bai kirap na mekim kain kain pasin nogut. Hap tok Grik ol i tanim olsem “kain kain pasin nogut” i makim pasin olsem, man i bikhet na em i strong long bihainim laik bilong em yet—em i sakim lo na em i no sem liklik; maski ol narapela man i ting olsem wanem long samting em i mekim, em i mekim tasol. Olsem Pita i tok pinis, ol Kristen i bin “[abrusim] pasin bilong bel i kirap em i save stap long yumi manmeri bilong graun na i save bagarapim yumi tru.” (2 Pita 1:4) Tasol sampela bai kirap na bihainim gen dispela pasin bilong bagarap, na ol tisa giaman insait long ol kongrigesen bai i gat hap asua long dispela samting. Dispela inap mekim na ol man nabaut bai tok nogut long dispela rot bilong pasin i tru. Sori tru! Em wanpela samting ol Witnes Bilong Jehova long nau i mas was gut long en. Yumi no ken lusim tingting olsem pasin yumi mekim inap litimapim nem bilong God na lain bilong em o em inap mekim nogut long nem bilong ol.—Sindaun 27:11; Rom 2:24.
Ol Bilip Giaman i Kamap
6. Wanem samting i save kirapim ol tisa giaman? Ol i mekim wanem bilong kisim ol samting ol i laikim?
6 I gutpela yumi bihainim savepasin na tingim ol tisa giaman i wok olsem wanem bilong kamapim tingting nogut bilong ol. Pastaim Pita i tok olsem ol i hait na kamapim ol dispela tingting. Na em i tok moa: “Ol dispela man ol i man bilong mangal tru, olsem na ol bai i mekim planti tok giaman bilong pulim mani samting bilong yupela.” Laik nogut bilong ol dispela tisa giaman i kirapim ol, olsem wanpela Baibel (The Jerusalem Bible) i tok: “Bai ol i wok strong long baim yupela bilong ol yet long rot bilong planti tok gris.” Na narapela Baibel (bilong James Moffatt) i kamapim wankain tok olsem: “Pasin bilong bel i kirap i stap long ol na ol bai mekim planti tok giaman bilong pulim samting bilong yupela.” (2 Pita 2:1, 3) Sapos man i no was gut, em inap ting olsem ol dispela tok bilong ol tisa giaman i stret; tasol tok bilong ol i no stret—em bilong “baim” ol man, olsem pulim ol long bihainim laik nogut bilong ol dispela man yet.
7. Long taim bilong ol aposel, planti man i kirap na kisim wanem bilip?
7 Yumi ken ting olsem, ol tisa giaman long taim bilong ol aposel, ol i bin larim tingting bilong ol man bilong graun long taim bilong ol long pulim ol. Long taim Pita i raitim pas bilong em, planti man i wok long kisim wanpela kain bilip ol i kolim Nostik. Ol Nostik i bilip olsem olgeta samting i stap long graun ol i samting nogut na ol samting bilong spirit tasol i gutpela. Olsem na sampela bilong ol i save tok olsem, wanem wanem samting man i mekim long skin bilong em, dispela i no bikpela samting. Ol i tok, bihain bai man i no gat dispela skin. Olsem na ol i tok, olgeta sin em skin i mekim, olsem pasin pamuk samting, i no bikpela samting. Kain tingting olsem i kirap long pulim sampela man ol i tok ol i Kristen.
8 Wanpela saveman bilong Baibel i tok, “sampela insait long Sios ol i bin senisim tok bilong marimari bilong God.” (Efesus 1:5-7) Em i tok sampela man i save toktok olsem: “Yupela i save tok olsem marimari bilong God em i bikpela tumas na i karamapim olgeta kain sin? . . . Sapos olsem, orait yumi ken wok yet long mekim sin, long wanem, marimari bilong God inap tekewe olgeta kain sin. Em nau, sapos yumi mekim planti planti sin, marimari bilong God inap mekim wok bilong en inap planti taim moa.” Dispela tingting i kranki stret, a?
8, 9. (a) Sampela Kristen bilong pastaim i bin kisim wanem tingting kranki? (b) Olsem Jut i tok, sampela long ol kongrigesen ol i mekim wanem?
9 Bilong daunim dispela tingting kranki long marimari bilong God, aposel Pol i kamapim wanpela askim olsem: “Yumi ken mekim planti sin bai God i ken marimari moa yet long yumi”? Na em i kamapim dispela askim tu: “Yumi no i stap moa aninit long lo, olsem na bai yumi mekim wanem? Nau yumi stap aninit long marimari bilong God, olsem na ating i orait long yumi mekim sin?” Long tupela askim wan wan, Pol i tokaut klia: “Nogat tru.” (Rom 6:1, 2, 15) Olsem Jut i tok, sampela i save “senisim tok bilong marimari bilong God, na mekim em i kamap tok bilong ol kain kain pasin nogut.” Tasol Pita i tok, “dispela bagarap i laik kamap long ol, em i no slip.”—Jut 4; 2 Pita 2:3.
Sampela Stori Bilong Givim Tingting Long Yumi
10, 11. Pita i stori long wanem 3-pela samting i olsem piksa bilong givim tingting long yumi?
10 Bilong kamapim klia olsem God bai givim strafe long ol man i save mekim rong long laik bilong ol yet, Pita i stori long 3-pela samting, em buk bilong God i stori long en, na i olsem piksa bilong givim tingting long yumi. Namba wan i olsem: “Bipo sampela ensel i bin mekim sin, na God i no larim ol. Nogat.” Jut i tok, “ol i no laik i stap gut long dispela wok God i bin givim ol, na ol i lusim ples bilong ol” long heven. Taim Bikpela Tait i no kamap yet, ol i kam daun long graun na tanim i kamap man bambai ol i ken mekim maritpasin wantaim ol meri. Dispela pasin ol i mekim i no stret, olsem na God i givim strafe long ol; em i tromoi ol i go long wanpela kain kalabus (Tatarus), o olsem Jut i tok, “Bikpela i pasim ol long ol sen i save stap oltaim oltaim, na em i kalabusim ol i stap long dispela ples i tudak nogut tru. Ol i wetim De bilong bikpela kot bilong God.”—2 Pita 2:4; Jut 6; Stat 6:1-3.
11 Orait nau Pita i stori long ol man long taim bilong Noa. (Stat 7:17-24) Em i tok, long taim bilong Noa ‘ol manmeri bilong bipo i bin givim baksait long God, em i no larim ol. Nogat. Em i mekim bikpela tait i kamap long ol, na ol i lus.’ Bihain Pita i tok, “God i kukim dispela tupela bikpela taun [Sodom na Gomora] long paia, na sit bilong paia tasol i stap. . . . Olsem na bihain, ol man i givim baksait long God, ol i ken tingim dispela samting i bin kamap long Sodom na Gomora, na ol bai i save long samting i mas kamap long ol tu.” Jut i kamapim dispela tok olsem ol dispela man “i bihainim ol pasin nogut na ol i mekim ol narakain pasin pamuk i nogut tru.” (2 Pita 2:5, 6; Jut 7) Tasol ol man i no pamuk wantaim ol meri tasol, nogat; ol i strong tru long mekim pasin i gat sem wantaim ol narapela man, na ating ol i mekim olsem wantaim ol animal tu.—Stat 19:4, 5; Wok Pris 18:22-25.
12 Tru, Pita i tok Jehova bai givim strafe long ol man nogut, tasol Pita i tok tu olsem, Jehova i man bilong givim gutpela pe long ol man i stap gut long mekim wok bilong em. Olsem: Pita i stori long “Noa em i man bilong tokaut long stretpela pasin. Na God i lukautim em wantaim 7-pela manmeri, na ol i stap gut” long taim Em i kamapim Bikpela Tait. Na tu, em i stori long Jehova i bin kisim bek “stretpela man Lot” long taim bilong Sodom, na bihain em i tok: “Sapos traim i kamap long ol man i bihainim God, orait Bikpela i save long rot bilong kisim bek ol long dispela traim. Na Bikpela i save pinis long pasin bilong ol man nogut, na em i save long rot bilong bekim pe nogut long ol, i go inap long De bilong bikpela kot bilong God.”—2 Pita 2:5, 7-9.
Sampela Pasin Ol Man i Mekim na i Stret Ol i Mas Kisim Strafe
13 Pita i stori long sampela man em kot bilong God bai kamap moa yet long ol, na em i tok, em “ol man i save bel kirap long mekim ol pasin pamuk i doti tru, na ol i save ting tok bilong Bikpela em i samting nating.” Ating yumi inap pilim kros bilong Pita taim em i tok: “Ol i man bilong bikhet na ol i save bihainim laik bilong ol tasol. Olsem na ol i no pret liklik long tok nogut long ol nambawan ensel bilong heven.” Jut i tok “ol kain kain driman bilong ol i save kirapim ol na ol i mekim ol dotipela pasin long bodi bilong ol. . . . Ol i save tok nogut long ol nambawan ensel bilong heven.” (2 Pita 2:10; Jut 8) Ating long driman bilong ol, ol i tingting nabaut long ol samting bilong maritpasin na dispela i kirapim ol long inapim laik bilong skin long mekim maritpasin. Tasol ol i mekim wanem na dispela i makim olsem ol i “ting tok bilong Bikpela em i samting nating” na ol i “tok nogut long ol nambawan ensel bilong heven”?
14. Olsem wanem ol tisa giaman i “ting tok bilong Bikpela em i samting nating” na ol i “tok nogut long ol nambawan ensel bilong heven”?
14 Ol i save mekim olsem: Ol i no laik harim tok bilong ol man em God i bin givim namba long ol. Ol elda Kristen i stap olsem maus bilong God Jehova na Pikinini bilong em, olsem na wok ol i kisim i kain olsem bilong ol ensel. Tru, ol i save popaia sampela taim, olsem Pita yet i bin mekim, tasol Baibel i tok olsem ol brata sista long kongrigesen ol i mas i stap aninit long ol dispela elda. (Hibru 13:17) Maski ol i mekim sampela liklik pasin kranki, dispela i no as tru na ol narapela i ken tok nogut long ol, nogat. Pita i tok, ol ensel i no save “tok nogut long ol [tisa giaman] na kotim ol long ai bilong Bikpela,” maski i stret ol i kisim kot olsem. Na Pita i tok moa, “ol dispela man ol i olsem ol abus i no gat tingting, na ol i save bihainim ol laik bilong bodi tasol. Ol i olsem ol wel abus i bin kamap long graun, bilong ol man i ken holimpas ol na kilim ol i dai tasol. Samting ol i no save long en, em ol i wok long tok nogut long en. Ol bai i bagarap long wankain pasin olsem ol wel abus i save bagarap.”—2 Pita 2:10-13.
“Ol i Save Kaikai Wantaim Yupela”
15 Ol dispela man nogut i “ting pasin bilong kaikai na dring planti long san, em i pasin bilong amamas tru” na “ol i mekim [kongrigesen] i kamap doti na ol i bagarapim nem bilong [en],” tasol i no dispela tasol; ol i man bilong giaman tu. Olsem Pita i tok pinis, ol i “hait” na mekim “planti tok giaman.” (2 Pita 2:1, 3, 13) Olsem na taim ol i daunim wok ol elda i mekim bilong litimapim ol stretpela lo bilong God, na ol inapim laik bilong skin long mekim maritpasin samting, ol i no mekim long ples klia, nogat. Tasol olsem Pita i tok, taim ol i “kaikai wantaim yupela, . . . ol i save amamas long pasin giaman ol i mekim.” Na Jut i tok: “Dispela lain i olsem ol rip i hait insait long wara long ol kaikai bilong sori yupela i wokim.” (Jut 12, NW) Ol rip nogut insait long solwara inap bagarapim as bilong bot, na ol boskru i no was gut ol i bagarap, na olsem tasol long bung bilong “ol kaikai bilong sori,” ol tisa giaman i save wok long bagarapim bilip bilong ol man i no was gut, em ol man ol dispela tisa i bin giamanim ol olsem ol i laikim tru ol.
16. (a) “Ol kaikai bilong sori” ol i wanem kain bung? Wanem sampela bung i wankain liklik long nau, em ol man nogut inap mekim wok long en bilong pulim ol narapela? (b) Ol tisa giaman i save wok strong long grisim husat? Olsem na ol dispela man i mas mekim wanem?
16 Long ol dispela “kaikai bilong sori,” ol Kristen bilong pastaim ol i save bung wantaim na kaikai na amamas. Ol Witnes Bilong Jehova long nau, sampela taim ol tu ol i save bung wantaim na amamas, olsem long taim bilong bung bilong marit o long piknik samting. Ol man nogut inap mekim wanem wok long kain bung olsem bilong pulim ol Kristen? Pita i tok: “Oltaim ol i save aigris long ol meri na tingting long mekim pasin pamuk. . . . Ol i save grisim ol man bilip bilong ol i no strong, na pulim ol long mekim sin.” Bel bilong ol i “skul pinis long pasin bilong mangalim ol samting bilong ol arapela man” na ol i wok strong long grisim ol man i no stap strong long ol samting bilong spirit, em ol man i no bin pilim gut tok i tru. Olsem na yu mas tingim gut ol samting i bin kamap long taim bilong Pita, na was gut! Sakim ol pasin nogut bilong pulim yu, na no ken larim ol man i gat gutpela skin samting i grisim yu long mekim pasin pamuk samting!—2 Pita 2:14.
“Rot Bilong Balam”
17. “Rot bilong Balam” em i wanem samting? Dispela i mekim wanem long 24,000 Israel?
17 Ol dispela man “God bai i bagarapim ol,” ol i save long tok i tru inap longtaim pinis. Long ai bilong ol man, i olsem ol i mekim gutpela wok yet insait long kongrigesen. Tasol Pita i tok: “Ol i bin givim baksait long stretpela rot, na ol i go longlong nabaut. Ol i bin bihainim rot bilong Balam, pikinini bilong Beor. Em i bin mekim sin na em i bin laikim tumas long kisim pe i kamap long dispela pasin nogut bilong en.” (2 Pita 2:14, 15) Rot bilong profet Balam i olsem: Em i laik kisim sampela samting bilong em yet, olsem na em i tingting long pulim ol Israel long mekim pasin pamuk. Em i tokim King Balak bilong ol Moap olsem sapos ol meri inap pulim ol Israel long mekim pasin pamuk, em nau, God bai bagarapim ol. Olsem na planti man bilong lain bilong God ol i larim ol meri Moap i grisim ol long mekim pasin pamuk, na God i kilim i dai 24,000.—Namba 25:1-9; 31:15, 16; KTH 2:14.
18 Pita i tok, taim donki bilong Balam i toktok long em, dispela i pasim em, tasol Balam i “laikim tumas long kisim pe i kamap long dispela pasin nogut,” olsem na maski donki i mekim toktok, em i no lusim “longlong pasin em i bin ting long mekim.” (2 Pita 2:15, 16) Em pasin i nogut tru! Bagarap bai painim ol man i kain olsem Balam, em ol i laik bagarapim lain bilong God long rot bilong pulim ol long mekim pasin pamuk! Balam i dai, long wanem, em i mekim dispela pasin nogut, na dispela i olsem piksa bilong ol samting bai painim ol man i bihainim rot bilong em.—Namba 31:8.
Ol i Bihainim Pasin Bilong Satan na Pulim Ol Man
19, 20. (a) Pita i tok, ol man i bihainim pasin bilong Balam, ol i kain olsem wanem samting? Bilong wanem i olsem? (b) Ol i pulim husat? Ol i pulim ol olsem wanem? (c) Olsem wanem yumi ken tok pasin bilong ol long pulim ol man i wankain olsem pasin bilong Satan? Yumi ken mekim wanem bilong lukautim yumi yet na ol narapela?
19 Pita i stori long ol man i kain olsem Balam, olsem: “Ol dispela man i olsem ol hul wara i drai pinis. Na ol i olsem ol klaut, bikpela win i save sakim ol i go nabaut.” Sapos man i raun long ples wesan na nek bilong em i drai nogut tru, na hul wara i drai pinis, ating em bai i dai. Olsem na i gat as na “God i redim pinis ples tudak tru i blak nogut tru” bilong kain man olsem i ken i go long en. Pita i tok moa: “Ol dispela man i save bikmaus na hambak nating long rabis tok bilong ol. Ol i save grisim ol man na mekim ol i bel kirap long mekim pasin pamuk na ol kain kain pasin nogut bilong bodi. Na long dispela pasin ol i wok long pulim dispela ol man nau tasol ol i lusim pasin nogut bilong ol haiden, na ol i go bihainim ol dispela man nogut.” Pita i tok ol i save grisim ol man i no gat gutpela save na ol i tok promis long ol olsem ol inap i “stap fri,” tasol “ol yet i stap olsem ol wokboi nating bilong pasin bilong bagarap.”—2 Pita 2:17-19; Galesia 5:13.
20 Ol dispela tisa i bihainim pasin bilong Satan na pulim ol man long mekim pasin nogut. Ating ol i mekim kain tok olsem: ‘God i save pinis olsem yumi no strong na yumi bilong inapim laik bilong skin. Olsem na sapos yumi inapim laik bilong skin long mekim maritpasin, God bai marimari long yumi. Sapos yumi tokaut long rong bilong yumi, em bai lusim tingting long dispela rong wankain olsem em i bin mekim taim yumi nupela insait long tok i tru.’ Yumi tingim wankain tok Satan i bin mekim long Iv, em i tok olsem sapos em i mekim sin, bai em i no kisim strafe long dispela. Em i tok, sapos Iv i mekim rong long God, dispela bai givim save long em na em bai i stap fri. (Stat 3:4, 5) Sapos yumi lukim kain man nogut olsem i bung wantaim kongrigesen, orait, yumi gat wok long lukautim yumi yet na ol narapela—yumi mas i go long ol man i gat namba insait long kongrigesen Kristen na tokim ol long dispela samting.—Wok Pris 5:1.
Stretpela Save i Lukautim Yumi
21 Bilong pinisim dispela sapta, Pita i stori long ol samting em inap painim yumi sapos yumi no bihainim dispela save, em Pita i tok pinis yumi mas kisim bilong “strongim laip bilong yumi na bilong helpim yumi long wokabaut long pasin bilong God.” (2 Pita 1:2, 3, 8) Em i tok: “Tru, ol i bin kisim save long Jisas Krais, em i Bikpela bilong yumi na Man bilong kisim bek yumi. Na dispela save i bin helpim ol long abrusim olgeta pasin doti i stap long graun. Tasol sapos ol i pas gen long dispela kain pasin na em i kalabusim ol, orait ol bai i stap nogut tru. Pastaim ol i bin i stap nogut, tasol sapos ol dispela pasin doti i kalabusim ol gen, orait ol bai i stap nogut moa moa yet.” (2 Pita 2:20) Sori tru! Kain man olsem long taim bilong Pita ol i bin tromoi dispela gutpela samting ol i wetim, em laip i stap oltaim long heven, long wanem, ol i laik kisim amamas bilong liklik taim tasol long mekim maritpasin samting.
21-23. (a) Sapos yumi no bihainim stretpela save, wanem samting inap kamap? (b) Pita i stori long wanem narapela hevi, em stori i kamap bihain long dispela bai toktok long en?
22 Olsem na Pita i tok: “Mobeta ol i no bin kisim save long Rot bilong stretpela pasin. Long wanem, nau ol i save long dispela Rot, na ol i bin kisim lo bilong God yet, tasol ol i givim baksait pinis long en. Dispela samting i kamap long ol, em i olsem wanpela trupela tok i tok olsem, ‘Dok i traut pinis na i go bek na kaikai traut bilong en.’ Na narapela tok tu i olsem, ‘Pik i waswas pinis long wara, tasol em i go tantanim nabaut long graun malumalum.’ ”—2 Pita 2:21, 22; Sindaun 26:11.
23 I gat narapela hevi i bin kamap na i wok long bagarapim bilip bilong ol Kristen bipo na i wankain liklik long samting i bagarapim bilip bilong sampela Kristen long nau. Long dispela taim bipo, sampela i toktok planti olsem ol i ting Krais i no inap i kam. Orait nau yumi ken skelim ol tok Pita i kamapim bilong stretim dispela tok.
Yu Inap Tingim?
◻ Pita i stori long wanem 3-pela samting i olsem piksa bilong givim tingting long yumi?
◻ Olsem wanem ol tisa giaman i “ting tok bilong Bikpela em i samting nating”?
◻ Rot bilong Balam em i wanem samting? Ol man i bihainim dispela rot ating ol i wok long mekim wanem bilong pulim ol narapela?
◻ Wanem samting inap painim yumi sapos yumi no bihainim stretpela save?
3. Wanem samting i bin kamap bipo na Pita i tok em bai kamap gen?
12. Olsem Pita i tok, God i save givim wanem gutpela pe long ol man i bihainim stretpela pasin?
13. Kot bai kamap moa yet long husat? Ating ol i driman long wanem kain samting?
15. Ol tisa giaman i save bihainim wanem ol pasin? Ol i wok long giamanim ol man long wanem kain taim?
18. Balam i strong long mekim pasin nogut o olsem wanem? Samting i painim Balam i makim wanem samting bai painim ol tisa giaman?
[Piksa long pes 16, 17]
Balam i stap olsem piksa bilong givim tingting long yumi