Rot Yumi Kisim Baibel

Dispela tok em i tru, maski nogat fes kopi stret bilong Baibel manuskrip bilong Tok Hibru na Tok Arameika na bilong Ol Skripsa Grik i stap i kam inap long taim bilong yumi. Olsem na hau bai yumi inap save olsem ol tok i stap long Baibel long nau i kamapim stret ol tok i stap long rait bilong pastaim tru em holi spirit i stiaim ol man long raitim?

Long Ol Skripsa Hibru, hap bilong bekim bilong dispela askim i stap long pasin em God i kamapim long bipo yet taim em i tok olsem ol man i mas kopim ol rait bilong ol tok.b Olsem, Jehova i bin tokim ol king bilong Israel long mekim kopi bilong ol yet long ol tok bilong Lo. (Lo 17:18) Na tu, God i givim wok long ol Livai long lukautim tok bilong Lo na skulim ol manmeri long en. (Lo 31:26; Nehemia 8:7) Bihain long ol Juda i go kalabus long Babilon, ol sekreteri o ol man bilong raitim kopi bilong ol tok (Soferim), i kamap. (Esra 7:6, futnot) Ol dispela lain i mekim planti kopi bilong 39 buk bilong Ol Skripsa Hibru.

Inap planti handret yia, ol sekreteri i was gut na mekim kopi bilong ol dispela buk. Namel long yia 500 na 1500 C.E., ol man Juda bilong raitim ol tok em ol i kolim lain Masoret, ol i bihainim dispela wankain pasin. Kodeks Leningrat em wanpela manuskrip bilong bipo yet ol Masoret i bin raitim long yia 1008/1009 C.E. Tasol namel long yia 1900 na yia 2000, ol man i painim inap olsem 220 manuskrip bilong Baibel o ol liklik hap bilong ol tok we i stap namel long Ol Olpela Rait Bilong Detsi. Ol dispela manuskrip bilong Baibel i winim 1000 yia moa long Kodeks Leningrat. Taim yumi skelim Ol Olpela Rait Bilong Detsi wantaim Kodeks Leningrat, dispela i kamapim wanpela bikpela poin: Tru, Ol Olpela Rait Bilong Detsi i gat sampela ol narapela liklik tok, tasol ol dispela tok i no senisim tingting i stap long Baibel.

Olsem wanem long 27 buk bilong Ol Skripsa Grik? Sampela aposel bilong Jisas Krais na sampela arapela disaipel i fes lain long raitim ol dispela buk. Ol Kristen bilong pastaim i bihainim pasin bilong ol man Juda long kopim ol rait bilong ol tok na ol i kopim ol tok bilong ol dispela buk. (Kolosi 4:16) Maski Diocletian, em Empera bilong Rom, na ol narapela i laik bagarapim olgeta buk samting bilong ol Kristen long pastaim, planti tausen liklik hap bilong ol rait bilong bipo na ol manuskrip i stap gut yet i kam inap long taim bilong yumi.

Ol i tanim ol rait Kristen long ol narapela tokples tu. Ol fes tokples ol i tanim Baibel long en em tokples Amenia, Koptik, Itiopia, Jojia, Latin na Siria.

I no olgeta kopi bilong ol manuskrip bilong Baibel bilong bipo i gat wankain tok stret. Orait, olsem wanem bai yumi inap save wanem ol tok stret i bin stap long ol rait bilong pastaim?

Dispela samting i kain olsem wanpela tisa i askim 100 sumatin long kopim rait bilong wanpela sapta bilong wanpela buk. Maski sapos dispela sapta bilong buk i lus, ol inap painimaut tok stret bilong dispela sapta taim ol i skelim ol tok bilong dispela 100 kopi ol sumatin i bin raitim. Em tru sampela sumatin inap mekim sampela popaia long kopi ol i raitim, tasol i no olgeta sumatin bai mekim ol dispela wankain popaia. Olsem tasol taim ol saveman i skelim planti tausen bilong ol liklik hap rait na ol kopi bilong ol Baibel bilong bipo ol i painim, ol inap luksave long ol popaia bilong ol man bilong kopim ol rait na skelim wanem tok stret i bin stap long rait bilong pastaim.

Olsem wanem yumi inap bilip tru olsem ol tok i bin stap long rait bilong pastaim ol i bin tanim stret na yumi inap kisim long nau? Saveman William H. Green i mekim dispela tok long Ol Skripsa Hibru olsem: “Yumi ken tok i no gat wanpela buk bilong bipo em ol i bin raitim stret olgeta tok bilong en na ol wankain tok i stap i kam inap long nau.” Saveman bilong Baibel F. F. Bruce i mekim tok long Ol Skripsa Grik, em ol i kolim tu Nupela Testamen, olsem: “I gat planti samting i kamapim klia olsem ol rait bilong Nupela Testamen bilong yumi i stret olgeta, winim planti buk ol man i bin raitim long bipo, tasol ol man i no save sutim tok long ol dispela buk, olsem tok bilong ol i tru o nogat.” Em i tok tu olsem: “Sapos Nupela Testamen em wanpela buk i gat rait bilong ol man tasol, orait, ol man bai bilip tasol long ol tok bilong en.”

Ol Tok Bilong Rait Hibru: Ol i mekim wok long Biblia Hebraica, em Rudolf Kittel i kamapim bilong tanim ol tok bilong New World Translation of the Hebrew Scriptures (1953-1960). Long dispela taim na i kam, Biblia Hebraica Stuttgartensia na Biblia Hebraica Quinta, ol i nupela Baibel we ol i bin kisim ol nupela save long Ol Olpela Rait Bilong Detsi na ol arapela manuskrip bilong bipo bipo bilong tanim ol tok bilong ol. Dispela tupela buk i kamapim gen Kodeks Leningrat long ol skripsa wantaim ol futnot we i gat ol arapela tok bilong ol narapela rait, olsem Rait Pentatuk Bilong Samaria, Ol Olpela Rait Bilong Detsi, Grik Septuagint, Ol Aramaic Targums, Latin Vulgate, na Siria Peshitta. Ol i mekim wok long Biblia Hebraica Stuttgartensia na Biblia Hebraica Quinta taim ol i tanim nupela edisen bilong New World Translation.

Ol Tok Bilong Rait Grik: Klostu long yia 1900, ol saveman, em B. F. Westcott na F.J.A. Hort i skelim ol manuskrip bilong Baibel i stap long dispela taim na ol liklik hap bilong ol rait na ol i kamapim rait Grik em ol i ting ol tok bilong en i klostu wankain long rait bilong pastaim. Long yia 1950 samting, New World Bible Translation Committee i yusim dispela rait Grik long tanim Baibel. Ol i yusim tu ol rait bilong pastaim i stap long ol pepa ol i wokim long pitpit, em ol i ting ol dispela rait i bin stap long yia 101-300 C.E. I kam inap nau, ol man i bin painim planti rait i stap long ol pepa ol i wokim long pitpit. Na tu, ol namba 1 rait bilong Nestle na Aland na United Bible Societies i gat ol nupela save. Sampela bilong ol dispela nupela save i stap insait long dispela Baibel.

Taim yumi skelim ol dispela Baibel, em i klia tru olsem sampela ves bilong Ol Skripsa Grik i stap long ol Baibel bilong pastaim, kain olsem Baibel King James Version, em ol tok we ol man bilong kopim ol rait bilong bipo, ol yet i kamapim na i no stap long Baibel em holi spirit i as bilong en. Tasol pasin bilong brukim ol tok na putim namba long ol wan wan hap o ves long tanim tok bilong Baibel, dispela i kamap pinis long yia 1500, olsem na taim ol i rausim ol dispela ves, dispela i kamapim ol spes long ol ves long planti Baibel. Ol dispela ves em Matyu 17:21; 18:11; 23:14; Mak 7:16; 9:44, 46; 11:26; 15:28; Luk 17:36; 23:17; Jon 5:4; Aposel 8:37; 15:34; 24:7; 28:29; na Rom 16:24. Long dispela Baibel, i gat ol futnot i stap long ol dispela hap we ol i bin rausim ol dispela ves.

I klia tru olsem ol dispela ves i stap long longpela pinis bilong buk Mak 16 (ves 9-20), sotpela pinis bilong buk Mak 16, na long Jon 7:53–8:11, olgeta i no stap long ol manuskrip bilong pastaim. Olsem na ol dispela tok i no stap long dispela Baibel.c

I gat sampela ol hap tok i gat ol senis long ol na i stret long samting em ol saveman i ting i stret wantaim ol rait bilong pastaim. Olsem, sampela manuskrip i kamapim tok bilong Matyu 7:13 olsem: “Yupela i mas go insait long liklik geit, long wanem, rot i go long bagarap i bikpela na geit bilong en i op tumas.” Long ol fes Baibel English bilong New World Translation, dispela hap tok “geit bilong en” i no stap long dispela ves. Tasol bihain taim ol i skelim gut manuskrip, ol i luksave olsem dispela hap tok “geit bilong en” i bin stap long rait bilong pastaim. Olsem na mipela i putim dispela hap tok long dispela Baibel. I gat sampela moa bilong dispela kain senis. Tasol em ol liklik senis, na em i no senisim bikpela tok bilong God long Baibel.