Büyük Herodes’in Görkemli Yapıtları

GÜNÜMÜZDEN 2.000 yılı aşkın bir süre önce, yaklaşık 30 yıl saltanat sürdü. Krallığının topraklarına Yahudiye ve çevresi dahildi. O, tarihte Büyük Herodes ya da Büyük Herod diye tanınan kişiydi.

Kral Herodes çoğunlukla kıskançlık krizleri geçiren bir katil olarak bilinir; o, sadece akrabalarını değil savunmasız küçük erkek çocukları da öldürmüştü. Doğudan gelen astrologlar ona gelecekte kral olacak kişinin doğduğunu bildirince Herodes çocuğu onurlandıracakmış gibi davrandı. Onlara çocuğun yerini öğrenince yanına dönmelerini söyledi. Fakat Tanrı, astrologları Herodes’in yanına dönmemeleri için uyarınca kral, astrologların İsa’yı görmek için gittiği Beytlehem kentinde ve çevresinde iki yaşındaki ve daha küçük erkek çocukların öldürülmesi için emir verdi (Matta 2:1-18).

Fakat yaşamının ilk yıllarında Herodes görkemli inşaat projeleriyle birçok insanı kendine hayran bıraktı. Tapınaklar, amfitiyatrolar, hipodromlar, sukemerleri ve içinde gösterişli banyoların olduğu kale-saraylar inşa etti. Projeleri, bugün bile o bölgeleri inceleyen mühendisler için gerçekten çok etkileyicidir.

Herodes, yapıtları için çarpıcı konumlar seçti ve onları doğal yapıyla bütünleşecek şekilde inşa etti. Saraylarını şaşaalı fresklerle, alçı işi zengin süslemelerle ve mozaik zeminle dekore etti. Yahudiye’de sıcak ve soğuk odaları bulunan ve tabandan ısıtma sistemi olan Roma usulü hamamlar da yaptı. Ayrıca şehirler inşa etti ve bunlardan birinde insan yapımı bir liman vardı.

Liman Kenti Sezariye

Herodes, Sezariye’de (Caesarea) Roma dünyasının en büyük limanlarından birini inşa etti. Boyutları bugün arkeologları hayretler içinde bırakıyor. Limanda 100 geminin demir atabileceği kadar yer vardı, bu da Sezariye’nin ne kadar büyük bir uluslararası ticaret merkezi olduğuna sessizce tanıklık ediyor.

İskeleler ve dalgakıranlar dönemin en ileri teknolojisiyle inşa edildi. Yahudi tarihçi Flavios Josephus’un anlattığına göre inşaatta kullanılan devasa blokların eni ve yüksekliği yaklaşık 3 metre, boyu 15 metreydi. Uzmanlar işçilerin bu blokları yapabilmiş olmasına hayret ediyor. Yakın zamanda dalgıçlar Herodes’in kullandığı blokların beton olduğunu keşfetti. İskeleleri ve dalgakıranları inşa etmek için işçiler ahşap iskeletlerin içine beton dökmüş ve daha sonra bunu suyun altına indirip sabitlemişlerdi.

İyi planlanmış liman kentinde Sezar Augustus’a adanmış bir tapınağın yanı sıra bir saray, bir hipodrom, 4.000 kişilik bir tiyatro ve bir yeraltı kanalizasyon sistemi vardı. 6 kilometre uzaktan, Karmel Dağı’ndaki kaynaklardan sukemerleri ve tüneller aracılığıyla Sezariye’ye su giderdi.

Yeruşalim ve Herodes’in Mabedi

Herodes’in projelerinden en büyüğü Yeruşalim’de inşa ettiği Kudüs Tapınağı olarak da bilinen mabettir. O bölgedeki ilk mabet Kral Süleyman tarafından yaptırılmıştı. Süleyman, babası Davut’un Tanrı’dan ilham yoluyla aldığı mimari planları izlemişti (1. Krallar 6:1; 1. Tarihler 28:11, 12). Bu mabet, Babilliler tarafından yaklaşık 420 yıl sonra yıkılmıştı ve ondan yaklaşık 90 yıl sonra da yerine Yahuda Valisi Zerubbabel tarafından nispeten mütevazı bir yapı inşa edildi.

Herodes’in aynı yerde yaptırdığı mabet hakkında Josephus şunları yazdı: “Dört bir yanı devasa altın plakalarla kaplıydı, güneşin doğmasıyla birlikte öyle parlardı ki, oraya bakmaya çalışanlar güneşe bakıyormuş gibi gözlerini korumak zorunda kalırlardı. Mabede doğru gelen bir yabancı, uzaktan mabedi karla kaplı bir dağ zannederdi, çünkü altınla kaplanmamış olan her yeri bembeyazdı.”

Mabedin destek duvarlarının yapımında binlerce kişi çalıştı; sadece batı duvarının uzunluğu 500 metreydi. Duvarı oluşturan devasa taşlar çimento kullanılmadan yerleştirilmişti. Tek bir tanesi yaklaşık 400 tondu ve bir uzmana göre “eski dünyanın hiçbir yerinde böylesi yoktu.” İsa’nın öğrencilerinin bu yapıdan etkilenmesine şaşmamak gerek! (Markos 13:1). Duvarların üzerinde Tapınak Dağı adı verilen muazzam büyüklükte bir platform vardı; bu, o dönemlerde inşa edilmiş insan yapımı en büyük platformdu. Yaklaşık 20 futbol sahası büyüklüğündeydi!

Herodes Yeruşalim’de başka eserler de inşa ettirdi. Bunlardan biri daha önce yaptırdığı mabedin bitişiğindeki Antonia Kalesi’ydi. Ayrıca bir saray yaptırdı ve kentin girişine çok katlı üç kule inşa ettirdi, bunların eşi benzeri yoktu.

Samiriye ve Eriha

Sezar Augustus, Samiriye kentini Herodes’e hediye etti, o da kentin ismini Sebastiye olarak değiştirdi. Kenti çeşitli yapılarla süsledi; bunlardan biri kolon dizileriyle çevrili bir stadyum olduğu düşünülen yapıdır. Ayrıca gösterişli fresklerle bezenmiş büyük yapılar da inşa etti.

Ürdün (Şeria) Vadisi’nde yer alan Eriha kenti deniz seviyesinin 250 metre altındadır ve orada astropik bir iklim görülür. Yaklaşık 1.000 hektarlık alana yayılmış olan Eriha, bahçe kent özelliklerine sahiptir. Herodes orada bir kışlık saray inşa etmek üzere daha önce yapmış olduğu üç sarayı birleştirip devasa bir konut haline getirdi ve her yapıya bir giriş salonu, banyolar, bahçeler ve yüzme havuzları yaptırdı. Dolayısıyla kışın Eriha’da yaşamayı tercih etmesine şaşmamak gerek.

Heybetli Kale-Saray

Herodes’in kışın kalabileceği başka bir yer daha vardı. Lût Gölü’ne 400 metre yukarıdan bakan ve Mesada olarak bilinen kayalık bir platonun üzerine kale yaptı. Bu tepede üç katlı gösterişli bir saray yaptırdı; sarayın terası ve banyo havuzları vardı. Tepede yaptırdığı diğer bir sarayda ise Roma hamamlarındaki gibi, duvarların içinden geçen borular yoluyla ısıtılan banyolar ve sifon sistemi olan klozetler bulunuyordu.

Herodes çölün ortasında kraliyet ailesi için adeta bir sağlık merkezi yarattı. Buraya yaklaşık 40.000.000 litre su kapasitesi olan 12 sarnıç yaptırdı. Kalenin içinde aynı zamanda yağmur suyunu biriktirmek ve depolamak için etkili bir sistem yapıldığından ürün yetiştirmek ve yüzme havuzlarıyla banyolarda kullanılmak üzere bol bol su vardı.

Herodes’in diğer bir mühendislik harikası, Beytlehem’in (Beytüllahim) 5 kilometre güneydoğusundaki göze çarpar bir tepeye yaptırdığı Herodium kale-sarayıydı. Herodium, Yukarı Herodium ve Aşağı Herodium olmak üzere iki ana bölümden oluşuyordu. Yukarı Herodium’da heybetli bir kale-saray vardı; bunun üzerinde de bir zamanlar gökyüzüne hükmeden fakat şimdi bir harabe olan beş katlı doğu kulesi yer alıyordu. İki yıl önce uluslararası haber ajansları, Herodium’un yamacının yukarı kesiminde Herodes’in mezarının kalıntılarının bulunduğunu bildirdiler. Bu bulgunun Josephus’un birinci yüzyılda Herodes’in cenaze alayıyla ilgili anlattıklarını doğruladığını belirttiler.

Aşağı Herodium’da saraya ek olarak yapılan binalardan ve çalışma odalarından oluşan bir kompleks vardı. Yapının en güzel yeri kolonlarla bezenmiş Roma tarzı bahçesiydi. Bahçenin içinde, ortasında dekoratif bir ada bulunan devasa bir havuz vardı. Havuz neredeyse bir futbol sahası büyüklüğündeydi. Aslında su deposu olarak kullanılıyordu ama orada yüzmek, hatta kayıkla gezinti yapmak bile mümkündü. Su oraya üç buçuk kilometre uzaktaki bir kaynaktan su kemeri yoluyla geliyordu.

Birkaç yıl önce bir turist çevredeki manzara hakkında şunları söyledi: “Doğuya baktığınızda Lût Gölü’nü rahatça görebiliyorsunuz. Tam önümüzde Davut’un kendisini kovalayan Saul’dan saklandığı Yahudiye Çölü duruyordu. Bölgenin ne kadar engebeli olduğunu görünce onun saklanmasının ne kadar kolay olduğunu anlayabildik; özellikle gençliğinden beri bu bölgeyi iyi biliyor olması da onun için bir avantaj olmalıydı. Davut’un, koyunlarını güderken sadece şu an gözlerimizin önünde duran muhteşem manzarayı görmek için bile bu tepeye sık sık çıkmış olabileceğini de düşündük.”

Herodes’in inşa projeleri hakkında birçok kitap yazılmıştır. Bu devasa inşa işine neden giriştiği konusunda bir yığın spekülasyon vardır. Bazıları onun şöhret ve siyasi kazanç peşinde olduğunu düşünüyor. Nedeni ne olursa olsun, kısaca ele aldığımız bu projeler Büyük Herodes’in zorba bir despot olmasının yanında usta bir inşaatçı olduğunu da doğruluyor.

[Sayfa 25’teki resim]

SEZARİYE

Bir ressamın kaleminden

[Sayfa 25’teki resim]

YERUŞALİM’DEKİ SARAY

Model

[Sayfa 25’teki resim]

HERODES’İN MABEDİ

Model

[Sayfa 26’daki resim]

MESADA

Üç katlı sarayın harabeleri

[Tanıtım notu]

Pictorial Archive (Near Eastern History) Est.

[Sayfa 26’daki resim]

HERODİUM

Bir ressamın kaleminden

[Sayfa 25’teki resim tanıtım notları]

Sezariye: Hiram Henriquez/National Geographic Stock; Saray: İsrail Müzesi (Kudüs) ve Todd Bolen/Bible Places.com izniyle