Ku Hanya Ni Mintlhontlho Ya Vudyuhari

“MALEMBE ya hina hinkwawo i 70—80 loko hi tiyile; kambe ma hi vangela nhlomulo ni mbitsi; vutomi byi hela hi ku hatlisa ivi hi fa.” (Pisalema 90:10, Today’s English Version) Risimu leri ro tlhokovetsela leri nga ni malembe ya 3 000 ri tiyisekisa leswaku ku dyuhala i khale ku ri ntlhontlho. Ku nga khathariseki nhluvuko lowunene etimhakeni ta vutshunguri, swiyimo swin’wana swa ku dyuhala swi vanga “nhlomulo ni mbitsi.” Hi swihi swiyimo leswi, naswona van’wana va swi kotisa ku yini ku langutana ni mintlhontlho leyi?

A Dyuhele Kambe Miehleketo Yi Tirha Kahle

Hans wa malembe ya 79 hi vukhale u ri: “Nchumu lowu ndzi wu chavaka ngopfu i ku va ni xiphunte.” Ku fana ni vanhu van’wana lava kuleke, Hans wa karhateka swinene hi mhaka ya ku rivala. U karhatiwa hileswi a tsandzekaka ku lawula leswi mutlhokovetseri un’wana wa khale a swi vitanaka “nkambana wa nsuku”—ku nga byongo bya risima, lebyi nga ni timhaka ta nkoka. (Eklesiasta 12:6) Hans u vutisile, “Xana swa boha leswaku loko munhu a kula byongo byi nga ha tirhi kahle?”

Loko na wena ku fana na Hans u rivala mavito kumbe u tshame u tivutisa loko ku tsana ko tano ka miehleketo ku ri ku sungula ka ku va byongo byi nga ha tirhi kahle, tiyiseka hi leswi: Vanhu va malembe hinkwawo va rivala naswona ku cinca ka matirhelo ya byongo loku vanhu lava kuleke va ku tokotaka a hi nkarhi hinkwawo ku vangiwaka hi vuvabyi bya mianakanyo.a Hambileswi ku lahlekeriwa hi dzano swi tolovelekeke eka vadyuhari, “vanhu vo tala lava dyuhaleke va va va hanye kahle emianakanyweni kukondza va fa,” hi ku vula ka Dok. Michael T. Levy, mutshama-xitulu wa ndzawulo ya ntivo-mahanyelo eYunivhesiti ya Xibedlhele ya Staten Island eNew York.

Entiyisweni lavatsongo va hatla va tsundzuka swilo swo karhi ku tlula lavakulu. Kambe “loko hi vekela etlhelo mhaka ya ku endla swilo hi xihatla, vanhu lavakulu va endla swilo hi ndlela leyi fanaka ni leyi lavatsongo va swi endlaka ha yona,” hi ku vula ka dokodela wa misiha Richard Restak. Entiyisweni, loko a dyondzisiwa hi ndlela leyi faneleke, munhu la kuleke a nga ya emahlweni a dyondza, a tsundzuka hambi ku ri ku antswisa vuswikoti byo karhi.

Swiphiqo Swo Tsundzuka Ni Swiyimo Leswi Tshungulekaka

Ku nga endliwa yini loko munhu a ri ni swiphiqo leswikulu swa miehleketo? Niloko swiyimo swi ri tano, munhu a nga fanelanga a gimeta hileswaku u ni vuvabyi bya mianakanyo. Swiyimo swo tala leswi tshungulekaka leswi vaka kona loko munhu a kurile swi nga vanga swiphiqo swa miehleketo ni ku pfilunganyeka loku nga twisisekiki. Hakanyingi ku pfilunganyeka ko tano ku nga tekiwa tanihi “ku dyuhala”—nkarhi wun’wana hambi ku ri madokodela ma endla swihoxo emhakeni leyi. Leswi swi tsongahata vavabyi lava kuleke ni ku tlhela swi va sivela ku kuma vutshunguri lebyi faneleke. Xana ku pfilunganyeka loku ku nga ta hi tindlela tihi?

Ku pfilunganyeka ka xihatla loku nga tolovelekangiki ku nga vangiwa hi ku sika, ku heleriwa hi mati emirini, ku tsana ka ngati, ku vaviseka enhlokweni, xiphiqo xa nxorhonxorho wa kholokholo, ku kayivela ka tivhithamini, makhombo lama vangiwaka hi mirhi yo karhi hambi ku ri ku cinca ko karhi ka swiyimo. Xiphiqo xa miehleketo xi nga vangiwa hi ntshikilelo lowukulu naswona swa tiveka leswaku xi vanga ku pfilunganyeka eka vanhu lava dyuhaleke. Ntshikilelo wu nga tlhela wu va wona lowu vangaka leswaku vavabyi lava dyuhaleke va rivala naswona va pfilunganyeka. Dok. Levy wa tsundzuxa: “Ku pfilunganyeka a ku fanelanga ku honisiwa kumbe ku tekiwa tanihi ku dyuhala.” Ku kamberiwa kahle swi nga pfuna ku kuma xivangelo xa swikombiso leswi.

Ku Langutana Ni Ntshikilelo

Ntshikilelo a hi nchumu lowuntshwa evanhwini, hambi ku ri malandza yo tshembeka ya Xikwembu ma ve na wona. Eka malembe ya kwalomu ka magidi mambirhi lama hundzeke, muapostola Pawulo u khutaze Vakreste-kulobye a ku: “Vulavulani hi ku chavelela eka mimoya-xiviri leyi karhatekeke.” (1 Vatesalonika 5:14) Enkarhini wa hina lowu tshikilelaka, xikhutazo xexo xa laveka swinene. Lexi vavisaka, ntshikilelo eka vanhu lava dyuhaleke a wu tali ku vonaka.

Hikwalaho ka mavonelo lama hoxeke ya leswaku vanhu va va ni ntshikilelo kumbe swipfukela loko va dyuhala, van’wana ku katsa ni vanhu lava dyuhaleke hi voxe va nga teka swikombiso leswi tanihi ku dyuhala. Buku leyi nge Treating the Elderly yi ri: “Hambiswiritano, sweswo a hi ntiyiso. Ntshikilelo eka vanhu lava kuleke a wu vangiwi hi ku dyuhala.”

Ntshikilelo lowukulu lowu tshamaka nkarhi wo leha a wu fani ni ku hlunama—i vuvabyi lebyikulu lebyi nga ni vuyelo lebyikulu naswona a wu fanelanga wu honisiwa. Ntshikilelo lowu nga tshunguriwiki wu nga nyanya lerova muvabyi la nga ni gome a hetelela hi ku tidlaya. Dok. Levy u hlamusela leswaku khombo ra ntshikilelo eka vavabyi lava kuleke hileswaku “vuvabyi bya mianakanyo lebyi tshungulekaka hi byona nakambe lebyi nga ni khombo swinene.” Loko ntshikilelo wu phikelela, muvabyi u fanele a tshunguriwa hi dokodela la nga ni ntokoto wa vuvabyi bya ku pfilunganyeka ka mianakanyo.b—Marka 2:17.

Vanhu lava tshikilelekeke va nga tiyiseka leswaku Yehovha “u ni xinakulobye lexikulu swinene ni tintswalo.” (Yakobo 5:11) U “le kusuhi ni lava va tshovekeke mbilu.” (Pisalema 34:18) Entiyisweni, hi yena la “chavelelaka lava heleke matimba.”—2 Vakorinto 7:6, Bibele Mahungu Lamanene.

Ku Hava Xivangelo Xo Titwa U Nga Pfuni Nchumu

Eka malembe yo tlula 3 000 lama hundzeke Hosi Davhida wo tshembeka u khongele a ku: “U nga ndzi cukumeti emalembeni ya vudyuhari; loko matimba ya mina ma hela, u nga ndzi siyi.” (Pisalema 71:9) Hambi ku ri eka lembe-xidzana ra vu-21, marito yo tano ma tolovelekile eka vanhu lava kuleke lava chavaka leswaku va nga ha tekiwa va nga pfuni nchumu. Ku tsana loku vangiwaka hi vuvabyi ni ku humesiwa mudende ku nga endla leswaku munhu a titwa a nga pfuni nchumu.

Hambiswiritano, ku anakanya hi leswi hi kotaka ku swi endla swi nga hi pfuna leswaku hi tixixima ni ku titwa hi ri va nkoka ematshan’weni yo hetiwa matimba hi leswi hi nga ha kotiki ku swi endla. Malunghana ni leswi, xiviko xa Nhlangano wa Matiko xi bumabumele ‘ku ya emahlweni u dyondza eswikolweni kumbe ekaya, u hoxa xandla eka minhlangano ya tiko ni ku endla mintirho ya vukhongeri.’ Ernest wa le Switzerland la nga Mbhoni ya Yehovha, loyi a humeke mudende naswona a nga ni vuswikoti lebyikulu byo baka, i xikombiso xa leswaku ‘ku ya emahlweni u dyondza,’ swa vuyerisa. Loko a ri ni malembe ya 70 u kunguhate ku xava khompyuta ni ku dyondza ku yi tirhisa. Ha yini a endle tano, loko vanhu vo tala lava ringanaka na yena va chavisiwa hi thekinoloji? U te: “Xo sungula i ku endla leswaku mianakanyo ya mina yi tshama yi xalamukile tanihi leswi ndzi yaka ndzi kula. Xa vumbirhi, ku fambisana ni thekinoloji swi ta ndzi pfuna loko ndzi endla nkambisiso wa Bibele ni mintirho yin’wana ya le vandlheni ra Vukreste.”

Ku endla swilo leswi vuyerisaka swi nga pfuna lavakulu hi tindlela to tala: Swi endla leswaku u va ni xikongomelo ni ku xi hetisisa naswona swi nga ku vuyerisa. Hosi yo tlhariha Solomoni u xiye leswaku i nyiko leyi humaka eka Xikwembu leswaku munhu a “tsaka ni ku endla leswinene evuton’wini bya munhu; nileswaku munhu un’wana ni un’wana u fanele a dya, kunene a nwa, a kuma leswinene entirhweni wakwe hinkwawo wa matimba.”—Eklesiasta 3:12, 13.

Ku Endla Leswi Nga eMatimbeni Ya Hina

Ematikweni yo tala vanhu lava kuleke hi vona lava hundziselaka vutivi, ku katsa ni mahanyelo ni mimpimanyeto ya swilo swa moya eka xitukulwana lexi landzelaka. Hosi Davhida u tsale a ku: “Oho Xikwembu, u nga ndzi tshiki ku fikela emalembeni ya ku dyuhala ni ya ku va mpunga, ku fikela loko ndzi vulavula hi voko ra wena exitukulwaneni lexi taka, eka hinkwavo lava taka, hi matimba ya wena.”—Pisalema 71:18.

Kambe ku vuriwa yini loko mavabyi ni swiyimo swi endla leswaku vanhu lavakulu va nga swi koti ku tiendlela yin’wana ya mintirho leyi a va tiendlela yona? Xiphiqo lexi xi karhate Sarah wa malembe ya 79, la nga Mbhoni ya Yehovha, loyi a phofuleke ku karhateka ka yena eka nkulu la nga Mukreste. Nkulu loyi u n’wi tsundzuxe hi nsinya wa nawu wa Bibele lowu vulaka leswaku ‘xikombelo xa munhu la lulameke xi ni matimba lamakulu.’ (Yakobo 5:16) U te: “Emalembeni lama hundzeke u endle vuxaka lebyinene ni Xikwembu. Kambe sweswi u nga endla leswaku hinkwerhu ka hina hi vuyeriwa eka vuxaka byebyo loko u hi khongelela exihundleni.” U khutazekile swinene loko nkulu loyi a ku, “Sarah, hi lava leswaku u hi khongelela.”

Hilaha Sarah a swi xiyeke hakona, xikhongelo i ndlela leyi vuyerisaka ni leyinene leyi vanhu vo tala lava kuleke va tikarhataka ha yona vusiku ni nhlikanhi va khongelela van’wana. (Vakolosa 4:12; 1 Timotiya 5:5) Hi nkarhi lowu fanaka, swikhongelo swo tano swi pfuna vanhu lavakulu lava tshembekeke leswaku va tshinela eka Yehovha, “Mutwi wa xikhongelo.”—Pisalema 65:2; Marka 11:24.

Vanhu lavakulu hambiloko va nga ha swi koti ku endla swo tala, kambe loko va tirhisa mintokoto ya vona ni leswi va nga na swona ku pfuna van’wana, swi endla leswaku va rhandzeka evanhwini. Va kombisa leswaku “misisi ya mpunga i harhi ya ku saseka loko yi kumeka endleleni ya ku lulama.”—Swivuriso 16:31.

Hambiswiritano, hi ta va hi endla kahle loko hi tivutisa leswi: Xana vumundzuku byi hi khomele yini loko hi dyuhala? Xana hi nga langutela vutomi byo antswa loko hi dyuharile?

[Tinhlamuselo ta le hansi]

[Marito lama tshahiweke exihlokweni lama nga eka tluka 5]

Hakanyingi lavakulu va titwa va rivariwile eka misava ya hina leyi swilo swi hatlisaka

[Bokisi/Xifaniso lexi nga eka tluka 7]

Ndlela Yo Pfuna Lava Dyuhaleke

◼ Va Kombise Xichavo. ‘U nga n’wi soli hi matimba wanuna la kuleke, kambe n’wi khongotele tanihi tata wa wena, . . . vaxisati lava kuleke tanihi vamanana.’—1 Timotiya 5:1, 2.

◼ Rhiya Ndleve. ‘Hatlisa emhakeni yo twa, u nonoka emhakeni yo vulavula, u nonoka emhakeni ya vukarhi.’—Yakobo 1:19.

◼ Vana Ni Ntwela-vusiwana. “Hinkwenu ka n’wina vanani ni mianakanyo leyi fanaka, mi kombisa ntlhaveko wa xinakulobye, mi va ni xinakulobye xa vumakwerhu, mi va ni ntsetselelo lowukulu, mi titsongahata emianakanyweni, mi nga tlheriseli swo biha hi swo biha kumbe ku tseketsela hi ku tseketsela.”—1 Petro 3:8, 9.

◼ Xiya Loko Ku Ri Ni Xilaveko Xo Khutaza. “Rito leri vuriweke hi nkarhi wa kona ri fana ni maapula ya nsuku exibyeni xa silivhere.”—Swivuriso 25:11.

◼ Va Katse Eka Mintirho Ya Wena. “Mi landzela ndlela ya malwandla.”—Varhoma 12:13.

◼ Va Pfune. “Mani na mani la nga ni swa ku hanya ha swona swa misava leyi kutani a vona makwavo a pfumala kambe a swinya a nga n’wi kombi ntsetselelo wakwe lowukulu, xana rirhandzu ra Xikwembu ri tshamisisa ku yini eka yena? Vana lavatsongo, a hi veni ni rirhandzu, ku nga ri hi marito kumbe ririmi, kambe hi swiendlo ni ntiyiso.”—1 Yohane 3:17, 18.

◼ Vana Ni Mbilu Yo Leha. “Tiambexeni xinakulobye lexikulu xa tintswalo, musa, mianakanyo yo titsongahata, ku rhula, ni ku va ni mbilu yo leha.”—Vakolosa 3:12.

Hi ku khathalela vanhu lava kuleke, hi kombisa leswaku hi xixima milawu ya Xikwembu hikuva Rito ra xona ri ri: “U fanele u komba xichavo eka munhu la kuleke.”—Levhitika 19:32.

[Xifaniso lexi nga eka tluka 6]

Ku kamberiwa kahle swi nga pfuna