Yehova A Nga Ma Cukumeti Malandza Yakwe
Hi ku vula ka Matsue Ishii
KWALOMU ka lembe, a ndzi pfaleriwe ejele ya le tlhelweni eseleni ya khotso lerintsongo, leri thyakeke, leri taleke hi tinhongani eSendai, le Japani. Hi nkarhi wolowo hinkwawo, a ndzi nga pfumeleriwi ku hlamba. Nyama ya mina a yi ri na swilondza, yi lumiwe hi tinsikiti. A ndzi karhatiwa ngopfu hi vuvabyi bya marhambu lerova ndzi nga koti ku tshama kumbe ku yima. Hi ku ondza ngopfu naswona ndzi tika ehansi ka 30 wa tikhilogramu, a ndzi ri kusuhi ni rifu.
Kambe ha yini a ndzi ri kwalaho? Ha yini vafumi va pfule rivanti ra mina hi matimba hi nkarhi wa ntlhanu nimixo, hi June 21, 1939, ivi va ndzi khoma? A ndzi endle yini ke? Yoleyo a ku ri minkarhi yo nonon’hwa kwalomu ka malembe ya 50 lama hundzeke eJapani. U nge ndzi ku byela ha yona na hi swiyimo leswi ndzi fikiseke ekhotsweni ni hi laha ndzi poneke ha kona.
Vutomi Bya Mina Byo Sungula
Ndzi velekiwe hi 1909 eKure City, Japani, 25 wa tikhilomitara ntsena ku suka eHiroshima. Vatswari va mina a va ri na vhengele ra rheyisi ni xitolo xa majasi [kimono]. Loko ndzi ri na malembe ya kaye, chachalaza ya le Spain yi hlasele ndhawu ya ka hina, naswona hi ku hatlisa mabokisi lama nga ni mintsumbu ya vafi a ma thoperiwile evuhiselweni bya mintsumbu. Mina na makwerhu wa mina lonkulu wa xisati hi tshahe vuvabyi lebyi, naswona vhiki rin’we endzhakunyana u lovile. Ndzi sungule ku hlamala rifu rakwe ra xitshuketa: ‘Ha yini vanhu va fa? Ku humelela yini hi vona loko va file ke?’
Tatana a a ri Mubudha la hisekaka, naswona ku kuma nhlamulo, ndzi endzele titempele ta Mabudha leti hambaneke. Kwalaho a ndzi vutisa tinghwendza ndzi ku: “Ha yini vanhu va fa?”
A va hlamula va ku: “A wu fanelanga ku ehleketa hi swilo swo fana ni sweswo. Loko u hambeta u titshega hi Budha ivi u yimbelela tinsimu ta wena, u ta tiyiseka hi ku kuma Nirvana ni ku nghena eparadeyisini.”
Loko ndzi ri ni malembe ya 17, ndzi dyondze hi ta buku leyi vuriwaka Bibele. Ndzi kume yin’we kambe a ndzi nga yi twisisi. Endzhakunyana ndzi sungule ku nghena kereke ya “Vukriste” eKure City. Loko ndzi twe leswaku rifu ra munhu a ku ri xivangelo xa xidyoho xa Adamu, swi twisisekile eka mina, ivi ndzi va xirho lexi chivirikaka xa kereke.
Hi nkarhi wolowo mianakanyo leyi a ku vulavuriwa ha yona ngopfu emadorobeni ya le makaya a ku ri leyi: “Vukhongeri [Vukriste] bya Yaso byi ta onha tiko.” Tanihi leswi a ndzi ri “Mukriste” wo sungula la hisekaka endhawini ya ka hina, vanhu va doroba va ndzi hehle hi leswaku ndzi tisa gome edorobeni ivi va lava ku ndzi sindzisa ku suka. Vatswari va mina a va karhateke ngopfu ha mina.
Ku Dyondza Ntiyiso Wa Bibele
Hi matshalatshala yo endla leswaku ndzi tshika vupfumeri bya mina, Tatana u lunghiselele leswaku ndzi tekana ni muhlapfa la heleleke, Jizo Ishii, Mubudha la hisekaka. Makwavo wa yena lonkulu wa xinuna a a ri muprista lonkulu wa tempele ya Mabudha. Ndzi byeriwe leswaku hambi leswi Jizo a a nga ri Mukriste, a a ta twisisa ehenhleni ka vupfumeri bya mina. Kutani ndzi rhurhele eOsaka naswona loko ndzi ri na malembe ya 19 hi vukhale ndzi tekane na Jizo, loyi a a ri murhungi. Kambe ku hambana ni leswi tatana a a swi vurile, Jizo a nga ndzi pfumelelanga ku ya ekerekeni.
Endzhaku ka yindlu ya hina eTojo-cho, Osaka, a ku ri na yindlu leyi nga ni mfungho lowu nge: “Rhavi ra Osaka ra Nhlangano wa Swichudeni swa Bibele swa Matiko Hinkwawo.” Hi ku wu ehleketelela ku va ntlawa wa Vukriste, ndzi endzele yindlu leyi.
“Xana wa pfumela eku vuyeni ka vumbirhi ka Hosi?” Ndzi vutisile jaha leri teke enyangweni.
U hlamurile a ku: “Ku vuya ka vumbirhi ka Kriste ku xiyiwe hi 1914.”
Hi ku hlamala, ndzi n’wi byele leswaku a swi nga ta endleka. “U fanele ku hlaya buku leyi,” ku vula yena, a ndzi nyika The Harp of God.
Ku sivela nuna wa mina ku vona buku leyi, ndzi yi tumbete esakeni ra mungu leri nga ni nsiti ivi ndzi yi hlaya nkarhi wun’wana ni wun’wana lowu ndzi nga wu kumaka. Mhaka yin’wana ni yin’wana yi ndzi be ku fana ni ku baleka ka rihati—i 144 000 ntsena lava yaka etilweni; Kriste a hi xiphemu xa Vunharhu-un’we kambe i N’wana la nga swakwe wa Yehova, Xikwembu xa matimba hinkwawo; hi hanya enkarhini wa makumu; ni leswaku chachalaza ya le Spain leyi koxeke vutomi bya makwerhu wa mina wa xisati a ku ri xiphemu xa ku hetiseka ka vuprofeta bya Bibele. Ndzi khorwisekile leswaku lowu a wu ri ntiyiso lowu a ndzi ri eku wu laveni.
Eku heteleleni, nuna wa mina u kume leswaku a ndzi hlaya buku ya Vukriste. Hambi swi ri tano, loko ndzi teke xiyimo lexi tiyeke xa ripfumelo ra mina, u sungule ku hlamala loko nchumu wun’wana wa nkoka ngopfu wu katseka ivi a hlaya The Harp of God hi yexe. Ndzi khuvuriwe lembe leri landzeleke, hi March 23, 1929, naswona nuna wa mina u khuvuriwe hi ku hatlisa endzhakunyana.
Ku Tirha Tanihi Makhalipotiya
Hi pfale xitolo xo rhunga ivi hi ntshunxa vathoriwa. Hi tale hi ntsako, hi sungule ntirho wo chumayela wa yindlu na yindlu eOsaka. Hi September 1929, ndzi ve khalipotiya ra vumbirhi eJapani, tanihi laha vatirheli va nkarhi lowu teleke a va vitaniwa ha kona hi nkarhi wolowo, naswona nuna wa mina u joyine swivandla swa makhalipotiya endzhakunyana. Hi hlanganise swiyenge swinharhu swa Japani swin’we, ku katsa na Osaka, Kyoto, Nagoya, Tokyo, Sendai, Sapporo, Okayama ni xihlala xa Shikoku. Hi tshame kwalomu ka tsevu wa tin’hweti eka ndhawu yin’wana ni yin’wana, hi ri karhi hi hirha kamara ni ku veka mianakanyo eku hangalaseni ka tibuku.
Hi tirhise tibuku leti a ti kumeka hi Xijapani, ku fana ni tibuku leti nge The Harp of God, Deliverance, Creation, Reconciliation na Government kun’we na The Golden Age (sweswi ku nga Awake!) na Xihondzo xo Rindza. Tanihi makhalipotiya hi hete 180 wa tiawara hi n’hweti hi ri karhi hi famba hi yindlu na yindlu. Hambi leswi a hi karhala enyameni, ntsako wa hina eku tirheni a wu ri wukulu.
Makhalipotiya ya Japani emasikwini wolawo a ma nga hakeriwi ku lahlekeriwa ka wona kambe a ma kuma hafu ya mali ya tibuku leti fambisiweke yo hanya hi yona. Vutomi a byi nga olovi. Mukhalipotiya-kulorhi u dlaye hi richeko. Loko ndzi ri karhi ndzi ongola muvabyi, na mina ndzi tshahe vuvabyi lebyi naswona ndzi yisiwe exibedlhele. Loko hi tirha eNagoya ndzilo wu sungurile ekusuhi ni laha a hi tshama kona. Hi baleke hi ehla hi swithezi hi suka eka filoro ya vumbirhi hi ri na swiambalo leswi a hi swi ambarile ntsena, hi ponise vutomi bya hina hi nga ri na nchumu. Nhundzu yintsongo swinene leyi a hi ri na yona ni tibuku to ti fambisa swi tshwe hinkwaswo, swi hi siya hi ri hava ni peni.
Loko hi ri karhi hi tirha eOkayama, nuna wa mina u ve ni mahiselo lama tlakukeke masiku yo tala naswona u kamberiwe a kumiwa a ri na rifuva. Vuvabyi bya rifuva hi ntolovelo a ku ri vuvabyi lebyi dlayaka enkarhini wolowo. Loko rifu ri nga humeleli, hi lave ku ya eSapporo exihlaleni xa le n’walungu swinene, eHokkaido, ku veka vumbhoni laha ntirho wo chumayela a wu nga si tshama wu endliwa nikantsongo.
Hi September 1930, hi rhurhele eHokkaido laha ndzi nga langutela nuna wa mina ku fela kona. Laha moya a wu tengile, ntswamba ni mazambhala a swi nga durhi ngopfu, naswona rihanyo ra nuna wa mina ri hlakarherile hakantsongo-ntsongo. Yehova a nga hi tshikanga kambe u hi katekisile hi ntsako lowukulu evutirhelini bya hina.
Loko hi tirhe eSendai ro sungula, Nkul. Inoue, muungameri wa Tohoku Imperial University, u ve ni ku vulavurisana ka munhu hi xiyexe na mina. U amukele tibuku leti a ndzi ri na tona ivi a ndzi heleketa enyangweni ku ya ndzi yimisela voko. Loko ndzi ri karhi ndzi veka vumbhoni hi yindlu na yindlu, ndzi tlhele ndzi hlangana na Bansui Doi, wanuna la dumeke wa tibuku, loyi a hundzuluxeleke Iliad na Odyssey ta Homer ti ya eka Xijapani. U amukele buku ya Creation.
Exikarhi ka vaamukeri lava tlangelaka va rungula ra hina a ku ri na ndyangu wa ka Miura lowu humaka eIshinomori. Hagino, nsati wa kona, a a ri ni malembe ya 17 hi vukhale loko a endzela muti wa hina eSendai. Endzhaku ko heta vusiku byin’we hi ri eku buleni hi Bibele, u khorwile leswaku a hi ri na ntiyiso. Hi ku hatlisa ndyangu hinkwawo wu rhurhele eTokyo, laha Hagino ni nuna wakwe, Katsuo, va tirheke tanihi makhalipotiya. Katsuo u fe a ri Mbhoni leyi tshembekaka, naswona Hagino wa ha tirha hi ku tshembeka. N’wana wa vona wa mufana, Tsutomu, u ve muhundzuluxeri eka rhavi ra Japani ra Sosayiti ya Watch Tower hi malembe layo tala.
Ntirho Wa Nkarhinyana Wa Bethele
Hi va-1930 mina na nuna wa mina a hi tirha tin’hweti ti nga ri tingani lembe rin’wana ni rin’wana eBethele leyi nga eOgikubo, Tokyo. Hi nkarhi wolowo, a ko va ni kwalomu ka 20 wa vatirhi kwalaho. Michini mimbirhi ya huwa a yi kandziyisa The Golden Age. Mina na Jizo a hi tirha eka Ndzawulo ya Swiambalo. Loko tinguva ti cinca, makhalipotiya a ya rhumela mpahla leyi onhakeke eBethele. A hi yi hlantswa, hi yi rhunga, kutani hi yi ayina ivi hi yi tlherisela eka wona. A hi tlhela hi endlela makhalipotiya swiambalo leswintshwa. Loko ntirho lowu wu herile, hina hi hexe a hi tlhelela entirhweni wa vukhalipotiya.
Mianakanyo ya mina yin’wana leyi ndzi yi tlangelaka hi Bethele a ku ri malunghana ni ntsombano lowu nga rivalekiki eColumbus, Ohio, eU.S.A., hi 1931. Makwerhu u hlanganise xiya-ni-moya xa shortwave ku amukela vuhaxi bya matiko mambe. Hi ku lava-lava xitichi siku hinkwaro ni vusiku hinkwabyo, hi ringete swinene ku kuma nongonoko wa ntsombano. Exikarhi ka vusiku, rito ra muungameri wa Sosayiti ya Watch Tower, J. F. Rutherford, ri twakarile hi matimba lamakulu. Hi ku hatlisa makwerhu u sungule ku hundzuluxela. Xisweswo hi twe xiboho xa ku amukela vito lerintshwa, “Timbhoni ta Yehova,” ni ku phokotela lokukulu ka mavoko ka ku ri amukela. Hi ri ekule swinene eBethele ya Japani, hi tlakuse ku huwelela ka ntsako ku pfumelelana ni vamakwerhu eAmerika. Timinete ti nga ri tingani endzhakunyana, vuhaxi bya xiya-ni-moya byi timekile, kutani a ka ha twiwanga nchumu. Kambe Yehova u hi pfumelele ku va xiphemu xa nkarhi lowu wu nga rivalekiki.
Ku Veka Vumbhoni Ku Nga Khathariseki Nkaneto
Hi nkarhi wa nhlomulo wa misava hinkwayo endzhaku ka Nyimpi yo Sungula ya Misava, xihuhuri xa vutiko ni nyimpi xi kukule Japani. Mufumi a a tekiwa tanihi xikwembu lexi hanyaka lexi ntshembo wa vaaki hinkwavo va tiko a wu ri eka xona. Kambe a hi byela vanhu hi ku: “Ku ni Xikwembu xin’we ntsena.”
A va hlamula: “Mi vula leswaku mufumi a hi Xikwembu xana?”
A hi hlamusela hi ku: “Ku ta va ni vumundzuku lebyi hlamarisaka lebyi nga ta tisiwa hi Mfumo wa Xikwembu.”
A va vutisa va ku: “Xana mi lava mfumo wun’wana handle ka lowuya wa mufumi?” Ku nga khathariseki leswi hi swi vuleke, marito ya hina a ya soholotiwa naswona hi vuriwe vaxengi. Vafumi va tiyise vuhleri bya vona bya tibuku ta hina, naswona ku phindha-phindha loku mafokisi lama nga tikombiki lama lavisisaka ya hi xengeke ha kona a ku kula.
Hakanyingi kan’we hi lembe, nkulumo ya le rivaleni a yi nyikeriwa. Hambi leswi a hi ri ni kwalomu ka 20 wa Timbhoni ntsena eTokyo, kwalomu ka 500 va ve kona eka nkulumo leyi nge “Ku Wa Ka Nhluvuko Wa Vukriste” eHolweni ya Mani na Mani ya Yodobashi ya muti. Maphorisa ya rhendzele xivulavuri eplatfomo, naswona loko a vule xin’wana lexi va voneke xi nga amukeleki, rito a ri huwelela, “Xivulavuri, miyela!” Kwalaho xivulavuri xi kombetele etsalweni hi vuxiya-xiya ivi xi ri hlaya. Leswi Bibele a yi nga yirisiwanga, xi pfumeleriwe ku ya emahlweni.
Ku Khomiwa Ni Ku Khotsiwa
Kwalomu ka malembe ya khume endzhaku ka loko hi sungule ntirho wa vukhalipotiya, ku khomiwa ka Timbhoni ta Yehova hinkwato ku tlhekekile eJapani. Hi mixo wolowo wa mahlomulo wa June 21, 1939, ndzi yisiwe exiticini xa maphorisa eIshinomaki ivi ndzi hoxiwa ekamareni leri biyeriweke ra munyama leri a ri ri na musi lowu a wu ncikinye esilin’ini. Hi ku hatlisa ndzi hundziseriwe eSendai ivi ndzi pfaleriwa ekhotsweni ra le tlhelweni. Nuna wa mina na yena u khomiwile, naswona ndzi lahlekeriwe hi ku hlangana hinkwako na yena ku kondza ku va endzhaku ka nyimpi.
A ndzi etlela eseleni leyi thyakeke kwalomu ka lembe naswona ndzi lave ku fa. Endzhakunyana ndzi xiye leswaku hi nkarhi wolowo vafumi a va fambisa ndzavisiso wa Junzo Akashi, muungameri wa rhavi ra Japani. Eku heteleleni, ku konanisiwa ka mina ku sungurile. “Cukumeta Bibele efilorweni ivi u yima ehenhla ka yona,” ku lerisa mulavisisi wa tihanyi. Kutani u ndzi kombe rhekhodo ya vulavisisi ya Akashi. Eku sunguleni ndzi ehlekete leswaku a ku ri vuxisi.
“Wa pfumela eka Akashi xana?” ku vutisa mukonanisi.
Ndzi hlamurile ndzi ku: “Akashi i munhu ntsena la nga hetisekangiki. Ntsendze loko Akashi a landzelela milawu ya Bibele, Akashi a a tirhisiwa tanihi nandza wa Xikwembu. Kambe leswi tinhlamuselo ta yena ti hambukeke eBibeleni, a nga ha ri makwerhu wa mina.” Ee, Akashi hakunene a a tshike ntiyiso!
Eku heteleleni, xigwevo xi nyikeriwile, kutani ndzi pfaleriwe eKhotsweni ra Vavasati ra Sendai. Ndzi tlhele ndzi pfaleriwa ejele ya le tlhelweni. Swakudya, hambi leswi a swi nga anelanga, a swi lunghiseleriwa. Ku ringana timinete ta 30 mixo wun’wana ni wun’wana, a ndzi pfumeleriwa ku famba-famba ndzi ri karhi ndzi rindziwa hi mulanguteri wa vavasati. Mulanguteri u tshama a ku ka mina: “Loko minkarhi a yo antswa, a wu ta va exiyin’weni xa ku hi dyondzisa. Leswi minkarhi yi biheke, ndzi kombela leswaku u lehisa mbilu.” Ndzi khutaziwe hi marito ya yena.
Hi nkarhi lowu, Japani ri nghene enyimpini na United States, naswona leswi swi lawule xivono xa misava. Eku heleni ka 1944, malembe ya ntlhanu na hafu endzhaku ka ku khomiwa ka mina, ndzi ntshunxiwile. Hi August 1945 tibomo ta athomo ti lahleriwe eHiroshima na Nagasaki, naswona Japani ri hluriwile.
Ku Huma eMunyameni Ku Ngheniwa Eku Vonakaleni
Mina na nuna wa mina hi tlhelele eKure City naswona eka mpfilumpfilu wa le ndzhaku ka nyimpi, hi hlayise vutomi hi ku fambisa xitolo xo rhunga swiambalo. Vanghana va khale a va hangalakile, naswona hi lahlekeriwe hi ku hlangana na vona hinkwako. Hambi swi ri tano, kwalomu ka malembe ya mune endzhaku ka nyimpi, hi twe leswaku varhumiwa a va ta va huma hi le United States, naswona ntirho wa Mfumo wu ta pfuriwa nakambe eJapani.
Kun’we ni n’wana wa hina wa mufana wa malembe ya tsevu hi vukhale, loyi hi n’wi wundleke endzhaku ka nyimpi, nuna wa mina u ve kona enhlengeletanweni yo sungula ya le ndzhaku ka nyimpi, leyi khomeriweke eTarumi, eKobe. Yi ve kona ku sukela eku heteleleni ka December 1949 ku fika hi lembe lerintshwa ra 1950. Ku sukela hi 1939 ntirho wa Mfumo eJapani wu tokote ‘nguva ya munyama,’ kambe eku heteleleni hi yisiwe eku vonakaleni!
Hi 1951 hi twe leswaku Nathan H. Knorr, muungameri wa nkarhi wolowo wa Sosayiti ya Watch Tower, a a averiwe ku endzela Japani, kambe a hi nga ri tivi siku ra kona. Hi April 27, 1951, loko hi ri karhi hi rhunga swiambalo ku ko ku va exikarhi ka vusiku, hi twe mahungu yo hetelela ya xiya-ni-moya. Muhaxi u te: “Nkul. N. H. Knorr, muungameri wa Watch Tower, u ta endzela eJapani ivi a nyikela nkulumo eKyoritsu Auditorium.” Siku leri landzelaka ndzi khandziye xitimela ivi ndzi famba 900 wa tikhilomitara ndzi ya eTokyo exikarhi ka vusweti lebyikulu bya le ndzhaku ka nyimpi. Hi April 29, a ndzi tshamile ndzi yingisela Makwerhu Knorr.
A ndzi nyanyulekile ku twa ku tivisiwa ka ku kandziyisiwa ka Xihondzo xo Rindza hi Xijapani ro sungula endzhaku ka nyimpi. Ndzi ye ekaya ni nkandziyiso lowuntshwa wa May 1, 1951. Ku hava nkarhi evuton’wini bya mina hinkwabyo lowu ndzi nga wu tsundzukaka lowu ndzi titweke ndzi tsakise leswi. “Sweswi ntirho eJapani wu pfuriwe ximfumo nakambe,” ndzi anakanyile, “naswona tanihi laha swi profetiweke ha kona, ntirho wa Yehova wu ta andza, un’we u ta va khume ra madzana.”
Ku sukela kwalaho hi tsakele ku hlangana loku teleke ni nhlengeletano ya Yehova. Hi August 1951 Makwerhu Adrian Thompson u hi endzerile ro sungula tanihi mulanguteri wa xifundza. Minhlangano yi sunguriwile, naswona vamakwerhu vo sungula vambirhi va maphayona lama hlawulekeke va averiwe eKure City. Bandlha ri kule hakantsongo-ntsongo, naswona nuna wa mina u tirhe tanihi nandza wa bandlha.
Ku humelele yini hi 130 wa Timbhoni ta le mahlweni ka nyimpi eJapani? Xikombiso lexo biha xa Junzo Akashi, muungameri wa rhavi, xi ve ni vuyelo lebyi vavisaka eka vo tala. Va nga ri vangani va ve valandzeri va yena, van’wana va hangalakile, naswona van’wana entiyisweni va file eku xanisiweni. Kwalomu ka khume na vambirhi va tshame va ri karhi va hiseka entirhweni wa Yehova, naswona van’wana va ha katekisiwa hi mpimo wa rihanyo naswona va tirha hi ku chivirika.
Loko rihanyo ra mina ri ri karhi ri antswa, ndzi tirhe tanihi phayona ra nkarhi hinkwawo malembe yo talanyana. Loko nuna wa mina a ri ni malembe ya 71 hi vukhale, u hlante ngati leyo tala naswona u tsutsumiseriwe exibedlhele. Vadokodela, hi ku nkhensa, va xixime ku ala ka yena ku amukela mpompelo wa ngati. Hambi leswi a a hlakarhela hi laha ku xiyekaka, u file tin’hweti ta tsevu endzhakunyana. N’wana wa hina wa mufana loyi hi n’wi wundleke, Kozo, a a ri phayona leri hlawulekeke hi malembe layo tala naswona sweswi i nkulu wa Mukriste.
Loko ndzi xiyisisa leswi hundzeke, eka mina swi vonaka onge vunyingi bya lava ku sukela emahlweni ka nyimpi va tirheke kahle hi vuswikoti ni vutlhari va tshike nhlengeletano ya Xikwembu loko va nghenisiwe entshikilelweni lowukulu. Kumbexana va titshege hi vuswikoti bya vona vini. Lava va tshameke va tshembekile a va nga ri na vuswikoti lebyi hlawulekeke naswona a va nga xiyeki kahle. Entiyisweni hinkwerhu ka hina hi fanele ku tshama hi ri karhi hi tshemba Yehova hi timbilu ta hina hinkwato.—Swivuriso 3:5.
Eku heteleleni “nhlomulo lowukulu” hakunene wu ta ta. (Matewu 24:21) Hi nkarhi wolowo hi nga ha kongomana ni miringo leyi tshikileleke lavo sungula. Ku yi tiyisela swi nga ha va leswi nga olovisiki swona leswi hi yi ehleketisaka xiswona. Kambe loko hakunene hi titshega hi Yehova, hi n’wi rhandza hakunene ivi hi kombela mpfuno wa yena etimbilwini ta hina, tanihi leswi mina a nga ndzi cukumetangiki, a nge ma cukumeti malandza ya yena lama lwelaka ku n’wi tirhela hi ku tshembeka.—Psalma 37:25.
[Xifaniso lexi nga eka tluka 23]
Ndzi tekane na Jizo Ishii, muhlapfa la heleleke eka mina
[Xifaniso lexi nga eka tluka 25]
Loko Makwerhu Knorr a endzele Japani hi 1951, u khutaze varhumiwa ni ku va kona etinhlengeletanweni le Tokyo, Nagoya ni le Kobe (laha henhla)