Buku Ya Bibele Ya Vu-4—Tinhlayo

Mutsari: Muxe

Ndhawu Ya Vutsari: eMananga ni le Timbaleni ta Moab

Ku Hetiwa Ka Vutsari: 1473 B.C.E.

Nkarhi Lowu Hlanganisiweke: 1512-1473 B.C.E.

 1. Hikwalaho ka yini swiendlakalo swa Tinhlayo swi rhekhodiwile, naswona swi kandziyisa yini eka hina?

SWIENDLAKALO swa riendzo ra le mananga ra Vaisrayele swi rhekhodiwile eBibeleni leswaku swi pfuna hina namuntlha.a Hi laha muapostola Pawulo a vuleke ha kona: “Swilo leswi swi hundzukile xitsundzuxo eka hina, ku hi chavisa leswaku hi nga naveli leswo biha.” (1 Vakor. 10:6) Rhekhodo leyi tiyeke leyi nga eka Tinhlayo yi kandziyisa eka hina leswaku ku pona ku titshege eku hlawulekiseni ka vito ra Yehova, ku n’wi yingisa ehansi ka swiyimo hinkwaswo, ni ku kombisa xichavo eka vayimeri va yena. Tintswalo ta yena a ti ti hikwalaho ka vunene byo karhi kumbe mfanelo eka vanhu va yena, kambe hikwalaho ka musa wa yena lowukulu ni tintswalo leti nga fanelangiki.

 2. Vito leri nge Tinhlayo ri vula yini, kambe i vito rihi leri fanelaka swinene leri Vayuda va ri nyikeke buku leyi?

² Vito leri nge Tinhlayo ri vula ku hlayiwa ka vanhu loku ku humeleleke ro sungula eNtshaveni ya Sinayi ni le Timbaleni ta Mowabu endzhakunyana, hi laha swi rhekhodiweke ha kona eka tindzima 1-4 na 26. Vito leri ri tekiwe eka vito leri ri nge Numeri eka Vulgate ya Xilatini naswona ri tekiwe eka A·rith·moiʹ eka Septuagint ya Xigriki. Hambi swi ri tano, Vayuda hi laha ku fanelaka swinene va vitana buku leyi va ku Bemidh·barʹ, leswi vulaka ku “eMananga.” Rito ra Xiheveru leri nge midh·barʹ ri komba ndhawu leyi pfulekeke, leyi nga hava miti ni madoroba. A ku ri emananga ku ya edzongeni ni ku ya evuxeni bya Kanana laha swiendlakalo swa Tinhlayo swi humeleleke kona.

 3. I yini lexi kombisaka vutsari bya Muxe bya Tinhlayo?

³ Tinhlayo handle ko tipfinyinga a yi ri xiyenge xa vholumo yo sungula ya matlhelo ya ntlhanu leyi katseke tibuku leti sukelaka eka Genesa ku ya eka Deuteronoma. Ndzimana ya yona yo sungula yi pfula hi rihlanganisi leri nge “naswona,” (NW) yi yi hlanganisa ni leswi swi hundzeke. Xisweswo, yi fanele yi tsariwe hi Muxe, mutsari wa tirhekhodo leto sungula. Leswi nakambe swi le rivaleni eka nhlamuselo leyi nga ebukwini leyi leswaku ‘Muxe u hambetile a rhekhoda,’ ni mahetelelo lama nge, “Hi yona milawu ni ku lerisa loku Yehova a nyikeke vana va Israyele [hi] Muxe.”—Tinhl. 33:2; 36:13.

 4. I mpimo wihi wa nkarhi lowu hlanganisiwaka hi Tinhlayo, naswona buku leyi yi hetiwe rini?

⁴ Vaisrayele a va sukile aEgipta endzhakunyana ka lembe. Loko yi vika mhaka eka n’hweti ya vumbirhi ya lembe ra vumbirhi endzhaku ka Ku Rhurha, Tinhlayo yi hlanganisa malembe lama landzelaka ya 38 ni tin’hweti ta kaye, ku sukela hi 1512 ku ya eka 1473 B.C.E. (Tinhl. 1:1; Deut. 1:3) Hambi leswi swi nga ngheniki empin’weni lowu wa nkarhi, swiendlakalo leswi hlamuseriweke eka Tinhlayo 7:1-86 na 9:1-15 swi katsiwile tanihi rungula ra xisekelo. Swiyenge swo sungula swa buku leyi handle ko tipfinyinga swi tsariwile loko swiendlakalo swi ri karhi swi humelela, kambe swi le rivaleni leswaku Muxe a a ta va a nga yi hetanga Tinhlayo ku kondza ku va eku heleni ka lembe ra vu-40 emananga, eku sunguleni ka lembe ra khalendara ra 1473 B.C.E.

 5. Hi swihi swivumbeko leswi kombisaka ntiyiso wa Tinhlayo?

⁵ Ku nga ka ku nga vi ni ku kanakana malunghana ni ntiyiso wa mhaka leyi. Malunghana ni tiko leri hi ntolovelo ri omeke leri va fambeke eka rona, Muxe u vule leswaku a ku ri “mananga . . . lamakulu, lama chavisaka,” naswona i ntiyiso leswaku hambi ku ri namuntlha vaaki lava hangalakeke va rhurha nkarhi na nkarhi hikwalaho ka ku lava madyelo ni mati. (Deut. 1:19) Nakambe, swiletelo leswi nyikeriweke hi vuxokoxoko malunghana ni ku aka mixaxa ka tiko, endlelo ro macha ni mfungho wa ku chayiwa ka tinanga ku lawula timhaka ta mixaxa swi tiyisa leswaku mhaka leyi hakunene yi tsariwile “mananga.”—Tinhl. 1:1.

 6. Mintshubulo ya vuyimburi yi seketela Tinhlayo hi ndlela yihi?

⁶ Hambi xi ri xiviko lexi chavisaka xa tinhlori loko ti vuyile epfhumbeni ra tona ro ya eKanana, xa leswaku “miti ya vona hi leyikulu ya makhokholo,” xi tiyisiwa hi vuyimburi. (13:28, Mahungu Lamanene) Mintshubulo ya manguva lawa yi kombise leswaku vaaki va Kanana enkarhini wolowo a va tiyise ntshembo wa vona hi nxaxamelo wa makhokholo lama tsemakanyaka tiko etindhawini to hlayanyana, ku sukela eRivaleni ra le Hansi ra Yizriyele en’walungwini ku ya eGerara edzongeni. Miti ya kona a yi nga tiyisiwanga kunene ntsena, kambe hi ntolovelo a yi akiwe ehenhla ka switsunga, yi ri ni swihondzo leswi hlomukaka ehenhla ka marhangu ya yona, swi yi endla leyi kokaka mahlo eka vanhu lava fanaka ni Vaisrayele, lava hi malembe yo tala va hanyeke etikweni leri nga hava switsunga ra Egipta.

 7. I mfungho wihi wa vutshembeki lowu Tinhlayo yi nga na wona?

⁷ Matiko ya misava ma hatlisela ku fihla ku hluleka ka wona, kutani ma kurisa ku hlula ka wona, kambe hi vutshembeki lebyi hlamuselaka ntiyiso wa matimu, mhaka ya Tinhlayo yi vula leswaku Israyele ri hlaseriwile hi laha ku heleleke hi Vaamaleke ni Vakanana. (14:45) Yi pfumela hi ku kongoma leswaku vanhu va kombise ku pfumala ripfumelo naswona va langute Xikwembu hi ku delela. (14:11) Hi ku tshembeka loku xiyekaka, Muxe muprofeta wa Xikwembu u paluxa swidyoho swa tiko, swa vatukulu vakwe ni swa makwavo wa yena n’wini wa xinuna ni wa xisati. Na kona a nga titsetseleri, hikuva u vulavula hi nkarhi lowu a hlulekeke ku kwetsimisa Yehova loko mati ma nyikeriwile le Meriba, lerova a lahlekeriwa hi lunghelo ro nghena eTikweni leri Tshembisiweke.—3:4; 12:1-15; 20:7-13.

 8. Vatsari van’wana va Bibele va tiyisa ku huhuteriwa ka Tinhlayo hi ndlela yihi?

⁸ Leswaku mhaka ya kona i xiyenge xa ntiyiso xa Matsalwa lama huhuteriweke hi Xikwembu ni lama pfunaka swi tiyisiwa hi mhaka ya leswi kwalomu ka swiendlakalo swa yona hinkwaswo leswikulu, kun’we ni vuxokoxoko byin’wana byo tala, ku kombeteriwaka eka swona hi ku kongoma hi vatsari van’wana va Bibele, lava vo tala va vona va kandziyisaka vukulukumba bya swona. Hi xikombiso, Yoxuwa (Yox. 4:12; 14:2), Yeremiya (2 Tih. 18:4), Nehemiya (Neh. 9:19-22), Asaf (Ps. 78:14-41), Davhida (Ps. 95:7-11), Esaya (Esa. 48:21), Ezekiyele (Ezek. 20:13-24), Hosiya (Hos. 9:10), Amosi (Amos 5:25), Mikiya (Mik. 6:5), Luka erhekhodweni yakwe ya nkulumo ya Stefano (Mintirho 7:36), Pawulo (1 Vakor. 10:1-11), Petro (2 Pet. 2:15, 16), Yuda (Yuda 11), na Yohane loko a rhekhoda marito ya Yesu lama yaka ebandlheni ra le Pergamo (Nhlav. 2:14), hinkwavo va tshaha rhekhodo leyi nga eka Tinhlayo, hi laha Yesu Kriste hi byakwe a endleke ha kona.—Yoh. 3:14.

 9. Tinhlayo yi kandziyisa yini malunghana na Yehova?

⁹ Kutani ke, hi xihi xikongomelo lexi Tinhlayo yi xi hetisisaka? Hakunene mhaka ya yona yi tlula ntikelo wa matimu. Tinhlayo yi kandziyisa leswaku Yehova i Xikwembu xa ku rhula, lexi lavaka ku tinyikela loku heleleke eka swivumbiwa swa xona. Leswi swi kandziyisiwa swinene emianakanyweni ya muhlayi loko a ri karhi a xiya ku hlayisiwa, ku kamberiwa ni ku sefiwa ka Israyele ni ku vona ndlela leyi ku pfumala ku yingisa ka tiko ni ndlela ya ku xandzuka swi tirhisiwaka ha yona ku kandziyisa xilaveko xa nkoka xo yingisa Yehova.

10. Tinhlayo a yi hlayiseriwe ku pfuna vamani, naswona ha yini?

¹⁰ Rhekhodo leyi yi hlayisiwile leswaku ku pfuneka tinxaka leta ha taka, hi laha Asaf a hlamuseleke ha kona, “leswaku va veka ku tshemba ka vona eka Xikwembu, va nga tshuki va rivala mintirho ya Xikwembu, va ta hlayisa ku lerisa ka xona” ni leswaku “va nga tshuki va fana ni vatata wa vona, rixaka ra ku tiarisa, ro dzumadzuma, rixaka leri nga fambiki hi mbilu yo tiya, leri moya wa rona, wu nga tshembiki Xikwembu.” (Ps. 78:7, 8) Hi ku phindha-phindha, swiendlakalo swa Tinhlayo swi tlhele swi hlamuseriwa eka tipisalema, leti a ti ri tinsimu leto kwetsima exikarhi ka Vayuda naswona hikwalaho hakanyingi swi phindhiwe swi ri leswi pfunaka eka tiko.—Tipsalma 78, 95, 105, 106, 135, 136.

LESWI NGA ENDZENI KA TINHLAYO

11. I swiyenge swihi swinharhu leswi leswi nga endzeni ka Tinhlayo swi nga avanyisiwaka ha swona?

¹¹ Tinhlayo entiyisweni yi avanyisiwe hi swiyenge swinharhu. Xo sungula xa leswi, lexi hetelelaka eka ndzima 10, ndzimana 10, xi hlanganisa swiendlakalo leswi humelelaka loko Vaisrayele va ha ri emixaxeni eNtshaveni ya Sinayi. Xiyenge lexi landzelaka, lexi dlayelelaka hi ndzima 21, xi hlamusela leswi humeleleke enkarhini wa malembe ya 38 lama landzeleke ni n’hweti kumbe timbirhi, loko va ha ri emananga ni ku kondza va fika eTimbaleni ta Moab. Xiyenge xo hetelela, lexi hetelelaka hi ndzima 36, xi hlamusela swiendlakalo eTimbaleni ta Moab loko Vaisrayele va lunghiselela ku nghena ka vona eTikweni leri Tshembisiweke.

12. Mixaxa ya Vaisrayele eSinayi yi kule ku fikela kwihi, naswona mixaxa leyi yi hlerisiwe ku yini?

¹² Swiendlakalo eNtshaveni ya Sinayi (1:1–10:10). Vaisrayele ana se a va ri exivandleni lexi nga ni tintshava xa Sinayi kwalomu ka lembe. Laha va vumbiwile va va nhlengeletano leyi hlanganeke swinene. Hi ku lerisa ka Yehova, ku hlayiwa ka vanhu sweswi ka endliwa eka vavanuna hinkwavo lava nga ni malembe ya 20 hi vukhale ni ku ya ehenhla. Tinxaka ti kumiwa ti ri exikarhi ka mpimo lowu sukelaka eka vavanuna lava tiyeke va 32 200 eka Manase ku ya fika eka 74 600 eka Yuda, va endla ntsengo wa 603 550 wa vavanuna lava fanelekaka ku tirha evuthwini ra Israyele, handle ka Valevhi ni vavasati ni vana—nxaxa lowu kumbexana wu fikaka eka timiliyoni tinharhu kumbe ku tlula. Tende ro hlangana eka rona kun’we ni Valevhi, ri le xikarhi ka mixaxa. Etindhawini leti aviweke eka tlhelo rin’wana ni rin’wana ku ni Vaisrayele van’wana lava dzimeke mixaxa, hi miavanyiso ya tinxaka tinharhu, rixaka rin’wana ni rin’wana ri ri ni swiletelo malunghana ni endlelo ra ku macha loko mixaxa yi ta rhurha. Yehova u humesa swiletelo, naswona rhekhodo yi ri: “Evana va Israyele va endla hinkwaswo hi laha Yehova a leriseke Muxe ha kona.” (2:34) Va yingisa Yehova ivi va kombisa xichavo eka Muxe, muyimeri la vonekaka wa Xikwembu.

13. Valevhi va averiwa ntirho hi ku ya hi lunghiselelo rihi ke?

¹³ Valevhi endzhaku va hambaniseriwa ntirho wa Yehova, tanihi gandzelo ra mativula ya Israyele. Va avanyisiwa va va mintlawa minharhu, hi ku ya hi tinxaka ta vona leti humaka eka vana vanharhu va Levhi: Gerixoni, Kohata na Merari. Swivandla emixaxeni ni vutihlamuleri bya ntirho swi kumisisiwa exisekelweni xa ku avanyisiwa loku. Ku sukela eka malembe ya 30 hi vukhale ku ya emahlweni, va fanele ku endla ntirho wo nonon’hwa wa ku rhwala tabernakele. Ku endlela leswaku ntirho wo olova wu endliwa, ku endliwa lunghiselelo ra leswaku van’wana va tirha, ku sukela eka 25 wa malembe hi vukhale. (Lawa ma hungutiwile enkarhini wa Davhida ma ya eka 20 wa malembe hi vukhale.)—1 Tikr. 23:24-32; Ezra 3:8.

14. Hi swihi swiletelo leswi nyikeriwaka ku tiyisa vutengi bya mixaxa?

¹⁴ Leswaku nxaxa wu hlayisiwa wu tengile, ku nyikeriwa swiletelo swa ku hambanisa lava va khomiwaka hi vuvabyi, ku endla gandzelo ra mintirho yo pfumala ku tshembeka, ku lulamisa timhaka leti wanuna a nga ha ehleketelelaka mahanyelo ya nsati wakwe ni ku tiyisa mahanyelo lamanene ya lava va hambanisiweke hi ku hlambanya leswaku va hanya tanihi Vanaziri eka Yehova. Tanihi leswi vanhu lava va faneleke ku va ni vito ra Xikwembu xa vona eka vona, va fanele ku hanya hi ku pfumelelana ni milawu ya xona.

15. (a) Malunghana ni ku khanguriwa ka altari, i minyikelo yihi leyi endliweke? (b) I vuxaka byihi lebyi Israyele a faneleke ku byi tsundzuka, naswona Paseka yi fanele ku va tsundzuxa yini?

¹⁵ Loko a tatisa vuxokoxoko byin’wana ku sukela eka n’hweti leyi hundzeke (Tinhl. 7:1, 10; Eks. 40:17), Muxe u ya emahlweni a vulavula hi minyikelo ya swilo leyi endliweke hi tindhuna ta 12 ta vanhu hi nkarhi wa masiku ya 12 ku sukela enkarhini wa ku khanguriwa ka altari. A ku ri hava mphikizano kumbe ku lava ku tidzunisa eka swona; un’wana ni un’wana u nyikele hi ku kongoma leswi van’wana va swi nyikeleke. Hinkwavo sweswi va fanele ku tsundzuka leswaku eka tindhuna leti ni le ka Muxe hi byakwe, ku na Yehova Xikwembu, loyi a nyikaka Muxe swiletelo. A va fanelanga ku rivala vuxaka bya vona eka Yehova. Paseka i ya ku va tsundzuxa ku kutsula ka Yehova loku hlamarisaka aEgipta, naswona va yi tlangela laha mananga hi nkarhi lowu vekiweke, lembe rin’we endzhaku ka ku suka aEgipta.

16. Yehova u ri rhangerisa ku yini tiko, naswona i ku chayiwa kwihi ka tinanga loku lunghiseleriwaka?

¹⁶ Hi ndlela leyi fanaka leyi a kongomiseke ku huma ka Israyele aEgipta, Yehova u hambeta a kongomisa tiko eku fambeni ka rona hi papa leri funengetaka tabernakele ya tende ya Vumbhoni ni nhlekanhi na hi xivumbeko xa ndzilo kwalaho ni vusiku. Loko papa ri famba, tiko ra famba. Loko papa ri yima ehenhla ka tabernakele, tiko ri tshama ri ri emixaxeni, masiku ma nga ri mangani kumbe n’hweti kumbe ku tlula, hikuva mhaka ya hi byela yi ku: “Hi rito ra Yehova, a va dzima mintsonga, kambe hi rito ra Yehova, a va suka; a va hlayisa ku lerisa ka Yehova hi laha Yehova a leriseke Muxe ha kona.” (Tinhl. 9:23) Loko nkarhi wa ku suka eSinayi wu tshinela, ku chayiwa ka tinanga ka lunghiseleriwa leswaku ku hlengeletiwa vanhu ni ku kongomisa swiyenge swo hambana-hambana leswi nga emixaxeni endleleni ya swona ya le mananga.

17. Hlamusela endlelo ro macha.

¹⁷ Swiendlakalo emananga (10:11–21:35). Eku heteleleni, esikwini ra vu-20 ra n’hweti ya vumbirhi, Yehova u tlakusa papa ehenhla ka tabernakele, xisweswo a kombisa ku suka ka Israyele endhawini ya Sinayi. Va kongoma eKadexe-bariniya, kwalomu ka tikhilomitara ta 240 ku ya en’walungwini areka ya ntwanano wa Yehova yi ri exikarhi ka vona. Loko va ri karhi va macha ninhlekanhi, papa ra Yehova ri le henhla ka vona. Nkarhi wun’wana ni wun’wana loko Areka yi suka, Muxe u khongela eka Yehova ku yima ivi a hangalasa valala vakwe, naswona nkarhi wun’wana ni wun’wana loko yi yima, u khongelela leswaku Yehova a vuya “exikarhi ka magidigidi [ya timiriyadi] ya Vaisraele!”—10:36, Mahungu Lamanene.

18. I ku vilela kwihi loku tlhekekaka endleleni yo ya eKadexe-bariniya, naswona Yehova u lulamisa endlelo ra le tilweni emixaxeni hi ndlela yihi?

¹⁸ Hambi swi ri tano, xihinga xa humelela emixaxeni. Eriendzweni ro ya en’walungwini eKadexe-bariniya, ku ni makhamba manharhu ya ku n’unun’uta. Ku miyeta ku tlhekeka ko sungula, Yehova u rhumela ndzilo leswaku wu herisa vanhu van’wana. Kutani “vunyingi bya valuveri” byi vangele Israyele ku vilela hi leswaku a va ha ri na swakudya swo fana ni tinhlampfi, marhanga, makhalavatla, tinyala ni swinyalana swa Egipta, kambe i manna ntsena. (11:4) Muxe u va ni gome ngopfu lerova a kombela Yehova ku n’wi dlaya ematshan’wini yo n’wi pfumelela leswaku a hambeta tanihi mukhathaleri wa xinuna eka vanhu lava hinkwavo. Hi ku n’wi ehleketela, Yehova u susa moya wun’wana eka Muxe ivi a wu veka ehenhla ka vakulukumba va 70, lava yaka emahlweni va pfuna Muxe tanihi vaprofeta emixaxeni. Endzhaku nyama yi ta hi xitalo. Hi laha swi tshameke swi humelela ha kona, mheho leyi humaka eka Yehova yi tisa switsatsatsa leswi humaka elwandle, naswona vanhu va teka mimphakelo yo tala hi makwanga, va swi hlengeleta hi vutianakanyi. Vukari bya Yehova byi pfurhela vanhu, a dlaya vo tala hikwalaho ka ku navela ka vona ka vutitivi.—Eks. 16:2, 3, 13.

19. Yehova u ku khomisa ku yini ku xopa swihoxo ka Meriyamu na Aroni?

¹⁹ Swihinga swi ya emahlweni. Hi ku hluleka ku languta Muxe ndzisana ya vona kahle tanihi muyimeri wa Yehova, Meriyamu na Aroni va n’wi sola ehenhleni ka nsati wakwe, loyi sweswinyana a teke emixaxeni. Va lava matimba lama engetelekeke, lama ringanaka ni lamaya ya Muxe, hambi leswi “wanuna loyi, Muxe, a a ri ni tintswalo swinene ku tlula munhu un’wana ni un’wana la nge misaveni.” (Tinhl. 12:3) Yehova hi byakwe u lulamisa mhaka leyi ivi a tivisa leswaku Muxe u na xiyimo lexi hlawulekeke, a ba Meriyamu, loyi kumbexana a a ri musunguri wa ku vilela, hi nhlokonho. Ku va hi ku khongela ka Muxe ntsena laha endzhakunyana a horisiwaka.

20, 21. I swiendlakalo swihi leswi vangelaka xileriso xa Yehova xa leswaku Israyele u fanele ku tsendzeleka malembe ya 40 emananga?

²⁰ Loko a fika eKadexe, Israyele u dzima mixaxa endzilakanini wa Tiko leri Tshembisiweke. Kutani Yehova u lerisa Muxe ku rhumela tinhlori ku ya kambela tiko. Loko ti nghena hi le dzongeni, ti famba ti ya en’walungwini ku ya ‘enyangweni wa Hamata,’ va famba madzana ya tikhilomitara hi masiku ya 40. (13:22) Loko ti vuya ni yin’wana ya mihandzu leyi fuweke ya Kanana, khume ra tinhlori hi ku pfumala ripfumelo ti endla njhekanjhekisano wa leswaku a ku ta va vuhunguki ku lwisana ni vanhu lava tiyeke ni miti yo tano leyi tiyisiweke ngopfu. Kalebe u ringeta ku miyeta nhlengeletano hi xiviko lexi tsakisaka, kambe swo fana ni kwala. Tinhlori leti xandzukeke ti nghenisa ku chava etimbilwini ta Vaisrayele, ti vula leswaku tiko hi leri ri “dlayaka vaaki va rona,” ivi va ku, “evanhu hinkwavo lava hi va voneke va lehile ngopfu.” Loko ku n’unun’uta ka ku xandzuka ku ri karhi ku hangalaka emixaxeni, Yoxuwa na Kalebe va khongotela va ku, “Yehova u na hina; mi nga tshuki mi va chava.” (13:33; 14:9) Hambi swi ri tano, nhlengeletano yi sungula ku vulavula hi ku va khandla hi maribye.

²¹ Kutani Yehova u nghenelela hi ku kongoma, a ku ka Muxe: “Etiko leri ri ta ndzi sandza ku yisa kwihi xana? Ri ta ndzi kanetela ku yisa kwihi; hambi ndzi endlile masingita hinkwawo lawa exikarhi ka rona!” (14:11) Muxe u n’wi kombela leswaku a nga lovisi tiko, tanihi leswi vito ni ku twala ka Yehova swi katsekaka. Yehova hikwalaho u lerisa leswaku Israyele u fanele ku hambeta a tsendzeleka emananga ku kondza loko lava va tsarisiweke exikarhi ka vanhu, ku sukela eka malembe ya 20 hi vukhale ku ya ehenhla, va file. Eka vavanuna lava tsarisiweke, i Kalebe na Yoxuwa ntsena lava nga ta pfumeleriwa ku nghena eTikweni ra Xitshembiso. Handle ko humelela, vanhu va ringeta ku tlhandluka hi voxe, va hluriwa swinene hi Vaamaleke ni Vakanana. Vona hakelo leyi tlakukeke swonghasi leyi vanhu va yi hakelaka hikwalaho ka ku delela ka vona Yehova ni vayimeri va yena lava tshembekaka!

22. Hi tihi tindlela leti ntikelo wa ku yingisa wu kandziyisiwaka ha tona?

²² Hakunene, va ni swo tala swo swi dyondza emhakeni ya ku yingisa. Hi laha ku fanelaka, Yehova u va nyika milawu yin’wana leyi kombisaka xilaveko lexi. U va tivisa leswaku loko va nghena eTikweni leri Tshembisiweke, gandzelo ri fanele ku endleriwa swihoxo, kambe lava nga yingisiki hi vomu va fanele ku susiwa hakunene. Xisweswo, loko wanuna a kumiwa a hlengeleta tihunyi hi ku tlula nawu wa Savata, Yehova wa lerisa a ku: “Munhu loyi u ta dlawa.” (15:35) Tanihi xitsundzuxo xa milawu ya Yehova ni ntikelo wa ku yi yingisa, Yehova u lerisa leswaku vanhu va rhungelela makhaxa emakun’wini ya tinguvu ta vona.

23. Hi byihi vuyelo bya ku xandzuka ka Kora, Datani na Abiramu?

²³ Hambi swi ri tano, ku xandzuka ka tlhekeka nakambe. Kora, Datani, Abirama ni vavanuna lava dumeke va 250 va nhlengeletano va hlangana leswaku va lwisana ni vuhosi bya Muxe na Aroni. Muxe u yisa mhaka leyi eka Yehova, a ku eka vaxandzuki: ‘Tekani swikhomi swa ndzilo ni mirhi ya risuna mi swi yisa emahlweni ka Yehova, mi endla leswaku a hlawula.’ (16:6, 7) Ku kwetsima ka Yehova sweswi ka humelela eka nhlengeletano hinkwayo. Hi ku hatlisa u tisa ku avanyisa, a vangela misava leswaku yi pandzeka leswaku yi mita mindyangu ya Kora, Datani na Abirama, ivi a rhumela ndzilo wu ya herisa vavanuna lava nyikelaka mirhi ya risuna va 250, ku katsa na Kora. Siku leri tlhandlamaka, vanhu va sungula ku sola Muxe na Aroni hikwalaho ka leswi Yehova a swi endleke, nakambe Wa va xupula, a herisa van’unun’uti va 14 700.

24. I hlori rihi leri Yehova a ri endlaka ku herisa ku xandzuka?

²⁴ Hikwalaho ka swiendlakalo leswi, Yehova u lerisa leswaku rixaka rin’wana ni rin’wana ri tisa nhonga emahlweni ka yena, ku katsa ni nhonga leyi nga ni vito ra Aroni ya rixaka ra Levhi. Siku leri landzelaka Aroni u kombisiwa a ri loyi a hlawuriweke hi Yehova leswaku a va muprista, hikuva i nhonga yakwe ntsena yi kumekaka yi ri ni swiluva leswi taleke ni ku va ni mihandzu leyi vupfeke ya alimondi. Yi fanele ku hlayisiwa earekeni ya ntwanano “xi ri xitsundzuxo xa vana va ku tiarisa.” (Tinhl. 17:10; Vahev. 9:4) Endzhaku ka swiletelo swin’wana swo seketela vuprista hi ku tirhisa vukhume ni malunghana ni ku tirhisiwa ka mati yo basisa lama nga ni nkuma wa homu yo tshwuka, mhaka yi hi tlherisela eKadexe. Laha Meriyamu wa fa ni ku lahliwa.

25. Muxe na Aroni va hluleka ku kwetsimisa Yehova hi ndlela yihi, naswona hi vuyelo byihi?

²⁵ Nakambe endzilakanini wa Tiko ra Xitshembiso, nhlengeletano yi holovela Muxe hikwalaho ka ku kayivela ka mati. Yehova u swi teka ku ri ku holovela Yena, naswona u humelela eku kwetsimeni Kakwe, a lerisa Muxe ku teka nhonga ivi a humesa mati eribyeni. Xana Muxe na Aroni sweswi va n’wi kwetsimisa Yehova ke? Ematshan’wini ya sweswo, Muxe u ba ribye hi vukari kambirhi. Vanhu ni swifuwo swa vona va kuma mati yo nwa, kambe Muxe na Aroni va hluleka ku yisa ku dzuneka eka Yehova. Hambi leswi pfhumba leri hlomulaka mbilu ra le mananga ri nga kusuhi ni ku hela, hinkwavo va vanga ku hlundzuka ka Yehova naswona va byeriwa leswaku va nga ka va nga ngheni eTikweni ra Xitshembiso. Endzhakunyana Aroni wa fa eNtshaveni ya Hori, naswona n’wana wakwe Eliyazara u teka mintirho ya muprista lonkulu.

26. I swiendlakalo swihi leswi funghaka gondzo leri taka hi le tlhelo ka le Edomu?

²⁶ Israyele u hundzulukela evuxeni ivi a lava ku ya tsemakanya hi le tikweni ra Edomu, kambe a aleriwa. Loko a ha endla riendzo ro leha ro ta hi le tlhelo ka Edomu, vanhu va va ekhombyeni nakambe loko va ri karhi va n’unun’utela Xikwembu na Muxe. Va karhele hi manna, naswona va ni torha. Hikwalaho ka ku xandzuka ka vona, Yehova u rhumela tinyoka leti nga ni vuxungu exikarhi ka vona lerova vo tala va fa. Eku heteleleni, loko Muxe a va kombelela, Yehova u n’wi lerisa ku endla nyoka yo hisa ya koporo ivi a yi veka emhandzini ya xikombiso. Lava va lumiweke kambe va languta nyoka ya koporo va hlayisiwa va hanya. Loko va kongoma en’walungwini, Vaisrayele va kavanyetiwa hi tihosi leti pfuxaka nyimpi Sihoni wa Maamori na Ogo wa Baxani. Israyele u ti hlula hinkwato enyimpini, naswona Israyele u teka tindhawu ta tona ta le vuxeni bya Nkova wa Rift.

27. Yehova u ma siverisa ku yini makungu ya Balaka mayelana na Balaama?

²⁷ Swiendlakalo eTimbaleni ta Moab (22:1–36:13). Hi ku langutela ku nghena ka vona eKanana hi mahlo-ngati, Vaisrayele sweswi va hlengeletana etimbaleni ta makwandzasi ta Moab, en’walungwini wa Lwandle leri Feke ni le vuxeni bya Yordani va ri ehase ka Yeriko. Loko va vona mixaxa leyi yo tala leyi hangalakeke emahlweni ka vona, Vamoab va twa ku chava loku tsemaka nhlana. Hosi ya vona Balaka, loko a tihlanganisa ni Vamidiyani, u rhumela Balaama leswaku a ya tirhisa vungoma ivi a yisa ndzhukano eka Israyele. Hambi leswi Xikwembu xi byelaka Balaama hi ku kongoma xi ku, “U nga ka u nga fambi na vona,” u lava ku famba. (22:12) U lava hakelo. Eku heteleleni wa famba, ivi a yimisiwa hi ntsumi kutani ku endliwa leswaku mbhongolo ya yena ya ntswele yi vulavula hi singita yi n’wi tshinya. Loko eku heteleleni Balaama a fika ku ta endla switiviso ehenhleni ka Israyele, moya wa Xikwembu wa n’wi susumeta, lerova marito yakwe ya mune ya swivuriso ya profeta mikateko ntsena eka Tiko ra Xikwembu, hambi ku ri ku vhumba leswaku nyeleti a yi ta huma eka Yakobo naswona nhonga ya vuhosi a yi ta huma eka Israyele leswaku yi lawula ni ku lovisa.

28. I ntlhamu wihi wa vukanganyisi lowu tisiwaka eka Israyele hi ku ringanyeta ka Balaama, kambe vukari byi yimisisiwa ku yini?

²⁸ Loko a karihise Balaka hi ku hluleka kakwe ku rhukana Israyele, Balaama kutani u lava tintswalo letinene ta hosi hi ku ringanyeta leswaku Vamoab va tirhisa vavasati va vona vini eku phaseni ka vavanuna va Israyele leswaku va hlanganyela eka mihiva-hivana ya vunghwavava leyi katsekaka evugandzerini bya Baal. (31:15, 16) Laha, endzilakanini wa Tiko leri Tshembisiweke, Vaisrayele va sungula ku wela evunghwavaveni lebyikulu ni le vugandzerini bya swikwembu swa mavunwa. Loko ku tshohoka ka Yehova ku pfurha hi vukari, Muxe u rhamba nxupulo lowukulu wa vabihi. Loko Finiyasi, n’wana wa muprista lonkulu, a vona n’wana wa ndhuna a tisa wansati wa Mumidiyani etendeni rakwe endzeni ka mixaxa, wa va landzelela ivi a va dlaya, a hima wansati eswirhweni swa yena swa rimbewu. Eka leswi, vukari byi yimisiwile, kambe hayi emahlweni ka ku fa ka 24 000 ha byona.

29. (a) I yini lexi paluxiwaka hi ku hlayiwa ka vanhu eku heleni ka lembe ra vu-40? (b) I lunghiselelo rihi leri sweswi ri endleriwaka ku nghena eTikweni leri Tshembisiweke?

²⁹ Kutani Yehova u lerisa Muxe na Eliyazara leswaku va hlaya vanhu nakambe, hi laha swi endliweke ha kona kwalomu ka 39 wa malembe emahlweninyana eNtshaveni ya Sinayi. Ku hlaya ko hetelela ku komba leswaku a ku vanga ni ku andza eswivandleni swa vona. Hi laha ku hambaneke, ku na vavanuna lava nga ehansi hi 1 820 lava tsariseke. A nga kona na un’we la saleke loyi a tsariseleke ntirho wa mavuthu eSinayi, handle ka Yoxuwa na Kalebe. Hi laha Yehova a kombiseke leswaku a swi ta humelela ha kona, hinkwavo ka vona a va file emananga. Yehova u ya emahlweni a nyika swiletelo mayelana ni ku avanyisiwa ka tiko tanihi ndzhaka. U phindha leswaku Muxe a nga ka a nga ngheni eTikweni ra Xitshembiso hikwalaho ka ku hluleka ka yena ku kwetsimisa Yehova ematini ya Meriba. (20:13; 27:14, NW, tinhlamuselo ta le hansi) Yoxuwa u vekiwa tanihi mutlhandlami wa Muxe.

30. Mhaka ni Vamidiyani yi lulamisisiwa ku yini, naswona i ku aviwa ka tiko rihi loku endliwaka evuxeni bya Yordani?

³⁰ Hi ku tirhisa Muxe, Yehova u hambeta a tsundzuxa Israyele hi ntikelo wa milawu ya yena mayelana ni magandzelo ni minkhuvo ni ntikelo wa ku hlambanya. Nakambe u endle leswaku Muxe a lunghisa mhaka ni Vamidiyani hikwalaho ka xiyenge xa vona eku xiseni ka Israyele ehenhleni ka Baal wa Peori. Vavanuna hinkwavo va Vamidiyani va dlayiwa enyimpini, kun’we na Balaama, naswona ko va tintombhi ntsena leti tsetseleriwaka, 32 000 wa tona ti yisiwa evuhlongeni kun’we ni ku phangha loku katsaka swifuwo swa 808 000. Ku hava ni Muisrayele ni un’we la vikiwaka a nyamalarile enyimpini. Vana va Rubeni ni va Gadi, lava hlayisaka swifuwo, va kombela ku tshama etikweni leri nga evuxeni bya Yordani, naswona endzhaku ka loko va pfumerile ku pfuna eku hluleni ka Tiko leri Tshembisiweke, xikombelo xa amukeriwa, lerova tinxaka leti timbirhi, kun’we ni hafu ya rixaka ra Manase, ti nyikiwa tiko leri ri naveke leri fuweke tanihi ndzhaka ya tona.

31. (a) Loko a nghena etikweni, Israyele u fanele ku hambeta a kombisa ku yingisa hi ndlela yihi? (b) I swiletelo swihi leswi nyikeriwaka malunghana ni ndzhaka ya rixaka?

³¹ Endzhaku ka mpfuxeto wa tindhawu to yima eka tona epfhumbeni ra 40 wa malembe, rhekhodo nakambe yi yisa nyingiso eka xilaveko xo yingisa Yehova. Xikwembu xi va nyika tiko, kambe va fanele ku va varihiseri va xona, va humesa vaaki lavo homboloka, lava gandzelaka mademona ivi va lovisa vuthala hinkwabyo bya vukhongeri bya vona bya swifaniso. Mindzilakana leyi xaxametiweke ya tiko ra vona leri va ri nyikiweke hi Xikwembu ya kombisiwa. Yi fanele ku avanyisiwa exikarhi ka vona hi vuhlolotwana. Valevhi, lava va nga hava ndzhaka ya rixaka, va fanele ku nyikiwa miti ya 48 ni tindhawu ta madyelo ya vona, 6 wa leti ku va miti ya xichavelo eka mudlayi loyi a nga endlangiki hi vomu. Tiko ri fanele ku tshama exikarhi ka rixaka, ri nga hundziseriwi eka rixaka rin’wana hi vukati. Loko ku ri hava mudya-ndzhaka wa xinuna, kutani vanhwanyana lava va amukelaka ndzhaka—hi xikombiso, vanhwanyana va Selofihada—va fanele ku tekiwa erixakeni ra ka vona vini. (27:1-11; 36:1-11) Tinhlayo yi dlayelela hi milawu leyi ya Yehova hi ku tirhisa Muxe naswona vana va Israyele eku heteleleni va tiyimisela ku nghena eTikweni ra Xitshembiso.

MHAKA LEYI YI PFUNAKA HA YONA

32. Hi tihi tindlela leti Yesu ni gandzelo rakwe ti kombisiweke ha tona eka Tinhlayo?

³² Yesu u kombetele eka Tinhlayo hi makhamba yo hlayanyana, naswona vaapostola vakwe ni vatsari van’wana va Bibele va yi kombisa khwatsi ndlela leyi rhekhodo ya yona yi twisisekaka ni ku pfuna ha yona. Muapostola Pawulo hi ku kongoma u ringanise ntirho lowu tshembekaka wa Yesu ni lowuya wa Muxe, lowu ngopfu-ngopfu wu rhekhodiweke eka Tinhlayo. (Vahev. 3:1-6) Eka magandzelo ya swiharhi ni le ka ku n’wan’watsela nkuma wa homu leyintsongo yo tshwuka ya Tinhlayo 19:2-9, nakambe hi vona lunghelo lerinene swinene ra ku basisa hi ku tirhisa gandzelo ra Kriste ri kombisiwile.—Vahev. 9:13, 14.

33. Hikwalaho ka yini ku humesa mati emananga ku ri loku tsakisaka eka hina namuntlha ke?

³³ Hi ku fanana, Pawulo u kombe leswaku ku humesa mati eribyeni le mananga swi ni nhlamuselo leyi taleke eka hina a ku: “Hinkwavo va nwile swakunwa swo fana swo huma tilweni, hikuva a va hamba va nwa eribyeni ro huma etilweni leri a ri va landza; ribye ra kona a a ri Kriste.” (1 Vakor. 10:4; Tinhl. 20:7-11) Hi laha ku fanelaka, a a ri Kriste hi byakwe loyi a nga te: “Un’wana ni un’wana la nwaka mati lawa ndzi nga ta n’wi nyika wona, a nga ka a nga ha tlheli a twa torha ni siku ni rin’we; kambe mati lawa ndzi nga ta n’wi nyika wona, ma ta va eka yena xihlovo xa mati lama pfelelaka, ku yisa evuton’wini lebyi nga heriki.”—Yoh. 4:14.

34. Yesu u kombisise ku yini leswaku nyoka ya koporo a yi ri ni nhlamuselo ya vuprofeta?

³⁴ Nakambe Yesu u endle nhlamuselo leyi kongomeke eka mhaka leyi rhekhodiweke eka Tinhlayo leyi fanekiseleke lunghiselelo leri hlamarisaka leri Xikwembu a xi ri endla hi ku tirhisa yena. U te: “Ku fana na leswi Muxe a tshamaka a hayeka nyoka emananga, N’wana-wa-Munhu na yena u ta fanela ku hayekiwa hi mukhuva wolowo, ku endlela leswaku un’wana ni un’wana la pfumelaka eka yena, a kuma vutomi lebyi nga heriki.”—Yoh. 3:14, 15; Tinhl. 21:8, 9.

35. (a) Vakriste va fanele ku tivonela ehenhleni ka yini, hi laha swi kombisiweke ha kona hi Vaisrayele emananga, naswona ha yini? (b) Emapapileni ya vona, i swikombiso swihi swa makwanga ni ku xandzuka leswi Yuda na Petro va kombeteleke eka swona?

³⁵ Hikwalaho ka yini Vaisrayele va gweveriwe ku tsendzeleka malembe ya 40 emananga? Hikwalaho ko pfumala ripfumelo. Muapostola Pawulo u nyike xitsundzuxo xa matimba eyinhleni leyi a ku: “Vamakwerhu, tivoneleni leswaku ku nga vi na un’we exikarhi ka n’wina la nga ni mbilu yo biha, leyi nga riki na ku pfumela, kutani a hambukela kule ni Xikwembu lexi hanyaka. Kambe khongotelanani masiku hinkwawo.” Hikwalaho ka ku pfumala ka vona ku yingisa na hikwalaho ka ku pfumala ka vona ripfumelo, Vaisrayele volavo va file emananga. “Loko swi ri tano, a hi ringeteni hi matimba ku nghena eku wiseni koloko [ka Xikwembu], leswaku ni un’we a nga wi hi ku tiarisa loku fanaka ni ka vona.” (Vahev. 3:7–4:11; Tinhl. 13:25–14:38) Loko a tsundzuxa ehenhleni ka vanhu lava nga chaviki Xikwembu lava va sandzaka swilo leswo kwetsima, Yuda u kombetele eka makwanga ya Balaama ya hakelo ni le ka nkulumo ya ku xandzuka ya Kora yo lwisana na Muxe nandza wa Yehova. (Yuda 11; Tinhl. 22:7, 8, 22; 26:9, 10) Balaama nakambe ku kombeteriwe eka yena hi Petro tanihi un’wana “loyi a rhandzeke bindzu hi ku endla leswo homboloka,” naswona ha Yesu la kwetsimisiweke eka nhlavutelo ya yena hi ku tirhisa Yohane tanihi loyi ‘a vekeke xihingakanyo lexi wisaka xa swifaniso ni vuoswi emahlweni ka Israyele.’ Hakunene bandlha ra Vukriste namuntlha ri fanele ku tsundzuxiwa ehenhleni ka vanhu vo tano lava nga kwetsimangiki.—2 Pet. 2:12-16; Nhlav. 2:14.

36. I mikhuva yihi yo biha leyi Pawulo a tsundzuxeke ha yona, naswona hina namuntlha hi nga pfunekisa ku yini hi xitsundzuxo xakwe ke?

³⁶ Loko vunghwavava byi tlhekekile ebandlheni ra Korinto, Pawulo u va tsalerile ehenhleni ka ‘ku navela leswo biha,’ a kombetela eka Tinhlayo hi ku kongoma. U tsundzuxile a ku: “Hi nga tshuki hi nghena evuoswini, ku fana ni leswi van’wana va vona va endliseke swona, kutani hi siku rin’we ku lovile vanhu va 23 000.” (1 Vakor. 10:6, 8; Tinhl. 25:1-9; 31:16)b Ku vuriwa yini hi xiendlakalo lexi vanhu va vileleke ha xona leswaku ku yingisa milawu ya Xikwembu swi tise ku nonon’hweriwa ka munhu hi xiyexe ni leswaku a va nga aneriseki hi lunghiselelo ra Yehova ra manna ke? Malunghana ni leswi, Pawulo u ri: “Hi nga tshuki hi ringa [Yehova], ku fana ni leswi van’wana va vona va endliseke swona; kutani va herisiwile hi tinyoka.” (1 Vakor. 10:9; Tinhl. 21:5, 6) Kutani Pawulo u ya emahlweni a ku: “Mi nga ngurangureni ku fana ni leswi van’wana va vona va endliseke swona; kutani va herisiwile hi Ntsumi leyi dlayaka.” Mintokoto ya Israyele yi vavisa swonghasi hikwalaho ka ku n’unun’utela ka vona Yehova, vayimeri va yena ni malunghiselelo yakwe! Swilo leswi leswi “ [va humeleleke] ku endla xitsundzuxo” swi fanele ku va xitsundzuxo lexinene eka hina hinkwerhu namuntlha, leswaku hi ta hambeta hi tirhela Yehova hi ripfumelo leri taleke.—1 Vakor. 10:10, 11; Tinhl. 14:2, 36, 37; 16:1-3, 41; 17:5, 10.

37. Kombisa ndlela leyi ha yona Tinhlayo yi hi pfunaka ku twisisa tindzimana tin’wana ta Bibele.

³⁷ Tinhlayo nakambe yi nyikela masungulo lawa tindzimana to tala ta Bibele ti nga twisisiwaka ku antswa ha wona.—Tinhl. 28:9, 10—Mat. 12:5; Tinhl. 15:38—Mat. 23:5; Tinhl. 6:2-4—Luka 1:15; Tinhl. 4:3—Luka 3:23; Tinhl. 18:31—1 Vakor. 9:13, 14; Tinhl. 18:26—Vahev. 7:5-9; Tinhl. 17:8-10—Vahev. 9:4.

38. Hi tihi tindlela leti kongomeke leti buku ya Tinhlayo yi pfunaka ha tona, naswona yi yisa nyingiso wa hina eka yini?

³⁸ Leswi swi rhekhodiweke eka Tinhlayo hakunene swi huhuteriwe hi Xikwembu, naswona swa pfuna eku hi dyondziseni ka ntikelo wa ku yingisa Yehova ni ku xixima lava a va endleke valanguteri exikarhi ka vanhu va yena. Hi xikombiso, yi sola vubihi, naswona hi swiendlakalo leswi nga ni ntikelo wa vuprofeta, yi yisa nyingiso wa hina eka Loyi Yehova a n’wi lunghiseleleke tanihi Muponisi ni Murhangeri wa vanhu va Yena namuntlha. Yi nyikela ku hlangana ka ntikelo ni loku dyondzisaka eka rhekhodo leyi yisaka eku tlhomiweni ka Mfumo lowo lulama wa Yehova emavokweni ya Yesu Kriste, loyi A n’wi vekeke tanihi Muhlanganisi ni Muprista Lonkulu.

[Tinhlamuselo ta le hansi]