Rito Ra Yehovha Ra Hanya
Tinhla-nkulu Ta Buku Ya Samuwele Wo Sungula
A KU ri lembe ra 1117 B.C.E. Se a ku hundze malembe ya kwalomu ka 300 Yoxuwa a hete ku hlula eTikweni leri Tshembisiweke. Vakulukumba va Israyele va ye eka muprofeta wa Yehovha va ri ni xikombelo lexi nga tolovelekangiki. Muprofeta loyi u khongele hi mhaka leyi, kutani Yehovha a va nyika leswi va swi kombelaka. Leswi swi fungha ku hela ka nkarhi wa Vaavanyisi ni ku sungula ka nkarhi wa tihosi leti nga vanhu. Buku ya Bibele ya Samuwele wo Sungula yi hlamusela swiendlakalo leswi tsakisaka swa le nkarhini wolowo wa nkoka ematin’wini ya tiko ra Israyele.
Samuwele wo Sungula leyi tsariweke hi Samuwele, Natani na Gadi yi hlanganisa nkarhi wa malembe ya 102—ku sukela hi 1180 ku ya eka 1078 B.C.E. (1 Tikronika 29:29) I rungula leri vulavulaka hi varhangeri va mune va Israyele. Vambirhi a va ri vaavanyisi, vambirhi a va ri tihosi; vambirhi va yingise Yehovha, vambirhi a va n’wi yingisangi. Hi tlhela hi twa hi ta vavasati vambirhi lava nga swikombiso leswinene naswona va ri tinhenha leti nga ni xivindzi kambe ti rhurile. Swikombiso swo tano swi hi dyondzisa timhaka ta nkoka malunghana ni malangutelo ni swiendlo leswi hi faneleke hi swi tekelela ni leswi hi faneleke hi swi papalata. Hikwalaho rungula leri kumekaka eka Samuwele wo Sungula ri nga va ni matimba emianakanyweni ni le swiendlweni swa hina.—Vaheveru 4:12.
SAMUWELE A TLHANDLAMA ELI TANIHI MUAVANYISI
A ku ri nkarhi wa Nkhuvo wa ku Hlengeleta, kutani Hana loyi a tshamaka eRhama a a nga tikoti hi ku tsaka.a Yehovha u hlamule swikhongelo swakwe naswona u tswale n’wana wa mufana. Leswaku a hetisisa xihlambanyo xakwe, Hana u nyikele n’wana wakwe Samuwele leswaku a ya tirha “endlwini ya Yehovha.” Loko a ri kwalaho mufana loyi u “[ve] mutirheli wa Yehovha emahlweni ka Eli lowa muprista.” (1 Samuwele 1:24; 2:11) Yehovha u vulavule na Samuwele a ha ri ntsongo swinene, a n’wi byela hi ta ku avanyisa yindlu ya Eli. Loko Samuwele a ri karhi a kula, vanhu hinkwavo va Israyele va n’wi xiyile leswaku i muprofeta wa Yehovha.
Endzhakunyana ka nkarhi, Vafilisita va tile va ta lwa ni Vaisrayele. Va teke Areka kutani va dlaya vana vambirhi va Eli. Loko a twa timhaka teto, Eli la dyuhaleke u nambe a fa, naswona u “avanyise Israyele malembe ya 40.” (1 Samuwele 4:18) Vafilisita va xiye leswaku leswi va tekeke Areka swi va vangele khombo, hikwalaho va yi tlherisele eka Vaisrayele. Samuwele u avanyise Vaisrayele, kutani ku va ni ku rhula etikweni.
Tinhlamulo Ta Swivutiso Swa Matsalwa:
2:10—Ha yini Hana a khongelele leswaku Yehovha “a nyika hosi yakwe ntamu” kasi a ku nga ri na hosi leyi nga munhu wa nyama eIsrayele? Mhaka ya leswaku Vaisrayele a va ta va ni hosi leyi nga munhu wa nyama a yi vuriwe ka ha ri emahlweni eNawini wa Muxe. (Deteronoma 17:14-18) Eka vuprofeta lebyi a byi vuleke loko a ri kusuhi ni ku fa, Yakobe u te: “Nhonga ya vuhosi [xikombiso xa vulawuri bya vuhosi] a yi nge hambukisiwi eka Yuda.” (Genesa 49:10) Ku tlula kwalaho, malunghana na Sara—kokwana wa xisati wa Vaisrayele—Yehovha u te: “Tihosi ta matiko ti ta huma eka yena.” (Genesa 17:16) Hikwalaho, Hana a a khongela hi hosi ya le nkarhini lowu taka.
3:3—Xana Samuwele hakunene a a etlela eNdhawini yo Kwetsima Ngopfu? Doo, a a nga etleli kona. Samuwele a a ri Mulevhi wa ndyangu wa Vakohata lava a va nga ri vaprista. (1 Tikronika 6:33-38) Hikwalaho ka sweswo, a a nga pfumeleriwi ku “nghena ku ta vona swilo swo kwetsima.” (Tinhlayo 4:17-20) Xiyenge xa xikwetsimisiso lexi Samuwele a a ri ni mfanelo yo nghena eka xona a ku ri xivava xa tabernakela. Swi nga ha endleka a a etlela kwalaho. Swi vonaka onge Eli na yena a a etlela kun’wana exivaveni. Xiga lexi nge “laha areka ya Xikwembu a yi ri kona” entiyisweni xi vula laha tabernakela a yi ri kona.
7:7-9, 17—Ha yini Samuwele a endle gandzelo ro hisiwa eMizpa kutani a aka alitari eRhama, kasi magandzelo a ma fanele ma nyikeriwa nkarhi na nkarhi endhawini leyi Yehovha a yi hlawuleke ntsena? (Deteronoma 12:4-7, 13, 14; Yoxuwa 22:19) Loko Areka leyo kwetsima yi ta va yi susiwile etabernakeleni eXilo, Yehovha a a nga ha ri kona kwalaho. Hikwalaho ka leswi a a ri muyimeri wa Xikwembu, Samuwele u nyikele gandzelo ro hisiwa eMizpa a tlhela a aka alitari eRhama. Handle ko kanakana Yehovha u swi tsakerile swiendlo leswi.
Leswi Hi Swi Dyondzaka:
1:11, 12, 21-23; 2:19. Moya wa Hana wo rhandza ku khongela, ku titsongahata kakwe, ku tlangela ka yena musa wa Yehovha ni rirhandzu ra yena ra ku va manana leri nga heriki, i xikombiso lexinene eka vavasati hinkwavo lava chavaka Xikwembu.
1:8. Elkana u veke xikombiso lexinene eku tiyiseni ka van’wana hi marito! (Yobo 16:5) U rhange a vutisa Hana loyi a a ri ni gome xivutiso lexi nga kombisiki ku n’wi hehla, a ku: “Ha yini mbilu ya wena yi twa ku vava?” Leswi swi n’wi khutaze leswaku a phofula ndlela leyi a titwaka ha yona. Kutani Elkana u n’wi tiyisekisile leswaku wa n’wi rhandza, a ku: “Xana a ndzi antswi eka wena ku tlula vana va khume?”
2:26; 3:5-8, 15, 19. Loko hi wu hetisisa hi ku hiseka ntirho lowu Xikwembu xi hi aveleke wona, hi tirhisa ndzetelo wa moya hi tlhela hi va ni xichavo, hi ta “rhandzeka swinene” eka Xikwembu ni le ka vanhu.
4:3, 4, 10. Nchumu lowu kwetsimaka ku fana ni areka ya ntwanano a wu nga ri xitshungulo xo tisirhelela. Hi fanele hi ‘tivonela eka swifaniso.’—1 Yohane 5:21.
HOSI YO SUNGULA YA LE ISRAYELE—XANA SWI YI FAMBELE KAHLE KUMBE YI TSANDZEKILE?
Samuwele u tshembekile eka Yehovha vutomi byakwe hinkwabyo, kambe vana vakwe a va fambanga etindleleni ta Xikwembu. Loko vakulukumba va Israyele va kombele hosi, Yehovha u va nyikile. Samuwele u landzele nkongomiso wa Yehovha kutani a tota Sawulo, wo saseka wa rixaka ra Benjamini, leswaku a va hosi. Sawulo u tiyisa xikhundlha xa yena xa ku va hosi hi ku hlula Vaamoni.
Yonathani n’wana wa Sawulo wa vurhena u hlula govela ra Vafilisita. Vafilisita va ta ni vuthu lerikulu va ta lwa ni Vaisrayele. Sawulo wa chava kutani a tinyikelela gandzelo leri hisiweke leri nga riki enawini. Yonathani la nga ni xivindzi u hlula govela rin’wana ra Vafilisita a ri ni murhwali wa swihlomo swakwe ntsena. Hambiswiritano, xihlambanyo lexi endliweke hi magugu xa Sawulo xi endla leswaku va nga hluli hi ku hetiseka. Sawulo u ‘lwa ni valala vakwe lava n’wi rhendzeleke hinkwako.’ (1 Samuwele 14:47) Kambe, loko a heta ku hlula Vaamaleke a nga yingisi Yehovha hi ku tsetselela swilo leswi a swi “nyikeriwe endzovisweni.” (Levhitika 27:28, 29) Hikwalaho, Yehovha u fularhela Sawulo tanihi hosi.
Tinhlamulo Ta Swivutiso Swa Matsalwa:
9:9—I yini lexi nga xa nkoka malunghana ni xiga lexi nge “muprofeta wa namuntlha a a vitaniwa la vonaka ka ha ri emahlweni eminkarhini yo sungula”? Marito lawa ma nga ha kombisa leswaku leswi vaprofeta a va dume swinene enkarhini wa Samuwele ni le nkarhini wa tihosi ta le Israyele, xiga lexi nge “la vonaka ka ha ri emahlweni” xi siviwe hi rito “muprofeta.” Samuwele u tekiwa a ri wo sungula eka nxaxamelo wa vaprofeta.—Mintirho 3:24.
14:24-32, 44, 45—Xana Yonathani u fularheriwe hi Xikwembu hileswi a dyeke vulombe xisweswo a tlula xihlambanyo xa Sawulo? Xiendlo lexi a xi tikombi xi endle leswaku Yonathani a fularheriwa hi Xikwembu. Xo sungula, Yonathani a a nga xi tivi xihlambanyo lexi endliweke hi tata wakwe. Ku tlula kwalaho, xihlambanyo lexi, lexi hlohloteriweke hi ku hiseka ka vuxisi kumbe hi langutelo leri hoxeke malunghana ni ku va hosi, xi vangele vanhu swiphiqo. Xana xihlambanyo xo tano a xi ta amukeriwa njhani hi Xikwembu? Hambileswi Yonathani a a tiyimiserile ku langutana ni nxupulo wa ku tlula xihlambanyo, vutomi bya yena byi tsetseleriwile.
15:6—Ha yini Sawulo a kombise Vakena musa wo hlawuleka? Vakena a va ri vana va mukon’wana wa Muxe. Va pfune Vaisrayele loko va suka eNtshaveni ya Sinayi. (Tinhlayo 10:29-32) Etikweni ra Kanana, Vakena va tlhele va tshama ni vana va Yuda ku ringana nkarhi wo karhi. (Vaavanyisi 1:16) Hambileswi endzhakunyana va tshameke ni Vaamaleke ni vanhu van’wana vo hambana-hambana, Vakena va hambete va va khoma kahle Vaisrayele. Kutani, Sawulo u tsetselele Vakena hi xivangelo lexi twalaka.
Leswi Hi Swi Dyondzaka:
9:21; 10:22, 27. Xichavo ni ku titsongahata leswi Sawulo a swi kombiseke loko a va hosi swi n’wi sirhelerile leswaku a nga endli swiboho swa vuphukuphuku loko “vavanuna [van’wana] lava nga pfuniki nchumu” va nga byi amukelanga vuhosi bya yena. Langutelo ro tano i xisirhelelo hakunene eka swiendlo leswi humeke endleleni!
12:20, 21. U nga tshuki u pfumelela “swilo leswi nga riki swa xiviri,” swo tanihi ku tshemba vanhu, ni matimba ya nyimpi ya matiko, kumbe ku gandzela swifaniso swa hava, swi ku hambukisa eku tirheleni ka Yehovha.
12:24. Nchumu wa nkoka swinene eku hlayiseni ka ku chava Yehovha ni ku n’wi tirhela hi timbilu ta hina hinkwato i ku ‘vona swilo leswikulu leswi a swi endleleke’ vanhu va yena eminkarhini ya khale ni ya manguva lawa.
13:10-14; 15:22-25, 30. Tivonele eka ku tikukumuxa—ku nga khathariseki leswaku ku kombisiwa hi swiendlo swa ku nga yingisi kumbe hi langutelo ra ku tikukumuxa.—Swivuriso 11:2.
JAHA LERI NGA MURISI RI HLAWURIWA KU VA HOSI
Samuwele u tote Davhida wa rixaka ra Yuda leswaku a va hosi ya le nkarhini lowu taka. Endzhakunyana ka kwalaho, Davhida u dlaye Goliyadi xihontlovila xa Mufilista hi ribye rin’we leri a ri ri eka xipelupelu. Davhida na Yonathani va hundzuke vanghana lavakulu. Sawulo u veke Davhida ku va murhangeri wa tinhenha takwe. Hikwalaho ka ku hlula ko tala ka Davhida, vavasati va Israyele va yimbelerile va ku: “Sawulo u dlaye magidi yakwe, kambe Davhida u dlaye makume yakwe ya magidi.” (1 Samuwele 18:7) Hikwalaho ka mavondzo, Sawulo u lave ku dlaya Davhida. Endzhaku ko hlaseriwa kanharhu hi Sawulo, Davhida u balekile kutani a va mubaleki.
Emalembeni lawa a a hanya hi ku baleka eka wona, Davhida u tsetselele Sawulo kambirhi. U tlhele a hlangana na Abigayele wo saseka kutani a hetelela a n’wi tekile. Loko Vafilisita va tlhandlukile leswaku va ta lwa ni Vaisrayele, Sawulo u vutise Yehovha. Kambe Yehovha a a nga ha ri na yena. Samuwele a a file. Leswi a a heleriwe hi ntshembo, Sawulo u ye eka mungoma kutani a n’wi byela leswaku u ta dlayiwa enyimpini loko va lwa ni Vafilisita. Enyimpini yoleyo, Sawulo u vaviseke swinene, kutani vana vakwe va dlayiwa. Rungula leri ri gimeta hi ku va Sawulo a fa tanihi munhu la tsandzekeke. Davhida a a ha tumberile.
Tinhlamulo Ta Swivutiso Swa Matsalwa:
16:14—Hi wihi moya wo biha lowu hlaseleke Sawulo? Moya wo biha lowu tekeleke Sawulo ku rhula ka mianakanyo a ku ri mboyamelo wo biha wa mianakanyo ni mbilu yakwe—nsusumeto wakwe wa le ndzeni wa ku endla swo biha. Loko Yehovha a suse moya wakwe lowo kwetsima, Sawulo a nga ha sirheleriwanga hi wona naswona u sungule ku lawuriwa hi moya wakwe wo biha. Moya lowu wo biha wu vuriwa “moya wo biha lowu humaka eka Yehovha” hi leswi Xikwembu xi pfumeleleke moya wolowo leswaku wu siva moya wa xona lowo kwetsima.
17:55—Hi ku ya hi 1 Samuwele 16:17-23, ha yini Sawulo a vutisile leswaku Davhida a a ri n’wana wa mani? Sawulo a a nga lavi ku tiva ntsena vito ra tata wa Davhida. Swi nga ha endleka a a lava ku tiva tata wa jaha leri a ra ha ku endla xiendlo xo hlamarisa xa ku dlaya xihontlovila.
Leswi Hi Swi Dyondzaka:
16:6, 7. Ematshan’weni yo tsakisiwa hi xivumbeko xa le handle xa van’wana kumbe hi hatlisela ku va avanyisa, hi fanele hi ringeta ku va languta hi ndlela leyi Yehovha a va langutaka ha yona.
17:47-50. Hi nga langutana ni nkaneto kumbe nxaniso hi xivindzi leswi humaka eka valala lava fanaka na Goliyadi hikuva “nyimpi i ya Yehovha.”
18:1, 3; 20:41, 42. Vanghana va ntiyiso va nga kumiwa exikarhi ka vanhu lava rhandzaka Yehovha.
21:12, 13. Yehovha u langutele leswaku hi tirhisa vuswikoti bya hina byo anakanya leswaku hi langutana ni swiyimo swo tika evuton’wini. U hi nyike Rito rakwe leri huhuteriweke, leri nyikaka vutlhari, vutivi ni vuswikoti byo anakanya. (Swivuriso 1:4) Nakambe hi na mpfuno wa vakulu lava vekiweke lava nga Vakreste.
24:6; 26:11. Davhida u hi vekela xikombiso lexinene xa ku xixima mutotiwa wa Yehovha hi mbilu hinkwayo!
25:23-33. Vutlhari bya Abigayele i xikombiso lexinene.
28:8-19. Mimoya leyo biha yi nga ha tiendla munhu wo karhi hi matshalatshala yo hambukisa kumbe ku vavisa vanhu. Hi fanele hi papalata vungoma hi swivumbeko swa byona hinkwaswo.—Deteronoma 18:10-12.
30:23, 24. Xiboho lexi lexi sekeriweke eka Tinhlayo 31:27, xi kombisa leswaku Yehovha u va teka va ri va nkoka vanhu lava endlaka mintirho leyi pfunaka swinene evandlheni. Kutani, ku nga khathariseki leswaku hi endla yini, a hi xi “endleni hi moya-xiviri hinkwawo kukota loko [hi] xi endlela Yehovha, ku nga ri vanhu.”—Vakolosa 3:23.
I Yini Lexi ‘Antswaka Ku Ri Ni Xitlhavelo’?
I ntiyiso wihi wa nkoka lowu kandziyisiwaka hi ntokoto wa Eli, Samuwele, Sawulo na Davhida? Hi lowu: “Ku yingisa swa antswa ku ri ni xitlhavelo, ku nyikela nyingiso ku ri ni mafurha ya makhuna; hikuva ku xandzuka ka fana ni xidyoho xa ku hlahluva, ni ku ya emahlweni hi ku tikukumuxa ka fana ni ku tirhisa matimba ya masalamusi ni terafimi.”—1 Samuwele 15:22, 23.
Mawaku lunghelo leri hi nga na rona ro hlanganyela entirhweni wa misava hinkwayo wo chumayela hi Mfumo ni wo endla vadyondzisiwa! Loko hi ri karhi hi nyikela eka Yehovha “swinkunzana swa milomu ya hina,” hi fanele hi ringeta hilaha hi nga kotaka hakona ku yingisa nkongomiso lowu a wu nyikelaka hi Rito ra yena leri tsariweke ni hi nhlengeletano ya yena ya laha misaveni.—Hosiya 14:2; Vaheveru 13:15.
[Nhlamuselo ya le hansi]
a Leswaku u vona laha tindhawu to hambana-hambana leti boxiweke ebukwini ya Samuwele wo Sungula ti kumekaka kona, vona matluka 18-19 ya broxara leyi nge “Vona Tiko Lerinene,” leyi kandziyisiweke hi Timbhoni ta Yehovha.
[Xifaniso lexi nga eka tluka 23]
Hosi yo sungula ya le Israyele yi tshike ku va mufumi la titsongahataka a tlhela a va ni xichavo yi va hosi leyi tikukumuxaka
[Xifaniso lexi nga eka tluka 24]
I yini lexi hi nga tiyisekaka ha xona loko hi kanetiwa hi valala lava fanaka na Goliyadi?