Buku Ya Bibele Ya Vu-33—Mikea

Mutsari: Mikiya

Ndhawu Ya Vutsari: Yuda

Ku Hetiwa Ka Vutsari: Emahlweni ka 717 B.C.E.

Nkarhi Lowu Hlanganisiweke: c. 777–717 B.C.E.

 1. Mikiya a a ri munhu wa njhani?

ANAKANYA hi wanuna la vupfeke, loyi a heteke malembe yo tala entirhweni wo tshembeka eka Yehova. Anakanya hi wanuna wa xivindzi, loyi a nga byelaka vafumi va tiko rakwe a ku, “n’wina, mi vengaka vunene, mi rhandza swo biha, . . . va dya nyama ya vanhu va tiko ra mina, va yevula nhlonge.” Anakanya hi wanuna wo titsongahata, loyi a nyikaka ku dzuneka hinkwako hikwalaho ka marito yakwe ya matimba eka Yehova, loyi a vulavuleke hi moya wa yena. Xana a wu nga ta tsakela ku tolovelana ni wanuna wo tano ke? Mayana rungula leri fuweke ni xitsundzuxo lexinene swonghasi lexi a a ta xi hundzisela! Muprofeta Mikiya a a ri wanuna wo tano. Ha ha swi kota ku kuma xitsundzuxo xakwe lexi hlawuriweke ebukwini leyi byarhaka vito ra yena.—Mik. 3:2, 3, 8.

 2. I yini leswi swi tivekaka malunghana na Mikiya ni nkarhi wa ku profeta ka yena ke?

² Hi laha swi nga ntiyiso ha kona hi vaprofeta vo tala, ku vuriwa swintsongo hi Mikiya hi byakwe ebukwini yakwe; i rungula leri a ri ri ra nkoka. Vito leri nge Mikiya i xivumbeko lexi komisiweke xa Mikayele (leswi vulaka ku, “I Mani La Fanaka Ni Xikwembu?”) kumbe Mikaya (leswi vulaka ku, “I Mani La Fanaka Na Yehova?”). U tirhe tanihi muprofeta enkarhini wa ku fuma ka Yotamu, Akazi na Hezekiya (777-717 B.C.E.), leswi swi n’wi endleke ntangha ya muprofeta Esaya na Hosiya. (Esa. 1:1; Hos. 1:1) Nkarhi lowu kongomeke wa ku profeta ka yena a wu tiyiseki, kambe ngopfu-ngopfu a ku ri malembe ya 60. Vuprofeta byakwe bya ku lovisiwa ka Samariya byi fanele byi nyikeriwe emahlweni ka ndzoviso wa muti hi 740 B.C.E., naswona vutsari hinkwabyo byi fanele byi hetiwe eku heleni ka ku fuma ka Hezekiya, 717 B.C.E. (Mik. 1:1) Mikiya a a ri muprofeta wa le makaya loyi a humaka emugangeni wa Morexete eXefela leyi fuweke, edzonga-vupela-dyambu bya Yerusalema. Ku tolovelana ka yena ni vutomi bya le makaya swi kombisiwa hi muxaka wa swifaniso leswi a swi tirhiseke ku veka tinhla ta marito yakwe erivaleni.—2:12; 4:12, 13; 6:15; 7:1, 4, 14.

 3. Mikiya u tirhe eminkarhini yihi ya nkoka, naswona hikwalaho ka yini Yehova a n’wi vekile tanihi muprofeta?

³ Mikiya u hanye eminkarhini leyi nga ni khombo ni leyi nga ya ntikelo. Swiendlakalo leswi hatlisaka a swi ri xikombiso xa ndzoviso wa mimfumo ya Israyele na Yuda. Ku onhaka ka mahanyelo ni ku phahla swikwembu swa hava a swi andzile eIsrayele, naswona leswi swi tisele tiko ndzoviso lowu humaka eka Vaasiriya, laha handle ko kanakana a ku ri enkarhini wa vutomi bya Mikiya hi byakwe. Yuda ri hambukile eku endleni leswinene eku fumeni ka Yotamu ri andzisa vuhomboloki bya Israyele eku fumeni ka ku xandzuka ka Akazi kutani endzhaku ri hlakarhela enkarhini wa ku fuma ka Hezekiya. Yehova u pfuxe Mikiya ku tsundzuxa vanhu vakwe swinene hi leswi a a swi tisa ehenhla ka vona. Vuprofeta bya Mikiya byi tirhe ku seketela lebyiya bya Esaya na Hosea.—2 Tih. 15:32–20:21; 2 Tikr. tindzima 27-32; Esa. 7:17; Hos. 8:8; 2 Vakor. 13:1.

 4. I yini lexi kombaka vutshembeki bya buku ya Mikea?

⁴ Ku ni vumbhoni byo tala bya ku kombisa vutshembeki bya buku ya Mikea. Minkarhi hinkwayo yi amukeriwile hi Vayuda tanihi xiyenge xa nxaxamelo wa tibuku ta Xiheveru. Yeremia 26:18, 19 yi kombetela hi ku kongoma eka marito ya Mikiya lama nge: “Siyoni u ta rimiwa kukota nsimu, Yerusalema u ta kotisa [ti]nhulu [t]a maribye.” (Mik. 3:12) Vuprofeta lebyi byi hetiseke hi ku pakanisa hi 607 B.C.E. loko hosi ya Babilona yi hlasele Yerusalema, “va onha swilo.” (2 Tikr. 36:19) Vuprofeta lebyi fanaka ehenhleni ka Samariya, leswaku a wu ta va “nhulu, [y]a maribye ensin’wini,” hi ku fanana byi hetisekile. (Mik. 1:6, 7) Samariya wu lovisiwile hi Vaasiriya hi 740 B.C.E. loko va teke mfumo wa le n’walungwini wa Israyele wu ya evuhlongeni. (2 Tih. 17:5, 6) Endzhakunyana wu hluriwile hi Alexander Lonkulu eka lembe xidzana ra vumune B.C.E. naswona wu tokote ndzoviso wa Vayuda ehansi ka John Hyrcanus I eka lembe xidzana ra vumbirhi B.C.E. Ehenhleni ka ndzoviso lowu wo hetelela wa Samariya, The New Westminster Dictionary of the Bible, 1970, tluka 822, yi ri: “Muhluri u wu mbundzuxile, a ringeta ku susa vumbhoni hinkwabyo bya leswaku muti lowu tiyisiweke wu kale wu yima exitsungeni.”

 5. Vuyimburi byi tiyisa ku hetiseka ka vuprofeta bya Mikiya hi ndlela yihi?

⁵ Vumbhoni bya vuyimburi na byona byi hoxa xandla eku seketeleni ka ku hetiseka ka vumbhoni bya Mikiya. Ku lovisiwa ka Samariya hi Vaasiriya ku vulavuriwa ha kona etirhekhodweni ta Asiriya. Hi xikombiso, Sarigoni hosi ya Asiriya u tinyungubyisile a ku: “Ndzi rhendzerile ni ku hlula Samariya (Sa-me-ri-na).”a Hambi swi ri tano, entiyisweni ku nga ha va ku ve mutlhandlami wa Sarigoni, Xalimaneza V, loyi a hetiseke ku hlula. Malunghana na Xalimaneza, matimu ya Babilona ma ri: “U hlaserile Samariya.”b Nhlaselo wa Yuda eku fumeni ka Hezekiya, hi laha wu vhumbiweke ha kona hi Mikiya, wu nghenisiwe kahle enxaxamelweni hi Senakeribi. (Mik. 1:6, 9; 2 Tih. 18:13) A a ri ni xifaniso lexikulu xa matlhelo ya mune lexi xi vekiweke ekhumbini endlwini ya yena ya vuhosi eNinivha xi kombisa ku tekiwa ka Lakixi. Eribyeni ra yena u ri: “Ndzi rhendzele 46 wa miti ya yena ya matimba . . . ndzi humese (eka vona) 200 150 wa vanhu . . . Yena hi byakwe ndzi n’wi endle hlonga eYerusalema, vutshamo bya yena bya vuhosi, byi fana ni nyenyana exivaleni.” Nakambe u xaxameta ndzuvo lowu a hakeriweke wona hi Hezekiya, hambi leswi a hundzeletaka ntsengo wa kona. A nga vuli nchumu hi khombo leri weleke mavuthu yakwe.c—2 Tih. 18:14-16; 19:35.

 6. I yini lexi endlaka leswaku ku huhuteriwa ka Mikea ku nga kanakaniwi?

⁶ Lexi xi vekaka ku huhuteriwa ka buku leyi eku pfumalekeni ka ku kanakana i vuprofeta lebyi xiyekaka bya Mikea 5:2, lebyi vhumbaka ndhawu ya ku velekiwa ka Mesiya. (Mat. 2:4-6) Nakambe ku na tindzimana leti ti yelanaka na tinhlamuselo leti nga eMatsalweni ya Vukriste ya Xigriki.—Mik. 7:6, 20; Mat. 10:35, 36; Luka 1:72, 73.

 7. I yini leswi nga vuriwaka hi matimba ya ku tiphofula ka Mikiya?

⁷ Hambi leswi Mikiya a nga ha vaka a hume emakaya ya Yuda, entiyisweni a a nga pfumali vuswikoti byo tiphofula. Swin’wana swa swiga leswinene ngopfu eRitweni ra Xikwembu swa kumeka ebukwini yakwe. Ndzima 6 yi tsariwe hi n’wangulano lowu hlamarisaka. Ku hundzuka ka xihatla ku khoma nyingiso wa muhlayi loko Mikea hi ku hatlisa yi suka eka yinhla yin’wana yi ya eka yin’wana, ku suka endzhukanweni ku ya enkatekweni ni ku tlhelela endzhaku. (Mik. 2:10, 12; 3:1, 12; 4:1) Swiga-ririmi swa matimba swa swi tele: Eku humeleleni ka Yehova, “tintshava ti ta n’oka ehansi ka yena ni minkova yi ta handzuka, kukotisa swihlenga swa tinyoxi loko swi ri kusuhi ni ndzilo, ni mati loko ma halatiwa laha ku rhelelaka.”—1:4; nakambe vona 7:17.

 8. I yini lexi nga eka xin’wana ni xin’wana xa swiyenge swinharhu swa Mikea?

⁸ Buku leyi yi nga ha avanyisiwa yi va swiyenge swinharhu, xiyenge xin’wana ni xin’wana xi sungula hi ‘Yingisa’ naswona xi ri ni ku tshinya, switsundzuxo swa nxupulo ni switshembiso swa nkateko.

LESWI NGA ENDZENI KA MIKEA

 9. I minxupulo yihi leyi tivisiwaka ehenhla ka Samariya na Yuda?

⁹ Xiyenge 1 (1:1–2:13). Yehova u ta etempeleni ya yena ku ta xupula Samariya hikwalaho ka swikwembu swa yena swa hava. U ta n’wi endla “nhulu [ya] maribye” ivi a “cukumeta maribye ya kona enkoveni,” loko a fayetela swifaniso swakwe leswi vatliweke. A ku nga vi na ku tshunguleka eka yena. Yuda na rona ri ni nandzu naswona ri ta tokota nhlaselo “enyangweni ya Yerusalema.” Lava va kunguhataka swilo leswi vavisaka va soriwa naswona va ta rila va ku: “Swi herile! Hi lovile kunene.”—1:6, 12; 2:4.

10. Musa wa Yehova wu vonakisa ku yini?

¹⁰ Hi ku anghwetla musa wa Yehova wa vonaka loko, evitweni ra Yehova, muprofeta a ku: “[Ndzi ta hlengeleta Yakobo hakunene] . . . ndzi va veka kun’we kukotisa tinyimpfu etshangeni, ni ntlhambi lowu nge madyelweni wu va mpfumawulo wa vanhu lavo tala.”—2:12.

11. (a) I ku avanyisa kwihi loku sweswi ku tisiwaka eka vafumi wa Yakobo na Israyele? (b) Mikiya u xiya xihlovo xa xivindzi xa vona hi ndlela yihi?

¹¹ Xiyenge 2 (3:1–5:15). Kutani Mikiya u ya emahlweni a ku: “Yingisani, n’wina tihosi ta yindlu ya Yakobo, na n’wina tihosi ta Israyele.” Ku avanyisa loku onhaka ka tisiwa ku lwisana ni “lava vengaka vunene [va] rhandza swo biha” lava tshikilelaka vanhu. Va “[fayetele] marhambu ya vona.” (3:1-3) Lava va katsiweke na vona i vaprofeta va mavunwa lava va nga nyikeriki vukongomisi bya ntiyiso, va vangela vanhu va Xikwembu ku tsendzeleka. Xivindzi lexi tlulaka xa vanhu xa laveka ku twarisa rungula leri! Kambe Mikiya hi ku tiyiseka u ri: “Kambe mina, ndzi tele matimba, ndzi tele Moya wa Yehova, ni ku lulama ni vunhenha, swi ri leswaku ndzi ta byela Yakobo eku tlhelela ka yena, na Israyele exidyoho xa yena.” (3:8) Ku avanyisa ka yena ka vafumi lava nga ni nandzu wa ngati ku fikelela makumu lama vavisaka: “Tihosi ta yena ti avanyisa hi ku lava tinyiko, ni vaprista va dyondzisa hi ku lava hakelo, ni vavhumbi va vhumbela mali.” (3:11) Hikwalaho Siyoni u ta rimiwa ku fana ni nsimu, naswona Yerusalema u ta va nhulu ya marhumbi ntsena.

12. I vuprofeta byihi lebyinene lebyi nyikeriwaka “eminkarhini ya makumu”?

¹² Nakambe hi ku hambana ka xihatla, vuprofeta byi hundzukela “eminkarhini ya makumu” ku nyikela nhlamuselo leyinene, leyi susumetaka ya ku pfuxetiwa ka vugandzeri bya Yehova entshaveni ya yena. (4:1) Matiko layo tala ma ta tlhandluka ku ya dyondza tindlela ta Yehova, hikuva nawu ni rito rakwe swi ta huma eSiyoni ni le Yerusalema. A va nga ha dyondzi ku lwa, kambe un’wana ni un’wana u ta tshama ehansi ka vhinyo ni nkuwa wa yena. A va nga chavi. Matiko a ma landzele swikwembu swa wona, kambe vagandzeri va ntiyiso va ta famba hi vito ra Yehova Xikwembu xa vona, naswona u ta fuma ehenhla ka vona tanihi Hosi hi laha ku nga heriki. Hambi swi ri tano, xo sungula, Siyoni u fanele ku ya evuhlongeni eBabilona. Hi le ku pfuxetiweni ka yena ntsena laha Yehova a nga ta phyandlasa valala va yena.

13. I mufumi wa njhani loyi a nga ta huma eBetlehema, naswona “lava saleke va ka Yakobo” va ta fana na yini?

¹³ Mikiya sweswi u vhumba leswaku mufumi wa Israyele “loyi a nga kona ka ha ri eku sunguleni” u ta huma eBetlehema Efrata. U ta fuma tanihi ‘murisi ematimbeni ya Yehova’ naswona u ta va lonkulu, hayi eIsrayele ntsena, kambe “eku yisa emakun’wini ya misava.” (5:2, 4) Asiriya leri hlaselaka ri ta kuma ku humelela ka nkarhinyana, hikuva ri ta tlherisiwa naswona tiko ra rona n’wini ri lovisiwa. “Lava saleke va ka Yakobo” va ta fana ni “mberha leyi humaka eka Yehova” exikarhi ka vanhu va tlhela va fana ni nghala hi vurhena exikarhi ka matiko. (5:7) Yehova u ta herisa vugandzeri bya mavunwa ivi a tisa ku avanyisa ehenhla ka matiko lama nga yingisiki.

14. (a) Xiyenge 3 xa Mikea xi sungula hi ku tirhisa xifaniso xihi? (b) Hi swihi swilaveko swa Yehova leswi vanhu va Israyele va hlulekeke ku swi fikelela?

¹⁴ Xiyenge 3 (6:1–7:20). Xivono lexi hlamarisaka xa huvo sweswi xa andlariwa embulavurisanweni. Yehova u ni ku ‘tengisana’ na Israyele, naswona u rhamba switsunga ni tintshava tanihi timbhoni. (6:1) U tlhontlha Israyele ku tisa vumbhoni byo lwisana na yena, naswona u hlamusela mintirho yakwe yo lulama hikwalaho ka vona. Yehova u lava yini eka munhu ke? Hayi vunyingi bya magandzelo ya swiharhi, kambe ematshan’wini ya sweswo, “[ku] endla leswi lulameke, [a] rhandza tintswalo ni ku famba hi ku titsongahata emahlweni ka Xikwembu xa [yena].” (6:8) Leswi hi swona leswi swi kayivelaka eIsrayele. Ematshan’wini ya vululami ni vunene ku ni “swikalu swa ku homboloka,” vukari, vuxisi ni vukanganyisi. (6:11) Ematshan’wini yo famba hi ndlela yo titsongahata eka Xikwembu, va famba hi switsundzuxo leswo biha ni vugandzeri bya swikwembu swa hava bya Omri na Akabu, lava fumeke eSamariya.

15. (a) Muprofeta u hlamusela yini? (b) I makumu wahi lama fanelaka lawa buku ya Mikea yi nga na wona?

¹⁵ Muprofeta u twarisa ku onhaka ka mahanyelo ya vanhu va ka vona. Kunene, hambi va ri lava “tlulaka van’wana hi vunene [na vona] va kotisa swigatlu.” (7:4) Ku ni vukanganyisi exikarhi ka vanghana lavakulu ni le xikarhi ka mindyangu. Mikiya a nga heli matimba. “Loko ndzi ri mina, ndzi ta languta eka Yehova, ndzi languta eka Xikwembu xa ku hlayiseka ka mina: Xikwembu xa mina xi ta ndzi yingisa!” (7:7) U tsundzuxa van’wana leswaku va nga tsakeli nxupulo wa Yehova eka vanhu va Yena, hikuva nkutsulo wu ta ta. Yehova u ta risa ni ku phamela vanhu va yena ivi a va kombisa “swihlamariso,” a chavisa matiko. (7:15) Loko a gimeta buku ya yena, Mikiya u phindha mongo wa vito rakwe hi ku dzunisa Yehova hikwalaho ka tintswalo ta Yena ta rirhandzu leti tsakisaka. Ina, ‘I mani Xikwembu lexi fanaka na Yehova?’—7:18.

MHAKA LEYI YI PFUNAKA HA YONA

16. (a) Vuprofeta bya Mikea byi tikombe byi pfuna esikwini ra Hezekiya hi ndlela yihi? (b) I switsundzuxo swihi swa matimba leswi yi nga na swona eka masiku lawa?

¹⁶ Kwalomu ka 2 700 wa malembe lama hundzeke, ku profeta ka Mikiya ku tikombe ku ri loku ‘pfunaka ku tshinya,’ hikuva Hosi Hezekiya wa Yuda u amukele rungula ra yena ivi a kongomisa tiko eku tisoleni ni ku hundzuka ka vukhongeri. (Mikea 3:9-12; Yer. 26:18, 19; ringanisa 2 Tihosi 18:1-4.) Namuntlha vuprofeta lebyi byi huhuteriweke byi pfuna ngopfu. N’wina hinkwenu lava tivulaka vagandzeri va Xikwembu, yingisani switsundzuxo leswi swi nga erivaleni swa Mikiya swo lwisana ni vukhongeri byo hemba, vugandzeri bya swifaniso, ku hemba ni vukari! (Mik. 1:2; 3:1; 6:1) Pawulo u seketela switsundzuxo leswi eka 1 Vakorinto 6:9-11, laha a vulaka leswaku Vakriste va ntiyiso va hlantswiwile va basa ni leswaku ku hava loyi a tinyiketelaka emikhuveni yo tano loyi a nga ta dya ndzhaka ya Mfumo wa Xikwembu. Hi ku olova na hi ku twala, Mikea 6:8 yi vula leswaku xilaveko xa Yehova hi leswaku munhu a fambisana na Yena hi vululami, vunene ni ku titsongahata.

17. I xikhutazo xihi lexi Mikea yi xi nyikaka eka lava va tirhelaka Xikwembu ehansi ka nxaniso ni ku nonon’hwa?

¹⁷ Mikea u nyikele rungula ra yena exikarhi ka vanhu lava avaneke swinene lerova ‘valala va munhu a va ri vanhu va yindlu ya yena.’ Vakriste va ntiyiso hakanyingi va chumayela eswiyin’weni leswi fanaka, naswona van’wana va tlhela va hlangavetana ni ku xengiwa ni nxaniso lowu vavaka exikarhi ka vuxaka bya vona vini bya ndyangu. Minkarhi hinkwayo va fanele ku rindzela Yehova ‘Xikwembu xa ku hlayiseka ka vona’ hi ku lehisa mbilu. (Mik. 7:6, 7; Mat. 10:21, 35-39) Enxanisweni kumbe loko va langutane ni xiavelo xo nonon’hwa, lava va titshegaka hi xivindzi eka Yehova, ku fana na Mikiya, ‘[va ta tala matimba hi moya wa Yehova,” eku twariseni ka rungula ra Yena. Mikiya u profete leswaku xivindzi xo tano ngopfu-ngopfu a xi ta vonaka eka “lava saleke va ka Yakobo.” Lava a va ta fana ni ‘nghala exikarhi ka matiko, exikarhi ka vanhu lavo tala,’ naswona hi nkarhi lowu fanaka va fana ni mberha leyi phyuphyisaka ni n’wema lowu humaka eka Yehova. Timfanelo leti hakunene a ti vonaka eka ‘masalela ya Israyele (Yakobo)’ lawa ma veke swirho swa bandlha ra Vukriste ra lembe xidzana ro sungula.—Mik. 3:8; 5:7, 8; Varhoma 9:27; 11:5, 26.

18. Hi byihi vuprofeta bya Mikiya lebyi hlanganaka ni vulawuri bya Mfumo wa Xikwembu ha Kriste Yesu ke?

¹⁸ Ku tswariwa ka Yesu eBetlehema, eku hetisekeni ka vuprofeta bya Mikiya, a ku tiyisi ku huhutela ka Xikwembu eka buku leyi ntsena kambe ku hlamusela mongo wa ndzimana tanihi leyi yi nga ya vuprofeta bya ku ta ka Mfumo wa Xikwembu ehansi ka Kriste Yesu. Yesu hi yena la humaka eBetlehema (Yindlu Ya Xinkwa) ni mimpfuno leyi nyikaka vutomi eka hinkwavo lava kombisaka ripfumelo egandzelweni ra yena. Hi yena loyi a ‘risaka ematimbeni ya Yehova’ na loyi a vaka lonkulu ivi a tisa ku rhula ku ya emakun’wini ya misava exikarhi ka ntlhambi lowu pfuxetiweke, lowu hlanganeke wa Xikwembu.—Mik. 5:2, 4; 2:12; Yoh. 6:33-40.

19. (a) I xikhutazo xihi lexi nyikaka ripfumelo lexi nyikiweke lava va hanyaka “minkarhini ya makumu”? (b) Mikiya u kurisa vuhosi bya Yehova hi ndlela yihi?

¹⁹ Xikhutazo lexikulu xi fanele ku kumeka evuprofeteni bya Mikiya malunghana ni “[minkarhi] ya makumu” loko “matiko layo tala” ya lava vuleteri lebyi humaka eka Yehova. “Hi mabanga ya vona va ta fula swikomu, hi mafumu ya vona va fula tihwevo, tiko rin’wana a ri nga ha pfukeli rin’wana hi tlhari, a va nga ha dyondzi nyimpi. Va ta tshama un’wana ni un’wana ehansi ka nkuwa ni le hansi ka vhinya ya yena, ku nga ri na loyi a va pfuxaka, hikuva nomu wa Yehova wa tinyimpi wu vurisile.” Loko va tshike vugandzeri hinkwabyo bya mavunwa, va tihlanganisa na Mikiya loko a tiyisa a ku: “Hina, hi famba hi vito ra Yehova, Xikwembu xa hina, hi minkarhi ni minkarhi.” Hakunene vuprofeta bya Mikiya byi nyika ripfumelo hi ku nyikela xivono xa le mahlweni xa swiendlakalo leswi swa nkoka. Nakambe, byi hlawulekile eku kuriseni ka Yehova tanihi Mufumi ni Hosi leyi nga heriki. Ya nyanyula swonghasi marito lama nge: “Yehova u ta va fuma entshaveni ya Siyoni hi laha ku nga heriki.”—Mik. 4:1-7; 1 Tim. 1:17.

[Tinhlamuselo ta le hansi]