“Matsalwa Hinkwawo Ma Huhuteriwe Hi Xikwembu Naswona Ma Pfuna”

 1. Bibele yi n’wi hlamuserisa ku yini Mutsari wa yona, naswona i vutivi bya njhani lebyi Matsalwa ma byi nyikelaka?

“MATSALWA hinkwawo ma huhuteriwe hi Xikwembu.” Marito lawa lama nga eka 2 Timotiya 3:16 (NW) ma vula Xikwembu, lexi vito ra xona ku nga Yehova, tanihi Mutsari ni Muhuhuteri wa Matsalwa layo Kwetsima. Matsalwa lama huhuteriweke ma tsakisa hi laha ku anerisaka swonghasi! Mayana rifuwo leri hlamarisaka ra vutivi bya ntiyiso leri ma ri nyikelaka! Hakunene i “ku tiva ka Xikwembu” loku ku handzisisiweke ni ku tsakeriwa hi varhandzi va ku lulama etinguveni hinkwato.—Swiv. 2:5.

 2. Xana Muxe, Davhida na Solomoni va dzunisa vutlhari bya Xikwembu hi ndlela yihi?

² Un’wana wa valavi lava va vutivi a a ri Muxe, murhangeri la vonekaka ni muhleri wa tiko ra Xikwembu ra Israyele, loyi a vuleke leswaku vuleteri bya Xikwembu a byi ri lebyi phyuphyisaka “kukotisa mberha; kukota mpfula erihlazeni, kukota mberha leyo tala ebyanyini!” Kutani a ku ri na Davhida, mulwi la nga ni vurhena ni muhlayisi wa vito ra Yehova, loyi a khongeleke a ku: “Oho Yehova, ndzi dyondzise ndlela ya wena! Ndzi ta famba [entiyisweni wa wena].” A ku ri na Solomoni lowo rhula, muaki wa wun’wana wa miako leyi vangamaka swinene leyi tshameke yi simekiwa emisaveni leyi, yindlu ya Yehova eYerusalema, loyi a dzuniseke vutlhari bya Xikwembu hi marito lawa: “Hikuva bindzu ra byona ri tlula silivhere, ni ku andza ka byona ku tlula nsuku; byi tlula tiperla hi risima, hinkwaswo leswi navetaka a swi byi ringani.”—Deut. 32:2; Ps. 86:11; Swiv. 3:14, 15.

 3. I ntikelo wihi lowu Yesu ni Xikwembu hi xoxe va wu vekaka eritweni ra Xikwembu?

³ Yesu, N’wana wa Xikwembu, u veke ntikelo lowu tlakukeke eritweni ra Xikwembu, a ku, “Rito ra wena i ntiyiso.” U te eka valandzeri va yena: “Loko mi tiyisela eritweni ra mina, mi vadyondzisiwa va mina hakunene; naswona mi ta tiva ntiyiso, kutani ntiyiso wu ta mi ntshunxa.” (Yoh. 17:17; 8:31, 32) Rito leri, leri Yesu a ri amukeleke eka Tata wakwe ri na matimba hakunene. I rito ra Xikwembu. Endzhaku ka rifu ni ku pfuxiwa kakwe kun’we ni ku tlhandlukela kakwe evokweni ra xinene ra Yehova hi byakwe ematilweni, Yesu u boxe ku hlavutela kun’wana ka rito ra Tata wakwe, ku katsa ni nhlamuselo leyi tsakisaka ya mikateko ya Xikwembu eka vanhu emisaveni ya Paradeyisi. Endzhaku ka sweswo, Xikwembu xi lerise muapostola Yohane xi ku: “Tsala, hikuva marito lawa ma tshembekile, ma ni ntiyiso.” Marito hinkwawo ya Matsalwa lama huhuteriweke ma “tshembekile, ma ni ntiyiso” ma tisa mimpfuno leyi nga ringanisekiki eka lava va ma hlayisaka.—Nhlav. 21:5.

 4. Matsalwa lama huhuteriweke ma pfuna yini?

⁴ Mimpfuno leyi yi tisa ku yini? Nhlamuselo leyi heleleke ya muapostola Pawulo eka 2 Timotiya 3:16, 17 (NW) yi nyikela nhlamulo: “Matsalwa hinkwawo ma huhuteriwe hi Xikwembu naswona ma pfuna ku dyondzisa, ku laya, ku ololoxa swilo, ku tolovetisa leswo lulama, leswaku munhu wa Xikwembu a ta va la fanelekaka hi xitalo, a ta tilulamisela ntirho wun’wana ni wun’wana lowunene hi laha ku heleleke.” Kutani ke, Matsalwa lama huhuteriweke ma pfuna ku dyondzisa dyondzo leyinene ni mahanyelo lamanene, ma ololoxa swilo emianakanyweni ni le vuton’wini byerhu, naswona ma laya ni ku hi toloveta leswaku hi ta famba hi ku titsongahata entiyisweni ni le ku lulameni. Hi ku titsongahatela dyondzo ya Rito ra Xikwembu, hi nga ha va “vatirhi-kulo[bye] va Xikwembu.” (1 Vakor. 3:9) Ku hava lunghelo lerikulu emisaveni namuntlha ku tlula leswaku munhu a va la khomekeke entirhweni wa Xikwembu tanihi ‘munhu wa Xikwembu la fanelekaka hi xitalo ni la tilulamiseke hi laha ku heleleke.’

XISEKELO LEXI TIYEKE XA RIPFUMELO

 5. Ripfumelo i yini, naswona ri nga kumisiwa ku yini ntsena?

⁵ Leswaku munhu a va mutirhi-kulobye wa Xikwembu, ripfumelo ra laveka. Ripfumelo a ri fanelanga ku pfilunganyiwa ni ku tshemba ka xihatla loku ku tsanisiweke loku ku taleke namuntlha. Vanhu vo tala va anakanya leswaku muxaka wun’wana ni wun’wana wa ku pfumela—eka mpambukwa, hundzuluko, kumbe filosofi—wu anele. Hambi swi ri tano, munhu wa Xikwembu u fanele ku “landza ntila wa marito lama [hanyisaka] . . . eku pfumeleni ne rirhandzwini leri nga ka Kriste Yesu.” (2 Tim. 1:13) Ripfumelo ra yena ri fanele ku va ra xiviri ni leri hanyaka, hikuva “ku pfumela i ku tshemba loku tiyeke ehenhla ka swilo leswi languteriwaka, ni ku kholwa swinene hi tlhelo ra swilo leswi nga voniwiki.” Ri fanele ku sekeriwa eku tshembeni loku tiyeke ka Xikwembu ni tihakelo ta xona eka lava va xi tsakisaka. (Vahev. 11:1, 6) Ripfumelo leri ri fanele ku kumiwa ntsena hi dyondzo leyi chivirikaka ya Rito ra Xikwembu, ku nga Bibele. Ri sekeriwe erirhandzwini leri enteke ra Bibele ni ra Yehova, Xikwembu xa Bibele ni N’wana wa yena, Yesu Kriste. I rin’we ntsena ripfumelo ro tano leri hanyaka, tanihi leswi ku nga ni Hosi yin’we ntsena, Yesu Kriste ni Xikwembu xin’we ni Tata wa hinkwavo, ku nga Yehova.—Vaef. 4:5, 6.

 6. Ripfumelo ra ntiyiso ri ni ntikelo wihi?

⁶ Hi fanele ku tiva leswi Rito ra Xikwembu ri nga swona ni laha ri humeke kona kun’we ni matimba ni xikongomelo xa rona ni matimba ya rona ya leswo lulama. Loko hi kuma ku twisisa rungula ra rona leri vangamaka, hi ta va ni ripfumelo. Ku tlula kwalaho, hi ta rhandza Bibele ni Mutsari wa yona swinene ngopfu lerova a ku nga vi na nchumu lexi nga ta swi kota ku herisa ripfumelo ni rirhandzu rero. I Matsalwa, lama katsaka marito ya Yesu Kriste, lama akaka xisekelo lexi tiyeke xa ripfumelo. Ripfumelo ra ntiyiso ri ta va ra muxaka lowu nga ta tiyisela ku kamberiwa ni ndzingo lowu vavaka, minxaniso ni nhluvuko wa swilo leswi vonekaka ni tifilosofi ta vanhu lava nga chaviki Xikwembu. Ri ta hlula hi laha ku vangamaka ku ya fika emisaveni leyintshwa ya Xikwembu yo lulama. “Ku hlula loku hlulaka misava i ku pfumela ka hina.”—1 Yoh. 5:4.

 7. I mimbuyelo yihi leyi taka hi ku kuma vutlhari bya Bibele?

⁷ Leswaku hi kuma ni ku namarhela ripfumelo, hi fanele ku tikarhata eku akeni ka rirhandzu ni ku twisisa Rito ra Xikwembu, Matsalwa lama huhuteriweke. Matsalwa i nyiko leyi nga ringanisekiki ya Xikwembu eka vanhu, i vuhlayiselo bya rifuwo ra moya leri ku enta ka vutlhari bya rona ku nga pimekiki ni leri matimba ya rona yo voningela ni ku susumetela eku lulameni ma tlulaka lamaya ya tibuku letin’wana hinkwato leti tshameke ti tsariwa. Loko hi ri karhi hi handzisisa leswaku hi kuma vutlhari bya Rito ra Xikwembu, hi ta susumeteriwa ku huwelela kun’we na muapostola Pawulo hi ku: “Vukosi bya Xikwembu, ni vutlhari bya xona, ni vutivi bya xona, a hi ku enta ka swona!” Ku tiva Matsalwa lama huhuteriweke ni Mutsari wa wona i ku nghena endleleni ya ntsako ni ku khana loku nga heriki.—Varhoma 11:33; Ps. 16:11.

YEHOVA—I XIKWEMBU XA N’WANGULANO

 8. (a) Hikwalaho ka yini hi fanele ku tlangela leswi Yehova xi nga Xikwembu xa n’wangulano? (b) U hambanisa ku yini ni swikwembu swa mademona?

⁸ Loko a vulavula hi ku kwetsima ka vito ra Yehova, Davhida u huwelerile a ku: “Hikuva u lonkulu, u tirha masingita; u Xikwembu u ri swaku.” (Ps. 86:10) Yehova u endle “masingita” yo tala eka vanhu emisaveni, naswona exikarhi ka wona i ku vulavurisana ka Rito ra yena na vona. Ina, Yehova i Xikwembu xa n’wangulano, Xikwembu lexi tiphofulaka hi rirhandzu leswaku ku pfuneka swivumbiwa swa xona. Hi fanele ku va lava tlangelaka swonghasi leswi Muvumbi wa hina a nga riki mufumi wa tihanyi, la funengetiweke hi swihundla ni loyi a nga amukeriki swilaveko swa varhandzi va ku lulama emisaveni! Hi laha a nga ta tlhela a endla ha kona emisaveni leyintshwa leyi taka, Yehova hambi ku ri sweswi u tshama ni lava va kombisaka ripfumelo ni rirhandzu eka yena, ku fana ni Tatana wa musa la hundziselaka swilo leswinene eka vana vakwe lava vutisaka. (Nhlav. 21:3) Tata wa hina la nge matilweni a nga fani ni swikwembu swa mademona, leswi bohekaka ku yimeriwa hi swifaniso leswi chavisaka swa timbheveve. Swikwembu swa nsimbhi ni ribye swi hava vuxaka bya tatana ni vagandzeri va swona lava nga twisisiki. Ku hava lexi pfunaka lexi va nga vulavulaka na swona ha xona. Hakunene, “lava swi endlaka va fana na swona.”—Ps. 135:15-19; 1 Vakor. 8:4-6.

 9. I ku vulavurisana ka muxaka muni loku humeke eka Xikwembu eswivandleni swa le henhla?

⁹ Yehova i “Xikwembu xa tintswalo ni vunene, lexi hlwelaka ku kariha, lexi taleke tintswalo ni [ntiyiso].” (Eks. 34:6) Hi tintswalo ta xona leto tala xi hundzisele ntiyiso wo tala evanhwini. Leswi hinkwaswo i xitsundzuxo lexi twalaka xa vukongomisi bya vanhu naswona swi katsa vuprofeta byo voningela tindlela ta munhu emikatekweni ya nkarhi lowu taka. “Hinkwaswo leswi tsariweke hi lava khale, swi tsariwile leswaku hi dyondza ha swona, ni leswaku hi va ni ku langutela, hikwalaho ka ku tiyiseka ni ku chaveleriwa loku hi ku kumaka eMatsalweni.” (Varhoma 15:4) Eswivandleni swa le henhla, etilweni hi koxe, ku hume n’wangulano lowu tshembekaka ku letela vanhu lava nga eswivandleni swa le hansi.—Yoh. 8:23.

10. I tindzimi tihi leti Yehova a vulavuleke ha tona, naswona ha yini?

¹⁰ Yehova a nga si tshama a vulavula hi ririmi leri nga tiviwiki kambe minkarhi hinkwayo hi ririmi ra vanhu, ririmi leri hanyaka ra timbhoni takwe leti tshembekaka. (Mintirho 2:5-11) Eka Adamu, Nowa, Abrahama, Muxe ni vaprofeta va Vaheveru, Yehova u vulavule hi ririmi ro sungula ra vanhu, leri sweswi ri tivekaka tanihi Xiheveru. Xiheveru xi hambetile xi tirhisiwa ntsendze loko xa ha twisisiwa, hambi ku ri endzhaku enkarhini wa Sawulo wa Tarso, loyi Yesu la pfuxiweke a vulavuleke ririmi rero na yena. (Mintirho 26:14) Loko ririmi ra Xiaramu ra Makaldiya ri vile leri tirhaka exikarhi ka Vaisrayele evuhlongeni, kutani min’wangulano yin’wana yi hume eka Xikwembu hi Xiaramu, hikuva vanhu a va twisisa ririmi rero. (Ezra 4:8–6:18; 7:12-26; Dan. 2:4b–7:28) Endzhakunyana, loko Xigriki xi ri ririmi ra matiko hinkwawo ni ririmi-nkulu ra timbhoni ta yena, marito ya Yehova ma vuriwile ivi ma hlayisiwa hi ririmi rero. Marito lama hlayisiweke eBibeleni i ku vulavula ka Yehova, loku minkarhi hinkwayo ku vuriweke hi ririmi leri hanyaka leswaku ku pfuneka vanhu lava titsongahataka, lava rhandzaka ntiyiso emisaveni.

11. Hikwalaho ka yini ku nga vuriwaka leswaku Yehova i Musunguri wa tindzimi hinkwato?

¹¹ Yehova i Muvumbi wa mianakanyo ni wa swirho swo vulavula, ku katsa ni ririmi, nomu ni nkolo, leswi swi vumbaka swiyenge hinkwaswo swa mimpfumawulo yo vulavula ya mafambiselo man’wana ni man’wana yo tala ya ririmi. Xisweswo, ku nga ha vuriwa leswaku Yehova i Musunguri wa tindzimi hinkwato. Matimba yakwe ehenhla ka ririmi ra vanhu ma kombisiwile hi singita ra yena leri endliweke eXihondzweni xa Babele. (Eks. 4:11; Gen. 11:6-9; 10:5; 1 Vakor. 13:1) Ku hava ririmi leri nga tivekiki eka Yehova. A nga nyikanga munhu ririmi ro sungula ra Xiheveru ntsena, kambe hi ku tumbuluxa ka yena mianakanyo ni swirho swo vulavula, u tlhele a lunghiselela xisekelo xa Xiaramu ni Xigriki ni tindzimi letin’wana hinkwato ta kwalomu ka 3 000 leti sweswi ti vulavuriwaka hi vanhu.

RIRIMI RA NTIYISO

12, 13. (a) Yehova u endlise ku yini leswaku min’wangulano yakwe yi va leyi olovaka ku yi twisisa? (b) Nyika swikombiso.

¹² Ku nga khathariseki fambiselo ra ririmi ra vanhu leri tirhisiwaka hi Yehova, etimhakeni hinkwato u vulavule hi ririmi ra ntiyiso, hayi hi swihundla swa vukhongeri. I ririmi ro olova ni leri twisisekaka kahle. (Sof. 3:9) Munhu wa la misaveni a nga twisisa timhaka tinharhu ta mimpimo hi ku olova, hi leswaku, swilo leswi nga ni ku tlakuka, ku anama ni ku leha ni leti vekiweke enxaxamelweni wa nkarhi. Hikwalaho, Yehova u kombise swilo leswi nga vonekiki hi ku tirhisa swikombiso swo fanekisela leswi mianakanyo ya munhu yi nga swi twisisaka. Hi xikombiso, a ku ri ni tabernakele leyi kunguhatiweke hi Xikwembu ivi yi akiwa hi Muxe emananga. Ehansi ka ku huhuteriwa, Pawulo u tirhise mimfungho minharhu ya mimpimo ku hlamusela timhaka leti vangamaka leti ti nga ta tilo hi roxe.—Vahev. 8:5; 9:9.

¹³ Xikombiso xin’wana: Yehova, loyi a nga moya, a nga tshami hi ku kongoma exitulwini lexi fanaka ni xiluvelo etilweni. Hambi swi ri tano, eka hina vanhu ntsena, lava hikeriweke eka timhaka leti vonekaka, Xikwembu xi tiphofula hi ku tirhisa mfungho wo tano lowu vonekaka ku hundzisela ku twisisa. Loko xi sungula ku teka goza ra ku avanyisa ka le tilweni, swi fana ni loko hosi emisaveni yi sungula ku ahlula timhaka hi ku tshama exiluvelweni xa yona.—Dan. 7:9-14.

YI HUNDZULUXERIWE HI KU OLOVA

14, 15. Hikwalaho ka yini Bibele, hi ku hambana ni tibuku ta vanhu ta filosofi, yi hundzuluxeleka hi ku olova yi ya eka tindzimi tin’wana? Kombisa.

¹⁴ Tanihi leswi Bibele yi tsariweke hi marito lawa ma twisisekaka hi ku olova yi ta emisaveni, swa koteka ku hundzuluxela mimfungho ni swiendlo swa yona kahle na hi ku pakanisa eka tindzimi to tala ta manguva lawa. Matimba ni ntamu wo sungula wa ntiyiso swi hlayisiwile eka ku hundzuluxela hinkwako. Marito yo olova ya siku na siku, tanihi “hanci,” “nyimpi,” “harhi ya vuhosi,” “xiluvelo,” “wanuna,” “wansati” ni “vana,” ma hundzisela mianakanyo leyi pakanisaka kahle hi ririmi rin’wana ni rin’wana. Leswi swi hambana ni tibuku ta vanhu ta filosofi, leti hakanyingi ti nga hundzuluxelekiki hi ku pakanisa. Swiga swa tona leswi rharhanganeke ni marito lama nga twisisekiki hakanyingi a swi koteki ku hundziseriwa hi ku pakanisa eka ririmi rin’wana.

¹⁵ Matimba ya Bibele yo hlamusela i makulu ngopfu. Hambi loko Xikwembu xi hundzisele marungula yo avanyisa eka lava nga pfumeriki, a xi tirhisanga ririmi ra filosofi kambe, ematshan’wini ya sweswo, mimfungho ya siku na siku. Leswi swi kombisiwe eka Daniel 4:10-12. Laha mfumo wa hosi leyi tinyungubyisaka ya muhedeni wu hlamuseriwe hi vuxokoxoko ehansi ka mfungho wa murhi, naswona endzhaku, hi swiendlo leswi katsaka murhi lowu, swiendlakalo swa nkarhi lowu taka swi vhumbiwe hi ku pakanisa. Leswi hinkwaswo swi hundziseriwe kahle hi ku hundzuluxela loku yaka etindzimini tin’wana. Hi rirhandzu Yehova u endle min’wangulano hi ndlela leyi leswaku “ku tiva [ka ntiyiso] ku ta engeteleka.” Leswi swi pfune hi laha ku hlamarisaka eku twisiseni ka vuprofeta ‘enkarhini lowu wa makumu’!—Dan. 12:4.

NDLELA YO VULAVURISANA

16. Ndlela ya Yehova yo vulavurisana yi nga xaxametisiwa ku yini?

¹⁶ Un’wana a nga ha vutisa, Yi ve yihi ndlela yo vulavurisana? Leswi swi nga ha kombisiwa khwatsi hi xikombiso xa manguva lawa. Tindlela to vulavurisana ti na (1) muvuri, kumbe musunguri wa rungula; (2) xihundziseri; (3) xihlanganisi lexi rungula ri hundzaka ha xona; (4) xiamukeri; ni (5) mutwi. Eka mabulo ya riqingho hi na (1) mutirhisi wa riqingho loyi a sungulaka bulo; (2) xirhumeri xa riqingho lexi nghenisaka rungula eka nsusumeto wa gezi; (3) tindlela ta riqingho leti rhwalaka minsusumeto ya gezi yi ya endhawini ya yona; (4) xiamukeri lexi tlhelaka xi hundzula rungula ri suka eka minsusumeto ri ya eka mimpfumawulo; ni (5) mutwi. Hi ku fanana etilweni (1) Yehova Xikwembu u sungula marito yakwe; (2) endzhaku Rito rakwe ra ximfumo, kumbe Muvulavuleri—loyi sweswi a tiviwaka tanihi Yesu Kriste—hakanyingi u hundzisela rungula; (3) moya lowo kwetsima wa Xikwembu, matimba lama tirhaka lama tirhisiwaka tanihi muhlanganisi wa ku vulavurisana, wu ma rhwala ma ta emisaveni; (4) muprofeta wa Xikwembu emisaveni u amukela rungula; naswona (5) endzhaku wa ri hangalasa leswaku ku pfuneka vanhu va Xikwembu. Tanihi leswi nkarhi wun’wana namuntlha murhumiwa a nga ha rhumeriwaka ku heleketa rungula ra nkoka, kutani Yehova minkarhi yin’wana u hlawule ku tirhisa varhumiwa va moya, kumbe tintsumi, ku rhwala ku vulavurisana kun’wana ku suka etilweni ku ya eka malandza ya yena emisaveni.—Vagal. 3:19; Vahev. 2:2.

ENDLELO RA KU HUHUTELA

17. Hi rihi rito ra Xigriki leri hundzuluxeriweke va ku “ma huhuteriwe hi Xikwembu,” naswona nhlamuselo ya rona yi hi pfuna ku twisisa endlelo ra ku huhutela hi ndlela yihi?

¹⁷ Xiga lexi nge “ma huhuteriwe hi Xikwembu” xi hundzuluxeriwe xi suka eka the·oʹpneu·stos ra Xigriki, leri vulaka ku “ma hefemuleriwe hi Xikwembu.” (Vona 2 Timotiya 3:16 (NW), nhlamuselo yo sungula ya le hansi.) I moya wa Xikwembu hi xoxe, matimba ya xona lama tirhaka, lowu xi wu ‘hefemuleleke’ eka vavanuna lava tshembekaka, wu va vangela ku hlengeleta ni ku tsala Matsalwa layo Kwetsima. Endlelo leri ri tiviwa tanihi ku huhutela. Vaprofeta ni malandza man’wana lama tshembekaka ya Yehova lama ma huhuteriweke ma endle leswaku mianakanyo ya wona yi fambisiwa hi matimba lawa ma tirhaka. Leswi swi vula leswaku va amukele marungula, ku katsa ni swifanekiselo swa xikongomelo, leswi humaka eka Xikwembu ni leswaku leswi swi ve leswi dzikeke swinene eka mindzhendzeleko ya mianakanyo ya vona. “Hikuva ku hava rito ni rin’we ra vaprofeta leri teke hi ku titwa ka munhu, kambe vanhu lava susumetiweke hi Moya lowo kwetsima, va vurile leswi humaka eka Xikwembu.”—2 Pet. 1:21; Yoh. 20:21, 22.

18. Marungula lama huhuteriweke ma nghenisiwe hi vundzeni ku fikela kwihi eka vaamukeri va wona va vanhu?

¹⁸ Loko vanhu lava va Xikwembu va pfukile naswona va xalamuke hi xitalo kumbe loko va etlele enorhweni, moya wa xona wu nghenise rungula leri humaka eka Xikwembu hi ndlela yo vulavurisana hi laha ku tiyeke. Loko a amukela rungula, muprofeta a a ri ni vutihlamuleri byo tlhela a ri andlala hi xivumbeko xa rito eka van’wana. Loko Muxe ni vaprofeta van’wana lava tshembekaka va pfuxiwa, handle ko kanakana va ta swi kota ku tiyisa ku pakanisa ka tirhekhodo leti hlayisiweke ta matsalwa ya vona hikuva mianakanyo ya vona leyi twisisaka leyi vumbiweke nakambe kumbexana ya ha ta tsundzuka marito yo sungula kahle. Hi mukhuva lowu fanaka, muapostola Petro a a hlamarisiwe ngopfu hi xivono xa ku hundzuka lexi a koteke ku xi tsala hi ku tiyisa mayelana ni vukulukumba bya xona malembe lama tlulaka 30 endzhakunyana.—Mat. 17:1-9; 2 Pet. 1:16-21.

MUTSARI NI RINTIHO RAKWE

19. “Rintiho” ra Xikwembu i yini, hi laha swi kombisiweke ha kona hi matsalwa wahi ke?

¹⁹ Vatsari va vanhu va tirhise tintiho ku tsala eminkarhini ya khale hi ku tirhisa peni kumbe xo tsala naswona eminkarhini ya manguva lawa hi ku tirhisa peni, muchini wo thayipa, kumbe khomphyuta. Leswi swi endliweke hi ku tirhisa tintiho leti swi vuriwa leswi tsariweke hi mianakanyo ya n’wini wa swona. Xana a wu swi tiva leswaku Xikwembu xi na rintiho? Leswi swi tano, hikuva Yesu u vulavule hi moya wa Xikwembu tanihi “rintiho” ra xona. Loko Yesu a hanyise munhu la nga ni demona leswaku a tlhela a kuma matimba yakwe yo vulavula ni ku vona kakwe, valala va vukhongeri va sole ndlela leyi Yesu a hanyiseke munhu loyi ha yona. Hi ku ya hi Matewu, Yesu u te ka vona: “Loko ndzi hlongola mademona hi Moya wa Xikwembu, swi vula leswaku Mfumo wa Xikwembu wu tile eka n’wina.” (Mat. 12:22, 28) Luka u engetela eku twisiseni ka hina hi ku tshaha Yesu eka xiendlakalo lexi fanaka a ri loyi a nge: “Loko ndzi hlongola mademona hi [rintiho ra, NW] Xikwembu, swi vula leswaku Mfumo wa Xikwembu wu vile wu fikile eka n’wina.” (Luka 11:20) Eka xiendlakalo xa le mahlweninyana, vaprista va vangoma va Egipta va sindzisiwe ku pfumela leswaku makhombo aEgipta a ma ri xikombiso xa matimba lamakulu ya Yehova, va ku: “I rintiho ra Xikwembu!”—Eks. 8:18, 19.

20. “Rintiho” ra Xikwembu ri tirhise ku yini, naswona hi vuyelo byihi?

²⁰ Ku pfumelelana ni ku tirhisiwa loku ka rito leri nge “rintiho,” ku nga twisisiwa leswaku “rintiho ra Xikwembu” ri na matimba lamakulu ni leswaku xikombiso lexi xi tirha kahle eka moya wa xona tanihi leswi xi wu tirhiseke eku tsaleni ka Bibele. Kutani Matsalwa ma hi tivisa leswaku hi ku tirhisa “rintiho ra Xikwembu,” xi tsale Milawu ya Khume eka swiphepherhele swimbirhi swa ribye. (Eks. 31:18; Deut. 9:10) Loko Xikwembu xi tirhise vanhu ku tsala tibuku to hambana-hambana ta Bibele leyo Kwetsima, rintiho ra xona ro fanekisela, kumbe moya, hi ku fanana a wu ri matimba lama kongomisaka lama susumetaka ku tsala ka vanhu volavo. Moya lowo kwetsima wa Xikwembu a wu vonaki, kambe wu ve lowu tirhaka hi ndlela yo hlamarisa, wu ri ni vuyelo lebyi vonekaka, bya xiviri lerova vanhu va amukela nyiko leyo tsakisa ya Rito ra Xikwembu ra ntiyiso, ku nga Bibele ya xona. Ku hava ku kanakana leswaku Mutsari wa Bibele i Yehova Xikwembu, Muvulavuri wa le tilweni.

NHLENGELETO LOWU HUHUTERIWEKE WA SUNGULA

21. (a) Xana ku tsariwa ka Matsalwa ku sungurise ku yini? (b) Yehova u lunghiselele ku hlayisiwa ka wona hi ndlela yihi?

²¹ Hi laha swi voniweke ha kona, Yehova u “[nyike Muxe] maribye mambirhi ya vumbhoni lama tsariweke hi [rintiho] ra Xikwembu.” (Eks. 31:18) Ku tsala loku a ku vumbiwe hi Milawu ya Khume, naswona swa tsakisa leswi tsalwa leri ri nyikelaka vito ra Xikwembu ximfumo, ku nga Yehova, makhamba ya nhungu. Hi lembe leri fanaka, 1513 B.C.E., Yehova u lerise Muxe ku sungula ku endla tirhekhodo ta nkarhi hinkwawo. Kutani ku sungule ku tsariwa ka Matsalwa layo Kwetsima. (Eks. 17:14; 34:27) Xikwembu nakambe xi lerise Muxe ku aka “areka ya vumbhoni” kumbe “areka ya ntwanano,” bokisi ra ntirho wo xonga leri Vaisrayele a va fanele ku hlayisa ku vulavurisana loku ku tsakisaka swinene eka rona. (Eks. 25:10-22; 1 Tih. 8:6, 9) Xivumbeko xa Areka ni xa tabernakele leyi a yi ri eka yona swi nyikeriwe hi Yehova; naswona mutshila ni muaki lonkulu, Besalele, u tatiwe “hi moya wa Xikwembu, ni vutlhari ni ku twisisa, ni ku tiva ku tirha mintirho hinkwayo” leswaku a heta ntirho wa yena hi ku ya hi ndlela ya Xikwembu.—Eks. 35:30-35.

22. (a) I mani Mutsari wa Matsalwa lama huhuteriweke, naswona ku tsala ku teke nkarhi wo tanihi kwihi? (b) I vamani lava a va ri vatsari-kulobye va Bibele, naswona i yini lexi tiviwaka ha vona?

²² Loko xi tivisa swikongomelo swa xona, Xikwembu ‘xi vulavurile hi minkarhi’ yo tala ni tindlela leto tala, hi mpimo wo leha wa nkarhi. (Vahev. 1:1) Vatsari lava tsaleke Rito ra xona va endle tano ku sukela hi 1513 B.C.E. ku ya kwalomu ka 98 C.E., kumbe kwalomu ka malembe ya 1 610. Mutsari a ri un’we, Yehova Xikwembu, u tirhise kwalomu ka 40 wa vatsari lava, kumbe vamatsalana wa vanhu. Vatsari-kulobye lava hinkwavo a va ri Vaheveru naswona xisweswo swirho swa tiko swi ‘byarhisiwe switshembiso leswo hlawuleka swa Xikwembu.’ (Varhoma 3:2) Nhungu wa vona a va ri Vayuda va Vakriste lava tiveke Yesu hi xiviri kumbe hi vaapostola vakwe. Matsalwa lama huhuteriweke lama tsariweke emahlweni ka nkarhi wa vona ma veke vumbhoni malunghana ni ku ta ka Mesiya, kumbe Kriste. (1 Pet. 1:10, 11) Hambi leswi va vitaniweke va suka eswiyin’weni swo tala swa vutomi, vatsari lava va laha misaveni va Bibele, ku sukela eka Muxe ku ya eka muapostola Yohane, hinkwavo va hlanganyerile eku kuriseni ka vuhosi bya Yehova Xikwembu ni ku twarisa swikongomelo swa yena emisaveni. Va tsale hi vito ra Yehova na hi matimba ya moya wakwe.—Yer. 2:2, 4; Ezek. 6:3; 2 Sam. 23:2; Mintirho 1:16; Nhlav. 1:10.

23. Hi tihi tirhekhodo ta le mahlweninyana leti vatsari van’wana va Bibele va ti tirhiseke, naswona leti ti ve Matsalwa lama huhuteriweke hi ndlela yihi?

²³ Vo hlayanyana va vatsari lava etirhekhodweni ta vona va katsa minhlengeleto leyi humaka eka matsalwa ya lava voneke timhaka hi mahlo lama endliweke hi vatsari va le mahlweninyana, lava va nga riki hinkwavo ka wona lava a va huhuteriwile. Hi xikombiso, Muxe a nga ha va a hlengelete swiphemu swa Genesa ku sukela etimhakeni to tano to ti vona hi mahlo, tanihi laha Samuwele a nga ha vaka a endle ha kona eku tsaleni ka buku ya Vaavanyisi. Yeremiya u hlengelete Tihosi to Sungula ni ta Vumbirhi, naswona Ezra u tsale Tikronika to Sungula ni ta Vumbirhi, ngopfu-ngopfu hi ndlela leyi. Moya lowo kwetsima wu kongomise vahlengeleti lava eku voneni ka leswaku i swiphemu swihi swa matsalwa ya khale ya vanhu leswi swi faneleke ku hlanganisiwa, xisweswo ku tiyisiwa minhlengeleto leyi tanihi leyi tshembekaka. Ku sukela enkarhini wa ku hlengeletiwa ka wona ku ya emahlweni, swiyenge leswi swi humaka eka matsalwa ya khale swi ve xiyenge xa Matsalwa lama huhuteriweke.—Gen. 2:4; 5:1; 2 Tih. 1:18; 2 Tikr. 16:11.

24, 25. (a) I nkarhi wihi wa matimu lowu hlanganisiwaka eBibeleni? (b) Kombisa timhaka tin’wana leti tsakisaka leti kumekaka eka chati leyi nga eka tluka 12.

²⁴ Hi rihi lunghiselelo leri tibuku ta Bibele ta 66 ti teke eka hina ha rona? I xiyenge xihi xa nxaxamelo lowu nga heriki wa nkarhi lexi ti xi hlanganisaka? Endzhaku ko hlamusela ku tumbuluxiwa ka matilo ni misava ni ku lunghiseleriwa ka misava tanihi kaya ra munhu, mhaka ya Genesa yi andlala masungulo ya matimu ya vanhu ku sukela eku tumbuluxiweni ka munhu wo sungula hi 4026 B.C.E. Matsalwa layo Kwetsima kutani ya hlamusela swiendlo swa nkoka ku ta fika endzhakunyana ka 443 B.C.E. Kutani ke, endzhaku ka mukhandlu wa malembe lama tlulaka 400, ma hlamusela mhaka nakambe hi 3 B.C.E., ma yi yisa emahlweni ku ya kwalomu ka 98 C.E. Xisweswo, elangutelweni ra matimu, Matsalwa ma ni nkarhi wa malembe ya 4 123.

²⁵ Chati leyi nga eka tluka 12 yi ta pfuna eku twisiseni ka matshamelo ya vatsari va Bibele ni nxaxamelo lowu matsalwa ya Bibele ya teke eka hina ha wona.

“BUKU” LEYI HELELEKE YA NTIYISO WA XIKWEMBU

26. Hi yihi ndlela leyi ha yona Matsalwa ma nga buku yin’we leyi heleleke?

²⁶ Matsalwa layo Kwetsima, tanihi nhlengeleto ku sukela eka Genesa ku ya eka Nhlavutelo, ma vumba buku yin’we leyi heleleke, layiburari yin’we leyi heleleke, leyi hinkwayo yi huhuteriweke hi Mutsari un’we Lonkulu. A ma fanelanga ku avanyisiwa ma va swiphemu swimbirhi, leswaku xiphemu xin’wana xi nyikiwa ntikelo wuntsongo. Matsalwa ya Xiheveru ni Matsalwa ya Vukriste ya Xigriki i ya nkoka eka wona hi woxe. Ya le ndzhaku ma hetisa yo sungula ku endla buku yin’we leyi heleleke ya ntiyiso wa Xikwembu. Tibuku ta Bibele ta 66, hinkwato, ti vumba layiburari yin’we ya Matsalwa layo Kwetsima.—Varhoma 15:4.

27. Hikwalaho ka yini swiga leswi nge “Testamente ya Khale” ni “Testamente Leyintshwa” swi ri mavito lama hoxeke?

²⁷ I xihoxo xa mukhuva ku avanyisa Rito leri tsariweke ra Xikwembu ri va swiyenge swimbirhi, ku vitaniwa xiyenge xo sungula, ku sukela eka Genesa ku ya eka Malakia va ku, “Testamente ya Khale,” naswona xiyenge xa vumbirhi, ku sukela eka Matewu ku ya eka Nhlavutelo va ku, “Testamente Leyintshwa.” Eka 2 Vakorinto 3:14 King James Version leyi tolovelekeke yi vulavula hi “ku hlayiwa ka testamente ya khale,” kambe laha muapostola a nga kombeteli eka Matsalwa ya khale ya Xiheveru hinkwawo ka wona. Naswona a nga vuli swona leswaku matsalwa lama huhuteriweke ya Vukriste ya vumba “testamente [ntwanano] lowuntshwa.” Muapostola u vulavula hi ntwanano wa Nawu, lowu wu rhekhodiweke hi Muxe eka Tibuku to sungula ta ntlhanu ni lowu wu endlaka xiphemu xin’we ntsena xa Matsalwa ya le mahlweni ka Vukriste. Hikwalaho ka leswi, eka ndzimana leyi landzelaka u ri, “Loko Muxe a hlayiwa.” Rito ra Xigriki leri hundzuluxeriweke va ku “testamente” eka King James Version hi ku pfumelelana ri hundzuluxeriwile va ku “ntwanano” eku hundzuluxeleni ko tala ka manguva lawa.—Mat. 26:28; 2 Vakor. 3:6, 14, New World Translation of the Holy Scriptures, Revised Standard Version, American Standard Version.

28. I ku tiyiseka kwihi loku nyikeriwaka malunghana ni vuprofeta bya Bibele?

²⁸ Leswi swi rhekhodiweke ni ku hlayisiwa tanihi Matsalwa layo Kwetsima a swi fanelanga swi hundzuriwa hi vukanganyisi. (Deut. 4:1, 2; Nhlav. 22:18, 19) Muapostola Pawulo wa tsala eyinhleni leyi: “Kambe hambiloko hina kumbe ntsumi yo huma etilweni, hi nga tshuka hi mi dyondzisa Evhangeli yin’wana ehandle ka leyi hi tshamaka hi mi dyondzisa yona, mudyondzisi wo tano a a rhukaniwe!” (Vagal. 1:8; nakambe vona Yohane 10:35.) Rito ra Yehova hinkwaro ra vuprofeta ri fanele ku hetiseka hi nkarhi lowu faneleke. “Swi tano ni rito ra mina, leri humaka enon’wini wa mina: Ri nga ka ri nga tlheleri ka mina ri nga si tirha nchumu, ri nga si endla ku rhandza ka mina, ri nga si hetisisa makungu ya mina.”—Esa. 55:11.

KU KAMBISISA MATSALWA

29. Ebukwini leyi, loko buku yin’wana ni yin’wana ya Bibele yi ri karhi yi kamberiwa hi ku landzelelana, hi rihi rungula ra manghenelo leri nyikeriwaka ke?

²⁹ Eka matluka lama landzelaka, tibuku ta 66 ta Matsalwa layo Kwetsima ta kambisisiwa hi ku landzelelana. Mbango wa buku yin’wana ni yin’wana wa hlamuseriwa, naswona rungula ra nyikeriwa malunghana ni mutsari, nkarhi wa ku tsala, naswona etimhakeni tin’wana ni nkarhi lowu hlanganisiweke. Nakambe vumbhoni bya andlariwa ku komba leswaku buku ya kona i ya ntiyiso ni leswaku i xiyenge xa Matsalwa lama huhuteriweke hi laha ku faneleke. Vumbhoni lebyi byi nga ha kumiwa emaritweni ya Yesu Kriste kumbe ematsalweni lama huhuteriweke ya malandza man’wana ya Xikwembu. Hakanyingi ntiyiso wa buku wu kombisiwa hi ku hetiseka loku nga landzulekiki ka vuprofeta bya Bibele kumbe hi vumbhoni bya le ndzeni lebyi nga ebukwini hi yoxe, tanihi ku pfumelelana, vutshembeki ni ku tenga ka yona. Vumbhoni lebyi seketelaka byi nga ha tekiwa eka mintshubulo ya vuyimburi kumbe matimu lama tshembekaka ya misava.

30. Leswi nga endzeni ka buku yin’wana ni yin’wana ya Bibele swi andlariwe hi ndlela yihi?

³⁰ Loko leswi nga endzeni ka buku yin’wana ni yin’wana swi hlamuseriwa, matshalatshala ya kona i ku endla leswaku rungula ra matimba ra mutsari wa Bibele ri vonaka hi ndlela leyi ri nga byalaka rirhandzu leri enteke ra Matsalwa lama huhuteriweke ni Mutsari wa wona, ku nga Yehova Xikwembu embilwini ya muhlayi, kutani xisweswo ma kurisa ku tlangela rungula leri hanyaka ra Rito ra Xikwembu ni ku tirha ka rona hinkwako, ku twanana ni vuxongi. Leswi nga endzeni ka buku swi andlariwe ehansi ka swihlokwana leswi nga ni tindzimana. Leswi i ku olovisa dyondzo naswona a swi vuli swona leswaku leswi i ku hambanisiwa ka ku tirhandzela ka tibuku ta Bibele. Buku yin’wana ni yin’wana i ya xiviri hi yoxe, yi vumba ku seketela ka nkoka eku twisisiweni ka swikongomelo swa Xikwembu.

31. (a) Hi rihi rungula leri andlariwaka ku kombisa mhaka leyi ha yona buku yin’wana ni yin’wana yi pfunaka? (b) I nhloko-mhaka yihi leyi vangamaka leyi rhangisiwaka emahlweni eka mabulo hinkwawo ya tibuku ta Bibele ke?

³¹ Eku dlayeleleni ka buku yin’wana ni yin’wana, bulo ri komba mhaka leyi ha yona xiyenge lexi xa Matsalwa lama huhuteriweke xi ‘pfunaka ku dyondzisa, ku laya, ku ololoxa swilo, ku tolovetisa leswo lulama.’ (2 Tim. 3:16) Ku hetiseka ka vuprofeta, laha leswi swi kombisiweke hi vumbhoni lebyi huhuteriweke bya vatsari va le ndzhakunyana va Bibele, ka xiyiwa. Emhakeni yin’wana ni yin’wana, nseketelo wa buku eku vumbeni ka nhloko-mhaka hinkwayo ya Bibele wa kombisiwa. Bibele a hi ntsheketo. Yi na rungula leri hanyaka ntsena eka vanhu. Ku sukela ebukwini yo sungula, Genesa, ku ya ebukwini yo hetelela, ku nga Nhlavutelo, Matsalwa lama huhuteriweke ma tiyisa xikongomelo xa Muvumbi wa vuako, Yehova Xikwembu, xa ku kwetsimisa vito ra yena hi Mfumo lowu fumiwaka hi Mbewu yakwe. Eka wona ku ni ntshembo lowu vangamaka wa varhandzi hinkwavo va ku lulama.—Mat. 12:18, 21.

32. I rungula rihi leri nyikeriwaka ku kurisa ku twisisa Bibele xana?

³² Endzhaku ko xiyisisa tibuku ta 66 ta Bibele hi toxe, hi nyikela mukhandlu wo karhi wa ku nyika rungula ra masungulo ehenhleni ka Bibele. Leswi swi katsa tidyondzo ta ntivo-misava ta Tiko leri Tshembisiweke, nkarhi wa swiendlakalo swa Bibele, ku hundzuluxela ka Bibele, vumbhoni bya vuyimburi ni byin’wana lebyi seketelaka bya ntiyiso wa Bibele ni vumbhoni bya nxaxamelo wa Bibele. Rungula rin’wana ra nkoka ni matafula na swona swa humelela eka xiyenge lexi. Hinkwaswo leswi swi endleriwe ku kurisa ku twisisisa Bibele tanihi buku leyi tirhaka ni leyi pfunaka swinene emisaveni namuntlha.

33. Bibele yi nga ha hlamuserisiwa ku yini, naswona ku yi dyondza swi pfuna ku fikela kwihi?

³³ Mutsari la tlakukeke u vulavule ni vanhu hi nkarhi wo leha swinene. U kombise ku enta lokukulu ka rirhandzu ni ku tsakela ka tatana eka leswi a swi endleleke vana vakwe emisaveni. Mayana nhlengeleto lowu hlamarisaka wa matsalwa lama huhuteriweke lowu a hi nyikeke wona hi Matsalwa layo Kwetsima! Hakunene, lama ma vumba rifuwo leri nga ringanisekiki, layiburari leyikulu ya rungula ‘leri hefemuleriweke hi Xikwembu,’ leyi tlulaka tibuku ta vanhu ntsena hi rifuwo na hi xikongomelo. Ku tinyiketela ku dyondza Rito ra Xikwembu ku nge vi loku ‘karhataka nyama,’ kambe, ematshan’wini ya sweswo, ku ta tisa mimpfuno leyi nga heriki eka lava va tivaka ‘rito ra Yehova leri tshamaka hi laha ku nga heriki.’—Ekl. 12:12; 1 Pet. 1:24, 25.

[Chati leyi nga eka tluka 12]

VATSARI VA BIBELE LAVA HUHUTERIWEKE NI MATSALWA YA VONA

(Hi Ku Landzelelana Ka Masiku)

 2. Yoxuwa Murhangeri kwalomu ka 1450 B.C.E. Yoxuwa

 8. Asaf Muyimbeleri Tin’wana ta Tipsalma

 9. Hemani Wanuna wa vutlhari Psalma 88

10. Etani Wanuna wa vutlhari Psalma 89

12. Aguri Swivuriso ndzima 30

13. Lemuwele Hosi Swivuriso ndzima 31

27. Hagayi Muprofeta 520 B.C.E. Hagai

28. Zakariya Muprofeta 518 B.C.E. Zakaria