Vito La Xikwembu Ka Matsalwa Ya Wukreste Ya Xigriki

Tintivi ta Bibele ta pfumela swaku vito la Xikwembu, leli tsaliwaka hi Tetragrama (יהוה), li humelela kolomuyani ka 7.000 wa makhambi ka matsalwa ya ku sungula ya Xiheberu. Kambe vanhu va vanyingi va pimisa leswaku vito lelo a li nga li kona ka matsalwa ya ku sungula ya Wukreste ya Xigriki. Hi mhaka leyo, Mabibele ya manyingi hi Xinghiza ya swoswi a ma li tirhisi vito leli nge Yehovha loko ku hundzuluxeliwa Textamenti Ya Nyuwani. Hambiloko ku hundzuluxeliwa tindzimana leti nga tekiwa ka matsalwa ya Xiheberu lani ku nga ni Tetragrama, vahundzuluxeli va vanyingi va tirhisa rito leli nge “Hosi” handle ka ku tirhisa vito la Xikwembu.

Wuhundzuluxeli La Misava Ya Nyuwani La Matsalwa Ya Ku Kwetsima a li swi yendlanga leswo. Li tirhisa vito leli nge Yehovha 237 wa makhambi ka matsalwa ya Wukreste ya Xigriki. Vahundzuluxeli loko va yendla xiboho ka mhaka leyi, va pimise hi swilo swimbirhi swa lisima, ku nga: 1) Makopiya ya Xigriki lawa ma nga kona namuntlha a hi wona ya ku sungula. Makopiya ya manyingi lawa ma nga kona namuntlha, ma yendliwe na se ku hundze 200 wa malembe na ku humesiwe makopiya ya ku sungula. 2) Hi nkama wolowo, lava a va kopiyara ka matsalwa ya khale va suse Tetragrama va veka rito leli nge Kýrios, ku nga rito la Xigriki leli vulaka swaku “Hosi,” kumbe va kopiyare ka matsalwa lawa Tetragrama se a li susiwile.

Comissão la Wuhundzuluxeli La Bibele La Misava Ya Nyuwani li yendle xiboho xa leswaku ku ni wumboni leli kombisaka swaku Tetragrama a li li kona ka matsalwa ya khale ya ku sungula ya Xigriki. Li yendle xiboho xolexo hi ku ya hi wumboni leli landzelaka:

• Makopiya ya Matsalwa ya Xiheberu lawa a ma tirhisiwa ka minkama ya Yesu ni vapostolo va yena a ma ni Tetragrama. Ka nkama wa khale, a va li vatsongo vanhu lava a va yi kanakana mhaka leyi. Leswi se ku nga kumiwa makopiya ya Matsalwa ya Xiheberu ya minkama ya Yesu ni vapostolo va yena akusuhi ni le Qumran, a ku na xivangelo xa ku yi kanakana mhaka leyi.

• Ka minkama ya Yesu ni vapostolo va yena, Tetragrama a li li kona ni ka Wuhundzuluxeli la Xigriki la Matsalwa ya Xiheberu. Ku hele malembe ya manyingi, na tintivi ti pimisa leswaku a Tetragrama a li nga li kona ka matsalwa ya Wuhundzuluxeli la Septuaginta la Xigriki la Matsalwa ya Xiheberu. Kutani kolomuyani ka lembe la 1950 ka nguva ya hina (E.C.), tintivi ti tiseliwe swiyenge swa khale swinene swa Septuaginta la Xigriki leli a li li kona hi nkama wa Yesu. Swiyenge swoleswo a swi ni vito la Xikwembu leli a li tsaliwe hi maletra ya Xiheberu. Hi mhaka leyo makopiya ya Matsalwa ya Xigriki a ma li na lona vito la Xikwembu hi nkama wa Yesu. Kambe kolomuyani ka lembe la 301 ku ya ka lembe la 400 ka nguva ya hina (E.C.), matsalwa ya manyingi ya Septuaginta la Xigriki, ya ku fana ni Códice Vaticano ni Códice Sinaítico, a ma nga li na lona vito la Xikwembu ku sukela ka Genesa ku ya fika ka Malakiya (lomu a li li kona ka matsalwa ya khale). Hi mhaka leyo, a swi hi hlamalisi leswi ka matsalwa lawa ma nga hlayisiwa ku sukela hi nkama wolowo, vito la Xikwembu li kalaka li nga kumeki ka xiyenge xa Bibele lexi vitaniwaka Textamenti Ya Nyuwani kumbe Matsalwa ya Xigriki.

  Yesu a te: “Ni te hi vito la Papayi.” A tlhele a kombisa swaku hinkwaswu leswi a a swi yendla, a a swi yendla hi “vito la Papayi” wa yena

• Matsalwa ya Wukreste ya Xigriki ma vula leswaku Yesu a a tolovela ku tirhisa vito la Xikwembu a tlhela a li byela van’wani. (Yohani 17:6, 11, 12, 26) Yesu a te: “Ni te hi vito la Papayi.” A tlhele a kombisa swaku hinkwaswu leswi a a swi yendla, a a swi yendla hi “vito la Papayi” wa yena. — Yohani 5:43; 10:25.

• Leswi Matsalwa ya Wukreste ya Xigriki ma nga yengeteliwa ka Matsalwa ya Xiheberu ya ku kwetsima lawa ma taka hi ka Xikwembu, ku nyamalala ka vito la Yehovha ka wona a swi nga ta twala. Kolomuyani ka lembe la wu 50 ka nguva ya hina (E.C.), mudjondzisiwa Yakobe a byele madoda ya le Yerusalema a ku: “Simiyoni a hi byele hi ta ndlela leyi Xikwembu xi nga khumbuka vamatiko hi yona ni leswaku xi sungule ku tilangela vanhu lava nga ta vitaniwa hi vito la xona xikarhi ka vona.” (Mintirho 15:14) A swi nga ta twala leswaku Yakobe a vule marito wolawo loko ku li leswaku a ku nga munhu lweyi a a tiva vito la Xikwembu kumbe ku li tirhisa hi nkama wolowo.

• Vito la Xikwembu li humelela ka Matsalwa ya Wukreste ya Xigriki na li gomisiwile. Ka buku la Nhlawutelo 19:1, 3, 4, 6, vito la Xikwembu li petiwe ka rito leli nge “Aleluya.” Rito leli li sukela ka rito la Xiheberu leli vulaka swaku “Dzunisani Yah.” “Yah” i magomiselo ya vito leli nge Yehovha. Mavito ya manyingi lawa ma nga tirhisiwa ka Matsalwa ya Wukreste ya Xigriki ma huma ka vito la Xikwembu. Phela mabuku man’wani ma tlhamusela leswaku vito la Yesu li vula swaku “Yehovha I Muponisi.”

• Matsalwa ya khale ya Vayuda ma kombisa leswaku Vakreste lava nga Vayuda a va tirhisa vito la Xikwembu ka matsalwa ya vona. Buku la Tosefta, leli nga ni minawu ya yinyingi leyi a yo yendla hi ku vulavuliwa leyi va nga heta ku yi tsala kolomuyani ka lembe la 300 ka nguva ya hina (E.C.), loko li vulavula hi matsalwa ya Wukreste lawa a ma hisiwa hi Savata li li: “Mabuku ya Vaevhangeli ni mabuku ya va-minim [lava ku pimisiwaka leswaku i Vakreste lava nga Vayuda] a ma hisiwa. Mabuku wolawo lawa ma nga ni Vito la Xikwembu a ma hisiwa lani ma nga kona.” Buku leli li tlhela li vulavula hi Rabi Yosé wa le Galileya lweyi a nga hanya a ku sunguleni ka malembe ya kolomuyani ka 100 ka nguva ya hina (E.C.), lweyi a nga vula swaku ka masiku man’wani ya vhiki “munhu a a tsema xiyenge lexi nga ni Vito la Xikwembu ka mabuku lawa [lawa ku pimisiwaka leswaku i matsalwa ya Wukreste] kutani a hlayisa xiyenge lexo a gama a hisa mabuku wolawo.”

• Tintivi tin’wani ta Bibele ta pfumela leswaku swi nga ha yendleka leswaku vito la Xikwembu a li humelela ka marito lama nga tekiwa ka matsalwa ya Xiheberu lama kumekaka ka matsalwa ya Wukreste ya Xigriki. Dicionário leli vitaniwaka Dicionário Bíblico Anchor (hi Xinghiza), ka nhlokomhaka leyi nge, “Tetragrama ka Textamenti Ya Nyuwani” li li: “Ku ni wumboni lin’wani leli kombisaka leswaku a Tetragrama ku nga Vito la Xikwembu, Yahweh, a li humelela ka tindhawu tin’wani kumbe hinkwatu lani ku nga tirhisiwa Textamenti ya Khale ka Textamenti Ya Nyuwani nkama mabuku ya Textamenti Ya Nyuwani ma nga tsaliwa hi khambi la ku sungula.” Ntivi yin’wani leyi vitaniwaka George Howard yi li: “Leswi Tetragrama a ya ha tsaliwile ka makopiya ya Bibele ya Xigriki [Septuaginta] lawa a ma li Matsalwa lawa kereke ya ku sungula a yi ma tirhisa, swa twala ku pfumela leswaku loko vatsali va Textamenti Ya Nyuwani va tsala marito man’wani ya Matsalwa a va zanga va yi susa Tetragrama ka matsalwa ya Bibele.”

• Vahundzuluxeli va Bibele lava tiviwaka hintamu va tirhise vito la Xikwembu ka matsalwa ya Wukreste ya Xigriki. Van’wani ka vahundzuluxeli volavo va yendle leswo khale swinene na ku nga se humesiwa a Wuhundzuluxeli la Misava Ya Nyuwani. Lava landzelaka i vahundzuluxeli ni matsalwa lawa va nga ma hundzuluxela: A Literal Translation of the New Testament . . . From the Text of the Vatican Manuscript, leli nga hundzuluxeliwa hi Herman Heinfetter (1863); The Emphatic Diaglott, leli nga hundzuluxeliwa hi Benjamin Wilson (1864); The Epistles of Paul in Modern English, leli nga hundzuluxeliwa hi George Barker Stevens (1898); St. Paul’s Epistle to the Romans, leli nga hundzuluxeliwa hi W. G. Rutherford (1900); The New Testament Letters, leli nga hundzuluxeliwa hi J.W.C. Wand, Bixopo wa Londres (1946). Muhundzuluxeli lweyi a vuliwaka Pablo Besson a tirhise vito leli nge “Jehová” ka buku la Luka 2:15 ni ka buku la Yuda 14 ka Bibele la Xipanyoli kolomuyani ka lembe la 1900 naswona ka tintlhamuselo ta le hansi ta ku tlula 100 a tsale leswaku swi nga yendleka vito la Xikwembu a li humelela ka tindhawu toleto. Khale ku nga se va ni Wuhundzuluxeli lelo, Wuhundzuluxeli la Xiheberu la Matsalwa ya Wukreste ya Xigriki leli sukelaka kolomuyani ka lembe la 1501 ku ya mahlweni li tirhise Tetragrama ka tindzimana ta tinyingi. Hi Xijarmani ntsena, kolomuyani ka 11 wa Mabibele ma tirhisa vito leli nge “Yehovha” (kumbe rito leli nga hundzuluxeliwa la Xiheberu, leli nge “Yahweh”) ka matsalwa ya Wukreste ya Xigriki, kasi a 4 wa vahundzuluxeli va tsale vito leli ndzeni ka ma parênteses ndzhaku ka rito leli nge “Hosi.” Vahundzuluxeli va ku tlula 70 va Majarmani va tirhise vito la Xikwembu ka tintlhamuselo ta le hansi kumbe ka tintlhamuselo tin’wani.

  

• Mabibele lawa ma nga hundzuluxeliwa hi tirimi ta ku tlula 100 ma ni vito la Xikwembu ka Matsalwa ya Wukreste ya Xigriki. Tirimi ta tinyingi ta lani Afrika, ta Amerika, ta Aziya, ta Ewuropa ni ta ma ilha ya Pacífico ti ni vito la Xikwembu ka tindzimana ta ku tala. (Vona lixta ka mapajina 2189 ni 2190.) Vahundzuluxeli va Mabibele lawo va tirhise vito la Xikwembu hi mhaka ya swivangelo leswi fanaka ni leswi hi nga vulavula hi swona ku sunguleni. Wuhundzuluxeli lin’wani la Matsalwa ya Wukreste ya Xigriki a hi khale na li kumekile, ku fana ni Bibele la Xirotumanu (1999), leli tirhisaka vito leli nge “Jihova” 51 wa makhambi ka 48 wa tindzimana ni Bibele la Xibataki (Toba) la (1989) la Indonesia, leli tirhisaka vito leli nge “Jahowa” 110 wa makhambi.

  

Swa tikomba leswaku ku ni xivangelo xa ku twala xa ku tlhelisela vito la Xikwembu, ku nga Yehovha ka Matsalwa ya Wukreste ya Xigriki. Hi leswo swi nga yendliwa hi vahundzuluxeli va Bibele la Wuhundzuluxeli La Misava Ya Nyuwani. Va li hlonipha swinene vito la Xikwembu naswona va chava ku susa nchumu xin’wani ni xin’wani lexi a xi li kona ka matsalwa ya ku sungula. — Nhlawutelo 22:18, 19.