Mazgu gha Yehova Ngamoyo
Fundo Zikuru za m’Buku la Mateyu
MATEYU ni munthu wakwamba kulemba nkhani yakukondweska ya umoyo na uteŵeti wa Yesu. Mateyu wakaŵa mubwezi wa Yesu Khristu, ndipo pakwamba wakagwiranga nchito ya kukhomeska msonkho. Buku la Mateyu pakwamba likalembeka mu Cihebere ndipo pamanyuma likang’anamurika mu Cigiriki, likamara kulembeka ca m’ma 41 C.E., ndipo lili nga mphakwambukira kufuma ku Malemba gha Cihebere kuya ku Malemba gha Cigiriki.
Buku lakucontha mtima ili, ilo likwenera kuti comene likalembekera Ŵayuda, likulongora kuti Yesu ni Mwana wa Ciuta, Mesiya uyo wakalayizgika. Kusanda uthenga wake kungakhozga cipulikano cithu mwa Ciuta waunenesko, Mwana wake, ndiposo vilayizgo vyake.—Heb. 4:12.
“UFUMU WAKUCANYA WANENG’ENERA”
Pakulemba buku ili, Mateyu wali kudidimizga comene nkhani ya Ufumu ndiposo visambizgo vya Yesu, nangauli wali kulilemba mu ndondomeko ya umo vinthu vikacitikiranga yayi. Mwaciyelezgero, upharazgi wa pa lupiri uwo Yesu wakacita, uli kulembeka kukwambilira kwa buku ili nangauli Yesu wakapharazga pakati pajumpha cilimika cimoza kufuma apo wakambira uteŵeti wake.
Panyengo iyo Yesu wakapharazganga ku Galileya, wakacita minthondwe yinandi, wakapeleka ulongozgi ku ŵapositole ŵake 12, kucenya Ŵafarisi, ndiposo kuyowoya ntharika ya Ufumu. Pamanyuma, wakawukamo mu Galileya “wakiza mu mphaka za Yudeya ku Yordani kusirya.” (Mat. 19:1) Apo ŵakaŵa mu nthowa, Yesu wakaphalira ŵasambiri ŵake kuti: ‘Wonani, tikukwelera ku Yerusalemu; ndipo Mwana wa Munthu ŵamkumususka na ku nyifwa, ndipo wati wawuskike para ghajumphapo mazuŵa ghatatu.’—Mat. 20:18, 19.
Mafumbo gha m’Malemba Ghazgoleka:
3:16—Ni mwauli umo “kucanya kukamujulikira” Yesu apo wakabapatizikanga? Ici cikulongora kuti Yesu wakakumbuka umo wakakhaliranga kucanya pambere wandaŵe munthu.
5:21, 22—Kasi kukalipa nkhuheni comene kuluska kusunga cimbimbiza? Yesu wakacenjezga kuti yose uyo wakusungira mbali wake cimbimbiza wakucita kwananga kukuru. Kweni kukalipa mwakuyowoya mazgu ghakuyuyura mbuheni comene, kukupangiska munthu kuti wazakeruzgike na mphara yikuru yaceruzgo iyo yikuluska mphara za pa caru capasi.
5:48—Kasi nchamacitiko kuŵa ‘ŵakufikapo, nga ndi umo Ŵadada ŵithu ŵakucanya ŵaliri ŵakufikapo’? Enya, mu vinthu vinyake. Yesu apa wakayowoyanga nkhani ya citemwa, ndipo wakaphalira awo ŵakamupulikizganga kuti ŵacitenge nga ni Ciuta ndiposo kuti ŵaŵe na citemwa cakufikapo, panji cambura kupeleŵera. (Mat. 5:43-47) Mwauli? Mwa kutemwa nanga mbalwani ŵawo.
7:16—Kasi cisopa caunenesko cikumanyikwa na “vipasi” wuli? Vipasi ivi vikusazgapo vinandi padera pa nkharo yithu. Vikusazgapo vigomezgo vithu, ndiposo visambizgo ivyo tikulondezga.
10:34-38—Kasi malemba ndigho ghakupangiska kuti ŵanthu ŵapatukanenge mu mbumba? Napacoko pose. M’malo mwake, mbumba zikugaŵikana cifukwa ca ivyo ŵakugwamira awo ŵakuleka kulondezga malemba. Ŵangasankha kukana panji kususka Cikhristu. Ivi vikucitiska kuti mbumba yigaŵikane.—Luka 12:51-53.
11:2-6—Usange Yohane wakamumanyanga kale Yesu cifukwa ca kupulika mazgu gha Ciuta agho ghakati Yesu ni Mesiya, cifukwa wuli wakafumba usange Yesu ni “Uyo wakwiza”? Yohane wakwenera kuti wakafumba fumbo ili kuti Yesu wamupanikizgire. Padera pa fundo iyi, Yohane wakakhumbanga kumanya usange paŵenge “munyake” uyo wizenge na nkhongono za Ufumu na kufiska vinthu vyose ivyo Ŵayuda ŵakalindiliranga. Zgoro la Yesu likalongora kuti pakaŵavya munyake padera pa iyo.
19:28—Kasi “mafuko khumi na ghaŵiri gha Israyeli” agho ghazamweruzgika ghakwimira anjani? Mafuko khumi agha kuti ghakwimira Israyeli wa Ciuta yayi. (Gal. 6:16; Civ. 7:4-8) Ŵapositole awo Yesu wakaŵaphaliranga mazgu agha ŵakeneranga kuzakaŵa cigaŵa ca Israyeli wa Ciuta, kuti ni ŵeruzgi ŵawo yayi. Yesu wakacita nawo phangano la “Ufumu,” ndipo ŵakeneranga kuzakaŵa ‘mafumu na ŵasofi kwa Ciuta.’ (Luka 22:28-30; Civ. 5:10) Awo ŵali mu gulu la Israyeli wa Ciuta ‘ŵazamweruzga caru.’ (1 Kor. 6:2) Mwantheura, “mafuko khumi na ghaŵiri gha Israyeli,” agho ghazamweruzgika na awo ŵakukhala pa vizumbe vyakucanya, ghakwenera kuti ghakwimira ŵanthu awo ŵali mu gulu la mafumu panji ŵasofi yayi, nga umo ghakaŵiranga mafuko 12 pa zuŵa la mphepeska.—Lev., cipaturo 16.
Ivyo Tikusambirapo:
4:1-10. Nkhani iyi yikutisambizga kuti Satana waliko nadi, kuti ni mtima waka wa munthu yayi. Wakutiyezga na “makhumbiro gha thupi, na makhumbiro gha maso, na kuthumbwa kwa umoyo uno.” Kweni para tikulondezga fundo za mu Malemba zitovwirenge kuti tilutilire kugomezgeka kwa Ciuta.—1 Yoh. 2:16.
5:1–7:29. Manyani kuti mukukhumbikwira kuŵa paubwezi na Ciuta. Iŵani ŵamtende. Kanani maghanoghano ghaheni. Musungenge mapangano ghinu. Para mukulomba, mudangizgenge vinthu vyauzimu. Iŵani musambazi kwa Ciuta. Penjani dankha Ufumu na urunji wa Ciuta. Kweruzga ŵanyinu cara. Citani khumbo la Ciuta. Izi ni fundo ziwemi comene izo Yesu wakayowoya pa upharazgi wa pa lupiri.
9:37, 38. Tikwenera kucita mwakuyana na ivyo tikupempha ku Mweneco wa vuna kuti “wakanchizgire ŵanchito ŵaye ku vuna yake,” mwa kucita na mwamphu mulimo wa kovwira ŵanthu kuŵa ŵasambiri.—Mat. 28:19, 20.
10:32, 33. Tingacitanga wofi yayi kuyowoya vinthu vyakukhwaskana na cipulikano cithu.
13:51, 52. Munthu uyo wapulikiska unenesko wa Ufumu wakuŵaso na udindo wa kusambizga ŵanji kuti nawo ŵapulikiske unenesko.
14:12, 13, 23. Kuŵa pawekha nyengo zinyake kukovwira kuti ulangulukenge pa vinthu vyauzimu.—Mrk. 6:46; Luka 6:12.
17:20. Tikukhumbikwira cipulikano kuti titonde vyakujandizga vya nga ni mapiri, ivyo vingananga ubwezi withu na Yehova, ndiposo kuti tizizipizge masuzgo agho tikukumana nagho. Tikwenera kuzerezga yayi kuzenga na kukhozga cipulikano cithu mwa Yehova ndiposo mu vilayizgo vyake.—Mrk. 11:23; Luka 17:6.
18:1-4; 20:20-28. Ŵasambiri ŵa Yesu ŵakakhumbanga comene maudindo cifukwa cakuti ŵakaŵa ŵambura kufikapo ndiposo cifukwa ca kukulira mu cisopa ico cikawonanga kuti kuŵa na udindo ndiko kukuzirwiska munthu. Tikwenera kuŵa ŵakujipepura apo tikukana kucita vinthu viheni, ndipo tilutilire kuwona maudindo mwakwenelera.
“MWANA WA MUNTHU WAMKUPEREKEKA”
Pa Nisani 9, 33 C.E., apo Yesu wakalutanga ku Yerusalemu, wakakwera pa “mbunda.” (Mat. 21:5) Zuŵa lakulondezgapo wakanjira mu tempele na kulitozga. Pa Nisani 11, 33 C.E., wakasambizga mu tempele, wakacenya Ŵalembi na Ŵafalisi, pamasinda pake wakaphalira ŵasambiri ŵake “cimanyikwiro ca kwiza [panji kuŵapo kwake], na ca umaliro wa mgonezi.” (Mat. 24:3) Zuŵa linyake, wakaŵaphalira kuti: “Mukumanya kuti para ghalutapo mazuŵa ghaŵiri, Paska likwiza, ndipo Mwana wa Munthu wamkuperekeka kuti wapayikike.”—Mat. 26:1, 2.
Pakaŵa pa Nisani 14, 33 C.E., pamasinda pakuti Yesu wambiska Cikumbusko ca nyifwa yake, wakapelekeka, kukoleka, kweruzgika, ndiposo kupayikika. Pa zuŵa lacitatu wakawuskika ku ŵakufwa. Pambere Yesu wandakwere kucanya, wakaphalira ŵasambiri ŵake kuti: “Ntheura lutaninge mukasambizge mitundu yose.”—Mat. 28:19.
Mafumbo gha m’Malemba Ghazgoleka:
22:3, 4, 9—Mphawuli apo nchemo zitatu zikapelekekera kuti ŵanthu ŵalute ku zowara? Nchemo yakwamba ya kuwunjika awo ŵamuŵa pamoza na mwenenthengwa yikamba apo Yesu na ŵasambiri ŵake ŵakamba uteŵeti wa kupharazga mu cilimika ca 29 C.E., ndipo yikalutilira mpaka mu 33 C.E. Nchemo yaciŵiri yikalutilira kufuma apo mzimu utuŵa ukapungulikira pa zuŵa la Pentekoste mu 33 C.E. mpaka mu 36 C.E. Nchemo ziŵiri izi zikadunjika ku Ŵayuda, Ŵasamariya, ndiposo ŵanthu awo ŵakang’amukira ku Ciyuda. Kweni nchemo yacitatu yikalazga ku ŵanthu ŵa munthowa awo ŵakaŵa kuwaro kwa msumba, kung’anamura ŵanthu ŵamitundu ŵambura kukotoleka. Nchemo iyi yikamba mu cilimika ca 36 C.E., apo Korneliyo uyo wakaŵa mulara wa ŵasilikari Ŵaroma wakaphendukira, ndipo yalutilira mpaka mu mazuŵa ghithu ghano.
23:15—Cifukwa wuli munthu uyo Ŵafarisi ŵakamuphenduskanga wakaŵanga “mwana wa Gehena comenecomene kwakuluska” Ŵafarisi iwoŵene? Ŵanthu ŵanyake awo Ŵafarisi ŵakaŵaphenduskanga ŵakacitanga kale vinthu viheni. Kweni para ŵaphenduskika na Ŵafarisi, ŵakacitanga vinthu viheni comene, panji kuluska ivyo ŵasambizgi ŵawo ŵaheni ŵakacitanga. Mwantheura, ŵakazgokanga ‘ŵana ŵa Gehena’ comene kuluska Ŵafarisi ŵa Ciyuda.
27:3-5—Kasi Yuda wakacita citima cifukwa ca vici? Palije ukaboni wakulongora kuti Yuda wakacita citima cifukwa cakuti wakang’anamuka nadi mtima. M’malo mwa kulomba Ciuta kuti wamugowokere, Yuda wakavumbura kwananga kwake ku mulara wa ŵasofi na ŵanalume ŵalara. Yuda wakati wacita “kwananga uko nkhwa nyifwa,” wakacita citima ndipo wakenjerwa comene. (1 Yoh. 5:16) Wakacita citima cifukwa cakuti wakasoŵa cakucita.
Ivyo Tikusambirapo:
21:28-31. Yehova wakukondwa para tikucita khumbo lake. Mwaciyelezgero, tikwenera kupharazga mwamwamphu ndiposo kovwira ŵanthu kuŵa ŵasambiri.—Mat. 24:14; 28:19, 20.
22:37-39. Malango ghaŵiri agha ghakulongora pakweru ivyo Ciuta wakukhumba kwa awo ŵakumusopa.
[Cithuzithuzi pa peji 31]
Kasi mukucita mulimo wa vuna mwamwamphu?
[Kulongosora Cithuzithuzi]
© 2003 BiblePlaces.com
[Cithuzithuzi pa peji 31]
Mateyu wakadidimizga nkhani ya Ufumu