Mazgu gha Yehova Ngamoyo

Fundo Zikuru za m’Buku la Zintharika

SOLOMONI, Themba la Israyeli, “wakayowoya myambi [ntharika] vikwi vitatu.” (1 Mathemba 4:32) Kasi tili nawo mwaŵi wa kughamanya mazgu ghake ghavinjeru? Inya tili nawo. Buku la mu Baibolo la Zintharika, ilo likamara kulembeka ca mu 717 B.C.E., liri na ntharika zinandi izo Solomoni wakayowoya. Vipaturo viŵiri vyaumaliro ndivyo vikalembeka na ŵanthu ŵanyake, Agur mwana wa Jake na fumu Lemuel. Ndipouli, ŵanyake ŵakugomezga kuti Lemuel likaŵa zina linyake la Solomoni.

Mazgu ghakulembeka mu nkhongono ya mzimu agho ghali mu buku la Zintharika ghali na vilato viŵiri, “kuti ŵanthu ŵamanye vinjeru na cisambizgo.” (Zintharika 1:2) Mazgu agha ghakutovwira kuti tipokere vinjeru, ivyo nkhuŵanika makora vinthu na kumazga masuzgo mwaumanyi. Kwizira mu mazgu agha, tingapokeraso nchenyo panji cisambizgo. Usange tadekanya nazo ntharika izi na kulondezga ulongozgi wake, tiŵenge ŵakukondwa, ndipo vinthu vitenderenge makora.—Ŵahebere 4:12.

‘POKELERA VINJERU NA KUKOLESKA VISAMBIZGO’

((Zintharika 1:1–9:18)

Solomoni wakati: “Vinjeru vikucemerezga mu ŵagurwe.” (Zintharika 1:20) Cifukwa wuli tikwenera kutegherezga mazgu ghakupulikikwa makora agho vikucemerezga? Cipaturo 2 cikulongosora vyandulo vinandi vya kupokelera vinjeru. Cipaturo 3 cikulongosora umo tingaŵira pa ubwezi na Yehova. Ndipo Solomoni wakati: “Mtendeko wa vinjeru ngwakuti upokelere mahara; mu kupokelera kwako kose pokelera umanyi. Koleska visambizgo; ungavitayirizganga; uvisunge.”—Zintharika 4:7, 13.

Nchivici citovwirenge kukana nthowa zawakawaka za caru? Zintharika cipaturo 5 cikuzgora: Muŵe na mahara, ndipo manyani nthowa zaupusikizgi za caru. Kweniso ghanaghanirani uheni wa kucita uzaghali. Cipaturo 6 cikutisoka ku maluso na mtima ivyo vinganangiska ubwezi withu na Yehova. Cipaturo 7 cikulongosora makora nkhanira umo munthu muleŵi wakucitira. Mu cipaturo 8, kuzirwa na kukopa kwa vinjeru kwalongosoreka mu nthowa yapadera comene. Cipaturo 9, mbumaliro uwemi wa ntharika izo zalongosoreka kumasinda kwake, ndipo zalongosoreka mu ciyelezgero cakukondweska ico cikuticiska kuti tilondezge vinjeru.

Mafumbo gha m’Malemba Ghazgoleka:

1:7; 9:10—Kasi kopa Yehova ni “jando la mahara” na “jando la vinjeru” mu nthowa wuli? Kwambura kopa Yehova, mahara ghangaŵako yayi, cifukwa ndiyo Mlengi wa vyose na Mweneco wa Malemba. (Ŵaroma 1:20; 2 Timote 3:16, 17) Kwa iyo ndiko kukufuma mahara ghose. Ntheura, jando la mahara nkhopa Yehova mwakwenelera. Kweniso kopa Ciuta ni jando la vinjeru cifukwa kwambura kumanya, vinjeru vingaŵapo yayi. Nakuti munthu uyo wakumopa yayi Yehova nanga wangaŵa na mahara ghanandi wuli, wangamucindika yayi Mlengi.

2:16—Cifukwa wuli muleŵi wakucemeka “mwanakazi mulendo”? Lemba la Zintharika 2:17 likulutizga kulongosora “mwanakazi mulendo” kuti ni uyo wali “kuluwa phangano la Ciuta wake.” Waliyose uyo wakasopanga ŵaciuta ŵatesi panji kujizgora mulendo ku Dango ilo Ciuta wakapeleka kwizira mwa Mozesi, kusazgapo muleŵi, wakacemekanga mulendo.—Yeremiya 2:25; 3:13.

7:1, 2—Kasi ghanyake mwa “mazgu ghane” na “malango ghane” ni vici? Agha ni malango gha mu mbumba agho ŵapapi ŵakuŵika kuti mbumba yendenge makora, padera pa ivyo Baibolo likusambizga. Ŵana ŵakwenera kupulikira malango agha pamoza na visambizgo vya m’Malemba ivyo ŵapapi ŵawo ŵakuŵasambizga.

8:30—Kasi “fundi” ni njani? Vinjeru ivyo vikulongosoreka nga ni munthu vikujicema kuti fundi. Padera pakulongosora umo vinjeru viliri, vinjeru vyakuyowoyeka nga ni munthu ivi vikuyimira Yesu Khristu, Mwana wakwamba wa Ciuta, apo wakaŵa wandize pa caru capasi. Pambere Yesu wandababike pa caru capasi kuŵa munthu, iyo ‘wakalengeka wakudanga wa milimo ya Ciuta.’ (Zintharika 8:22) Pakuŵa “fundi,” Yesu wakagwiranga nchito na Ŵawiske pakulenga vinthu vyose.—Ŵakolose 1:15-17.

9:17—Kasi “maji ghakwiba” ni vici, ndipo cifukwa wuli “ghakunowa”? Pakuti Baibolo likuyaniska kukhalira pamoza mu nthengwa na kumwa maji ghawemi ghakunegheka mu cisimi, ntheura maji ghakwiba nkhukhalira pamoza mwakabisira na munthu uyo ni mfumu panji muwoli wako yayi. (Zintharika 5:15-17) Maghanoghano gha kuleŵa na kuleka kukoleka ndigho ghakupangiska maji agha kuwoneka ngati ghakunowa.

Ivyo Tikusambirapo:

1:10-14. Tikwenera kucenjera na ŵakwananga para ŵakutinyenga na usambazi kuti tilondezge nthowa zawo.

3:3. Tikwenera kuwona unenesko na magomezgeko kuŵa vyakuzirwa ndipo tivilongore, nga umo tingacitira na majuda gha mtengo. Kweniso tikwenera kuvilemba pa mtima withu, na kuvighanaghanira comene mu umoyo withu.

4:18. Vinthu vyauzimu vikuvumbukwa pacokopacoko. Kuti tikhalilire mu ungweru, tikwenera kuŵa ŵakujiyuyura na ŵakuzika.

5:8. Tikwenera kutalikirana na vinthu ivyo vingatinjizga mu makhaliro ghaukazuzi, kwali ni sumu, vyakusanguluska, Intaneti, panji mabuku na magazini.

5:21. Kasi munthu uyo wakutemwa Yehova wangaguliska ubwezi wake uwemi na iyo kuti wasangwe kanyengo kacoko? Cara nadi! Cikuru comene ico cingatovwira kuti tisungilire kakhaliro katuŵa ndico kumanya kuti Yehova wakuwona mendero ghithu ndipo wazamutifumba.

6:1-5. Mavesi agha ghali na ulongozgi uwemi nadi pa nkhani ya ‘kwimira ŵanyithu,’ panji kukhalira ukaboni ŵanyithu para ŵakutora ngongoli! Usange tawona kuti tazomelezgeramo bweka, tingaziwulikanga yayi, tilute ‘tikamudandaulire mwanase withu’ ndipo ticite cilicose ico tingafiska kuti tinozge vinthu.

6:16-19. Apa pali vinthu vinkhondi na viŵiri ivyo vikukhwaska pafupifupi mtundu uliwose wa kwananga. Tikwenera kuvitinkha.

6:20-24. Para munthu wasambizgika malango gha mu Baibolo kufuma pa wanici, wangasungika ku cipingo ca uzaghali. Ŵapapi ŵakwenera kuzerezga yayi kusambizga ŵana ŵawo pa nkhani iyi.

7:4. Tikwenera kutemwa vinjeru na umanyi.

NTHARIKA ZAKUTI ZITILONGOZGE

(Zintharika 10:1–29:27)

Ntharika za Solomoni izo zakhalako yiliyose yili kulembeka mwakudumura. Zili kulembeka mu nthowa ya kupambaniska vinthu, kuyaniska, na kuyelezgera, ndipo zikutisambizga vinandi pa kakhaliro, kayowoyero, na kaghanaghaniro.

Vipaturo 10 mpaka 24 vikuyowoya comene za kuzirwa kwa kopa Yehova. Ntharika za mu vipaturo 25 mpaka 29 zikalembeka na “ŵanthu ŵa Hezekiya themba la kwa Yuda.” (Zintharika 25:1) Ntharika izi zikusambizga za kugomezga Yehova na vinthu vinyake vyakuzirwa.

Mafumbo gha m’Malemba Ghazgoleka:

10:6—Kasi ‘mulomo wa muheni ukubisa wuli nkhaza’? Ndimo vingaŵira cifukwa cakuti na mazgu ghakunozga, ŵaheni ŵakubisa khumbo lawo lakuti ŵapweteke ŵanji. Panyake cingaŵa cifukwa cakuti kanandi ŵaheni ŵakutinkhika, ndipo ŵakukhala cete cifukwa cakuti ŵanji ŵakuŵanena.

10:10—Kasi “uyo wakuceuzga na jiso lake” wakucitiska wuli vyakuŵinya? “Munthu wa wakawaka” wangayowoya “mazgu ghaupusikizgi” pera cara kweniso wakuyezga kubisa ivyo wakukhumba mwa kwendeska waka thupi lake nga ‘nkhuphinya jiso.’ (Zintharika 6:12, 13) Upusikizgi uwu ungapweteka maghanoghano gha munthu uyo wakumucitira ivi.

11:31—Cifukwa wuli muheni wakwenera kupokera njombe yikuru kuluska murunji? Njombe iyo yikuyowoyeka apa nchilango ico waliyose wakupokera. Para munthu murunji wabuda, njombe iyo wakupokera ni nchenyo. Muheni wakunangira dara ndipo wakukana kuwerako kuti wacite uwemi. Ntheura wakupokera cilango cikuru ico cikumwenelera.

12:23—Kasi munthu ‘wakubisa wuli umanyi’? Kubisa umanyi cikung’anamura kuti munthu wakulekerathu kuwulongora cara. Kweni cikung’anamura kuti wakulongora umanyi mwavinjeru, kwambura kujiwoneska mwa kujihaya.

18:19—Kasi “mbali uyo [wabudilika, NW] wali nga ndi msumba wakukhora” mu nthowa wuli? Nga ni msumba wakukhora uwo wazingirizgika na ŵankhondo, munthu wa nthena wangakanirathu kuphemana na munyake. Mphindano pakati pa iyo na uyo wamubudira yingaŵa yikuru comene nga ni “mphingirizgo zakujara linga.”

Ivyo Tikusambirapo:

10:11-14. Kuti mazgu ghithu ghaŵe ghakukhozga, maghanoghano ghithu ghakwenera kuzura na umanyi, mtima withu ukwenera kuciskika na citemwa, ndipo ivyo vikufuma mu mulomo withu vilongozgeke na vinjeru.

10:19; 12:18; 13:3; 15:28; 17:28. Tighanaghanenge pambere tindayowoye, ndipo tingayowoyanga vinandi yayi.

11:1; 16:11; 20:10, 23. Yehova wakukhumba kuti tiŵenge ŵanenesko para tikucita malonda.

11:4. Mbucindere kutangwanika na kupenja usambazi na kuleka kucita sambiro la taŵene la Baibolo, kufika pa maungano, kulomba, na uteŵeti wa m’munda.

13:4. Pakukhumbikwira vinandi kuluska waka ‘kudokera’ mulimo wakusazgikira mu mpingo panji umoyo mu caru ciphya. Tikwenera kulimbikira na kuyezgayezga kuti tifiske ivyo vikukhumbikwa.

13:24; 29:15, 21. Mupapi wacitemwa wakuleremeka mwana wake cara panji kumulaŵiska waka para wabuda. Kweni dada panji mama wakucitapo kanthu kuti ŵanyolore na kufumyamo ucindere pambere mwana wandanangike.

14:10. Pakuti tingalongosora makora yayi umo tikujipulikira pasi pa mtima nesi kumanyikwa na awo ŵakutiwona, cipembuzgo ico ŵanji ŵangatipa cingaŵa cicoko. Tingazizipizga masuzgo ghanyake mwa kugomezga comene Yehova.

15:7. Nchakwenelera cara kumuphalira munthu vyose ivyo tikumanya nyengo yimoza, nga umo mulimi wakulekera kumija mbuto yose pa malo ghamoza. Munthu wavinjeru wakwandaniska vinjeru vyake pacokopacoko mwakuyana na ivyo vingakhumbikwa.

15:15; 18:14. Kuŵa na cigomezgo kuti vinthu viŵenge makora kutovwirenge kuti tiŵe ŵacimwemwe, nanga ni para tikusuzgika.

17:24. Mwakupambana na “cindere” ico maso na mtima wake vikuyingayinga waka m’malo mwa kuŵa pa vinthu vyakuzirwa, tikwenera kupenja umanyi mwakuti ticitenge vinthu mwavinjeru.

23:6-8. Tikwenera kucenjera na upusikizgi pakupokelera ŵalendo.

27:21. Ivyo tikucita para talumbika vingalongora umo tiliri nadi. Tingamanyikwa kuti tili ŵakujiyuyura usange para talumbika tikuzomera kuti tili ŵakupeleŵera kwa Yehova ndiposo tikovwirika kuti tilutilire kumuteŵetera. Tingalongora kuti tili ŵambura kujiyuyura usange para talumbika tikwamba kujiwona kuŵa wapacanya.

27:23-27. Pakuyaniska na umo uliska wa vyakuŵeta ukwendera, ntharika izi zikulongosora kuzirwa kwa kukhorwa na vinthu vicoko ivyo tingasanga mu kutokatoka kwithu. Comene zikwenera kutovwira kumanya kuti nchakukhumbikwa kugomezga Ciuta.a

28:5. Usange ‘tikupenja Yehova’ kwizira mu lurombo na kusambira Mazgu ghake, ‘tingamanya vyose’ ivyo vikukhumbikwa kuti timuteŵetere umo iyo wakukhumbira.

MAZGU GHAKUZIRWA

(Zintharika 30:1–31:31)

Buku la mu Baibolo la Zintharika likumara na mazgu ghaŵiri ghakuzirwa. (Zintharika 30:1; 31:1) Mwakuyaniska vinthu ivyo vingatovwira kughanaghana, mazgu gha Agur ghakulongosora za uheni wa uzukusi kweniso nthowa izo mwanalume wakunyengera mwali.b Kweniso ghakucenjezga za kujihaya, na kayowoyero ka kukalipa.

Mazgu ghakuzirwa agho Lemuel wakapokera kufuma kwa ŵanyina ghali na ulongozgi uwemi pa nkhani ya vinyo na vyakumwa vyakuloŵezga kweniso pa kweruzga mwaurunji. Muwoli muwemi wakulongosoreka na mazgu ghaumaliro agha: “Mumupe vipasi vya mawoko ghake, ndipo milimo ya mawoko ghake tiyimulumbe.”—Zintharika 31:31.

Sangani vinjeru, pokerani cisambizgo, mopani Ciuta, gomezgani Yehova. Ntharika zikutisambizga vinthu vyakuzirwa nadi! Ipo tiyeni tilimbikire kupulikira ulongozgi wake ndipo tiŵe na cimwemwe ca “munthu uyo wakopa Yehova.”—Salmo 112:1.

[Mazgu ghamusi]

[Cithuzithuzi pa peji 8]

Mahara ghose ghanadi ghakufuma kwa Yehova

[Cithuzithuzi pa peji 10]

Kasi ‘kwandaniska mahara’ cikung’anamuraci?