Iŵa Wakukhwima Mtima, Yehova Wali Nawe

1, 2. (a) Kasi ni mikhaliro wuli iyo yitovwirenge kuti tizizipizge viyezgo? (b) Kasi cipulikano nchivici? Longosorani.

PARA tikuteŵetera Yehova tikuŵa ŵacimwemwe. Ndipouli, tikukumana na masuzgo agho ŵanthu ŵanandi ŵakukumana nagho, ndipo ‘tingasuzgika cifukwa ca urunji.’ (1 Pet. 3:14; 5:8, 9; 1 Kor. 10:13) Kuti tizizipizge viyezgo ivi, tikukhumbikwira cipulikano na cikanga.

² Kasi cipulikano nchivici? Mpositole Paulosi wakalemba kuti: “Cipulikano nchilindizga canadi ca vinthu vyakugomezgeka, ukaboni wakulongoreka wa vinthu vyanadi nangauli vyambura kuwoneka.” (Heb. 11:1) Mu Baibolo linyake, mazgu gha mu vesi ili ghali kung’anamulika kuti: ‘Cipulikano nchikalata ca ukaboni ca vinthu ivyo tikugomezga. Cipulikano nchisimikizgo cakuti vinthu ivyo tindaviwone viliko nadi.’ (The Simple English Bible) Usange tili na vikalata vya ukaboni vya cinthu cinyake, tikusimikizga kuti cinthu ico nchithu nadi. Pakuti tili na cipulikano kuti Ciuta nyengo zose wakufiska mazgu ghake, vili nga ni para tili na cikalata cakuzirwa ca ukaboni. Cipulikano cithu cikutovwira kuti tisimikizge kuti tizamuwona malayizgo gha mu Baibolo agho tikugomezga ghakufiskika, ndipo tikusimikizga kuti vinthu vyauzimu ni vyaunenesko nangauli tingaviwona yayi.

3, 4. (a) Kasi cikanga nchivici? (b) Kasi ni nthowa wuli yimoza iyo tingakhozgera cipulikano na cikanga cithu?

³ Cikanga panji kuti kukhwima mtima ni “nkhongono izo zikovwira munthu kuyowoya na kucita vinthu mwambura wofi para wakumana na masuzgo panji maulwani.” (The New Interpreter’s Dictionary of the Bible) Usange tili na cikanga ndikuti tili ŵakukhora, ŵambura kusunkhunyika, kweniso ŵambura wofi.—Mrk. 6:49, 50; 2 Tim. 1:7.

⁴ Cipulikano na cikanga ni mikhaliro yakukhumbikwa. Kweni tiyelezgere kuti tawona kuti tikukhumbikwira cipulikano cikuru ndiposo kuti tili ŵakukhwima mtima yayi. Ŵanthu ŵanandi awo ŵakuzunulika mu Baibolo nchakuwonerapo ciwemi pakulongora mikhaliro iyi. Ntheura nthowa yimoza iyo tingakhozgera cipulikano na cikanga cithu nja kusanda ivyo ŵanji mwa ŵanthu aŵa ŵakacita.

 5. Kasi Joshua wakakhumbikwiranga vici kuti wacite makora mulimo wake?

⁵ Tiyeni tiwelere nyuma na kuwona ivyo vikacitika vyaka pafupifupi 3,500 ivyo vyajumpha. Vyaka 40 vikaŵa kuti vyajumphapo kufuma apo Ŵaisrayeli ŵakafwatukira ku wuzga ku Eguputo na woko lankhongono la Yehova. Nchimi Mozesi ndiyo yikalongozganga. Apo yikaŵa na vyaka 120, yikawona Caru ca Layizgano patali ndipo pamanyuma yikafwa pacanya pa Phiri la Nebo. Joshua ndiyo wakanjira m’malo ghake, ndipo iyo wakaŵa mwanalume ‘wakuzura mzimu wa vinjeru.’ (Dute. 34:1-9) Ŵaisrayeli ŵakaŵa pafupi kupoka caru ca Kenani. Kuti wacite makora pakuŵa mulongozgi wawo, Joshua wakakhumbikwiranga vinjeru vyakufuma kwa Ciuta. Kweniso wakakhumbikwiranga kuti waŵe na cipulikano mwa Yehova na kuŵa wankhongono na wakukhwima mtima.—Dute. 31:22, 23.

 6. (a) Kasi lemba la Joshua 23:6 likuyowoya kuti tiŵe ŵakukhwima mtima pakucita vici? (b) Kasi tikusambirapo vici pa mazgu agho ghali pa Milimo 4:18-20 na Milimo 5:29?

⁶ Vinjeru, cikanga, na cipulikano ivyo Joshua wakalongora pakuthereska Kenani vikwenera kuti vikakhozga Ŵaisrayeli. Ndipouli, padera pa kuŵa vinkhara pa nkhondo ŵakakhumbikwiranga kuŵa na cikanga pakucita ivyo Joshua wakaŵaciskanga kuti ŵacite. Paumaliro wa umoyo wake, apo wakalayilananga nawo, Joshua wakati: “Muŵenge ŵakukhwima mtima comene kusunga na kucita vyose ivyo vilikulembeka mu buku la dango la Mozesi, kuti muleke kupatukako kuzgokera ku malyero panji ku mazere.” (Josh. 23:6) Nase tikukhumbikwira cikanga kuti tipulikire Yehova nyengo zose. Tikwenera kuŵa na cikanga nanga ni para ŵanthu ŵakuticicizga kuti ticite vinthu ivyo vikupambana na khumbo la Ciuta. (Ŵazgani Milimo 4:18-20; 5:29.) Usange tikulomba na kuthemba Yehova, iyo watovwirenge kuti tiŵe na cikanga.

 7. Kasi Joshua wakakhumbikwiranga kucita vici kuti wacite vinthu mwakukhwima mtima ndiposo kuti waŵe wamwaŵi?

⁷ Kuti tiŵe na cikanga ico cikukhumbikwa pakucita khumbo la Ciuta, tikwenera kusambira na kulondezga Mazgu ghake. Ivi ndivyo Joshua wakaphalirika kuti wacitenge apo wakanjira m’malo gha Mozesi. Wakaphalirika kuti: “Iŵa wankhongono na wakukhwima mtima comene, kuti upwelere kucita kwakuyana na dango lose ilo Mozesi muteŵeti wane wakakuwuzga. . . . Buku ili la dango lingawukangapo pa mulomo wako, ughanaghanengemo muhanya na usiku kuti upwelere kucita kwakuyana na vyose ivyo vilikulembekamo; pakucita ntheura tiucite nthowa yako yiŵenge ya mwaŵi, ndipo tiuŵenge wakufikapo.” (Josh. 1:7, 8) Joshua wakalondezga ulongozgi uwu, ndipo ‘nthowa yake yikaŵa ya mwaŵi.’ Usange nase ticitenge nthena, tiŵenge ŵakukhwima mtima comene ndiposo ticitenge makora mulimo wa Ciuta.

 8. Kasi mazgu gha lemba la caka ca 2013 ghafuma pa lemba wuli, ndipo kasi mukuwona kuti mazgu agha ghamovwiraninge wuli?

⁸ Joshua wakwenera kuti wakakhozgeka comene apo wakapulika mazgu gha Yehova ghakuti: “Iŵa wankhongono na wakukhwima mtima; ungopanga nanga nkhuthika lusoko; cifukwa Yehova Ciuta wako wali nawe uko kose ukuya.” (Josh. 1:9) Lero napo Yehova wali nase. Ntheura ‘tingopanga nanga nkhuthika lusoko’ kwali tikumane na viyezgo wuli. Comene tikukhumba tiwone mazgu ghakuti: “Iŵa wankhongono na wakukhwima mtima. . . . Yehova Ciuta wako wali nawe.” Mazgu agha gha pa Joshua 1:9 ghasankhika kuŵa lemba la caka ca 2013. Ghatikhozgenge nadi mu myezi yakunthazi, nga umo mazgu na vyakucita vya ŵanthu ŵanji awo ni vyakuwonerapo viwemi pa nkhani ya cipulikano na cikanga vitikhozgerenge.

 9. Kasi Rahabi wakalongora wuli cipulikano na cikanga?

⁹ Apo Joshua wakatuma mphaci ziŵiri ku Kenani, Rahabi muzaghali wakazibisa na kupuluska ŵalwani ŵawo. Cifukwa cakuti wakacita vinthu na cipulikano ndiposo cikanga, iyo na ŵamunyumba yake ŵakaponoskeka apo msumba wa Yeriko ukaparanyika na Ŵaisrayeli. (Heb. 11:30, 31; Yak. 2:25) Rahabi wakaleka uzaghali mwakuti wakondweske Yehova. Ŵanji awo ŵali kuzgoka Ŵakhristu nawo ŵakaŵa na cipulikano, cikanga, na nkhongono kuti ŵasinthe umoyo wawo mwakuti ŵakondweske Ciuta.

10. Kasi vinthu vikaŵa wuli kwa Rute apo wakacita cikanga cifukwa ca kusopa kwaunenesko, ndipo wakatumbikika wuli?

¹⁰ Joshua wakati wafwa, Rute uyo wakaŵa Mumoabu wakalongora cikanga cifukwa ca kusopa kwaunenesko. Pakuti mfumu wake wakaŵa Muisrayeli, wakwenera kuti wakamanyanga vinthu vinyake vyakukhwaskana na Yehova. Anyinavyara a Naomi, awo nawo ŵakaŵa cokoro, ŵakakhalanga ku Moabu kweni ŵakaghanaghana vya kuwelera ku tawuni ya Ŵaisrayeli ya Betelehemu. Apo ŵakaŵa mu nthowa, Naomi wakaciska Rute kuti wawelere ku ŵanthu ŵakwake, kweni Mumoabu uyu wakazgora kuti: “Mungandikoserezganga kuti ndimusideni, panji kuleka kumulondezgani . . . ŵanthu ŵanyinu nane mbanthu ŵanyane, ndipo Ciuta winu ndi Ciuta wane.” (Ruth 1:16) Rute wakasintha yayi. Nyengo yikati yajumphapo, Bowazi mubali wa Naomi wakatora Rute, uyo wakaŵa na mwana mwanalume na kuŵa buya wa Davide na Yesu. Enya, Yehova wakutumbika munthu uyo wakucita vinthu na cipulikano ndiposo cikanga.—Ruth 2:12; 4:17-22; Mat. 1:1-6.

11. Kasi Yehoyada na Jehosheba ŵakalongora wuli cikanga, ndipo ivi vikafiska vici?

¹¹ Cikanga na cipulikano cithu vikukhozgeka para tikuwona kuti Ciuta wakuŵa na ŵanthu awo ŵakuŵika pakwamba vinthu vya Ufumu na vya ŵasopi ŵanyawo. Mwaciyelezgero, ghanaghanirani vya Musofi Mukuru Yehoyada na muwoli wake, Jehosheba. Themba Ahaziya likati lafwa, Ataliya, mama wake, wakaparanya mphapu yose ya uthemba kulekako Joash pera ndipo wakapoka uthemba. Yehoyada na Jehosheba ŵakaŵika umoyo wawo pa ngozi pakubisa mwana mwanalume wa Ahaziya zina lake Joash kwa vyaka vinkhondi na cimoza. Mu caka cacinkhondi na ciŵiri, Yehoyada wakalangura kuti Joash wakhale pa uthemba ndiposo kuti Ataliya wakomeke. (2 Mathe. 11:1-16) Kufuma apo Yehoyada wakawovwira Themba Joash pakunozga tempile. Ndipo apo Yehoyada wakafwanga apo wakaŵa na vyaka 130, wakasungika pamoza na mathemba “cifukwa wakacita uwemi mwa Israyeli, kwa Ciuta na ku nyumba yake.” (2 Mid. 24:15, 16) Kweniso pakuti Yehoyada na muwoli wake ŵakacita vinthu mwacikanga ŵakawovwira pakusunga mzere wa uthemba wakufuma pa Davide mpaka pa Mesiya.

12. Kasi Ebedimeleki wakalongora wuli kuti wakaŵa na cikanga?

¹² Ebedimeleki, uyo wakaŵa nthunguli mu nyumba ya Themba Zedekiya, wakaŵika umoyo wake pa ngozi cifukwa ca nchimi Yeremiya. Themba likapeleka Yeremiya ku ŵakaronga ŵa caru ca Yuda, awo ŵakamupusikizgira kuti ngwakuwukira na kumuponya mu cizenje ca mathakalimbwa kuti wafwe. (Yer. 38:4-6) Nangauli umoyo wa Ebedimeleki ukaŵa pa ngozi cifukwa cakuti Yeremiya ŵanthu ŵakaŵa kuti ŵacali kumutinkha, kweni Ebedimeleki wakaluta kwa themba Zedekiya na kuliŵeyelera kuti liwovwire nchimi. Zedekiya wakapulika kuŵeyelera kwake ndipo wakatuma ŵanalume 30 kuti ŵalute na Ebedimeleki kuti ŵakaponoske Yeremiya. Kwizira mwa nchimi iyi, Ciuta wakasimikizgira Ebedimeleki kuti wazamuparanyika yayi pa nyengo iyo Ŵababuloni ŵazamubwangandulira Yerusalemu. (Yer. 39:15-18) Ciuta wakutumbika awo ŵakucita vinthu mwacikanga.

13. Kasi Ŵahebere ŵatatu ŵakalongora wuli cikanga, ndipo tingasanga wuli candulo pa ivyo vikaŵacitikira?

¹³ Mu vyaka vya m’ma 600 B.C.E., Ŵahebere ŵatatu awo ŵakaŵa ŵateŵeti ŵa Yehova ŵakawona kuti Ciuta wakutumbika ŵanthu awo ŵali na cipulikano ndiposo cikanga. Themba Nebukadinezara likawunjika ŵanthu ŵakuzirwa ŵa mu Babuloni ndipo likalangura kuti ŵasope cikozgo ca golide ico likimika. Waliyose uyo wakakana wakeneranga kufwa mwa kumuponya mu ng’anjo ya moto. Mwanchindi Ŵahebere ŵatatu aŵa ŵakaphalira Nebukadinezara kuti: “Ciuta withu uyo tikumuteŵetera wali na mazaza kutithaska ku ng’anjo ya moto wakunyeka; ndipo watithaske ise kutifumya ku woko lako, iwe wa themba. Kweni kuŵe ntheura cara, kumanyikwe kwa iwe themba kuti tititeŵetere ŵaciuta ŵako cara, nesi kulambira cikozgo ca golide ico wimika.” (Dan. 3:16-18) Lemba la Daniel 3:19-30 likulongosora nkhani yakukondweska ya umo Ŵahebere ŵatatu aŵa ŵakathaskikira. Nangauli ise tiwofyekenge na nyifwa ya mu ng’anjo ya moto yayi, kweni tikukumana na viyezgo ivyo vikutiyezga usange tili ŵakugomezgeka ndipo tikusimikizga kuti Ciuta watitumbikenge cifukwa ca cipulikano na cikanga cithu.

14. Mwakuyana na Daniel cipaturo 6, kasi Daniyeli wakacita wuli vinthu mwacikanga, ndipo nchivici ico cikacitika?

¹⁴ Daniyeli wakalongora cipulikano na cikanga apo ŵalwani ŵake ŵakaphalira Themba Dariyasi kuti liŵike languro lakuti “yose uyo tiwalombe lurombo kwa ciuta yunji panji munthu mu mazuŵa makumi ghatatu kweni kwa iwe ndipera, iwe themba, waponyeke mu cizenje ca zinkhalamu.” Daniyeli wakati wamanya kuti lembo lazomerezgeka “wakanjira mu nyumba yake; vidangazi vya mu cipinda cake vyakujulika kulazga ku Yerusalemu; wakajikama pa makongono ghake katatu zuŵa limoza ndipo wakalomba na kuwonga Ciuta wake, umo wakacitiranga kale.” (Dan. 6:6-10) Daniyeli, munthu wacikanga, ŵakamuponya mu cizenje ca zinkhalamu kweni Yehova wakamuthaska.—Dan. 6:16-23.

15. (a) Kasi Akwila na Prisila ŵali kutilekera cakuwonerapo wuli pa nkhani ya cipulikano na cikanga? (b) Kasi mazgu gha Yesu gha pa Yohane 13:34 ghakung’anamuraci, ndipo Ŵakhristu ŵanandi ŵalongora wuli citemwa ici?

¹⁵ Pa vifukwa vinyake ivyo vindazunulike mu Baibolo, Akwila na Prisila ‘ŵakaŵika singo zawo mu ulwani cifukwa ca umoyo wa Paulosi.’ (Mil. 18:2; Rom. 16:3, 4) Ŵakacita vinthu mwacikanga mwakukolerana na mazgu gha Yesu ghakuti: “Nkhumupani dango liphya, lakuti mutemwanenge yumoza na munyake; umo ine namutemwerani, kuti namweso mutemwanenge yumoza na munyake.” (Yoh. 13:34) Dango la Mozesi likatenge munthu watemwenge mzengezgani wake nga umo wakujitemwera yekha. (Lev. 19:18) Kweni dango la Yesu likaŵa “liphya” cifukwa likuyowoya vya citemwa ico tikwenera kulongora, ca kupeleka umoyo withu cifukwa ca ŵanji nga umo iyo wakacitira. Ŵakhristu ŵanandi ŵalongora citemwa, ŵacita cikanga ‘pakuŵika singo zawo mu ulwani’ mwa kuleka kuvumbura ŵasopi ŵanyawo kuti ŵatambuzgike panji kukomeka na ŵalwani ŵawo.—Ŵazgani 1 Yohane 3:16.

16, 17. Kasi ŵalondezgi ŵakwambilira ŵa Khristu ŵakakumana na viyezgo wuli ivyo vikayezga cipulikano cawo, ndipo viyezgo vyawo vikuyana wuli na ivyo vikucitikira Ŵakhristu ŵanji mazuŵa ghano?

¹⁶ Nga ni Yesu, Ŵakhristu ŵakwambilira ŵakalongora cikanga pakusopa Yehova pera. (Mat. 4:8-10) Ŵakakana kuwocha vyakununkhira kuti ŵacindike kazembe wa Ŵaroma. (Wonani cithuzithuzi.) Daniel P. Mannix wakalemba kuti: “Mbakhristu ŵacoko comene awo ŵakathera, nangauli jochero ilo likaŵa na moto likaŵikika mu mabwalo kuti ŵapelekepo waka sembe. Mukayidi waliyose wakeneranga kumija vyakununkhira pa moto ndipo wakapikanga Cikalata Cakulongora Kuti Wapeleka Sembe na kufwatulika. Kweniso ŵakamulongosoleranga makora kuti wakasopanga kazembe yayi; kweni kuti wakazomerezganga waka kuti kazembe wakaŵa nga ni Ciuta pakuŵa mulongozgi wa boma la Romu. Ndipouli, pafupifupi Ŵakhristu wose ŵakakana kuzomera mpata uwu wakuti ŵapone.”—Those About to Die.

¹⁷ Mazuŵa napo, Ŵakhristu awo ŵakaŵikika mu misasa ya Nazi yakusuzgirako ŵanthu kuti ŵakomeke, mwakuwerezgawerezga ŵakapikanga mwaŵi wakuti ŵafwatulike mwa kusayina cikalata ca kupharazga kuti ŵaleka kuteŵetera Yehova. Kweni mbacoko awo ŵakasayina. Ŵakaboni Ŵacitutsi na Ŵacihutu ŵakaŵika umoyo wawo pa ngozi pa nkhondo iyo yikacitika ku Rwanda mwakuti ŵavikilirane yumoza na munyake. Viyezgo vyanthena ivi vikukhumbikwira cikanga na cipulikano.

18, 19. Kasi ni vyakuwonerapo wuli vya mu Baibolo vya ŵanthu awo ŵakaŵa na cipulikano ndiposo cikanga ivyo vingatovwira kuti ticite makora mulimo withu wa kupharazga?

¹⁸ Sono tili na mwaŵi wa kucitako mulimo ukuru comene pa milimo yose iyo yili kupelekekapo ku ŵateŵeti ŵa Ciuta, weneuwo ngwa kupharazga uthenga wa Ufumu na kuzgora ŵanthu kuŵa ŵasambiri. (Mat. 24:14; 28:19, 20) Tikuwonga comene kuti Yesu nchakuwonerapo cithu pa mulimo uwu. “Wakamba kwenda msumba na msumba kweniso muzi na muzi, kupharazga na kuthuwuska makani ghawemi gha ufumu wa Ciuta.” (Luka 8:1) Nga ndiyo, nase tikukhumbikwira cipulikano na cikanga mwakuti tipharazge uthenga wa Ufumu. Na wovwiri wa Ciuta, tingaŵa nga ni Nowa, “mupharazgi wa urunji,” uyo wakapharazga mwacikanga vyakukhwaskana na Ciwowota mu “caru ca ŵanthu ŵambura kopa Ciuta.”—2 Pet. 2:4, 5.

¹⁹ Lurombo lukutovwira kuti ticite mulimo wa kupharazga. Apo ŵalondezgi ŵanyake ŵa Khristu awo ŵakatambuzgika ŵakalomba kuti ‘ŵayowoye mazgu gha Ciuta na cikanga,’ lurombo lwawo lukazgoreka. (Ŵazgani Milimo 4:29-31.) Usange muli na wofi kupharazga ku nyumba na nyumba, Yehova wazgorenge malurombo ghinu kuti muŵe na cipulikano cikuru ndiposo cikanga.—Ŵazgani Salmo 66:19, 20.a

20. Kasi ni wovwiri wuli uwo tili nawo pakuŵa ŵateŵeti ŵa Yehova?

²⁰ Nchakusuzga comene kucita vinthu ivyo vikukondweska Ciuta para tasangana na viyezgo mu caru ciheni na ca masuzgo ici. Kweni tili tekha yayi. Ciuta wali nase. Kweniso Mwana wake, uyo ni Mutu wa mpingo, nayo wali nase. Tiliso na Ŵakaboni ŵa Yehova ŵanyithu ŵakujumpha 7,000,000 pa caru cose. Pamoza nawo, tiyeni tilutilire kuŵa na cipulikano ndiposo kupharazga makani ghawemi apo tikukumbuka lemba la caka ca 2013 lakuti: “Iŵa wankhongono na wakukhwima mtima. . . . Yehova Ciuta wako wali nawe.”—Josh. 1:9.