Mpingo Ulumbe Yehova
“Nditi ndithuwuske zina linu ku ŵabali ŵane, mukati mu ekeleziya nditi ndimutamikani.”—ŴAHEBERE 2:12.
1, 2. Cifukwa wuli mpingo ngwacandulo comene, ndipo cilato cake cikuru nchivici?
KWAMBIRA kale, ŵanthu ŵasanga kuti mu mbumba ndimo ŵakukhala mwaubwezi ndiposo mwakuvikilirika. Ndipouli, Baibolo likuyowoya malo ghanyake agho ŵanthu ŵanandi pa caru cose ŵakusangako mabwezi ghawemi comene na civikiliro. Malo agha ni mu mpingo Wacikhristu.a Kwali muli mu mbumba iyo yikutemwana na kovwirana panji yayi, mungakondwa na ivyo Ciuta wali kupeleka kwizira mu mpingo, ndipo mukwenera kuwonga. Nakuti usange muli kale mu mpingo wa Ŵakaboni ŵa Yehova, namwe mungazomerezga kuti mwasanga nadi mabwezi ghawemi comene na civikiliro.
2 Mpingo kuti nkhagulu waka yayi, nesi kawupu ka ŵanthu awo mikhaliro yawo njakuyana panji ŵakutemwa vimoza. Kweni cilato cikuru ca mpingo nkhulumba Yehova Ciuta. Buku la Masalmo likulongora kuti ici ndico nchilato ca mpingo kwambira kale. Pa Salmo 35:18 tikuŵazga kuti: “Tindimuwongeni mu ungano ukuru; mu wumba ukuru wa ŵanthu tindimucindikeni.” Kweniso Salmo 107:31, 32, likuciska ŵanthu kuti: “Ŵakwenera kumuwonga Yehova cifukwa ca lusungu lwake na milimo yake yakuzizwiska ku ŵana ŵa ŵanthu! Ŵamukwezgeso mu ungano wa ŵanthu.”
3. Kasi Paulosi wakati mpingo wuli na mulimo wuli?
3 Mpositole Paulosi wakalongora mulimo unyake wakuzirwa uwo mpingo ukucita. Iyo wakati ni “nyumba ya Ciuta, yeneiyo ndi ekeleziya la Ciuta wamoyo, mzati na cikhozgero ca unenesko.” (1 Timote 3:15) Kasi Paulosi wakanenanga mpingo ngu? Nimwauli umo lizgu lakuti mpingo likugwiliskikira nchito mu Baibolo? Ndipo mpingo ukwenera kukhwaska wuli umoyo withu na vilindizga vinthu? Kuti tizgoreke mafumbo agha, tiyeni tisande umo lizgu lakuti mpingo likugwiliskikira nchito mu Baibolo.
4. Kasi kanandi Malemba gha Cihebere ghakugwiliskira nchito lizgu lakuti mpingo kung’anamura anjani?
4 Lizgu la Cihebere ilo kanandi likung’anamulika kuti mpingo, liri kufuma ku mazgu agho ghakung’anamura “kuwunjikana pamoza” panji “kuwungana.” (Duteronome 4:10; 9:10) Wamasalmo wakagwiliskira nchito lizgu lakuti “ungano” panji mpingo apo wakayowoyanga za wumba wa ŵangelo. Kweniso lizgu ili lingang’anamura wumba wa ŵanthu ŵaheni. (Salmo 26:5; 89:5-7) Ndipouli, kanandi Malemba gha Cihebere (agho ŵanji ŵakuti Testament la Kale) ghakugwiliskira nchito lizgu ili kung’anamura Ŵaisrayeli. Ciuta wakalongora kuti Yakobe ‘waŵenge mzinda wa ŵanthu,’ ndipo ici cikacitika nadi. (Genesis 28:3; 35:11; 48:4) Ŵaisrayeli ŵakasoreka, kuti ŵaŵe “ungano wa Yehova,” mpingo wa Ciuta waunenesko.—Maŵazgo 20:4; Nehemiya 13:1; Joshua 8:35; 1 Samuel 17:47; Mika 2:5.
5. Kasi ni lizgu wuli la Cigiriki ilo likung’anamurika kuti mpingo, ndipo comene likung’anamuraci?
5 Lizgu la Cigiriki ilo likuyana na lizgu lakuti mpingo ni ekeleziya ndipo liri kufuma ku mazgu ghaŵiri gha Cigiriki agho linyake likung’anamura “kukumana,” linyake “pamoza.” Lizgu ili lingang’anamura gulu la mtundu uliwose, nga ni “ungano” uwo Demetriyo wakanozga ku Efeso kuti ususkane na Paulosi. (Milimo 19:32, 39, 41) Kweni comene Baibolo likugwiliskira nchito lizgu ili pakuyowoya za mpingo Wacikhristu. Mu Mabaibolo ghanyake lizgu ili liri kung’anamulika kuti “chalichi,” kweni buku linyake likuti “lizgu ili . . . kuti likung’anamura nyumba iyo Ŵakhristu ŵakasoperangamo yayi.” (The Imperial Bible-Dictionary) Ndipouli, mu Malemba gha Cigiriki (agho ŵanji ŵakuti Testament la Sono) lizgu lakuti “mpingo” likugwiliskika nchito mu nthowa zinayi.
Ŵakuphakazgika Ni Mpingo wa Ciuta
6. Kasi Davide na Yesu ŵakacita vici mu mpingo?
6 Mpositole Paulosi wakati mazgu gha Davide gha pa Salmo 22:22 ghakayowoyanga za Yesu. Wakalemba kuti: “Nditi ndithuwuske zina linu ku ŵabali ŵane, mukati mu ekeleziya nditi ndimutamikani na lusumu. Ntheura kukamwenera [Yesu] mose umo kuti walinganiskike na ŵabali ŵake, mwakuti waŵe Musofi Mukuru walusungu na wamagomezgeko mu vinthu vya Ciuta.” (Ŵahebere 2:12, 17) Davide wakalumba Ciuta mukati mu wumba wa Israyeli. (Salmo 40:9) Kweni kasi Paulosi wakang’anamurangaci apo wakati Yesu wakalumba Ciuta “mukati mu ekeleziya”?
7. Kasi lizgu lakuti mpingo mu Malemba gha Cigiriki, cakwamba likung’anamura anjani?
7 Fundo iyo tikuŵazga pa lemba la Ŵahebere 2:12, 17 njakuzirwa. Yikulongora kuti Yesu nayo wakaŵa mu mpingo uwo wakathuwuskirangamo zina la Ciuta ku ŵabali ŵake. Kasi ŵabali ŵa Yesu ŵakaŵa anjani? Ŵakaŵa Ŵakhristu ŵakuphakazgika na mzimu, awo nchigaŵa ca “ŵana ŵa Abrahamu,” ŵeneawo “ŵakusangana na kucemeka kwa kucanya.” (Ŵahebere 2:16–3:1; Mateyu 25:40) Mu Malemba gha Cigiriki, lizgu lakuti mpingo cakwamba likung’anamura ŵalondezgi wose ŵa Yesu Khristu ŵakuphakazgika na mzimu. Ŵakhristu ŵakuphakazgika ŵakukwana 144,000 ndiwo ni mpingo panji “ekeleziya la ŵaŵere awo ŵali kulembeka kucanya.”—Ŵahebere 12:23.
8. Kasi Yesu wakayowoya mazgu wuli ghakulongora kuti kuzamuŵa mpingo Wacikhristu?
8 Yesu wakalongolerathu kuti kuzamuŵa mpingo Wacikhristu. Kukati kwakhala cilimika cimoza kuti wafwe, wakaphalira mpositole munyake kuti: “Ndiwe Petrosi, ndipo pa Jarawe leneili nditi ndizengenge ekeleziya lane; ndipo milyango ya Hadesi kuti yiti yilitondenge cara.” (Mateyu 16:18) Petrosi na Paulosi ŵakamanya makora kuti Yesu ndiyo wakaŵa jarawe ilo likayowoyekerathu. Petrosi wakalemba kuti awo ŵakuzengeka nga ni “malibwe ghamoyo” gha nyumba yauzimu pa jarawe, ilo ni Yesu Khristu, ŵakaŵa “ŵanthu awo mba Ciuta ŵake na ŵake,” mwakuti ŵathuwuske mazirwiro gha Mweneuyo wakaŵacema.—1 Petros 2:4-9; Salmo 118:22; Yesaya 8:14; 1 Ŵakorinte 10:1-4.
9. Kasi mpingo wa Ciuta ukamba pawuli?
9 Kasi mpingo Wacikhristu wa ŵanthu “ŵake na ŵake” ŵa Ciuta ukamba pawuli? Pakaŵa pa zuŵa la Pentekoste mu 33 C.E., apo Ciuta wakapungulira mzimu utuŵa pa ŵasambiri awo ŵakawungana mu Yerusalemu. Pa zuŵa ili, Petrosi wakayowoya nkhani yiwemi comene ku Ŵayuda na ŵanthu ŵanyake awo ŵakang’anamukira ku Ciyuda. Ŵanandi ŵakacontheka mtima na nkhani ya nyifwa ya Yesu, ndipo ŵakalapa na kubapatizika. Baibolo likutiphalira kuti ŵanthu ŵakukwana vikwi vitatu ŵakabapatizika, ndipo ŵakamba kuwungana na mpingo wuphya wa Ciuta uwo ukakulirangakuliranga. (Milimo 2:1-4, 14, 37-47) Mpingo uwu ukakuranga cifukwa Ŵayuda ŵanandi, na awo ŵakang’anamukira ku Ciyuda ŵakazomerezga kuti Israyeli wakuthupi ukaŵaso mpingo wa Ciuta cara. M’malo mwake, Ŵakhristu ŵakuphakazgika awo ni “Ŵaisrayeli ŵa Ciuta” ndiwo ŵakazgoka mpingo wa Ciuta.—Ŵagalatiya 6:16; Milimo 20:28.
10. Kasi Yesu wali na mulimo wuli mu mpingo wa Ciuta?
10 Kanandi Baibolo likupambaniska pakati pa Yesu na Ŵakhristu ŵakuphakazgika. Mwaciyelezgero, likuyowoya mazgu ghakuti “Khristu na ekeleziya.” Yesu ni Mutu wa ekeleziya panji mpingo wa Ŵakhristu ŵakuphakazgika uwu. Paulosi wakalemba kuti Ciuta “wakamupeleka [Yesu] kuti waŵe Mutu wa pacanya pa vyose ku ekeleziya, ilo ndi thupi lake.” (Ŵaefeso 1:22, 23; 5:23, 32; Ŵakolose 1:18, 24) Ŵakhristu ŵakuphakazgika awo ŵacali pa caru capasi mbacoko waka mazuŵa ghano. Iwo ndiwo mbamoza ŵa mpingo uwu. Tili ŵakusimikizga kuti Mutu wawo, Yesu Khristu, wakuŵatemwa. Lemba la Ŵaefeso 5:25 likulongosora umo Iyo wakuŵawonera, likuti: ‘Khristu wakatemwa ekeleziya, ndipo wakajipelekera ilo.’ Yesu wakuŵatemwa cifukwa cakuti nga umo iyo wakacitiranga apo wakaŵa pa caru, Ŵakhristu ŵakuphakazgika nawo ŵakupeleka “sembe ya malumbo kwa Ciuta rutaruta, uko ndiko kuti cipambi ca milomo iyo yikuzomera zina lake.”—Ŵahebere 13:15.
Umo Lizgu Lakuti Mpingo Likugwiliskikiraso Nchito
11. Kasi ng’anamuro laciŵiri la lizgu lakuti mpingo ndakuti wuli mu Malemba gha Cigiriki?
11 Nyengo zinyake para Baibolo likuyowoya lizgu lakuti ekeleziya panji mpingo likung’anamura gulu lose yayi la Ŵakhristu ŵakuphakazgika awo ni mpingo wa Ciuta. Mwaciyelezgero, Paulosi wakalembera kalata gulu limoza la Ŵakhristu kuti: “Mungaŵanga ŵakukhuŵazga, panji ku Ŵayuda, nesi ku Ŵagiriki, panji nesi ku ekeleziya la Ciuta.” (1 Ŵakorinte 10:32) Apa nchakuwonekerathu kuti Mkhristu wa mu Korinte wacitenge cinthu cambura kwenelera, mphanyi ŵanji ŵakakhuŵara. Kweni kasi cinthu ico cikatenge cikhuŵazgenge Ŵagiriki wose, Ŵayuda wose, panji ŵakuphakazgika wose kwambira mu nyengo yira mpaka sono? Yayi! Mwantheura, vesi ili likulongora kuti mazgu ghakuti “ekeleziya la Ciuta” ghakung’anamura Ŵakhristu awo ŵakuŵako pa nyengo yinyake. Ipo munthu wangayowoya kuti Ciuta wakulongozga, kovwira, panji kutumbika mpingo, kung’anamura Ŵakhristu wose awo ŵakuŵako pa nyengo yiliyose ndiposo kulikose uko ŵali. Para tingati mu mpingo wa Ciuta muli cimwemwe na mtende, tikung’anamura mtende na cimwemwe ivyo vili pakati pa Ŵakhristu wose.
12. Kasi ng’anamuro lacitatu la lizgu lakuti mpingo mu Baibolo ndakuti wuli?
12 Cacitatu, lizgu lakuti mpingo mu Baibolo likung’anamura gulu lose la Ŵakhristu ku cigaŵa cinyake. Mwaciyelezgero, tikuŵazga kuti: “Mu Yudeya mose na mu Galileya na mu Samariya ekeleziya likakhalanga na cimango.” (Milimo 9:31) Mu cigaŵa cilicose mukaŵa mipingo yinandi, kweni mipingo yose ya mu Yudeya, Galileya, na Samariya yikacemekanga waka kuti mpingo. Pakuwona ciŵelengero ca ŵanthu awo ŵakabapatizika pa zuŵa la Pentekoste mu 33 C.E. na pamanyuma pake, mu Yerusalemu mukwenera kuti mukaŵa mipingo yinandi iyo yikawungananga. (Milimo 2:41, 46, 47; 4:4; 6:1, 7) Herode wakwamba, Agripa, wakawusa Yudeya mpaka mu 44 C.E. apo wakafwira, ndipo lemba la 1 Ŵatesalonika 2:14 likulongora makora kuti ca m’ma 50 C.E., mu Yudeya mukaŵa mipingo yinandi. Mwantheura, para tikuŵazga kuti Herode “wakatambazura mawoko ghake kucitira uheni ŵanji ŵa ekeleziya,” cikung’anamura kuti mu Yerusalemu mukwenera kuti mukaŵa mipingo yinandi.—Milimo 12:1.
13. Kasi ng’anamuro lacinayi la lizgu lakuti mpingo, iloso ndakumanyikwa comene mu Baibolo ndakuti wuli?
13 Cacinayi, lizgu lakuti mpingo mu Baibolo, nyengo zinandi likung’anamura Ŵakhristu mu mpingo wuliwose pawekha, nanga kungaŵa kuti ŵakuwungana mu nyumba. Paulosi wakazunura za “maekeleziya gha Galatiya.” Mu Roma mukaŵa mipingo yinandi yicokoyicoko ya nga ni iyi. Paulosi wakazunura kaŵiri mazgu ghakuti “maekeleziya” pakuyowoya za mipingo ya mu Galatiya, iyo mutepanji yikasazgangapo Antiyoke, Derbe, Lustra, na Ikoniya. Mu mipingo iyi mukaŵikika ŵanalume ŵakwenelera, panji ŵalaŵiliri. (1 Ŵakorinte 16:1; Ŵagalatiya 1:2; Milimo 14:19-23) Kuyana na Malemba, yose iyi yikaŵa mipingo ya Ciuta.—1 Ŵakorinte 11:16; 2 Ŵatesalonika 1:4.
14. Kasi tingayowoya kuti lizgu lakuti mpingo likung’anamuraci mu Malemba ghanyake?
14 Nyengo zinyake, Ŵakhristu ŵakawungananga mu tumagulu tucokotucoko, mwakuti ŵakakwananga waka mu nyumba. Nangauli vikaŵa nthena, tunyake mwa tumagulu utu tukacemekanga kuti mpingo. Mwaciyelezgero, yinyake mwa mipingo iyi yikawungananga mu nyumba ya Akula na Priska, Numfa, na Filemone. (Ŵaroma 16:3-5; Ŵakolose 4:15; Filemone 2) Fundo iyi yikwenera kukhozga mipingo yicokoyicoko ya mazuŵa ghano, iyo panji yikuwungana mu nyumba. Mu nyengo ya ŵapostole, Yehova wakayitumbikanga mipingo yanthena iyi, ndipo nanga ni sono wakuyitumbika na mzimu wake.
Mipingo Yilumbe Yehova
15. Kasi mzimu utuŵa ukawovwira ŵanji kucita vici mu mipingo yakwambilira?
15 Nga ni umo tawonera, Yesu wakafiska lemba la Salmo 22:22 mwa kulumba Ciuta mukati mu ungano. (Ŵahebere 2:12) Ŵalondezgi ŵake ŵakugomezgeka nawo ndimo ŵakenera kucitira. Mu nyengo ya ŵapositole, apo Ŵakhristu ŵaunenesko ŵakaphakazgika na mzimu utuŵa na kuŵa ŵana ŵa Ciuta ndiposo ŵabali ŵa Yesu, mzimu ukawovwira ŵanji mwa iwo kucita vinthu vinyake vyapadera. Ŵakapokera nkhongono yapadera yakucitira minthondwe. Mzimu uwu ukapangiskanga ŵanji kuyowoya mazgu ghavinjeru na ghaumanyi, kuŵapa nkhongono ya kucizga na kucima, nanga nkhuyowoya viyowoyero ivyo ŵakalekanga kuvimanya.—1 Ŵakorinte 12:4-11.
16. Kasi cilato ca vyawanangwa vya mzimu cikaŵa vici?
16 Pakuyowoya za malulimi, Paulosi wakati: “Nditi ndimbe na mzimu, ndipo nditi ndimbe na mano wuwo.” (1 Ŵakorinte 14:15) Mazgu agha ghakulongora kuti Paulosi wakawona kukhumbikwa kwakuti ŵanji ŵapulikiske mazgu ghake mwakuti ŵandule nagho. Cilato ca Paulosi cikaŵa cakuti walumbe Yehova mu mpingo. Wakaciska ŵanji awo ŵakaŵa na vyawanangwa vya mzimu kuti: “Penjani kuti muluskire mu kukhozgera navyo ekeleziya,” kung’anamura mpingo wawo. (1 Ŵakorinte 14:4, 5, 12, 23) Nchakuwonekerathu kuti Paulosi wakaŵa ŵakunweka na mipingo yose cifukwa wakamanyanga kuti Ŵakhristu ŵali na mwaŵi wa kulumba Ciuta kwizira mu mpingo wuliwose Wacikhristu.
17. Kasi tikusimikizga vici pakuyowoya za mipingo mazuŵa ghano?
17 Yehova wacali kugwiliskira nchito mpingo wake na kuwuwovwira. Mazuŵa ghano wakutumbika Ŵakhristu ŵakuphakazgika wose pa caru. Ico cikulongora kuti wakuŵatumbika ni vyakurya vinandi vyauzimu ivyo ŵanthu ŵake ŵakusangwa navyo. (Luka 12:42) Wakutumbika Ŵakaboni wose pa caru cose. Ndipo wakutumbika mpingo wuliwose pawekha, uko tikulumbirako Mlengi withu kwizira mu milimo ndiposo kuzgora mazgoro ghakukhozga mwauzimu. Ku mpingo ndiko tikusambizgika umo tingalumbira Ciuta mu nthowa zinyake, nanga ni para tili pa maungano yayi.
18, 19. Kasi Ŵakhristu ŵakugomezgeka mu mpingo wuliwose ŵakwenera kucitaci?
18 Kumbukirani kuti mpositole Paulosi wakaciska Ŵakhristu mu mpingo wa Filipi, ku Makedoniya kuti: ‘Ici ndico nkhulomba, cakuti muzuzgike na vipambi vya urunji, ivyo vikwiza na Yesu Khristu, vyakumucitira Ciuta ucindami na malumbo.’ Ici cikeneranga kusazgapo kuphalirako ŵanji cipulikano cawo mwa Yesu ndiposo cilindizga cawo ciwemi. (Ŵafilipi 1:9-11; 3:8-11) Ipo nchakwenelera kuti Paulosi wakaciska Ŵakhristu kuti: “Mwa [Yesu] tipelekenge sembe ya malumbo kwa Ciuta rutaruta, uko ndiko kuti cipambi ca milomo iyo yikuzomera zina lake.”—Ŵahebere 13:15.
19 Kasi mukukondwa kulumba Ciuta “mukati mu ekeleziya,” nga umo Yesu wakacitira, ndiposo kulumba Yehova na milomo yinu ku ŵanthu awo ŵandamumanye? (Ŵahebere 2:12; Ŵaroma 15:9-11) Zgoro la fumbo ili likuthemba pa umo ise tikuwonera kuzirwa kwa mpingo withu pakufiska khumbo la Ciuta. Mu nkhani yakulondezgapo, tiwonenge umo Yehova wakulongozgera na kugwiliskira nchito mpingo, ndiposo umo ukwenera kukhwaskira umoyo withu mazuŵa ghano.
[Mazgu ghamusi]
a Lizgu la Cihebere na Cigiriki ilo likung’anamura “mpingo” liri kulembeka mwakupambanapambana mu Mabaibolo gha Citumbuka. Mu mavesi ghanyake liri kulembeka kuti “ungano,” “wumba,” “ekeleziya,” na ghanyake ghantheura. Mu nkhani iyi, lizgu ilo ligwiliskikenge nchito comene ndakuti “mpingo.”
Kasi Mukukumbuka?
• Kasi “ekeleziya la Ciuta,” lakupangika na Ŵakhristu ŵakuphakazgika likamba wuli?
• Ni mu nthowa wuli zinyake zitatu izo lizgu lakuti mpingo likugwiliskikira nchito mu Baibolo?
• Kasi Davide, Yesu, na Ŵakhristu ŵakwambilira ŵakacitanga wuli pa maungano, ndipo ise tikwenera kukhwaskika wuli?
[Cithuzithuzi pa peji 9]
Kasi Yesu wakambiska mpingo wuli?
[Cithuzithuzi pa peji 10]
Magulu gha Ŵakhristu ghakawungananga pamoza nga ni “ekeleziya la Ciuta”
[Cithuzithuzi pa peji 12]
Nga Mbakhristu ŵa ku Benin, nase tingalumba Yehova pa maungano