Londezgani Cipulikano Cawo

Wakimira Ŵanthu ŵa Ciuta

ESITERE wakayezga kukhazika mtima wake pasi apo wakasendeleranga ku luŵaza lwa nyumba yacifumu ku Susa. Cikaŵa cipusu yayi. Viliŵa vya nyumba iyi ŵakavitoweska na vithuzithuzi vya ng’ombe zamapapindo, ŵakulasa mivwi, na nkhalamu ndipo vikaŵa vya mitundu yakupambanapambana. Yikaŵaso na mizati yakutowa na vikozgo vyakupangika na malibwe. Yikaŵa pacanya, pafupi na Mapiri gha Zagros ndipo yikathyananga na mlonga wa Choaspes. Vyose vyakukhwaskana na nyumba iyi vikakumbuskanga mulendo waliyose uyo wiza kuti mweneko wakaŵa wankhongono comene ndipo wakajicemanga “themba lankhongono.” Esitere wakalutanga kwa munthu uyu kuti wakawonane nayo. Munthu uyu ndiyo wakaŵa mfumu wake.

Mfumu wake? Ahasuweru wakaŵa wakupambana comene na mfumu uyo msungwana Waciyuda wangakhumba.a Wakaŵa wakujiyuyura yayi nga ni Abrahamu, uyo wakapulikira ulongozgi wa Ciuta wakuti wapulikire ivyo muwoli wake Sara wakamuphalira. (Genesis 21:12) Themba ili likamanyangaso cilicose yayi cakukhwaskana na Yehova Ciuta wa Esitere panji Dango lake. Kweni likamanyanga malango gha Ŵaperesiya, kusazgapo dango ilo likakanizganga cinthu ico Esitere wakaŵa pafupi kucita. Kasi cikaŵa civici? Dango la Ŵaperesiya likatenge waliyose uyo wakwiza kuzakawonana na themba kwambura kucemeka, wakeneranga kukomeka. Themba likamucema yayi Esitere, kweni pa nyengo iyi wakalutanga kukawonana nalo. Apo wakasendeleranga mu luŵaza lwa mukati, kufupi na citengo ca themba, wakwenera kuti wakaŵa na wofi comene kuti wakomekenge.—Esther 4:11; 5:1.

Cifukwa wuli wakakhumba kujikomeska? Kasi tingasambirakoci kwa mwanakazi uyu pa nkhani ya cipulikano? Cakwamba tiyeni tiwone ivyo vikacitika kuti Esitere waŵe fumukazi ku Peresiya.

“Wakutowa” mu Kawonekero

Esitere wakaŵa mulanda. Tikumanya vicoko waka vyakukhwaskana na ŵapapi ŵake awo ŵakamuthya Hadasa, zina la Cihebere la kacivwati kakutowa ako kakuzota maluŵa ghatuŵa. Ŵapapi ŵa Esitere ŵakafwa ndipo Mordekayi uyo wakaŵa yumoza wa ŵabali ŵake wakamulengera lusungu. Mordekayi wakaŵa mudumbu wa Esitere, kweni wakaŵa mulara comene mu vilimika. Wakamutolera Esitere ku nyumba yake ndipo wakamuleranga nga ni mwana wake.—Esther 2:5-7, 15.

Mordekayi na Esitere ŵakakhalanga ku wuzga mu msumba ukuru wa ufumu wa Peresiya, umo panji ŵakatinkhikanga cifukwa ca cisopa cawo ndiposo Dango ilo ŵakalondezganga. Kweni Esitere wakamba kutemwa comene mudumbu wake apo wakamusambizganga vya Yehova, Ciuta walusungu uyo wakaponoska ŵanthu ŵake ku masuzgo ghanandi kumanyuma, ndipo wakaŵa wacali kuŵaponoska. (Leviticus 26:44, 45) Nchakuwonekerathu kuti Esitere na Mordekayi ŵakamba kutemwana comene ndiposo kugomezgana.

Mordekayi wakwenera kuti wakagwiranga nchito yinyake ku nyumba ya themba ku Susa, ndipo nyengo na nyengo wakakhalanga pa cipata pamoza na ŵateŵeti ŵanyake ŵa themba. (Esther 2:19, 21; 3:3) Tikumanya yayi ivyo Esitere wakacitanga apo wakaŵa mucoko, nangauli vikuwoneka kuti wakapweleleranga makora mudumbu wake mucekuru ndiposo pa nyumba. Nyumba yawo yikwenera kuti yikaŵa ku cigaŵa ca ŵanthu ŵakavu ku sirya linyake la mlonga. Mutepanji wakatemwanga kuluta ku msika ku Susa, uko ŵanthu ŵakupanga majuda ghagolide na siliva, na ŵamalonda ŵanyake ŵakaguliskanga vinthu vyawo. Panji Esitere wakaghanaghanirangako yayi kuti vinthu ivi wazamudyakangapo waka. Wakamanyangaso yayi ivyo vizamumucitikira munthazi.

Fumukazi Yikawuskikapo

Zuŵa linyake mu Susa mukakonda mahumuhumu gha vinthu ivyo vikacitika mu nyumba ya themba. Ahasuweru wakanozga ciphikiro cikuru ndipo wakasangwanga pamoza na ŵakaronga ŵake. Apo ŵakaryanga cakurya na kumwa vinyo, themba likacema fumukazi yake yakutowa Vashiti, iyo nayo yikaŵa na ciphikiro pamoza na ŵanakazi ŵanyake. Kweni Vashiti wakakana kwiza. Themba likakhozgeka soni, ndipo likakwiya comene, likafumba awo ŵakalipanga fundo umo lingalangira Vashiti. Kasi cikacitika nchivici? Wakawuskikapo pa ufumukazi. Ŵateŵeti ŵa themba ŵakamba kupenja mu caru cose ŵamwali ŵakutowa mwakuti themba likasorepo uyo wangaŵa fumukazi.—Esther 1:1–2:4.

Mutepanji Mordekayi wakamulaŵisiskanga Esitere nyengo na nyengo. Wakamunothiskanga, ndipo panji wakamufipiranga mtima Esitere cifukwa cakuti wakaŵa wakutowa comene. Tikuŵazga kuti: “Mwali uyo wakaŵa muwemi na wakutowa.” (Esther 2:7) Munthu wakutowa wakukondweska, kweni wakweneraso kuŵa wavinjeru na wakujiyuyura. Kwambura mikhaliro iyi, kutowa kungapangiska kuti waŵe wakujikuzga, kujitemwa, na nkharo zinyake ziheni. (Zintharika 11:22) Kasi muli kuwonapo kuti ivi vikucitika? Kasi kutowa kwa Esitere kumupangiskenge kuŵa munthu muwemi panji muheni? Viwonekenge munthazi.

Ŵateŵeti ŵa themba ŵakamuwona Esitere. Apo ŵakapenjanga ŵamwali, nayo ŵakamutora kufuma kwa Mordekayi ndipo ŵakaluta nayo ku nyumba yacifumu iyo yikaŵa ku sirya linyake la mlonga. (Esther 2:8) Cikwenera kuti cikaŵa cakusuzga kuti wapatukane na Mordekayi, cifukwa wakaŵa nga ni dada wake. Mordekayi wakwenera kuti wakakhumbanga yayi kuti mwana uyo wakamulera watengwe kwa munthu uyo wakusopa Yehova yayi, nanga wangaŵa themba, kweni pakaŵavya ico wangacitapo. Esitere wakwenera kuti wakategherezganga comene ivyo Mordekayi wakamuphalira pambere ŵateŵeti ŵa themba ŵandamutore. Apo ŵakalutanga nayo ku nyumba ya themba ku Susa, wakwenera kuti wakajifumbanga mafumbo ghanandi mu mtima. Kasi nchivici cimucitikirenge munthazi?

‘Wakatemweka na Wose Awo Ŵakamuwona’

Esitere wakasangika kuti wali ku malo ghaphya ndiposo ghacilendo. Wakaŵa pa gulu la “ŵamwali ŵanandi,” awo ŵakatoleka mu vigaŵa vyakupambanapambana vya Ufumu wa Peresiya. Ŵamwali aŵa ŵakwenera kuti ŵakapambananga comene vyakucita, viyowoyero, na nkharo. Hegayi, uyo wakaŵa muteŵeti wa themba, wakaŵikika kuti walaŵilirenge ŵamwali aŵa. Ŵamwali aŵa ŵakenera kutozgeka kwa cilimika cose, kusazgapo kuŵaphaka mafuta ghakununkhira comene. (Esther 2:8, 12) Kukhala malo ghanthena kungapangiska munthu kuti wambe kuŵika comene mtima pa kujitoweska, na kwamba kujikuzga na kuphalizgana. Kasi Esitere wakacita wuli?

Mordekayi wakafipiranga mtima comene Esitere kuluska waliyose. Tikuŵazga kuti zuŵa na zuŵa wakalutanga kufupi na nyumba iyo kukakhalanga ŵamwali aŵa kuti wawone umo Esitere waliri. (Esther 2:11) Wakwenera kuti wakanothanga comene para ŵateŵeti ŵanyake ŵamuphalirako umo Esitere wakakhaliranga. Cifukwa wuli?

Hegayi wakakondwa nayo comene Esitere ndipo wakamulengera lusungu, wakamupa ŵateŵetikazi ŵankhondi na ŵaŵiri ndiposo malo ghawemi mu nyumba ya ŵanakazi. Nkhani iyi yikuti: “Sono Esitere wakasanga cinthemwa ku wose awo ŵakamuwona.” (Esther 2:9, 16) Kasi kutowa pera kungapangiska kuti ŵanthu wose ŵamutemwe? Yayi, pakaŵa vinandi.

Mwaciyelezgero, tikuŵazga kuti: “Esitere wakaŵa wandavumbure ŵakwake panji mtundu wake, cifukwa Mordekayi wakamucinyinthizga kuti waleke kuŵavumbura.” (Esther 2:10) Mordekayi wakamupa ulongozgi wakuti wacite mwavinjeru, waleke kujivumbura kuti ni Muyuda. Mwambura kukayika, wakawona kuti ŵalaraŵalara ŵa ufumu wa Peresiya ŵakaŵatinkhanga Ŵayuda. Wakakondwa comene kumanya kuti nanga ni apo Esitere wakaŵa kwayekha, wakaleka yayi kuŵa wamahara ndiposo wakupulikira.

Mazuŵa ghano napo, ŵawukirano ŵangakondweska mtima wa ŵapapi ŵawo na awo ŵakuŵalera. Ŵakukana kutolera mikhaliro yiheni para ŵali kwaŵekha na ŵanthu awo mbawakawaka, ŵambura kujikora panji ŵankhaza, ndipo ŵakudemelera ku ivyo ŵakumanya kuti ni viwemi. Para ŵakucita nthena, nawo ŵakukondweska mtima wa Ŵadada ŵawo ŵakucanya nga umo Esitere wakacitira.—Zintharika 27:11.

Apo nyengo yikakwana kuti Esitere wawonekere pamaso pa themba, wakapika wanangwa wakuti wasankhe cilicose ico wangawona kuti nchakukhumbikwa panji kuti wakajitozgerenge. Esitere wakalondezga ivyo Hegayi wakamuphalira ndipo wakapempha cinthu cinyake yayi padera pa ivyo wakapika. (Esther 2:15) Mutepanji wakamanya kuti kutowa pera ndiko kungakopa themba yayi, kweni kuŵa wamahara na wakujiyuyura ndiko kukaŵa kwakuzirwa comene mu nyumba yacifumu. Kasi wakaneneska?

Nkhani iyi yikuti: “Themba likamutemwa Esitere kwakuluska ŵanakazi wose, wakasanga ulemu mu lusungu kwakuluska ŵamwali wose ŵanyake, ntheura wakaŵika mphumphu ya fumukazi pa mutu wake na kumwimika fumukazi mu malo gha Vashiti.” (Esther 2:17) Cikwenera kuti cikaŵa cakusuzga kuti msungwana Waciyuda uyu wasinthe umoyo wake. Wakaŵa fumukazi yiphya, muwoli wa themba lankhongono comene pa caru cose pa nyengo iyo. Kasi wakamba kujitemwa cifukwa cakuti sono wakaŵa fumukazi?

Yayi. Esitere wakalutilira kupulikira Mordekayi uyo wakamulera. Wakalutilira kubisa kuti ŵabali ŵake ŵakaŵa Ŵayuda. Kweniso Mordekayi wakati wamanya kuti ŵanthu ŵanyake ŵakukhumba kukoma Ahasuweru, wakamuphalira Esitere. Esitere wakaphalira themba ndipo awo ŵakakhumbanga kuti ŵamukome ŵakakomeka. (Esther 2:20-23) Wakalutilira kulongora cipulikano mwa Ciuta wake, wakaŵa wakujiyuyura na wakupulikira. Ŵanandi mazuŵa ghano ŵakuzirwiska yayi kupulikira. Kuleka kupulikira na kugaluka ndivyo ŵakuwona kuti ni viwemi. Kweni ŵanthu awo ŵali na cipulikano ŵakuzirwiska kupulikira nga umo Esitere wakacitira.

Cipulikano ca Esitere Cikayezgeka

Munthu munyake zina lake Hamani wakapika udindo ukuru mu ufumu wa Ahasuweru. Themba likamwimika kuŵa nduna yikuru, ndipo likamuŵika kuŵa wakupeleka fundo ndiposo waciŵiri wake. Themba likalangura kuti para wose ŵamuwona Hamani ŵakwenera kumusindamira. (Esther 3:1-4) Mordekayi wakawona kuti nchakusuzga kupulikira dango ili. Wakapulikiranga themba, kweni wakakhumbanga yayi kuyuyura Ciuta. Hamani wakaŵa “Muagagi.” Ici cikulongora kuti Hamani wakaŵa wa mphapu ya Agagi, themba la Amaleki, ilo likakomeka na Samuyeli, nchimi ya Ciuta. (1 Samuel 15:33) Ŵaamaleki ŵakaŵa ŵaheni comene ndipo ŵakajizgora ŵekha kuŵa ŵalwani ŵa Yehova na Ŵaisrayeli. Ŵaamaleki wose ŵakatinkhika na Ciuta.b (Duteronome 25:19) Kasi Muyuda wakugomezgeka wangasindamira Muamaleki? Mordekayi wakacita nthena yayi. Wakakanirathu. Mazuŵa ghano napo, ŵanalume na ŵanakazi ŵacipulikano ŵaŵika umoyo wawo pangozi mwakuti ŵalondezge fundo yakuti: “Tikwenera kupulikira Ciuta nga muwusi m’malo mwa ŵanthu.”—Milimo 5:29.

Hamani wakakwiya comene. Wakakhumbanga kusanga nthowa yakukomera Mordekayi pera yayi. Wakakhumbanga kukoma ŵabali wose ŵa Mordekayi. Hamani wakaphalira themba vinthu viheni vyakukhwaskana na Ŵayuda. Wakaŵazunura yayi mazina, kweni wakati “ŵali kumwalarika mu vigaŵa vyose,” kulongora kuti mbanthu ŵambura kuzirwa. Kuluska apa, wakati ŵanthu aŵa ŵakupulikira yayi malango gha themba, ntheura mbakugaluka. Wakaphalira themba kuti wapelekenge ndalama zose izo ziwovwirenge pa kukoma Ŵayuda wose mu ufumu wa Peresiya.c Ahasuweru wakavura mphete yake na kumupa Hamani kuti waŵe na mazaza pa cilicose ico wakakhumbanga kucita.—Esther 3:5-10.

Mwaluŵiro mathenga ghakatumika pa mahaci mu vigaŵa vyose vya ufumu wa Peresiya kuti ŵaphalire Ŵayuda kuti ŵakomekenge. Ghanaghanirani umo Ŵayuda awo ŵakawelera ku Yerusalemu kufuma ku wuzga ku Babuloni ŵakajipulikira. Ŵakaŵa kuti ŵacali kuzenga msumba ndipo ŵakaŵa ŵandazenge linga lakuvikilira msumba. Apo Mordekayi wakapulika uthenga wakofya uwu, mutepanji wakaghanaghanira Ŵayuda aŵa, kweniso ŵabwezi ŵake na ŵabali ŵake awo ŵakaŵa mu Susa. Cifukwa ca kukweŵeka, wakakelura malaya ghake, wakavwara cigudulu na kujithira vyoto ku mutu, ndipo wakalira comene mukati mwa msumba. Kweni Hamani wakamwanga na themba, ndipo vikamukhwaskanga yayi kuti wapangiska citima cikuru ku Ŵayuda na ŵabwezi ŵawo awo ŵakaŵa mu Susa.—Esther 3:12–4:1.

Mordekayi wakamanya kuti wakwenera kucitapo kanthu. Kweni kasi wacitengeci? Esitere wakapulika kuti Mordekayi wasuzgika maghanoghano, ndipo wakamutumira malaya, kweni Mordekayi wakakana kupembuzgika. Mutepanji wakajifumbanga cifukwa ico Yehova Ciuta wakazomerezgera kuti Esitere watolekeko kwa iyo na kuŵa fumukazi wa themba ilo likasopanga vikozgo. Pa nyengo iyi wakamba kuwona cifukwa cake. Mordekayi wakatuma uthenga kwa fumukazi kuti waŵeyelere kwa themba na kovwira ŵanthu “ŵa fuko lake.”—Esther 4:4-8.

Esitere wakati wapulika uthenga uwu, wakwenera kuti wakacita wofi comene. Cipulikano cake cikayezgeka comene. Esitere wakamuzgora Mordekayi, ndipo zgoro lake likulongora kuti wakaŵa na wofi. Wakamukumbuska Mordekayi dango la themba. Para wangakawonekera pamaso pa themba kwambura kucemeka, mbwenu wamukomeka. Wangakapona pekha para themba lamunyoloskera nthonga yake yagolide. Pakughanaghanira ivyo vikacitikira Vashiti wakati wakana kukawonekera pa maso pa themba wakati wacemeka, kasi Esitere wakaŵa njani kuti waghanaghane kuti wangaleka kukomeka? Wakaphalira Mordekayi kuti kwa mazuŵa 30 themba lindamucemepo kuti ŵawonane. Pakuti pakajumpha nyengo yitali nthena, wakwenera kuti wakafipanga mtima kuti themba lakusinthasintha ili laleka kumutemwa.d—Esther 4:9-11.

Mordekayi wakazgora mwankhongono mwakuti wakhozge cipulikano ca Esitere. Wakamusimikizgira kuti usange watondeka kucitapo kanthu, Ŵayuda ŵangaponoskeka mu nthowa yinyake. Kweni kasi iyo wakatenge waphokwenge wuli para Ŵayuda ŵanyake ŵamba kukomeka? Apa Mordekayi wakalongora cipulikano mwa Yehova, uyo wangazomerezga yayi kuti ŵanthu ŵake ŵaparanyikirethu ndipo malayizgo ghake ghaleke kufiskika. (Joshua 23:14) Pamanyuma Mordekayi wakafumba Esitere kuti: “Kasi ndi njani wakumanya kuti panji iwe wiza kwa themba cifukwa ca nyengo nga ndi yino?” (Esther 4:12-14) Mordekayi wakagomezga comene Ciuta wake Yehova. Kasi ndimo nase tikucitira?—Zintharika 3:5, 6.

Cipulikano Cankhongono Kuluska Kopa Kukomeka

Nyengo yikakwana kuti Esitere wacitepo kanthu mwaluŵiro. Wakamuphalira Mordekayi kuti wawunjike Ŵayuda ŵa mu Susa kuti ŵaziŵizge kurya pamoza nayo kwa mazuŵa ghatatu. Wakamalizga na mazgu agho ghakalongora cipulikano na cikanga cake, agho ŵanthu ŵanandi ŵaghayowoya kwa vilimika vinandi, ghakuti: “Usange ndifwe, ndifwe ndipera.” (Esther 4:15-17) Mu mazuŵa ghatatu agha wakwenera kuti wakalomba comene, ndipo panji wakaŵa wandalombepo nthena kumanyuma kose. Pamanyuma nyengo yikakwana. Wakavwara malaya ghake ghakutowa comene gha ufumukazi, ndipo wakacita vyose ivyo wakakwaniska kuti wakondweske themba. Pamanyuma wakaluta.

Nga umo vyayowoyekera kukwambilira kwa nkhani iyi, Esitere wakanjira mu luŵaza lwa themba. Mutepanji wakafipanga mtima comene ndipo wakalombanga. Wakafika pa luŵaza, apo wangamuwona Ahasuweru pa citengo cake. Mutepanji wakalaŵiska dankha umo cisko cake cikuwonekera. Sisi la themba likagaŵika pakati, likaŵa lakuthenelereka makora ndipo mwembe wake nawo ukaŵa wakuthenelera makora. Para nkhwakuti Esitere wakeneranga kulindilira dankha kuti mfumu wake wamuwone, nyengo yakulindilira yikawoneka kuti njitali comene. Nyengo yikati yajumphapo, mfumu wake wakamuwona. Nchakuwonekerathu kuti mfumu wake wakazizwa comene, kweni cisko cikalongora kuti wakakondwa kumuwona. Wakamunyoloskera nthonga yake yagolide yacifumu.—Esther 5:1, 2.

Themba likamupulikizga apo wakayowoyanga. Wakimira Ciuta wake na ŵanthu ŵakwake. Ŵateŵeti ŵa Ciuta ŵakwenera kutolera Esitere pa nkhani ya kulongora cipulikano. Kweni mulimo wake ukaŵa kuti wamba waka. Kasi wakhorweskenge wuli themba kuti Hamani, uyo wakalipanga fundo, wakaŵa munthu muheni? Kasi wawovwirenge wuli ŵanthu ŵakwake kuti ŵapone? Mafumbo agha ghazamuzgoreka mu Gongwe la Mulinda lakunthazi.

[Mazgu ghamusi]

[Cithuzithuzi pa peji 19]

Mordekayi wakaŵa na cifukwa cakupulikikwa ca kunothera na mwana uyo wakamulera

[Cithuzithuzi pa peji 20]

Esitere wakamanyanga kuti kujiyuyura na vinjeru ni vyakuzirwa comene kuluska kutowa

[Cithuzithuzi pa peji 22, 23]

Esitere wakaŵika umoyo wake pangozi kuti waponoske ŵanthu ŵa Ciuta