Ŵana na Mafoni gha Intaneti—Chigaŵa 2: Sambizgani Ŵana Ŵinu Umo Ŵangagwiliskira Ntchito Foni ya Intaneti Mwamahara

Foni ya Intaneti njakovwira chomene, yingaŵa yiwemi panji yakofya kuyana na umo mukuyigwiliskira ntchito. Kasi mungaŵasambizga wuli ŵana ŵinu kuti ŵagwiliskirenge ntchito foni ya Intaneti mwamahara? Mwachiyelezgero, kasi wakwenera kumalirapo nyengo yinandi mbu pa zuŵa?a

• Ivyo mukwenera kumanya

• Ivyo mungachita

• “Mupapi wachitemwa wakuŵika malango”

• Nyengo zinyake mungasangana na masuzgo chifukwa cha foni yinu. Nga umo yikayowoyera nkhani yakuti “Ŵana na Mafoni gha Intaneti—Chigaŵa 1: Kasi Mwana Wane Wakwenera Kuŵa na Foni ya Intaneti?” foni yingamovwirani kusanga chilichose cha pa Intaneti, chiwemi panji chiheni.

  “Ntchipusu kuluwa kuti ŵana ŵithu ŵangamba kuchezga na ŵanthu ŵakofya panji kusanga vinyake ivyo vingaŵananga pa mafoni ghawo.”—Brenda.

• Mukwenera kuŵalongozga ŵana ŵinu. Ŵachinyamata ŵanandi ŵakwamba kugwiliskira ntchito tekinoloje uku ŵachali ŵachoko, apo ŵalaraŵalara ŵanandi ŵakuyimanya makora yayi. Kweni ivi vikung’anamura kuti ŵapapi ŵakulekerathu kumanya kalikose yayi pa nkhani ya tekinoloje, mwakuti ŵana ŵambe kusankha waka ŵekha umo ŵangagwiliskira ntchito foni zawo.

  Nangauli ŵana ŵinu ŵangawoneka kuti ŵakuyimanya makora foni ya Intaneti, kweni vikung’anamura kuti ŵakumanya umo ŵangayigwiliskira ntchito mwamahara yayi. Nanga ni ŵana awo ŵakuyimanya makora tekinoloje, ŵakwenera kulongozgeka na ŵapapi ŵawo umo ŵangachitira na mafoni ghawo.

  “Para mwamupa foni mwana winu kwambura kumusambizga umo wangagwiliskira ntchito mwamahara, vikuyana waka na kumupa makiyi gha galimoto kuti wendeske na kumuphalira kuti “Wendeske makoratu” uku wandasambizgike umo wangendeskera galimoto.”—Seth.

• Yimanyani makora foni ya mwana winu. Mukwenera kughamanya makora mapulogiramu gha foni ya mwana winu agho ghangawovwira kuti wayigwiliskirenge ntchito mwamahara. Mwachiyelezgero:

  Kasi ni mapulogiramu wuli gha foni agho mungayachuna kuti mwana winu waleke kumalirapo nyengo yinandi kweniso kunjira pa mawebusayiti ghakukayikiska?

  Kasi mukumanya kuti nyengo zinyake mapulogiramu ghanyake agho ghakovwira kuti pa foni paleke kwiza vinthu vyambura kwenelera, ghakugwira ntchito yayi?

  Para mukuyimanya makora foni ya mwana winu, vingamovwirani kuti mumanye umo mungamovwilira kuti wayigwiliskirenge ntchito mwamahara.

  Fundo ya mu Baibolo: “Munthu wakusazgirako nkhongono zake chifukwa cha kumanya vinthu.”—Zintharika 24:5.

• Mumuŵikirenge mphaka. Mumuphalire ivyo mumuzomerezgenge kuchita na ivyo mumukanirenge. Mwachiyelezgero:

  Kasi mumuzomerezgenge kuti wizenge na foni pa nyengo ya chakurya panji kuyigwiliskira ntchito para mwaluta lumoza kukachezga na ŵabali ŵinu panji ŵanyinu?

  Kasi mumuzomerezgenge kuti wayigwiliskirenge ntchito usiku nyengo yakuti waliyose wagona?

  Kasi ni mapulogiramu wuli agho mumuzomerezgenge kughagwiliskira ntchito?

  Kasi wakwenera kumalirapo nyengo yinandi wuli?

  Kasi mumuŵikirenge nyengo iyo wakwenera kumalirapo zuŵa lililose?

  Muŵikenge malango ghakupulikikwa makora, ndipo mumupenge chilango para waswa malango agho mukapangana.

  Fundo ya mu Baibolo: “Ungalekanga chara kulanga muwukirano.”—Zintharika 23:13, mazgu ghamusi.

• Mumulaŵilirenge. Muyimanyenge pasiwedi ya mwana winu, muwonenge ivyo vili mu foni yake, kusazgapo mameseji agho wakulemberana na ŵanyake, mapulogiramu agho wali kunjizgamo, vithuzi, na mawebusayiti agho wakunjira.

  “Tikamuphalira mwana withu msungwana kuti nyengo zinyake tiwonenge ivyo vili mu foni yake kwambura kumuphalira, ndipo para tasanga vinthu vyakukayikiska, timukanirenge kuchita vinyake pa foni.”—Lorraine.

  Pakuti ndimwe mupapi, mukwenera kumanya umo mwana winu wakugwiliskira ntchito foni yake.

  Fundo ya mu Baibolo: “Mwana wakumanyikwa na milimo yake, usange nkharo yake njiwemi na yakwenelera.”—Zintharika 20:11.

• Mumusambizgenge nkharo yiwemi. Musambizgani kuti nyengo zose waŵikengepo mtima kuchita icho ntchiwemi. Chifukwa wuli ntchakuzirwa? Usange nyengo zose wakukhumba kuchita icho ntchiwemi, wachitenge vyose ivyo wangafiska kuti wakondweske ŵapapi ŵake.b

  Ipo musambizgani kuti waŵe na nkharo yiwemi nga kugomezgeka, kujikora, na kuzomera para wabudiska chinthu chinyake. Ntchakusuzga yayi kwa mwana uyo wali na nkharo yiwemi kugwiliskira ntchito mwamahara foni yake.

  Fundo ya mu Baibolo: “Ŵanthu ŵakukhwima, . . . ŵali kuzgoŵezga nkhongono zawo zakamanyiro kupambaniska pakati pa chiwemi na chiheni.”—Ŵahebere 5:14.