¿Pitaq Jehova Diosqa?
¿Imatam bibliaqa yachachin?
Jehova Diosqa tukuy imata unanchaq Diosmi (Apocalipsis 4:11). Paytam yupaycharqaku Abrahan, Moises hinaspa Jesus (Genesis 24:27; Exodo 15:1, 2, Chuya Qellqa,CQ; Juan 20:17). Payqa llapallanchikpa Diosninchikmi manam huk llaqtallapachu (Salmos 47:2, CQ).
Bibliam niwanchik Diospa sutinqa Jehova kasqanta, chay sutiqa payllapam (Exodo 3:15, TNM; Salmos 83:18, TNM). Hebreo rimaypi Jehova ninanqa “ñuqam imatapas ruwasaq munasqay ruwakunanpaq”, ninanmi. Chayna kasqantam achka yachaysapa runakuna ninku. Arí, Jehova Diosqa sutinman hinam tukuy imata unancharqa, chaynataq ima nisqantapas ruwanqa (Isaias 55:10, 11, CQ). Bibliam willawanchik Dios imayna kasqanmanta, willawanchikmi pimantapas aswan kuyakuq kasqanmanta (Exodo 34:5-7, CQ; Lucas 6:35; 1 Juan 4:8).
Castellano rimaypim Diospa sutinqa Jehova. Hebreo rimaypiqa qillqarqaku YHWH (יהוה) nispam. Chaytam ninku tetragramaton nispa. Manamá sumaqtaqa yachakunchu hebreo rimaypi chay tawa letrakunata imaynata tuqyachisqankumantaqa, chaywanpas unay watakunañam castellano rimaypiqa Diostaqa Jehova ninku. Juan de Valdes sutiyuq runam yaqa 1537 kaq watapi Salmos qillqata castellano rimaypi ruwaspan Diospa sutinta churarqa.a
¿Imanasqataq ñawpaq hebreo rimayniyuq runakuna Diospa sutinta imayna tuqyachisqankutaqa mana yachanchikchu?
Ñawpaq hebreo rimaypiqa manam “a, e, i, o, u” letrakunataqa servichikuqkuchu, chayna kaptinpas sapa ñawinchaqñam yachaq imayna tuqyachiyta. Ñawpaq testamentota qillqayta tukuruptinkuqa wakin judiokunaqa Diospa sutin rimaytaqa manam munarqakuchu, nirqakum Diospa sutin rimay hucha kasqanmanta. Chaymi bibliata ñawinchasqankupi Diospa sutinta tariruspankuqa niqku “taytayku” utaq “Diosllayku” nispallaña. Chaymi runakunaqa watakuna pasasqanman hina Diospa sutin imayna tuqyasqanta qunqarurqaku.b
Wakin runakunam ninku Diospa sutinqa “Yahweh” utaq “Yahvé” nispa tuqyasqanta. Wakinñataqmi ninku “manachusmi chaynachu” nispa. Kachi quchapa hichpanpi tarisqanku ñawpa qillqapim Levitico libropi Diospa sutin rikurirqa chay tiempopi rimasqankuman hina “Iao” nispa. Ñawpaq tiempokunamanta griego rimaypi qillqakunam nin Diospa sutinta kayna letrakunawan rimasqankuta “Iaé”, “Iabé” utaq “Iaoué” nispa. Imaynanpata niptinkupas manapunim yachakunchu hebreo rimaq ñawpa runakuna Diospa sutinta ima nispa rimasqankumantaqa. Chaymi mana nichwanchu kaynatapunim rimarqaku nispaqa.c
Diospa sutinmanta runamasinchikkunapa nisqan
Wakin runakunam ninku: “Wakin bibliakunapiqa ‘Jehova’ sutiqa rikurin chay bibliata ruwaqkuna yaparusqankuraykum”, nispa.
¿Chaynachu?: Manam, ñawpaq bibliakunapiqa 7.000 masnin kutikamam Diospa sutinqa qillqasqa kachkan. Qipataña qillqasqanku bibliakunapim ichaqa wakillanpiña Diospa sutinqa rikurin, wakinpiqa manañam kanchu llullankuta Diospa sutinta mana qillqasqankurayku. Diospa sutinpa rantinpim qillqarqaku “taytayku” nispallaña.
Wakin runakunam ninku: “Tukuy atiyniyuq Diosqa manam sutiyuqraqchu kanan”, nispa.
¿Chaynachu?: Manam, tayta Diosqa achka-achka kutikamam sutinta bibliapi qillqachirqa, hinaspapas yupaychaqninkunatam kamachin sutinmanta qayanankupaq (Isaias 42:8; Joel 2:32; Malaquias 3:16, CQ; Romanos 10:13). Bibliaqa nintaqmi sutinta qunqanankupaq imatapas ruwaqkunataqa Dios chiqnisqanmanta (Jeremias 23:27, CQ).
Wakin runakunam ninku: “Judiokuna hinam Diospa sutintaqa manaña rimananchikchu, bibliapipas manañam kananchu”, nispa.
¿Chaynachu kanan?: Manam. Chiqapmi wakin judiokunaqa Diospa sutintaqa manaña rimarqakuchu ichaqa biblia copiasqankupiqa hinallam qillqarqaku Diospa sutintaqa. Runakuna Diospa sutinta rimananchikta mana munaptinkupas Diosqa munanmi payta kasukunanchikta (Mateo 15:1-3).
Wakin runakunam ninku: “Diospa sutintaqa manam rimanachu hebreo rimaypi imayna tuqyachisqankuta mana yachasqanchikrayku”, nispa.
¿Chaynachu kanan?: Manam. Bibliam willawanchik ñawpaq tiempopi Diosta yupaychaqkuna ima sutitapas rimayninkuman hina tuqyachisqankumanta.
Chayta entiendenapaq rimaykusunchik Josuey sutimanta. Jesuspa tiemponpi hebreo rimaqkunaqa yaqapaschá Josuey ninankumantaqa niqku “Yeshúa” nispa. Griego rimaqkunañataq “Iesous” nispa. Chayraykum nichwan ñawpaqpi Diosta serviqkunaqa rimayninkuman hina sutikunata tuqyachisqankuta (Hechos 7:45; Hebreos 4:8).
Chaynam kunan tiempopipas Diospa sutintaqa rimayninchikman hina tuqyachinchik. Diosninchikqa munan manam sutinta imayna tuqyachinanchiktachu aswanqa bibliapi maykunapi churachisqanpi hinalla rikurinantam.
a Juan de Valdes sutiyuq runam Diospa sutinta qillqarqa “Iehova” nispa. Watakuna pasasqanman hinam ichaqa castellano rimayta mana chaynallataña rimasqankurayku Diospa sutintapas mana chaynatañachu rimarqaku. Chaymi 1661 watapi Bernardino de Rebolledo sutiyuq runa Salmos qillqata copiaspan Diospa sutinta qillqarqa “Jehova” nispaña. Scio de San Miguel sutiyuq runañataqmi biblia copiasqanpi 1791 watapi Diospa sutinta qillqarqa “Iehováh” nispa uray patachankunapi. 1824 watapiñataqmi Torres Amat bibliapi Diospa sutin qillqasqa karqa “Jehovah” nispaña. 1862 watapiñataqmi Reina-Valera bibliapi Diospa sutinta qillqarqaku “Jehová” nispaña.
b Catolicokunapa ruwasqan qillqam kaynata nin: “Judio runakuna llaqtankuman kutirusqanku qipatam Yahweh nisqa Diospa sutinta manchakuyta qallaykurqaku. Chaymi Diospa sutintaqa manaña rimarqakuñachu, aswanqa nirqakum ADONAI utaq ELOHIM nispallaña”, nispa.
c Kaymantam astawan yachawaq Bibliata estudianapaqmi yanapawasun niq qillqapa “Genesismanta Malaquiaskama Diospa sutin” niq yachachikuyninpi.