Jwalijiganyisye Kwatendela Ŵane Canasa

 1. Ana Yona ŵasosekwaga kwenda ulendo watuli, soni ana jwapikanaga catuli pakwamba ya kumalo kuŵajawulagako?

Yona ŵakwete ndaŵi jejinji jakuganicisya yakajende. Jwalakwe ŵasosekwaga kwenda wapasi lutando lwelewu lwa makilomita 800 kuti akayice ku Ninefe. Komboleka kuti ŵasosekwaga kwenda lutandolu ciŵandika mwesi kapena kupunda. Nambo mkanawutande, ŵasosekwagasoni kusagula kupitila matala gakata kapena iyayi. Jwalakwe ŵasosekwaga kwenda acipitilaga m’yiŵata ni m’matumbi. Komboleka kuti jwapitile mu Cipululu ca Asuli, soni ŵajombwece lusulo lwekulungwa lwa Filate. Jwasosekwaga kuŵenda malo gagona m’misi soni m’misinda ja ŵandu ŵanganaŵamanyililaga. Paŵaŵandicilaga ku Ninefe, woga wamkamwile mnope.

 2. Ana Yehofa ŵamjiganyisye catuli Yona kuti akatilasoni masengo gaŵampele?

² Yona jwamanyililaga kuti ngakusosekwa kuwujila petala, kapena kutila masengo gaŵampelega mpela muŵatendele pandanda pala. Mpela mwatuyiwonele mu mtwe upitewu, Yehofa mwakulitimalika ŵamjiganyisye Yona kuŵa jwakupikanila kupitila mu cimbungo caŵasimene naco pa nyasa, soni pakumkulupusya kupitila ku cisomba cekulungwa. Pali papite masiku gatatu, cisombaco camlukulile Yona kumkuli ali cijumi. Yakutendekwa yeleyi yamsimonjesye Yona, mwati yamkamucisye kuti aŵe mundu jwakupikanila soni jwakulinandiya.—Yona, mtwe 1 ni 2.

 3. Ana Yehofa ŵamlosisye Yona ndamo japi, soni ana ciwusyo capi campaka cipagwe?

³ Yehofa ali amsalilesoni Yona kuti ajawule ku Ninefe, jwakulocesyaju jwapikanile. (Aŵalanje Yona 3:1-3.) Ana ŵakundile camuko caŵampele Yehofa ni kucenga nganisyo syakwe? Mwambone, Yehofa ŵamtendele canasa mwakumkulupusya paŵatiŵile m’mesi, soni nganampa cilango ligongo lya ungapikanila wakwe. Ni ŵampelesoni upile wakuti akatende masengo gaŵagakanaga gala. Pa yindu yosope yaŵamtendele Yehofayi, ana Yona ŵalijigenye kwatendelasoni ŵane canasa? Ndaŵi syejinji ŵandu ŵangali umlama yikusiŵasawusya kwatendela ŵane canasa. Kwende tulole yatukulijiganya kutyocela kwa Yona.

4, 5. Ligongo cici Yehofa jwakolasile Ninefe kuti “msinda wekulungwa,” soni ana yeleyi yikutujiganya cici pakwamba ya jwalakwe?

⁴ Yona nganiŵawonaga ŵandu ŵa ku Ninefe mpela muŵawonelaga Yehofa. Tukusaŵalanga kuti, “Sambano Ninefe waliji msinda wekulungwa kwa Mlungu.” (Yona 3:3) Buku ja Yona jikusalosya kuti Yehofa jwakolasile kakwana katatu kuti “Ninefe msinda wekulungwa.” (Yona 1:2; 3:2; 4:11) Ana ligongo cici Ninefe waliji msinda wekulungwa, kapena kuti wakusosekwa pameso pa Yehofa?

⁵ Msinda wa Ninefe waliji umo mwa misinda jele Nimulodi ŵataŵile panyuma pa Cikumba. Msindawu waliji wekulungwa ligongo wapanganyidwe ni misinda jamwanamwana. Mwati mundu ŵajendaga kwa masiku gatatu kutyocela mbali jine ja msindawu kwicila mbali jine. (Gen. 10:11; Yona 3:3) Msindawu waliji wakusalala ligongo wakwete nyumba syakulambilila syakusalala, matenje gakulimba, soni nyumba sine syakusalala. Nambo yindu yeleyi nganiyiŵa yakusosekwa kwa Yehofa Mlungu, jwalakwe jwawonaga ŵandu ŵa msindawu kuŵa ŵakusosekwa mnope. Pandaŵijo mu msindawu mwaliji ŵandu ŵajinji kupunda misinda jine. Atamose kuti ŵandu ŵa mumsindawu ŵaliji ŵakusakala, nambope Yehofa jwawonaga ŵanduwo kuŵa ŵakusosekwa. Jwalakwe akusamnonyela mundu jwalijose, soni akusasaka kuti apitikuce mtima nikutendaga yakuŵajilwa.

 6. (a) Ligongo cici Yona wamkamwile woga ali ayice ku Ninefe? (Alolesoni maloŵe gamwiŵanda.) (b) Ana mpaka tulijiganye cici kutyocela kwa Yona pakwamba ya masengo gakulalicila gaŵatesile?

⁶ Paŵayice ku Ninefe komboleka kuti Yona wamkamwile woga, ligongo lyakuti waliji msinda wakola ŵandu ŵajinji ŵakupunda 120,000.a Ali ajesile kwa lisiku limo jwayice mu upande wakutupa mnope ŵandu wa mumsindamo. Komboleka kuti jwalakwe jwasakaga malo gambone gakuti atandile kulalicila. Nambo ana jwalakwe akaŵecetaga catuli ni ŵanduŵa? Ana kapena jwalijiganyisye ciŵeceto ca Asuli? Kapena Yehofa mwakusimonjesya ŵamkamucisye kuŵeceta ciŵecetoci? Ngatukumanyilila. Komboleka kuti Yona ŵalalicilaga m’ciŵeceto cakwe ca Cihebeli nambo jwine ŵagopolelega utengawo m’ciŵeceto ca ŵandu ŵa ku Ninefe. Mulimosemo, nambo utenga wakwe waliji wakupikanika cenene, nambo ŵanduwo nganasangalala nawo. Jwalakwe jwaŵecetaga kuti, “Gasigele masiku 40, Ninefe camjonanje!” (Yona 3:4) Jwalalicilaga utengawu mwakulimba mtima soni mwakuwilisyawilisya. Pelepatu jwalakwe jwalosisye kulimba mtima soni cikulupi. Ndamosi sili syakusosekwa mnope kwa Aklistu moŵa agano.

7, 8. (a) Ana ŵandu wa ku Ninefe ŵatesile cici paŵapikene utenga ŵa Yona? (b) Ana mwenye jwa ku Ninefe jwatesile cici pajwapikene yaŵalalicilaga Yona?

⁷ Ŵandu ŵa ku Ninefe ŵakwete lung’wanu ni yaŵasalaga Yona. Komboleka kuti Yona ŵaganisyaga kuti ŵanduwo catumbile, soni kutandisya njojo. Nambo m’malo mwakwe patendekwe yindu yanganayijembeceyaga. Ŵanduwo ŵapikanile utengawo, mwati utengawo wawandile mwacitema. Kaneko mu msinda wosopewo ngani jajaliji mkamwamkamwa jaliji jakwamba utenga waconasiko waŵasalaga Yona. (Aŵalanje Yona 3:5.) Ŵandu wosope ŵakulaga, ŵakusicila, ŵanace, acakulungwa, acakongwe soni acalume, paŵapikene utengawo ŵapitikwice mitima. Jemanjaji ŵalijimile yakulya. Kaneko mwenye ŵa mu msindawo ŵapikene kuti ŵandu atandite kupitikuka mitima.

⁸ Nombe nawo mwenyeŵa paŵapikene utenga wa Yona, ŵapitikwice mtima. Kaneko ŵatandite kumjogopa Mlungu, ni ŵanyakwice pa citengu cawo nikuwula yakuwala yawo ya ucimwene nikuwala yakuwala yangali mate yaŵawalaga ŵandu ŵawo, soni ŵayikene ‘pakutama m’maliwu.’ Mwenyewo kupitila mwa ‘acakulungwa ŵawo’ kapena kuti nduna syawo ŵalamwile kuti ŵandu wosope m’cilambomo akalya, soni kuti awale yiguduli yalumo ni yinyama yakwe.b Mwakulinondiya mwenyeŵa ŵajiticisye kuti ŵandu ŵakwe ŵaliji ŵakulemwa ligongo lya yindu yakusakala soni yangalwe yaŵatendaga. Pakulosya kuti mwenyeŵa ŵakulupililaga kuti Mlungu jwakuwona mpaka ŵatendele canasa ŵanduwo ligongo lya kupitikuka mitima kwawo, mwenyeŵa ŵatite, “Mlungu jusyesyene komboleka kugalawuka mtima  . . ni kuleka ukali wakwe, m’weji ni ngajonasika.”—Yona 3:6-9.

 9. Ana ŵakusisya ŵane akusakayicila yatuli pakwamba ya ŵandu ŵa ku Ninefe, soni tukumanyilila mwatuli kuti jemanjaji akusalemwa?

⁹ Ŵandu ŵane ŵakusisya akusakayicila naga ŵandu ŵa ku Ninefe ŵagalawice mitima mwacitema camti m’yoyo. Nambope ŵalijiganye Baibulo ŵane ayiweni kuti ŵandu ŵa ku Ninefe ŵagalaŵice mitima mwacitema ligongo jemanjaji ŵakulupililaga mnope yamisimu, soni ŵaliji ŵangakaŵa kucenga nganisyo ligongo lya woga. Konjecesya pelepa, tukumanyilila kuti ŵakusisyaŵa akusalemwa, ligongo Yesu Klistu ŵaŵecete yakwamba kupitikuka mitima kwa ŵandu ŵa ku Ninefe. (Aŵalanje Matayo 12:41.) Yesu ŵayimanyililaga cenene yaŵaŵecetaga, ligongo paŵaliji kwinani jwalakwe jwayiwonaga yinduyi payatendekwaga. (Yoh. 8:57, 58) Kusala yisyene tukaganisyaga kuti ŵandu ngaŵa mkupitikuka mitima, atamose kuti ŵanduwo mpaka awoneceje kuŵa ŵakogoya soni ŵangalwe. Yehofape ni jwakusamanyilila cenene mitima ja ŵandu.

10, 11. (a) Ana Yehofa jwatesile yatuli paŵayiweni kuti ŵandu ŵa ku Ninefe apitikwice mitima? (b) Ana cici cacikutusimicisya kuti Yehofa nganalemwesya paŵasakaga kupeleka cilango?

¹⁰ Ana Yehofa jwatesile yatuli paŵayiweni kuti ŵandu ŵa ku Ninefe apitikwice mitima? Yona jwalembile kuti, “Ni Mlungu jusyesyene ŵagaweni masengo gawo, kuti ŵalesile litala lyakusakala lyawo, ni sambano Mlungu jusyesyene camkamwile canasa pakwamba ya yipwetesi yiŵasasile kuti cayiwone jemanjajo. Ni nganayitendekasya.”—Yona 3:10.

¹¹ Ana yeleyi yagopolelaga kuti Yehofa jwalemwisye pakusaka kupeleka cilango kwa ŵandu ŵa ku Ninefe? Iyayi. Ligongo Baibulo jikusasala kuti Yehofa ali jwacilungamo. (Aŵalanje Deuteronomo 32:4.) M’yoyo nganasosekwasoni kwatumbilila ŵandu ŵa ku Ninefe. Jwalakwe ŵayiweni kuti ŵanduwo acenjile ndamo syawo syakusakala soni kuti ngamkanasosekwa kwapa cilango. M’yoyo, Yehofa ŵaganisisye yakwatendela ŵanduwo canasa.

12, 13. (a) Ana Yehofa akusalosya catuli kuti akusacenga nganisyo mwakamulana ni mwayiŵelele yindu soni kuti ali jwacanasa? (b) Ana ligongo cici yaŵalocesye Yona yakwamba Ninefe nganiyiŵa yaunami?

¹² Yehofa nganaŵa Mlungu jwakumula mtima mpela mwakusajiganyila acimlongola ŵa dini. Nambo jwalakwe akusacenga nganisyo mwakamulana ni mwayiŵelele yindu, soni ali jwacanasa. Jwalakwe mkanapelece cilango kwa ŵandu ŵakusakala akusiŵakalamusya kaje kupitila mwa ŵakumjimila ŵakwe. Mlungu akusasacilila kwawona ŵandu ali apitikwice mitima mpela muŵatendele ŵandu ŵa ku Ninefe. (Ezek. 33:11) Yehofa ŵamsalile jwakulocesya Yelemiya kuti, “Ndaŵi jilijose jangusala kuti cindupule, kugwisya kapena konanga mtundu ŵa ŵandu kapena ucimwene, nambo mtunduwo ni kuleka kutenda yakusakala yanajamukagayo, pelepo cinjicenga nganisyo ni ngagwicisya likungu linasakaga kwagwicisya.”—Yer. 18:7, 8.

¹³ Ana yaŵalocesyaga Yona yakuti Ninefe camjonanje yaliji yaunami? Iyayi, ligongo yakalamwisye ŵandu pakwamba yakogoya yakasimene nayo naga ngamkanagalawuka mitima. Yona ŵakalamusyaga ŵandu ŵa ku Ninefe ligongo lya yitendo yawo yakusakala, nambo sambano ŵanduwo ŵapitikwice mitima. Jemanjaji akatandilesoni kutenda yakusakala, mwangakayicila Mlungu akapele cilango caŵasakaga kwapa cila. Yeleyi ni yayatendekwe mkupita kwa ndaŵi.—Zef. 2:13-15.

14. Ana Yona ŵatesile cici paŵayiweni kuti Yehofa ŵatendele canasa ŵandu ŵa ku Ninefe?

¹⁴ Ana Yona ŵatesile cici paŵayiweni kuti Mlungu nganajonanga mpela muŵajembeceyaga? Tukusaŵalanga kuti, “Nambo Yona yamsakalisye mnope, mwati ŵatumbile mnope.” (Yona 4:1) Yona jwayikene pakupeleka lipopelo lyalyawonekaga mpela kuti akumjamuka Mlungu. Yona jwaganisisye kuti akagambile kutama kumangwakwe. Mwati jwaŵecete kuti ŵayimanyi mkanipaŵe kuti Yehofa ngaŵa mkuyikasya yipwetesi kwa ŵandu ŵa ku Ninefe. Soni ni ligongo lyakwe pandanda ŵatilile ku Talisi. Kaneko jwalakwe jwaŵendaga kuti agambe kuwa, acisalaga kuti, kuwa kwaliji kwambone kulekangana ni kuŵa cijumi—Aŵalanje Yona 4:2, 3.

15. (a) Ana komboleka kuti Yona ŵalagaga nganisyo soni ŵatumbile ligongo cici? (b) Ana Yehofa ŵatesile cici ni jwakulocesya jwakwe juŵalagaga nganisyoju?

¹⁵ Ana cici cacamlagasyaga nganisyo Yona? Ngatukumanyilila yosope yaŵaganicisyaga pandaŵiji, nambo tukumanyilila kuti jwalakwe jwalalicile utenga wakwamba conasiko ca Ninefe kwa ŵandu wosope. Ŵanduŵa ŵamkulupilile, m’yoyo conasiko cila nganicisosekwagasoni kwisa. Ana kapena jwalakwe ajogwepeje kuti ŵandu catande kumnyosya soni kum’wonaga mpela jwakulocesya jwaunami? Mulimosemo, nambo jwalakwe nganasangalala ni kupitikuka mitima kwa ŵanduwo, soni kuti Yehofa ŵatendele canasa. M’malo mwakwe jwalakwe jwatumbile mnope, mwati jwalitendele canasa, soni jwadandawulaga kuti mbili jakwe jijonasice. Atamose kuti Yona jwatumbile, nambo Mlungu jwakwe jwali jwacanasa jwayiweni yambone mwa jwakulocesya jwakweju. M’malo mwakuti Yehofa ampe cilango ligongo lyakuti nganamcimbicisya, jwalakwe ŵagambile kum’wusya ciwusyo cakuti aliwungunye jika. Ŵam’wusisye kuti, “Ana lipali ligongo lisyesyene lyamkutumbilila?” (Yona 4:4) Ana Yona ŵajanjile cilicose? Baibulo jangatusalila.

16. Ana mpaka tulekangane nganisyo ni Mlungu pangani mpela syapi, soni mpaka tulijiganye cici kutyocela kwa Yona?

¹⁶ Mpaka yiŵe yangasawusya kum’wonaga Yona mwakulemweceka. Nambo tukumbucile kuti ŵandu ŵangali umlamawe ndaŵi syejinji tukusayiwona yindu mwakulekangana ni Mlungu. Mwambone, ŵandu ŵane akusaganisya kuti Mlungu ni jwakusatendekasya makungu, soni akusagamba kwalecelela ŵakusakala ngajonaga ndaŵi jijojo. Nambosoni akundile cilambo cakusakalaci kuŵapo mpaka lelojino. Cisyasyo ca Yonaci cikutukamucisya kumanyilila kuti naga tukuyiwona yindu mwakulekangana ni Mlungu, yikusaŵa kuti m’weji ni ŵatukusosekwa kucenga kaganisye ketu ngaŵaga Mlungujo.

17, 18. (a) Ana Yona jwatesile cici paŵatyosile ku Ninefe? (b) Ana yakusimonjesya yaŵatesile Yehofa yakwamba cakumela ca mtundu wa mbonda yamkwayiye catuli Yona?

¹⁷ Jwakulocesya jwakutumbilaju, jwatyosile ku Ninefe ni kuwutanda ulendo wakwawula mu upande wa matumbi cakungopoko lyuŵa. Paŵayice kweleku, jwalakwe jwataŵile kamsakasa ni kulindililaga kuti aloleje yaciyitendekwe mu msinda wa Ninefe. Komboleka kuti jwalakwe ŵajembeceyagape kuti msindawo cujonanjikwe. Ana Yehofa akamjigenye catuli mundu jwangakululukaju kuti aŵe jwacanasa?

¹⁸ Kaneko cilo, Mlungu jwamesisye cakumela ca mtundu wa mbonda. Yona paŵajimwice, ŵaciweni cakumela cakusalala ca masamba gekulungwa gagampaga m’bwilili wakwanila kulekangana ni cisakasa cakwe cila. Jwalakwe jwasangalele mnope. Baibulo jikusati, ‘Yona ŵatandite kusangalala mnope ni cakumelaco.’ Mwine ligongo lyakuti cakumelaco camesile mwakusimonjesya, jwalakwe ŵaganisyaga kuti Mlungu akumjaliwa soni akumnonyela. Nambo Yehofa nganagamba kumkamucisya Yona kuti apate m’bwililipe, nambosoni ŵasakaga kumjiganya yejinji mundu juŵatumbile pa magongo gangapikanikaju. M’yoyo, Mlungu ŵatesile yakusimonjesya yine. Jwatumisye ciwungu kuti cikajonanje cakumelaco. Kaneko jwatumisyesoni “mbungo jacitukuta jakutyocela kungopoko lyuŵa,” mwati Yona “ŵasigele panandi komoka.” Yona ŵatanditesoni kulaga nganisyo mwati ŵam’ŵendilesoni Mlungu kuti agambe kuwa.—Yona 4:6-8.

19, 20. Ana Yehofa ŵakamulicisye masengo catuli cakumela ca mtundu wa mbonda pakusaka kumkamucisya Yona?

¹⁹ Yehofa ŵam’wusisyesoni Yona naga ŵaŵajilwaga kutumbila ligongo lya kuwa kwa cakumela ca mtundu wa mbondaco. M’malo mwakuti apitikuce mtima, Yona jwalikululucile acitiji, “Yisyene ndumbile mpaka ngusaka kuwa.” Sambano ndaŵi jakuti Yehofa amsalile Yona mwakupikanika cenene jakwanile.—Yona 4:9.

²⁰ Kaneko Mlungu jwatandite kutagulilana ni Yona pakusaka kumkamucisya. Jwalakwe jwamsalile Yonajo kuti ŵacitendelaga canasa cakumela cacawile cili cigambile kumela cilo cimo, cakumela cakuti jwalakwe nganapanda kapena kucikusya. Pambesi pakwe Mlungu ŵamsalile kuti, “Ni ana une kumbali jangu nganguŵajilwa kuwutendela canasa msinda wa Ninefe wawuli wekulungwa, mwamuli ŵandu ŵakupunda 120,000, ŵangakumanyilila ata panandi kulekanganya mkono wawo wakumlyo ni wakumciji, soni mwamuli yilango yejinji mnope?”—Yona 4:10, 11.c

21. (a) Ana Yehofa ŵakamulicisye masengo cici pakusaka kumkamucisya Yona? (b) Ana ngani ja Yona mpaka jitukamucisye catuli kuliwungunya?

²¹ Ana akupikanicisya yaŵagopolela Yehofa pa cakumela ca mtundu wa mbondaci? Yona pangali cilicose caŵatesile pakucisamalila cakumela cila. Nambo pakwamba ya Yehofa, jwalakwe ŵaliji msyene jwa umi wa ŵandu ŵaŵaliji mu msinda wa Ninefe soni jwasamalilaga ŵanduwo, mpela mwakusatendela kwa yakupanganyikwa yakwe yosope ya pacilambo capasi. Ligongo cici Yona ŵaciwonaga cakumela kuŵa cakusosekwa mnope kupunda ŵandu 120,000, soni ni yilango yakwe? Ana kapena ligongo lyakuti jwalakwe jwaganicisyaga mwakulinonyela? Soni jwalakwe ŵacitendele canasa cakumela ligongo lyakuti camkamucisyaga. Ana kapena Yona ŵatumbilile ŵandu ŵa ku Ninefe ligongo lyakulinonyela kapena kuti kusaka kulipanganyila mbili jakuti yasasile yikusatendekwa? Ngani ja Yonaji mpaka jitukamucisye kuliwungunya jika, ligongo wosopewe tukwete ndamo jakulinonyela. Kwende tum’yamicileje Yehofa ligongo jwalakwe mwakuwusimana mtima akusatujiganya kuti tuŵe ŵandu ŵangalinonyela, soni ŵacanasa mpela mwaŵelele jwalakwe.

22. (a) Ana cici cacikulosya kuti, yaŵatite Yehofa pakumjiganya Yona kusosekwa kwa kwatendela ŵane canasa yamkamucisye? (b) Ana wosopewe tukusosekwa kulijiganya cici pa ngani ja Yona?

²² Ciwusyo cili cakuti, ana Yona jwalijiganyisye cilicose pa yosope yayatendekweyi? Buku ja Yona jikusamala ni ciwusyo ca ŵawusisye Yehofa. Ŵakusisya ŵane komboleka kuŵeceta kuti ciwusyo celeci Yona nganajangakose. Nambo yisyesyene yakwe pa ngani jeleji ni kusimanikwa kwa buku ja Yona m’Baibulo. Maumboni gakusalosya kuti Yona jwalembile bukuji jika. Agambe ganisya, jwakulocesyaju paŵawujile kumangwakwe ŵakamwile masengo gakulemba bukuji. Aŵanicisye kuti akum’wona Yona jwamkalambale, jwalunda soni jwakulinandiya akuteganya mtwe wakwe pakulemba yaŵalemwisye, yindu yakwimucila yaŵatesile, soni kumula mtima pakana kwatendela ŵane canasa. Kusala yisyene, Yona jwalijiganyisye cindu cakusosekwa mnope pa yindu yaŵamkamucisye Yehofa. Jwalakwe jwalijiganyisye kusosekwa kwa kwatendela ŵane canasa. Nambi wuli wawojo?—Aŵalanje Matayo 5:7.