Bibliankir libron jakhupa 41: Marcos
Qillqiri: Marcos
Kawkins qillqasïna: Roma
Kuna marans tukuyasïna: 60-65 jakʼana
Qhawqha marats parlasi: 29–33
JESUSAR Getsemaní chiqan katuntapkäna ukhaxa apostolanakapax jaltxapxänwa, “ukampis mä waynaw Jesusarux arkaskäna, mä sabanamp awaytʼata”. Ukat uka waynar katuntañ munapxarakïna ukhaxa “sábana aptʼawayasinxa qʼalalakiw jaltxäna”. Uka waynax Marcosäpachänwa sasaw sapxi. ‘Juanax Marcos satarakïnwa’ sasaw Hechos libronxa qhanañchi, ukat Marcosan familiapax Jerusalenan mä qamir familiäpachänwa, utani ukat yanapirinakani ukhamänwa. Taykapax Jesucriston arkiriparakïnwa, María satänwa, ukat nayra cristian tamaxa jupan utapan tantachasipxirïna. Pedrox mä angelan carcelat apsutäxasinxa uka utaruw saräna ukatxa jilat kullakanakaw ukan tantachasisipkäna (Mar. 14:51, 52; Hech. 12:12, 13).
2 Diosan arunakap yaqha markanakar yatiyañatak sarir Chiprenkir levita Bernabé jaqixa Marcosan primopänwa (Hech. 4:36; Col. 4:10). Bernabé chachampi Pablompix manqʼat pistʼata Jerusalenankir jilat kullakanakar yanaptʼiriw sarapxäna ukhaw Marcosax Pablor uñtʼarakïna. Cristiano taman ukham jilatanakampi ukat tamanak tumptʼirinakampi uñtʼasisaw Marcosax Diosan arunakapxa yaqha markanakar yatiyañatak wal apañ munpachänxa. Ukhamax Pablompi Bernabé chachampi nayrïr saräwipanxa, Marcosaw mä munat masjam yanaptʼaskäna. Ukampis Panfiliankkis uka Perge chiqanwa Marcosax jupanakar jaytjasin Jerusalenar kuttʼxäna, kunaruy ukham kuttʼchïna janiw sum yatiskiti (Hech. 11:29, 30; 12:25; 13:5, 13). Ukatwa Pablox payïr saräwinxa jan jupar irpañ munxänti, ukhamasti Pablompi Bernabé chachampix janiw waltʼayasipkänti. Pablox Silasaruw irpxarusiwayäna, ukat Bernabé chachasti Marcos primopar irpxarusisaw Chipre markar sarxaruwayäna (Hech. 15:36-41).
3 Marcosax suma irnaqiritwa uñtʼayasïna, ukatxa janiw Bernabé jilataruki sum yanaptʼkänti, jan ukasti Pablorus Pedrorus yanaptʼarakïnwa. Apóstol Pablor Roma markan (60-61 maranakan) carcelar jistʼantapxäna ukhaxa Marcosax jupampïskänwa (File. 1, 24). Ukat 62, 64 maranakanxa Pedrompiw Marcosax Babilonian jikxatasirakïna (1 Ped. 5:13). Pablorux mä kutimpiw Roma markan katuntapxäna, inas 65 maranachïna, ukatxa “Marcosaru [...] jumamp chika irpanim, irnaqäwixanxa nayarux yanapitaniwa” sasaw Pablox Timoteor säna (2 Tim. 1:8; 4:11). Ukat janiw Marcosatxa jukʼampi Biblian parlasxiti.
4 Jesusan aka Uraqin sarnaqäwipat qillqat aka librox mayninakat sipansa jiskʼakiwa, ukatxa Marcosan qillqataw sasaw sapxi. Jupax Jesusan apostolanakaparuw yanapirïna ukatxa suma yatiyäwinaka apañaruw chʼamtʼäna. Ukampis Marcos luqtirix janiw Jesusan tunka payani apostolanakap taypinkkänti, janirakiw Jesusampis sum uñtʼasipkänti. Ukampis Jesusan sarnaqäwipatxa qalltat tukuykam jakkiri suma qillqtʼatawa, ukhamax ¿kawkitsa taqi ukanak yatxatäna? Nayra qillqir Papías, Orígenes ukat Tertuliano chachanakaxa Pedrow ukanak yatiyäna sasaw sapxi, Marcosax wali sum jupampix apasirakïna.a Ukatxa Marcosax ‘wawajaw’ sasaw Pedrox sarakïna (1 Ped. 5:13). Kuntï Marcosax qillqkäna ukanakxa niya taqpachwa Pedrox uñjäna, ukhamaxa Pedrotwa sum qhanañchañatakix yatxatpachäna, kunanakatï mayni qillqatanakan jan qhanañchaskäna ukanakwa qhanañchäna. Uk amuyañatakix akanakat Marcosax parli; Zebedeon ‘yanapirinakapatsa’ parlarakiwa, lepra usunïsina ‘killtʼasisa’ mä arunxa qunqurtʼasisa Jesusar achiktʼasir jaqitsa, ñanqha ajayun mantat ukat ‘qalampi liqʼjasir’ jaqitsa jupa sapakiw qhanañchi, ukat Jesusax ‘Jaqin Yuqapjamax qinay taypin jutani, jachʼa chʼamampi, kʼajkir kankañapampi’ sasaw mä profecía arsüna, ukxa ‘templo uñkatasin Olivos qullun quntʼatäkasaw’ arsüna sasaw qhanañcharaki (Mar. 1:20, 40; 5:5; 13:3, 26).
5 Pedrox jan amuykañ suma chuyman jaqïnwa, ukhamax Jesusax kunjams jikxatasïna ukat kunas chuymapan utjäna ukanakxa yatïnwa, ukatwa Marcosar ukanak yatiyäna. Ukhamasti Jesusax kunjamsa jikxatasïna ukat kunanakas chuymapan utjäna ukanakwa Marcosax qillqäna; amuyañataki, “colerataw [...] uñkatäna”, “llaktʼasïnwa”, ‘wal llakirtʼasïna’ ukat ‘chuymapans llaktʼasïna’ sasaw qillqatayna (3:5; 7:34; 8:12). Jesusax kunjamsa mä qamiri wayna apnaqirirux uñjäna ukxa Marcosaw qhanañchistu, chuymapanxa “munasiñampiw” uñjäna siwa (10:21). Mä kutix arkirinakap taypiruw mä wawa Jesusax saytʼayäna, ukatxa janiw ukak siskiti, jan ukasti ‘amparanakaparuw ichxarusïnaʼ, ukat yaqha horasasti ‘wawanakaruw ichxarusirakïna’ sasaw saraki, taqi ukanakaxa wali munasirïtapwa uñachtʼayistu (9:36; 10:13-16).
6 Pedrox chʼikhi, qʼapha, qhana aruni, kuns jankʼak luriri ukham jaqïnwa, ukanakaw Marcosan qillqatapanxa amuyasiraki. Kunsa jankʼakis sañ munkaspa, ukatsa chʼamtaykaspa ukhamaw qillqatapaxa. Sañäni, “jankʼaki” jan ukax “mäkiw” siski uka arunakax walja kutiw uñsti, ukhamatwa jukʼampi chuym chʼallxtaykirirakixa.
7 Marcosatakix Mateon qillqatapax utjxänwa ukat sapa patakatxa paqallqukiw jan mayni qillqatanakankkiti, ukampis Mateon qillqatap jiskʼaptayasin mä qhawqhanak yapxatpacha sasax pantjasnawa. Jesusarux Apnaqiri Mesiasjamaw jutani sasaw Mateox qillqäna, ukampis Marcosax yaqha tuqitarakwa Jesusan luräwinakapsa jakäwipsa uñtʼayaraki. Jesusarux Diosan Yuqapjam uñtʼayi, ukatxa milagronak luriri qhispiyirjam uñtʼayi. Jesusan yatichäwinakap sum qhanañchañat sipansa, luräwinakapwa sum qhanañchi. Jesusax uñtasitanakampi yatichkäna ukanakatxa mä qhawqhakiw qillqata, ukat wali jaya arstʼäwipakiw qillqata, janiw Jesusan wali Uñtʼat Arstʼäwipas qillqatäkiti. Ukatwa mayni qillqatanakat sipansa jiskʼakixa, ukampis mayninakjamarakiw walja tuqinakat parlaraki. Ukat Marcos sat libronxa tunka llätunkani milagronakatwa sumpach qhanañchi.
8 Mateox judionakatakiw qillqatayna, ukampis Marcosax romanonakatakiw qillqarakïna, ukax qhanarakiwa. ¿Kunjamatsa uk yattanxa? Parlañax wakiski ukhakiw Moisesax katuqäna uka Leyinakatxa parli, ukat Jesusan nayra awkinakapax khitinakänsa ukax janiw utjkiti. Cristot suma yatiyäwinakax taqinitakïkaspas ukhamwa uñachtʼayi. Yaqha markanakankirinakax qillqatanakap liyisax janiw judionakan yatichäwinakapsa sarnaqäwinakapsa sum amuyapkaspänti, ukhamasti Marcosax sumwa ukanakxa qhanañchäna (2:18; 7:3, 4; 14:12; 15:42). Ukat arameo arunakax uñtʼat arunakar jaqukipatawa (3:17; 5:41; 7:11, 34; 14:36; 15:22, 34). Palestina markan kuna achunakas utjirïna ukat kuna chiqanakats parlasïna ukanakxa suma qhanañchäna (1:5, 13; 11:13; 13:3). Judío qullqix qhawqhas ukxa romano qullqitwa qhanañcharaki (12:42). Mayni qillqirinakat sipansa walja latino arunakwa apnaqi; akanakäspawa mä qhawqhaxa: speculator (mä uñjiri), praetorium (apnaqirin utapa), ukat centurio (soldadonakan mä pʼiqtʼiripa) (6:27; 15:16, 39).
9 Niyakixay Marcos chachax romanonakatak qillqchïnxa, ukhamax Roma markanwa qillqpachäna. Kunatï nayra sarnaqäwinakat yatiski ukanakasa ukat pachpa libron qillqatasa Roma markan qillqasitap uñachtʼayi, Pablor nayrïr jan ukax payïrin katuntapkäna ukhaw qillqpachäna, ukhamaxa 60-65 uka maranakanwa qillqpachäna. Uka maranakanxa Marcosax mä kutis Roma markankapunpachänwa, inas pä kuti sarchïna. Pataka ukat pä pataka maranakan jakiri yatxattʼat jaqinakax Marcosan qillqatapunïskiw sasaw sapxäna. Patak phisqa tunkan maranakanxa uka qillqatax cristianonakan utjxänwa. Niyakixay Griego Arut Qullan Qillqatanak taypinkchixa, Marcosan qillqat libroxa Diosan Arupapunïskiwa.
10 Ukampisa, awisax mä jukʼa arunakampiw 16 jaljata, 8 jiskʼa tʼaqxarux tukuyapxi, ukat yaqhipaxa walja arunakampi tukuyapxaraki, ukampis ukanakaxa janiw chiqapjam uñtʼatäkiti. Amparampi nayra qillqatanakanxa janiw ukanakax utjkiti, Sinaiticonsa Vaticano 1209 ukansa janiw utjkarakiti. Eusebios Jerónimos 300 maranakan jakapxäna, ukatxa “axsarapxatap layku” siski uka chiqaruw Diosan amuytʼayat arunakax tukusi sasaw panpachanix sapxi. Marcos qillqatax mä akatjamatakwa tukuyi, inas ukanakax jan ukham tukuyañapatak yaptʼaschïna.
11 Marcosan Qillqatapax janiw mayni Evangelio qillqatanakatxa may may parlkiti, janirakiw Génesis librot Apocalipsis librokamax kuntï parlki ukatsa may may parlkarakiti, ukhamax Diosan amuytʼayatäskapuniwa. Jesusax janiw chʼamani qhana arunakampikix yatichkänti, jan ukasti thayxarus umxarus chʼamanïnwa, Supayxarus saxranakxarus usunakxarus jiwañxarus chʼamanïnwa, ukanakxa walja kutiw Marcosax qhanañchi. Ukhamax akham sasaw Marcosax qillqatap muspharkañ qallti: “Diosan Jesucristo Yuqapxata suma yatiyäwi arunakax akhamatwa qallti” sasa, ukhamaxa Marcosan qillqatapax wali askiwa taqi yatiqirinakatakixa. 29 marata 33 marakamax kunanakas kamachäna ukanakwa Marcosax qillqatayna.
KUNATSA WALI ASKIXA
31 Jesusan aka Uraqin sarnaqäwipaxa wali suma qillqatawa Marcos libronxa, ukat nayra patak maranakan liytʼirinakasa ukat jichha tiempon liytʼirinakasa Hebreo Arut Qullan Qillqatanakan utjiri Mesías tuqit profecianak phuqasirwa uñjapxi. Qalltanxa akham siwa: “Nayan qhanañchirixwa juman nayraqatam khitta” sasa, ukat lawar chʼakkatat tʼaqhiskäna ukhaxa akham sasaw säna: “Diosaxay, Diosaxay, ¿kunats apanukusta?” sasa, ukhakamax taqi chuymaw Diosar luqtäna, ukat kunjamtï Marcosan qillqatapax siskixa taqi ukanakax Hebreo Arut Qullan Qillqatanakwa phuqaskäna (Mar. 1:2; 15:34; Mal. 3:1; Sal. 22:1). Ukat milagronakapasa, muspharkañ luratanakapasa, suma yatichäwinakapasa, jiskhisirinakar sum chiqañchkäna ukasa, Jehová Diosan Arupampir ukat ajayupampirupuniw atinisïna ukanakasa, ukat wali munasiñampiw uwijanakarjam jaqinakarux uñjäna, taqi ukanakaw Diosan khitanita Yuqapätapxa uñachtʼayistu. Jupax “jachʼa jilïr jaqjamaw yatichäna”, ukxa Jehová Diosaw churäna, ukxa wali sum qhanstayäna Diosan suma yatiyäwinakap aka Uraqin yatiyasaxa, mä arunxa, ‘Diosan Apnaqäwipaw jakʼankxänaʼ. Ukat khitinakatix istʼapki ukanakatakixa wali askipunïnwa uka yatichäwinakapaxa (Mar. 1:22, 14, 15).
32 Jesusax akham sasaw arkirinakapar säna: “Jumanakarupï qhanpach yatiyataxa jan amuytʼkaya Diosan reinopatxa” sasa. Marcosax 14 kutiw Diosan reinopa sasax qillqatayna, ukat uka Apnaqäwit jakañ katuqañ munirinakax kunsa lurapxañapa uka tuqitxa walja yatichäwinakwa qhanañcharaki. Jesusax akham sänwa: “Khititï naya layku, Diosan arunakap laykuraki jakañap aptʼasinixa, ukax qhispiyatäniwa” sasa. Kunatï jakañ katuqañ jarkʼistaspa taqi ukanak apanukuñaw wakisi: “Jukʼamp sumäspaw Diosan markapar chʼulla nayran mantañamaxa, pä nayranpacha infiernor [mä arunxa Gehenaru, NM] jaquntatäñamat sipansa”. Ukat Jesusax akham sarakïnwa: “Khititix jan mä wawar uñtata Diosan reinop katuqkan ukaxa, janiw kunapachas ukar mantkaniti”, ukat: “¡Kunj chʼamas qamirinakatakix Diosan reinopar mantañaxa!” sasa. Ukat khititix pä jachʼa kamachinak amuytʼasin ukarjam sarnaqki ukaxa waxtʼanak luqtañat sipansa jukʼampi askiwa ukatxa ‘Diosan Apnaqäwipatxa janiw jayankkiti’ sänwa. Diosan Apnaqäwipat Marcosampi qillqat uka yatichäwinakasa ukat yaqha tuqinakat yatichki ukanakasa wali suma iwxanakaniwa, ukatxa ukarjamaw sapüru sarnaqsna (4:11; 8:35; 9:43-48; 10:13-15, 23-25; 12:28-34).
33 Marcosan qillqat suma yatiyäwinak taqpach liytʼañatakix mä hora jan ukax pä horakiw munasispa, ukat Jesusan luqtäwipatxa chuymar purtʼkirwa jankʼaki sum amtayi. Qalltat tukuykam liysuñasa, ukat sumpach yatxatañasa lupʼiñasa wali askipuniwa. Arknaqat nayra tiempo cristianonakatakis jichha tiempo cristianonakatakis Marcosan qillqatapax wali askiwa, kuna laykutix ‘jan wali qhipa urunakanwa’ chiqpach cristianonakax jikxatasipxi, ukhamaxa Diosan amuytʼayata mä irpiritakïtanwa, kunjamatï yatiqasiñasataki qillqatan utjkixa ukham iwxanakatakïtanwa. Liytʼañasawa, ukatxa kusisitaw chuymar katuqañasa, ukatxa iyawsäwis yanaptʼir Jesusar arkaskakiñataki chʼama apsuñasawa, kunjamtï jupax kusisiñ jikxatkäna ukhama (2 Tim. 3:1; Heb. 12:2). Jïsa, mä qʼapha jaqirjam uñjañamawa, ukatxa kunjamsa Diosar taqi chuyma luqtäna uk sum amuytʼañamarakiwa, ukat jupax janipuniw kunäkipansa Diosat jithiqtkänti, jan walinakansa uñisitasa janiw axsarirïkänti, ukanaksa yatiqasiñamarakiwa. Ukhamax Diosan amuytʼayata aka qillqatampiw chuymachasïta. ¡Wiñay jakañ jikxatañwa yanaptʼätamxa!
[Qhanañchäwi]