An mga Problema sa Pagpalaenlaen Huli sa Kamugtakan sa Buhay
“AN PAGKAPANTAYPANTAY TIBAAD SARONG DERETSO, ALAGAD DAING AUTORIDAD SA DAGA AN PUEDENG GIBOHON NA REALIDAD IYAN NOARIN MAN.”
Iyan an sabi ni Honore de Balzac, nobelistang Pranses kan ika-19 siglo. Minaoyon daw kamo sa saiya? Natural sana na magsaboot an dakol na sala an pagpalaenlaen huli sa kamugtakan sa buhay. Pero, dawa sa ika-21 siglong ini, an sosyedad nin tawo nagkakabaranga pa man giraray sa balakid na pagpalaenlaen huli sa kamugtakan sa buhay.
INTERESADO si Calvin Coolidge, presidente kan Estados Unidos poon 1923 sagkod 1929, sa problema nin pagpalaenlaen huli sa kamugtakan sa buhay asin nagtaram manongod sa “ultimong paghale sa gabos na pribilehiadong grupo.” Minsan siring, mga 40 taon pakalihis kan pagigin presidente ni Coolidge, an Komisyon nin Kerner, na ibinugtak tanganing pag-adalan an mga relasyon sa rasa, nagpahayag nin pagkatakot na an Estados Unidos dai malilikayan na magin duwang sosyedad: “an saro itom, an saro puti—magkasuway asin bakong magkapantay.” An nagkapira naghihingako na an prediksion na ini nagkatotoo na asin na “an dakulang siwang sa pagbuhay asin rasa nagdadakula” sa nasyon na iyan.
Taano ta depisil na marhay na gibohon na realidad an ideya nin pagkapantaypantay nin mga tawo? An sarong mayor na dahelan iyo an naturalesa nin tawo. An dating kongresista kan E.U. na si William Randolph Hearst nagsabi kaidto: “An gabos na tawo linalang na magkakapareho sa sarong bagay, minsan paano, asin iyan an pagmawot ninda na magin bakong magkakapareho.” Ano an boot niang sabihon? Tibaad an dramatistang Pranses kan ika-19 siglo na si Henry Becque isinabi iyan nin mas malinaw: “An nagpapadepisil na marhay sa pagkapantaypantay iyo na gusto sana niato na makapantay an mga nakalalabi sa sato.” Sa ibang pagtaram, gusto nin mga tawo na makapantay an mga mas halangkaw sa sainda an kamugtakan sa sosyedad; alagad bakong dakol an magugustong limitaran an saindang mga pribilehio asin bentaha paagi sa pagtogot na makapantay an mga ibinibilang nindang mas hababa sa sainda.
Sa nakaaging mga panahon, an mga tawo namumundag bilang ordinaryong mga tawo, bilang kabtang nin aristokrasiya, o dawa bilang miembro nin mahal na mga tawo. Totoo pa iyan sa nagkapirang lugar. Minsan siring, sa kadaklan na lugar ngonyan, an kuarta—o kadaihan kaiyan—an nagdedeterminar kun baga an saro kabilang sa mga daing kaya, medyo may kaya, o may kaya. Pero, may iba pang nagdedeterminar kan kamugtakan sa buhay, arog kan rasa, edukasyon, asin pagigin tataong bumasa asin sumurat. Asin sa nagkapirang lugar, an pagigin lalaki o babae sarong mayor na basehan sa diskriminasyon, na an mga babae an ibinibilang na mas hababa.
Mga Banaag nin Paglaom?
Nakatabang an paggibo nin mga ley para sa deretso nin tawo tanganing haleon an nagkapirang pagpalaenlaen huli sa kamugtakan sa buhay. Ipinasar an mga ley na nagkokontra sa segregasyon sa Estados Unidos. Ipinagbawal an pagpalaenlaen sa rasa sa Aprika del Sur. An pan-ooripon, maski yaon pa man giraray, ilegal sa dakol na parte kan kinaban. An mga desisyon nin korte nakapirit na rekonoseron an deretso na makasadiri nin daga an nagkapirang tawong tubo, asin nakatabang sa nagkapirang daing sukat an mga ley na kinokontra an diskriminasyon.
Nagpaparisa daw ini kan katapusan kan pagpalaenlaen huli sa kamugtakan sa buhay? Dai man. Minsan ngani an nagkapirang pagpalaenlaen huli sa kamugtakan sa buhay tibaad naiinaan na ngonyan, nagpopoon na lumuwas an bagong mga pagkabaranga. An librong Class Warfare in the Information Age nagsasabi: “An pankagabsan na grupo nin mga kapitalista asin obrero garo bakong maninigo ngonyan, alagad ini an nangyayari huli ta an darakulang grupong ini nagkabaranga sa mas saradit na grupo nin anggot na mga tawo.”
Sagkod lamang daw na pagbabarangaon nin pagpalaenlaen huli sa kamugtakan sa buhay an mga tawo? Bueno, siring sa ipaheheling kan masunod na artikulo, an situwasyon bako man na dai nang paglaom.