An mga Linalang Nagsasabing, “Dai Sinda nin Sarahotan”
“An saiyang dai naheheling na mga kuwalidad malinaw nang naheheling poon pa sa paglalang kan kinaban padagos, huli ta sinda namamansayan paagi sa mga bagay na ginibo, minsan an saiyang daing sagkod na kapangyarihan asin pagka-Dios, kaya dai sinda nin sarahotan.”—ROMA 1:20.
1, 2. (a) Ano an mapait na reklamo ni Job ki Jehova? (b) Anong pagbawi an ginibo ni Job sa huri?
SI Job, sarong tawo kan suanoy na mga panahon na may dai mababaring integridad ki Jehova Dios, ibinugtak sa makuring pagbalo ni Satanas. An Diablo pinapangyari na mawara ki Job an gabos niang materyal na rogaring, ginadan an saiyang mga aking lalaki asin babae, asin tinawan sia nin makababaldeng helang. An paghona ni Job an Dios an nagtatao saiya kan mga kalamidad na ini, asin sia mapait na nagreklamo ki Jehova: “Marahay baga sa saimo na ika gumibo nin sala, . . . na pagmaigotan mong makua an sakong sala asin pagparahanapon mo an sakuyang kasalan? Sa ibong kan pakaaram mo na dai ako nasasala?”—Job 1:12-19; 2:5-8; 10:3, 6, 7.
2 Paghaloyhaloy pakalihis kaini, an mga tataramon ni Job sa Dios nagparisa nin biyong pagkabaliktad: “Ako nagtaram, alagad dai ako nakasasabot sa mga bagay na makangangalas sa sakuya, na dai inaabot kan sakuyang pag-isip. Gikan sa iba nabaretaan taka, alagad ngonyan naheheling ka kan sako mismong mata. Kaya ngani binabawi ko an sakuyang isinabi, asin ako nagsosolsol sa kabokabo asin abo.” (Job 42:3, 5, 6) Ano an nangyari na nakaliwat sa kaisipan ni Job?
3. Ano an nagin bagong punto-de-vista ni Job manongod sa mga linalang?
3 Sa pag-oltanan kan mga panahon na ini, hinampang ni Jehova si Job sa bagyo. (Job 38:1) Pinagparahapot nia si Job. ‘Haen ka kan lalangon ko an daga? Siisay an nagbugtak nin mga pinto sa dagat asin nin mga sagkodan na puwedeng maabot kan mga alon kaiyan? Mapapangyari mo daw na ibagsak kan mga panganoron an oran kaiyan sa daga? Mapatutubo mo daw an doot? Mabobogkos mo daw an mga konstelasyon asin magigiyahan an mga iyan sa mga dalan kaiyan?’ Sa bilog na kapitulo 38 sagkod 41 kan librong Job, pinaoranan ni Jehova si Job kan mga hapot na ini asin nin dakol pang iba manongod sa Saiyang mga linalang. Ipinasabot nia ki Job an dakulaon na pag-oltanan nin Dios asin nin tawo, na mapuwersang ipinagigirumdom ki Job an kadonongan asin kapangyarihan na risa sa mga linalang nin Dios, mga bagay na dai nanggad kaya ni Job na gibohon o masabotan man lamang. Si Job, na naghangang marhay sa makangingirhat na kapangyarihan asin pambihirang kadonongan kan makakamhan sa gabos na Dios na ipinaheheling paagi sa Saiyang mga linalang, nangirabong isipon na sia nangahas na makidiskutir ki Jehova. Kaya sia nagsabi: “Gikan sa iba nabaretaan taka, alagad ngonyan naheheling ka kan sako mismong mata.”—Job 42:5.
4. Ano an maninigo niatong mamansayan sa mga linalang ni Jehova, asin ano an kamugtakan kan mga dai nakaheheling kaiyan?
4 Pakalihis nin dakol na siglo an sarong pinasabngan na parasurat sa Biblia nagpatunay na an mga kuwalidad ni Jehova maheheling paagi sa saiyang mga linalang. Si apostol Pablo nagsurat sa Roma 1:19, 20: “An ano man na tibaad aram manongod sa Dios nahahayag sa tahaw ninda, huli ta iyan ihinayag nin Dios sa sainda. Huli ta an saiyang dai naheheling na mga kuwalidad malinaw nang naheheling poon pa sa paglalang kan kinaban padagos, huli ta sinda namamansayan paagi sa mga bagay na ginibo, minsan an saiyang daing sagkod na kapangyarihan asin pagka-Dios, kaya dai sinda nin sarahotan.”
5. (a) Ano an kanaturalan nang pangangaipo nin mga tawo, asin paano iyan pinaninigoan nin iba sa salang paagi? (b) Ano an irinekomendar ni Pablo sa mga Griego sa Atenas?
5 An tawo linalang na may kanaturalan nang pangangaipo na sumamba sa mas halangkaw na kapangyarihan. Si Dr. C. G. Jung, sa saiyang librong The Undiscovered Self, inapod an pangangaipong ini na “kanaturalan na kaisipan na tawo sana an igwa, asin an mga pagluwas kaiyan masusundan sa bilog na kasaysayan nin tawo.” Si apostol Pablo nagtaram manongod sa kanaturalan nang pagmawot nin tawo na sumamba, na dahelan kun taano an mga Griego sa Atenas ta guminibo nin mga imahen asin altar sa dakol na dios, midbid asin dai midbid. Ipinamidbid man ni Pablo sa sainda an tunay na Dios asin ipinaliwanag na maninigo na panigoan ninda nin tama an kanaturalan nang pagmawot na ini paagi sa paghanap ki Jehova na tunay na Dios, “ta tibaad pa kapkapon sia ninda asin talagang makua sia ninda, minsan ngani, sa katunayan, sia bakong harayo sa lambang saro sa sato.” (Gibo 17:22-30) Kun gurano kita kaharani sa saiyang mga linalang, arog man kita kaiyan kaharani sa pakamansay sa saiyang mga kuwalidad asin atributo.
An Makangangalas na Siklo nin Tubig
6. Anong mga kuwalidad ni Jehova an naheheling niato sa siklo nin tubig?
6 Halimbawa, anong mga kuwalidad ni Jehova an namamansayan niato sa kakayahan nin malomhok na mga panganoron na magkarga nin tonetoneladang tubig? Naheheling niato an saiyang pagkamoot asin kadonongan, ta paagi kaiyan sia nagtatao nin oran sa pagbendisyon sa daga. Ginigibo nia ini paagi sa makangangalas na disenyo kan siklo nin tubig, na sinasabi sa Eclesiastes 1:7: “An gabos na salog nin tiglipot nagbobolos sa dagat, alagad an dagat mismo bakong pano. Sa lugar na binobolosan kan mga salog nin tiglipot, duman sinda minabuwelta tanganing bumolos.” Espisipiko an libro sa Biblia na Job kun paano iyan nangyayari.
7. Paano an tubig nakaaabot hale sa oseano pasiring sa mga panganoron, asin paano an malomhok na mga panganoron nakakakarga nin tonetoneladang tubig?
7 Kun an mga salog nin tiglipot minabolos sa dagat, dai iyan nagdadanay dian. Si Jehova “nagsasakdo nin mga toro nin tubig hale sa dagat asin nagdidistilar nin oran hale sa dagom na saiyang ginibo.” Mantang an tubig nasa porma nin alisngaw asin sa huri dagom, “an mga panganoron namumugtak na balanse sa itaas, sarong makangangalas na gibo kan saiyang sangkap na abilidad.” (Job 36:27; 37:16; The New English Bible) An mga panganoron naglulupadlupad sagkod na iyan dagom: “Iginagakod nia an mga tubig sa saiyang mga panganoron—an mga dagom dai nagigisi sa gabat kaiyan.” O arog kan sabi nin saro pang traduksion: “Linalaom nia an mga tubig sa mahihibog na panganoron, asin an mga panganoron dai minaputok sa gabat kaiyan.”—Job 26:8, The Jerusalem Bible; NE.
8. Paagi sa anong laen-laen na tangga na tinutumba an “mga dulay nin tubig sa langit” asin nakokompleto an siklo nin tubig?
8 Ining “mga dulay nin tubig sa langit—siisay an makatutumba kaiyan” tanganing paoranon sa daga? (Job 38:37) An Saro na an “sangkap na abilidad” iyo an nagbugtak kaiyan kan primero, na “nagdidistilar nin oran hale sa dagom na saiyang ginibo.” Asin ano an kaipuhan sa pagdistilar nin mga toro nin oran hale sa mga dagom? Kaipuhan may mikroskopikong solidong bagay, arog baga nin kabokabo o asin—poon sa rinibo sagkod sa ginatos na ribo sa kada pulgada kubiko nin aire—tanganing magin nukleo na mabilogan nin ambon. Kinakarkulo na kaipuhan an sarong milyon kan saradit na ambon na ini sa panganoron tanganing makabilog nin sarong toro nin oran. Pakatapos sana kan gabos na ini na ikahoholog kan mga panganoron an tubig kaiyan sa daga tanganing magin mga salog na nagbabalik kan tubig sa dagat. Kaya an siklo nin tubig nagsasadiring makompleto. Asin ini daw gabos paagi sa daing isip na pagkanorongod? Tunay na ‘daing ikasasarahotan’ dian!
Sarong Ginikanan kan Kadonongan ni Salomon
9. Ano an naheling ni Salomon na pambihira dapit sa sarong klase nin tanga?
9 Sa kinaban kaidtong suanoy, daing kabaing an kadonongan ni Salomon. An kadaklan sa kadonongan na iyan mapadapit sa mga linalang ni Jehova: “[Si Salomon] nagtataram dapit sa mga kahoy, poon sa sedro na yaon sa Libano sagkod sa hisopo na nagtutubo sa lanob; asin sia nagtataram dapit sa mga hayop asin dapit sa mga naglalayog na linalang asin dapit sa mga nagkakanap na bagay patin dapit sa mga sira.” (1 Hade 4:33) Si Hadeng Salomon man sana an nagsurat: “Dumani an tanga, ikang hugakon; helinga an mga ugale kaiyan asin magin ka madonong. Minsan iyan mayo nin kapitan, opisyal o hade, inaandam kaiyan an pagkakan kaiyan minsan sa tig-init; tinipon kaiyan an pagkakan na ikabubuhay kaiyan minsan sa panahon nin pag-ani.”—Talinhaga 6:6-8.
10. Paano nabindikar an ilustrasyon ni Salomon dapit sa paraaning mga tanga?
10 Siisay an nagtokdo sa mga tanga na magtipon nin kakanon sa tig-init tanganing ikabuhay ninda sa tiglipot? Sa dakol na siglo pinagdudahan an katamaan kan isinabi ni Salomon manongod sa mga tangang ini na nag-aani nin mga banhi asin tinitipon iyan para sa tiglipot. Mayo nin nakanompong nin ano man na ebidensia sa saindang pag-eksister. Pero kan 1871 nadiskobre nin sarong naturalistang Britano an mga tambobong ninda sa irarom nin daga, asin nabindikar an katamaan kan Biblia sa pagbareta manongod sa sainda. Alagad paano nagkaigwa kan pangandam sa ngapit an mga tangang ini tanganing maaraman sa tig-init na nagdadangadang an tiglipot asin kan kadonongan na maaraman kun ano an gigibohon dian? An Biblia mismo nagpapaliwanag na an dakol sa linalang ni Jehova binugtakan nin kadonongan para sa saindang kaligtasan. An mga paraaning tanga nag-ako kan bendisyon na ini hale sa saindang Kaglalang. Sinasabi kan Talinhaga 30:24 dapit dian: “An mga iyan natural na madonong.” Bakong rasonable na sabihon na an siring na kadonongan puwedeng basta na sana mangyari; daing sarahotan an dai pakamansay sa madonong na Kaglalang sa likod kaiyan.
11. (a) Taano ta makangangalas an higanteng kahoy na sequoia? (b) Ano an makangangalas dapit sa enot na reaksion sa photosynthesis?
11 An tawo na nasa poon nin higanteng kahoy na sequoia, na nagngangalas sa dakulaon na kagayonan kaiyan, siyempre an pagmate garo sia sadit na tanga. Dakulaon nanggad an kahoy: 90 metros an langkaw, 11 metros an diametro, 0.6 metros an hibog kan ubak, an gamot luyap sa mga 1.2 sagkod 1.6 na ektarya. Pero, mas makangangalas pa an kimika asin pisika na kalabot sa pagtalubo kaiyan. An mga dahon kaiyan nagkukua nin tubig sa mga gamot, nin carbon dioxide sa aire, asin nin enerhiya sa saldang sa pagmanupaktura nin asukar asin pagpaluwas nin oksiheno—sarong proseso na inaapod photosynthesis na may kalabot na mga 70 kemikal na reaksion, na bakong gabos nasasabotan. Makangangalas, an enot na reaksion depende sa liwanag hale sa saldang na eksakto an kolor, tama an distansia nin mga alon-alon; ta kun bako dai iyan aakoon kan mga molekulang chlorophyll tanganing maponan an proseso nin photosynthesis.
12. (a) Ano an pambihira sa paggamit nin tubig kan kahoy na sequoia? (b) Taano ta kaipuhan an nitroheno sa pagtalubo nin tinanom, asin paano nakokompleto an siklo kaiyan?
12 Makangangalas man an bagay na masupsup kan kahoy paitaas an tubig hale sa gamot sagkod sa alitoktok kan 90 metros na higanteng ini. Sobra sa kinakaipuhan para sa photosynthesis an nasusupsup na tubig. An sobra pinaluluwas sa mga dahon paagi sa pagpaalisngaw sa aire. Ginigibo kaiyan an kahoy na pinapepresko nin tubig, garo arog kan pagpapresko sato paagi sa ganot. Tanganing makagibo nin protina para sa pagtubo, kaipuhan na idagdag sa asukar, o carbohidrato, an nitroheno. Dai magagamit kan dahon an nitrohenong hale sa aire, pero an mga organismo sa daga puwedeng gibohon an nitrohenong pormang aire na nasa daga na magin mga nitrato asin nitrito na matutunaw sa tubig, na pakatapos minasakat hale sa mga gamot pasiring sa mga dahon. Kun magadan asin malapa na an mga tinanom asin hayop na guminamit kan nitrohenong ini sa saindang mga protina, ikinaluluwas an nitroheno, na kinokompleto an siklo nin nitroheno. Sa gabos na ini, dai mapaniwalaan an pagkakomplikado, na imposibleng magibo nin pagkanorongod sana.
Daing Pagtaram o mga Tataramon o Boses, Sinda Nagtataram!
13. Ano an ipinahayag ki David kan mabitoon na kalangitan, asin ano an padagos na sinasabi kaiyan sa sato?
13 Kanigoan kamakangangalas na pagpamidbid sa Kaglalang an mabitoon na langit kun banggi na nakapupukaw nin makuring paggalang sa mga nagheheling! Sa Salmo 8:3, 4, ipinahayag ni David an pagngalas na namatean nia: “Kun naheheling ko an saimong kalangitan, an mga gibo kan saimong mga moro, an bulan asin mga bitoon na saimong hinaman, ano an magagadanon na tawo ta sia ginigirumdom mo, asin an aki nin daganon na tawo ta sia inaataman mo?” Para sa mga may matang nakaheheling, talingang nakadadangog, asin pusong nakamamate, nagtataram an mabitoon na kalangitan na ini, kapareho ki David: “An kalangitan nagpapahayag kan kamurawayan nin Dios.”—Salmo 19:1-4.
14. Taano ta mahalagang marhay sa sato an dinamikong kosog kan saro sa mga bitoon?
14 Mientras na mas dakol an aram niato manongod sa mga bitoon, mas makosog man an pagtaram kaiyan sa sato. Sa Isaias 40:26, inaagda kita na mangnohon an makosogon nindang enerhiya: “Tingagan an saindong mga mata asin helinga nindo. Siisay an naglalang kan mga bagay na ini? Iyan iyo an Saro na nagpapaluwas kan saindang hukbo nin oyon sa kabilangan, na gabos inaapod nia sa mismong ngaran. Huli sa kadakolan nin dinamikong kosog, mantang sia man makosog sa kapangyarihan, ni saro sa sainda mayong nawawara.” An puwersa nin grabidad asin an dinamikong kosog kan saro dian, an satong saldang, nagpapatener kan daga sa orbita kaiyan, nagpapatubo sa mga pananom, nagpapahimbong sato, asin nagpapangyari sa gabos na buhay digdi sa daga. Sa irarom nin pasabong si apostol Pablo nagsabi: “An lambang bitoon may kalaenan sa ibang bitoon sa kamurawayan.” (1 Corinto 15:41) Aram nin siensia an madarag na mga bitoon arog kan satong saldang, saka mga bitoon na asul, mga higanteng pula, saradit na puti, mga bitoon na neutron, asin nagpuputok na mga bitoon na biglang nagliwanag nin labi-labi na nagpapaluwas nin dai marorop na puwersa.
15. Ano an nanodan sa mga linalang asin prinobaran na arogon nin dakol na imbentor?
15 An dakol na imbentor nakanood sa mga linalang asin prinobaran na arogon an mga abilidad nin nabubuhay na mga linalang. (Job 12:7-10) Helinga an pira sanang pambihirang bagay na linalang. Mga gamgam sa dagat na may mga glandula na nagpapatabang sa tubig-dagat; mga sira asin kasili na nagpoprodusir nin elektrisidad; mga sira, ulod, asin insekto na nagpapaluwas nin malipot na liwanag; mga paniki asin lumod na naggagamit nin sonar; mga putakti na naggigibo nin papel; mga tanga na nagtotogdok nin tulay; mga beaver na nagtotogdok nin mga sagop; mga halas na may termometro sa hawak; mga insekto sa tubig na naggagamit nin isnorkel asin aparato sa pagladop; mga kugita na naggagamit nin jet propulsion; mga lawa na naghahabol nin pitong klase nin lapat asin naggigibo nin mga pintong panlitag, pukot, asin salong patin may mga ogbon na parasakay sa pabutog, na nagbibiyahe nin rinibong kilometro sa grabeng langkaw; mga sira asin krustaseo na naggagamit nin mga tangkeng pampalataw siring sa submarino; asin mga gamgam, insekto, pawikan, sira, asin mamalya na naggigibo nin makangangalas na mga pagbalyo nin lugar—mga abilidad na dai kayang ipaliwanag nin siensia.
16. Anong sientipikong mga katotoohan an itinala kan Biblia rinibong taon bago iyan nadiskobre nin siensia?
16 Itinala kan Biblia an sientipikong mga katotoohan rinibong taon bago iyan naaraman nin siensia. An Pagboot ni Moises (ika-16 na siglo B.C.E.) nagparisa nin pakaaram sa mga mikrobyo na nagdadara nin helang rinibong taon bago si Pasteur. (Levitico, kapitulo 13, 14) Kan ika-17 siglo B.C.E., si Job nagsabi: “Saiyang . . . ibinibitin an daga sa mayo.” (Job 26:7) Sangribong taon bago si Cristo, si Salomon nagsurat manongod sa sirkulasyon kan dugo; an siensia nin medisina kinaipuhan na maghalat sagkod kan ika-17 siglo tanganing manodan iyan. (Eclesiastes 12:6) Bago kaiyan, an Salmo 139:16 nagparisa nin kaaraman sa kodigo henetiko: “Naheling kan saimong mga mata an similya sa sako, asin nasusurat sa saimong libro an gabos na kabtang kaiyan, mapadapit sa mga aldaw na iyan nahaman kaidtong mayo pa ni saro sa mga iyan.” Kan ika-7 siglo B.C.E., bago nasabotan nin mga naturalista an pagbalyo nin lugar, si Jeremias nagsurat, arog kan nasusurat sa Jeremias 8:7: “An kagang sa langit tatao kan panahon nin pagbalyo, an agbaan asin an balinsiawan patin an paraawit na gamgam tatao kan panahon nin pagbabalik.”—NE.
An “Kaglalang” na Pinipili nin mga Ebolusyonista
17. (a) Ano an sinasabi kan Roma 1:21-23 manongod sa iba na habong mansayan an intelihenteng Kaglalang sa likod kan makangangalas na mga linalang? (b) Sa sarong sentido, ano an pinipili nin mga ebolusyonista na “kaglalang” ninda?
17 An sarong teksto nagsasabi manongod sa iba na habong mansayan an intelihenteng Kaglalang sa likod kan makangangalas na mga linalang: “Sinda nagin mangmang sa saindang pangangatanosan asin pinadiklom an saindang bakong madonong na puso. Minsan ngani nagpupumirit na sinda madonong, sinda nagin mga rungaw asin rinibayan an kamurawayan kan Dios na bakong malalapaon nin sarong bagay na arog kan ladawan nin malalapaon na tawo asin nin mga gamgam asin nin mga linalang na may apat na bitis patin nin mga bagay na nagkakanap.” Saindang “irinibay an katotoohan nin Dios sa kaputikan asin nagsamba asin nagtao nin banal na paglilingkod sa linalang imbes na sa Saro na naglalang.” (Roma 1:21-23, 25) Iyan arog nin mga sientistang ebolusyonaryo, na, sa totoo, pinamumuraway bilang saindang “kaglalang” an iniimahinar na naglalangkaw an gradong pagkasunodsunod nin protozoa-ulod-sira-anfibio-reptilya-mamalya-“tawong kabalang.” Pero aram ninda na mayo nin tunay na simpleng saro-an-selulang organismo na poponan kan pagkasunodsunod na ini. An aram na pinakasimpleng organismo may sanggatos bilyones na atomo, na durungan na nangyayari sa laog kaiyan an rinibong kemikal na reaksion.
18, 19. (a) Siisay an Saro na tamang tawan kan kredito na pinonan nin buhay? (b) Pira sa mga linalang ni Jehova an naheheling niato?
18 Si Jehova Dios an Kaglalang nin buhay. (Salmo 36:9) Sia an dakulang Enot na Nagpapangyari. An ngaran nia, Jehova, nangangahulogan “Saiyang pinapangyayari.” An mga linalang Nia dai niato kayang bilangon. Seguradong minilyon pa an dai aram nin tawo. Ini ipinasesentido kan Salmo 104:24, 25: “Kanigoan kadakol kan saimong mga gibo, O Jehova! Iyan gabos ginibo mo sa kadonongan.” Malinaw an pagkasabi kaini sa Job 26:14: “Uya! Ini an mga gilid kan saiyang mga dalan, asin guranong hinghing nin sarong bagay an nadangog dapit sa saiya! Alagad manongod sa saiyang makakamhan na dagoldol siisay an nakasasabot?” Naheheling niato an pirang gilid, nadadangog niato an pirang hinghing, pero dai niato kayang saboton an bilog na halaga kan saiyang makakamhan na dagoldol.
19 Pero igwa kita nin makukuanan nin impormasyon na mas marahay kisa sa saiyang pisikal na mga linalang tanganing maheling sia. An mas marahay na makukuanan na iyan nin impormasyon iyo an saiyang Tataramon, an Biblia. An makukuanan na iyan nin impormasyon an dudumanan niato ngonyan sa minasunod na artikulo.
Nagigirumdoman daw Nindo?
◻ Ano an nanodan ni Job kan si Jehova magtaram sa saiya hale sa bagyo?
◻ Taano ta sinabi ni Pablo na an iba dai nin sarahotan?
◻ Paano an siklo nin tubig?
◻ Anong mahahalagang bagay an ginigibo para sa sato kan liwanag kan saldang?
◻ Anong sientipikong mga katotoohan an ihinayag kan Biblia bago iyan nadiskobre nin siensia?