Icipandwa 9
Cinshi Cicitika Ku Batemwikwa Besu Nga Bafwa?
1. Ni shani fintu abantu bayumfwa lintu imfwa yasenda uwatemwikwa?
“UULI onse alabipilwa lintu uwatemwikwa afwa pantu imfwa kwaba kulufya uko kuleta ukupelelwa ukushingomfwikishiwa nangu fye panono.” Ifyo e fintu umwana mwaume umo asosele lintu wishi afwile na mu kwipipa pa numa nyina akonkelepo. Ukukalipwa no kuyumfwa kwa kuti ukulufya kwakwe kwali ukwakulisha fyamulengele ukuyumfwe fyo “inkuntu shakwe shalemulya.” Napamo na iwe wine walipitapo mu kucula kwapalako. Pambi walilangulukapo no kulanguluka ukwaba abatemwikwa bobe kabili walitwishika nampo nga ukatala aubamonapo na kabili.
2. Fipusho nshi ifya kupelenganya ifimako pa lwa mfwa?
2 Abafyashi bamo abaleloosha balyebwa ati, “Lesa asenda abasuma pa kuti bengayaba nankwe ku muulu.” Bushe ico ca cine? Bushe abatemwikwa besu abaafwa baliya ukwikala imipashi? Bushe baba kumo uko bamo beta ati Nirvana, ukulondololwa ukuti kwaba imibele ya nsansa ukushaba kukalipwa konse no lunkumbwa? Bushe abatemwikwa besu balingila pa mwinshi wa kuya ku bumi bwa bumunshifwa mu paradise? Nelyo nga fintu bambi batunga, bushe imfwa yaba kwingila mu kulungulushiwa kwabule mpela kuli abo abaafulwishe Lesa? Bushe abaafwa kuti bayambukila ubumi bwesu? Pa kusanga ifyasuko fya cine ku fipusho fya musango yu, tulekabila ukwipusha Icebo ca kwa Lesa, Baibolo.
CINSHI CABA “UMUPASHI” UWABA MU BANTUNSE?
3. Mimwene nshi iyo Socrates na Plato bakwete pa lwa baafwa, kabili ni shani fintu ici cambukila abantu ilelo?
3 AbaGreek ba pa kale aba mano ya buntunse Socrates na Plato basumine ukuti mu mwaume no mwanakashi mufwile mwaliba icintu cimo ica kufyalwa na co icishifwa, ne ci cintu caba mweo uupusunsuka imfwa kabili taufwa icine cine. Ilelo, amamilioni ya bantu ukushinguluke sonde e fintu basumina. Ici ilingi line ciletako ukutiina abafwa ukwingi no kwangwako pa lwa fintu bali. Baibolo itusambilisha icintu capusanininako fye pa lwa bafwa.
4. (a) Cinshi cintu Ukutendeka kutweba pa lwa mweo? (b) Cinshi ico Lesa abikile muli Adamu ku kumulenga ukuba uwa mweo?
4 Pa kulanguluka imibele ya bafwa, tatufwile ukulabako ukuti shifwe wa kubalilapo Adamu, takwete umweo mu kati. Umwine wine aali e mweo.a Ukupitila mu mibombele ya kulengo mwenso iya kubumba, Lesa alengele umuntu, e kuti umweo, ukufuma ku fintu fyayanguka ifya mu mushili kabili lyene amupuutilemo “umupu wa mweo.” Ukutendeka 2:7 kutwebo kuti: “E lyo Yehova Lesa abumbile umuntu ku lukungu lwa mushili, na mu myona yakwe apuutilemo umupu wa mweo; no yo muntu abe cibumbwa ca mweo.” Ukupeema e kwaletungilila umweo wa kwa Adamu. Lelo, icasanshiwemo cali icacila pa kupuutamo fye umwela muli bapwapwa ba muntu lintu Lesa abikilemo umupu wa mweo muli Adamu. Baibolo ilanda pa lwa “mupu wa [maka ya, NW] mweo” ayabomba mu fibumbwa fya mweo ifya pe sonde.—Ukutendeka 7:22.
5, 6. (a) Bushe “umupu wa maka ya mweo” cinshi? (b) Cinshi cicitika lintu “umupashi” uwalumbulwa pe Ilumbo 146:4 waleka ukupeela umubili amaka?
5 Bushe uyu “mupu wa maka ya mweo” cinshi? Yaba lusase ulo Lesa abikile mu mubili wabulo mweo uwa kwa Adamu ku kubalamuno mweo. Aya maka lyene yaletungililwa ukupitila mu kupeema. Lelo bushe cinshi caba “umupashi” walumbulwa pa Ilumbo 146:4? Ukukuma ku wafwa cilya cikomo citila: “Wafumo [mupashi, NW] wakwe, abwelela ku mushili wakwe, ubushiku bulya bwine yaloba amatontonkanyo yakwe.”b Lintu bakalemba ba Baibolo babomfeshe ishiwi “umupashi” muli iyi nshila, ico baletontonkanyapo te mweo wabulo mubili uutwalilila ukuba uwa bumi pa numa umubili wafwa.
6 “Umupashi” uufuma mu bantunse pa mfwa waba maka ya mweo ayo yafumine kuli Kabumba wesu. (Ilumbo 36:9; Imilimo 17:28) Aya maka ya mweo tayapalana ne cibumbwa ico yapeela amaka nangu panono, kwati fye fintu amalaiti tayapalana ne cipe ico yapeela amaka. Lintu umo afwa, umupashi (amaka ya mweo) ulaleka ukupeela insandesande sha mu mubili amaka, kwati fye fintu ulubuuto lufumapo lintu amalaiti yashima. Lintu amaka ya mweo yaleka ukutungilila umubili wa buntunse, umuntu, uwaba mweo, alafwa.—Ilumbo 104:29; Lukala Milandu 12:1, 7.
“KU LUKUNGU E KO UKABWELELA”
7. Cinshi cali no kucitika kuli Adamu nga ca kuti taumfwilile Lesa?
7 Yehova alilondolwele mu kumfwika cintu imfwa yali no kupilibula kuli Adamu mubembu. Lesa atile: “Ukalalye cilyo ku mabe ya pa cinso cobe, ukasuke aubwelela ku mushili umo wabuulilwe; pantu uli lukungu, kabili ku lukungu e ko ukabwelela.” (Ukutendeka 3:19) Ni kwi Adamu aali no kubwelela? Ku mushili, ku lukungu uko abumbiilwe. Pa mfwa Adamu aali no kuloba!
8. Pamo nge myeo, ni mu nshila nshi umo abantunse bashacilila nama?
8 E co, imfwa ya bantunse tayapusana ne ya nama. Na sho shine shaba myeo, kabili shipeelwa amaka ku mupashi umo wine, nelyo amaka ya mweo yamo yene. (Ukutendeka 1:24) Pali Lukala Milandu 3:19, 20, umuntu wa mano Solomone atwebo kuti: “Ifyo yabe mfwa ya aba, e fyo yabe mfwa ya isho, kwabo [mupashi, NW] umo kuli fyonse fibili. Umuntu tacila nama [pa mfwa]. . . . Fyonse fibili fyafumine ku lukungu, na fyonse fibili fibwelela ku lukungu.” Umuntu acilile fye nama pantu wena abumbilwe mu cipasho ca kwa Lesa, ukubelebesha imibele ya kwa Yehova. (Ukutendeka 1:26, 27) Lelo, pa mfwa abantunse ne nama pamo babwelela ku lukungu.
9. Mibele nshi iya baafwa, kabili ni kwi baya?
9 Solomone alilondolwele mu kulundapo ubupilibulo bwa mfwa, ukusoso kuti: “Aba mweo bantu abaishibo kuti bakafwa, lelo abafwa bantu abashaishiba kantu nangu kamo.” Ee, abafwa tabaishiba kantu nangu kamo. Apantu cabe fi, Solomone acincishe ati: “Conse ico iminwe yobe yasanga ica kucita, cita ku maka yobe; pantu takuli ica kucita nangu ca kwelenganya nangu kwishiba nangu mano ku Mbo uko uleya.” (Lukala Milandu 9:5, 10) Ni kwi kuya abafwa? Ku Mbo (iciHebere, sheʼohlʹ), ku nshishi ya mutundu wa muntu onse. Abatemwikwa besu abafwa tabaishiba kantu nangu kamo. Tabalecula, kabili te kuti bambukile ubumi bwesu mu nshila iili yonse.
10. Mulandu nshi twingasoselo kuti imfwa te mpela ya fyonse?
10 Bushe ifwe bonse na batemwikwa besu tuli no kwikalako fye imyaka inono kabili lyene ukuloba kuli pe na pe? Ukulingana na Baibolo, te fyo. Pa nshita lintu Adamu apondweke, Yehova Lesa ilyo line fye aimike imitantikile iya kufumyapo ifyabipa ifyali no kufuma mu lubembu lwa bantunse. Imifwaile ya kwa Lesa ku mutundu wa muntu tayasanshishemo imfwa. (Esekiele 33:11; 2 Petro 3:9) Kanshi imfwa taili no kuba e mpela yesu nelyo iya batemwikwa besu.
‘UKULAALO TULO’
11. Ni nshila nshi Yesu alondolwelelemo imibele ya kwa cibusa wakwe uwafwa Lasaro?
11 Yaba mifwaile ya kwa Yehova ukutupokololako na batemwikwa besu ku mfwa yaletele Adamu. Muli fyo, Icebo ca kwa Lesa cilosha ku baafwa nga balaalo tulo. Ku ca kumwenako, lintu Yesu Kristu aishibe ukuti cibusa wakwe Lasaro nafwa, aebele abasambi Bakwe ati: “Lasaro umunensu nalaalo tulo; lelo ndeyamushibusha.” Apantu abasambi tabaumfwikishe ubupilibulo bwa iyi milandile palya pene, Yesu asosele mu kulungatika ati: “Lasaro nafwa.” (Yohane 11:11, 14) Lyene Yesu aile ku mushi wa Betani, uko inkashi sha kwa Lasaro Marita na Maria baleloosha indume yabo. Lintu Yesu aebele Marita ati, “Indume yobe ilebuuka kabili,” Marita alumbulwile icitetekelo cakwe mu mifwaile ya kwa Lesa iya kufumyapo ifyo imfwa yaleta pa lupwa lwa buntunse. Atile: “Ninjishibo kuti akabuuka mu kubuuka kwa mu bushiku bwa kupelelekesha.”—Yohane 11:23, 24.
12. Lisubilo nshi ilyo Marita wafwilwa akwete pa lwa baafwa?
12 Marita talandilepo pa lwa kuti kwali umweo uushifwa uwatwalilile ukuba uumi ku cifulo cimbi pa numa ya mfwa. Tasumine ukuti Lasaro aali kale kale naya ku cifulo cimo ukwikala imipashi ku kutwalilila umumi. Marita akwete icitetekelo mwi subilo lya kusungusha ilya kubuuka ukufuma ku bafwa. Ico aishibe te ca kuti umweo uushifwa wali naufuma mu mubili wa kwa Lasaro, lelo ukuti ndume yakwe uwafwile alilobele. Ukubuushiwa kwa ndume yakwe e cali fye no kupikulula.
13. Maka nshi ayapeelwa na Lesa ayo Yesu akwata, kabili ni shani fintu alangilile aya maka?
13 Yesu Kristu e o Yehova Lesa apeela amaka ya kulubula umutundu wa muntu. (Hosea 13:14) E co, pa kwasuka cintu Marita alandile, Yesu atile: “Ni ’ne kubuuka kabili umweo: uuntetekela, nangu afwa, akaba no mweo.” (Yohane 11:25) Yesu alangilile amaka yakwe ayapeelwa na Lesa ukukuma ku kubuusha lintu aile ku nshishi ya kwa Lasaro, uwali nafwa pa nshiku shine, no kumubwesesha ku bumi. (Yohane 11:38-44) Elenganya ifyo abo abamweneko uko Yesu Kristu abuusha Lasaro nelyo ukubuusha bambi bayumfwile aba buseko!—Marko 5:35-42; Luka 7:12-16.
14. Mulandu nshi ukubuuka ne mfundo ya kuti umuntu akwata umweo uushifwa fishingomfwanina?
14 Pemwina panono no kulanguluke ci: Tapali nangu umo uwingakabila ukubuushiwa, nelyo ukubweshiwa ku bumi, nga ca kuti umweo uushifwa walepusunsuka imfwa. Na kuba, te kuti cilangilile icikuuku ukubuusha umuntu pamo nga Lasaro ukumubwesha ku bumi bushapwililika nga ca kuti kale kale aali napokelela icilambu cakwe ica mu muulu icawamisha. Mu cishinka, Baibolo taibomfyapo ne numbwilo ya kuti “umweo uushifwa.” Mu cifulo ca ico, Amalembo yatila mweo uubembuka ulafwa. (Esekiele 18:4, 20) E co Baibolo ilanda pa lwa kupayanya kwa kubuuka ukuti e kwingapikulula fye imfwa.
“BONSE ABA MU NSHISHI”
15. (a) Bushe inumbwilo ya “ukubuuka” ipilibula nshi? (b) Mulandu nshi ukubuusha abantu kushakabele ni mpika kuli Yehova Lesa?
15 Ishiwi ilyo abasambi ba kwa Yesu balebomfya ku kupilibula “ukubuuka” mu kulikonka fye lipilibula “ukwimya” nelyo “ukwima.” Uku kwaba kwimya ukufuma ku mfwa, iyaba mibele yabulo bumi—mu mashiwi yambi, ukwima ukufuma ku nshishi ya mutundu wa muntu onse. Calyanguka kuli Yehova Lesa ukubuusho muntu. Mulandu nshi? Pantu Yehova e Katendeka wa bumi. Ilelo, abantunse kuti bakopa amashiwi ya baume na banakashi ne fikope fyabo pali tepu wa video kabili kuti balisha ifi na pa numa ya mfwa ya abo bantu. Mu kushininkisha, lyene, Kabumba wesu uwa maka yonse kuti akopa tonse fye utwa muntu uuli onse no kubuusha ulya muntu umo wine, ukumupeela umubili uupya.
16. (a) Cinshi Yesu alaile pa lwa abo ababa mu nshishi? (b) Cinshi cikapima icikafumamo mu kubuushiwa kwa muntu umo umo?
16 Yesu Kristu atile: “Inshita ileisa, iyo bonse aba mu nshishi bakomfwamo ishiwi lyakwe [Yesu], no kufumamo; abalecite fisuma bakabuukila ku mweo, na ’balebombe fibi bakabuukila ku bupingushi.” (Yohane 5:28, 29) Bonse abo Yehova akwata mu cibukisho cakwe bakabuushiwa no kufundwa inshila shakwe. Kuli abo abakendela umwabela ukwishiba Lesa, kukaba kubuukila ku mweo. Nangu cibe fyo, kukaba kubuukila ku bupingushi bwa mfwa kuli abo abakakaana ifisambilisho fya kwa Lesa ne mitekele.
17. Ni bani bakabuushiwa?
17 Abo abakonkelela inshila ya bulungami nga babomfi ba kwa Yehova ukwabulo kutwishika bakabuushiwa. Na kuba, isubilo lya kubuuka lyalikoseshe abengi ukulolenkana ne mfwa, nelyo fye mu kupakasa kwabipisha. Balishibe fyo Lesa kuti ababwesesha ku mweo. (Mateo 10:28) Lelo amamilioni ya bantu balifwa ukwabula ukulangisha nampo nga kuti banakila ku fipimo fya kwa Lesa ifyalungama. Nabo bakabuushiwa. Apantu aali uwacetekela mu mifwaile ya kwa Yehova pa lwa ici, umutumwa Paulo atile: “[Ninkwate] citetekelo kuli Lesa . . . ica kuti kukabo kwima ku bafwa kwa balungama na ’bashalungama.”—Imilimo 24:15.
18. (a) Cimonwa nshi ico umutumwa Yohane apokelele pa lwa kubuuka? (b) Finshi fikonawilwa muli “bemba wa mulilo” kabili cinshi uyu “bemba” emininako?
18 Umutumwa Yohane apokelele icimonwa ca kucincimusha ica babuushiwa nabeminina pa cinso ca cipuna ca bufumu ica kwa Lesa. Yohane lyene alembele ati: “Bemba alekelemo abafwa abalimo, ne Mfwa na ku Mbo fyalekelemo abafwa abali muli fyene; na bo bapingwilwe umo umo umwalole milimo yakwe. E lyo Imfwa na ku Mbo fyapooselwe muli bemba wa mulilo . . . iyi ni mfwa ya cibili, bemba wa mulilo.” (Ukusokolola 20:12-14) Citontonkanye! Abafwa bonse aba mu cibukisho ca kwa Lesa balolela ukulubulwa ukufuma ku Mbo (iciGreek, haiʹdes), ku nshishi ya mutundu wa muntu onse. (Ilumbo 16:10; Imilimo 2:31) Bakakwate shuko lya kulangisha ku ncitilo shabo nampo nga bali no kubombela Lesa. Lyene “imfwa na ku Mbo” fikapooswa mu ciitwa “bemba wa mulilo,” icimininako ukonaulwa umupwilapo, nga fintu inumbwilo ya kuti “Gehena” na yo imininako ukonaulwa umupwilapo. (Luka 12:5) Inshishi ikaba naifumishiwamo abafwa bonse kabili tayakabeko lintu ukubuushiwa kwapwililila. Fintu caba ica kusansamusha ukusambilila muli Baibolo ukuti Lesa talungulusha uuli onse!—Yeremia 7:30, 31.
UKUBUUKILA KWI?
19. Mulandu nshi bamo aba mutundu wa muntu bakabuushiwilwa ku muulu, kabili mubili wa musango nshi untu Lesa akabapeela?
19 Ni mpendwa fye yapimwa iya baume na banakashi e bakabuushiwilwa ku kukwato mweo ku muulu. Pamo nge mfumu kabili bashimapepo na Yesu, bakaakanako ku kufumyapo fyonse ifyo imfwa yaletako ifyo umutundu wa muntu wapyene ukufuma ku muntu wa kubalilapo, Adamu. (Abena Roma 5:12; Ukusokolola 5:9, 10) Ni banga abo Lesa akasenda ku muulu ku kuyateka na Kristu? Ukulingana na Baibolo, ni 144,000 epela. (Ukusokolola 7:4; 14:1) Yehova akapeela umo na umo uwa aba bakabuushiwa umubili wa ku mupashi pa kuti bengekala mu muulu.—1 Abena Korinti 15:35, 38, 42-45; 1 Petro 3:18.
20. Cinshi ico umutundu wa muntu uwa cumfwila, ukusanshako abakabuushiwa bakakumanya?
20 Abengi abafwa bakabuushiwilwa pe sonde muli paradise. (Ilumbo 37:11, 29; Mateo 6:10) Umulandu umo uwa kubuushisha bamo ukuyaikala ku muulu waba kupwilikisha imifwaile Lesa abumbiile sonde. Yesu Kristu na ba 144,000 mu muulu panono panono bakabwesesha umutundu wa muntu uwa cumfwila ku kupwililika uko abafyashi besu aba kubalilapo bapusumwine. Ici cikasanshako abakabuushiwa, nga fintu calangililwe na Yesu lintu aebele umwaume waleshikila uwapoopeelwe mupepi nankwe ati: “Uli no kuba na ine mu Paradise.”—Luka 23:42, 43, NW.
21. Ukulingana na kasesema Esaya no mutumwa Yohane, cinshi cikacitikile mfwa?
21 Muli Paradise wa pe sonde, imfwa, iyo ilelo iitulenga ukuyumfwa aba fye, ikafumishiwapo. (Abena Roma 8:19, 21) Kasesema Esaya abilishe ati Yehova Lesa “akamine mfwa ukumina kwa pe.” (Esaya 25:8) Umutumwa Yohane mu cimonwa amwene inshita lintu umutundu wa muntu uwa cumfwila ukalubuka ukufuma ku kukalipwa ne mfwa. Ee, “Lesa umwine akaba pamo na bo: kabili akafuute filamba fyonse ku menso yabo, ne mfwa tayakabeko kabili iyo; takwakabe kabili ukuloosha nangu kukuuta nangu kucululuka; pa kuti ifya ntanshi nafiya.”—Ukusokolola 21:1-4.
22. Bushe ukwishiba pa lwa kubuuka kwakulenga ukuyumfwa shani?
22 Ifisambilisho fya Baibolo ifyaumfwika filafumyapo ukufulunganishiwa kwabapo pa lwa cicitika ku bantu nga baafwa. Amalembo ukwabulo kulamba yalondololo kuti imfwa e “mulwani wa kupelelekesha” uuli no konaulwa. (1 Abena Korinti 15:26) Mwandi kuti twasanga icisansamushi no kukoselesha pa kwishiba pa lwe subilo lya kubuuka! Fintu na kabili tufwile ukuba aba buseko ukwishibo kuti abatemwikwa besu abaafwa ababa mu cibukisho ca kwa Lesa bakabuuka ukufuma mu tulo twa mfwa no kwisaipakisha ifintu fisuma fyonse ifyo asungila abamutemwa! (Ilumbo 145:16) Kupitila mu Bufumu bwa kwa Lesa e mo ayo mapaalo yakafikilishiwa. Lelo ni lilali ukuteka kwa buko kwali no kutendeka? Natumone.
[Amafutunoti]
a Mu Baibolo, ishiwi “umweo,” mu ciNgeleshi soul, lyapilibulwa ukufuma kwi shiwi lya ciHebere neʹphesh ne lya ciGreek psy·kheʹ. Ukulingana na fintu lyabomfiwa mu Baibolo, ishiwi “umweo” lipilibula umuntu nelyo inama nelyo ubumi ubo umuntu nelyo inama yakwata. Nangu cibe fyo, abantu abengi batontonkanya ukuti “umweo” cintu cimo nelyo umupashi wa muntunse uufumamo lintu umubili wafwa. Imimwene yalekeleshako te cisambilisho ca mu Baibolo.
b Baibolo wa Cibemba abomfya ishiwi umupu, ilipilibula umwela uyu wine tupeema, ku kupilibula umupashi. Nangu cibe fyo, kuti camonwa pali Yobo 34:14, 15 ukuti ifi fintu fibili ifyapusana. Muli ifyo, apo umupu ulelosha ku mupashi, uwaba maka ya bumi mu bantunse, tulebomfya ishiwi umupashi, mu kumfwana no lulimi lwa kutendekelako.
MONA NGA NAWISHIBA
Cinshi caba umupashi mu bantunse?
Bushe imibele ya bafwa kuti wailondolola shani?
Ni bani bakabuushiwa?
[Icikope pe bula 85]
Kwati fye fintu Yesu abilikishe kuli Lasaro ukufuma mu nshishi, e fyo na mamilioni ya bantu bakabuushiwa
[Icikope pe bula 86]
Kukabo buseko konse konse lintu ‘Lesa akamine mfwa ukumina kwa pe’