LUBNGANAN, PAGLUBONG

Ang lubnganan maoy usa ka dapit diin ilubong ang patayng lawas. Bisan tuod karong adlawa ang terminong “lubnganan” gisabot sa kadaghanan nga nagtumong sa usa ka gikalot nga yuta aron gamiton ingong dapit nga kalubngan, ang komon nga paagi sa paglubong taliwala sa mga Hebreohanon ug sa ubang katawhan sa Sidlakan mao ang paggamit sa kinaiyanhong langob o sa gikubkob diha sa bato nga lubnganan, o nitso. Ang Hebreohanong pulong nga qeʹver mao ang kasagarang pulong nga gigamit sa pagtawag sa usa ka lubnganan. (Gen 23:7-9; Jer 8:1; 26:23) Ang kaamgid nga pulong nga qevu·rahʹ mahimong magtumong usab sa usa ka lubnganan diha sa yuta o sa usa ka lubnganan nga gikalot diha sa bato.​—Gen 35:20; 1Sa 10:2.

Sa Grego ang kasagarang pulong alang sa lubnganan maoy taʹphos (Mat 28:1), ug ang berbo niini (thaʹpto) nagkahulogang “ilubong.” (Mat 8:​21, 22) Ang pulong nga mneʹma (Luc 23:53) nagtumong usab sa lubnganan ug ang pulong nga mne·meiʹon (Luc 23:55) nagtumong sa handomanang lubnganan.

Sanglit kining Hebreohanon ug Gregong mga pulong nagtumong sa indibiduwal nga lubnganan, kini nga mga pulong sagad gigamit nga plural sa pagtumong sa daghang lubnganan. Busa, lahi kini sa Hebreohanong sheʼohlʹ ug sa Gregong katumbas niini nga haiʹdes, nga nagtumong sa komon nga lubnganan sa katawhan, o katibuk-ang dapit-lubnganan, ug busa kanunayng gigamit nga singular. Tungod niini daghang modernong mga hubad ang wala mosunod sa gibuhat sa King James Version, nga niana ang sheʼohlʹ ug haiʹdes gihubad nga baylobaylo pinaagi sa mga pulong nga “impiyerno,” “lubnganan,” ug “gahong,” apan hinunoa migamit lamang ug katumbas nga espeling nga Cebuano.​—Tan-awa ang HADES; SHEOL.

Bisan pa niana, sanglit ang pagsulod sa usa ka tawo sa Sheol gihulagway nga nahitabo pinaagi sa paglubong kaniya diha sa usa ka lubnganan, ang mga pulong nga nagtumong sa maong mga dapit nga kalubngan gigamit ingong susama bisan tuod dili katumbas nga mga termino sa Sheol.​—Job 17:​1, 13-16; 21:​13, 32, 33; Sal 88:3-12.

Sa Roma 3:13 si apostol Pablo nagkutlo sa Salmo 5:​9, nga nagtandi sa tutonlan sa daotan ug sa mga tawong malimbongon ngadto sa “usa ka abli nga lubnganan.” Maingon nga ang abli nga lubnganan mapuno sa mga patay ug kadunotan, ang ilang mga tutonlan nagbuka o nagaabli alang sa sinultihan nga makamatay ug makadaot.​—Itandi ang Mat 15:18-20.

Bisan tuod ang lubnganan gipakasama sa usa ka gahong nga gikan niana hustong tinguhaon sa usa ka tawo nga mapahigawas, si Job naghatag ug pagtagad sa kasub-anan sa mga tawong nag-antos kinsa, nga walay tin-awng paglaom o pagsabot sa mga katuyoan sa ilang Maglalalang, nagtinguha sa kamatayon ug “nagasadya tungod kay sila nakakaplag ug lubnganan.” (Job 3:​21, 22) Ang maong tinamdan sukwahi kaayo sa mga tawong mideboto sa ilang mga kinabuhi sa pag-alagad sa ilang Maglalalang ug masaligong misagop sa saad sa pagkabanhaw.​—Sal 16:9-11; Buh 24:15; Flp 1:21-26; 2Ti 4:6-8; Heb 11:17-19.

Paglubong. Ang paglubong sa lawas sa usa ka patayng tawo maoy usa ka buhat nga hinungdanon kaayo alang sa mga tawo sa kapanahonan sa Bibliya. Busa, si Abraham, ang unang tawo nga direktang gihisgotan diha sa rekord nga mihimog paglubong, andam nga mogasto ug dakodakong kantidad sa salapi aron makabaton ug nahiangayng dapit ingong lubnganan. (Tan-awa ang PINALIT, PAGPALIT.) Ang mga Hitihanon (mga anak ni Het), nga gipalitan niini, adunay kaugalingong “maayo” nga mga lubnganan. (Gen 23:3-20) Ang langob nga napanag-iya ni Abraham nahimong lubnganan alang sa pamilya, nga gilubngan sa lawas sa iyang asawa ug, sa ulahi, sa iyang lawas mismo, ug kang Isaac, Rebeca, Lea, ug Jacob. (Gen 25:9; 49:29-32) Si Jacob dako kaayo ug tinguha nga ang iyang lawas dili ilubong didto sa Ehipto apan, hinunoa, uban sa iyang mga katigulangan. (Gen 47:29-31) Tungod niini kinahanglang embalsamahon ang iyang lawas, kay kon dili, kini mabaho panahon sa mainit nga pagpanaw gikan sa Ehipto paingon sa langob sa Makpela. (Gen 50:1-3, 13) Gipahayag usab ni Jose ang susamang tinguha, ug ang iyang lawas giembalsamar usab ug gipahiluna sa usa ka lungon, nga naghulat sa panahon sa Pagpanggula aron ibalhin. (Gen 50:24-26; Jos 24:32) Kini nga tinguha sa walay duhaduha maoy may kalabotan sa ilang pagbaton ug samang pagtuo diha sa mga saad sa Diyos ug maoy usa ka kapahayagan sa ilang pagsalig maylabot sa katumanan niini sa ulahi.​—Heb 11:13-22, 39.

Agig pagsunod sa sumbanan ni Abraham, daw gipalabi ang mga lubnganan alang sa pamilya. (2Sa 19:34-37) Si Gideon, Samson, ug Asahel pulos gihisgotan ingong gilubong ‘sa lubnganan sa iyang amahan.’ (Huk 8:32; 16:31; 2Sa 2:32) Apan, ang subsob nga ekspresyon nga ‘matulog, o ilubong, uban sa iyang mga katigulangan’ wala kanunayng magpasabot nga gilubong sa samang lubnganang dapit, kay kini nga prase gigamit maylabot sa mga tawo kinsa dayag nga wala ilubong sa samang dapit nga gilubngan sa ilang mga katigulangan. (Gen 15:15; Deu 31:16; 32:50; 1Ha 2:10; Buh 13:36) Busa kini nagpasabot gayod sa ilang naandan nga pagsulod ngadto sa Sheol (Hades), ang komon nga lubnganan sa katawhan. Ang maong komon nga lubnganan gitawag nga “balay sa panagkatigom alang sa tanan nga buhi.”​—Job 30:23.

Ang paglubong sa lawas sa laing tawo gilantaw ingong pagpakita ug mahigugmaong-kalulot, ug ang mga tawo sa Jabes-gilead nagpameligro sa ilang mga kinabuhi aron himoon ang maong matang sa paglubong kang Saul ug sa iyang mga anak nga lalaki. (1Sa 31:11-13; 2Sa 2:4-6) Ang dili paglubong giisip nga makatalagmanon (Jer 14:16) ug giingon nga maoy usa ka paagi sa Diyos sa pagsalikway sa mga tawo tungod sa ilang daotang binuhatan. (Jer 8:​1, 2; 9:22; 25:​32, 33; Isa 14:​19, 20; itandi ang Pin 11:7-9.) Tungod niana ang lawas pasagdan lang aron mahimong kalan-on sa mga hayop ug mga langgam nga mokaon ug patay. (Sal 79:1-3; Jer 16:4) Ang makaluluoyng talan-awon sa pagdumili ni Rizpa sa pagbiya sa patayng mga lawas sa iyang mga anak nga lalaki, nga tingali midangat ug mga bulan, hangtod nga sila sa kataposan gilubong tin-awng naghubit sa kahinungdanon sa paglubong.​—2Sa 21:9-14.

Ang balaod ni Jehova pinaagi kang Moises naghatag gani ug probisyon sa paglubong sa mga kriminal. (Deu 21:23; itandi ang Jos 8:29.) Si Ahitopel, bisan tuod naghikog, gilubong. (2Sa 17:23) Dungan sa pagpakanaog ni Solomon ug sugo sa pagpatay kang Joab, naghatag usab siya ug mga instruksiyon labot sa paglubong kaniya. (1Ha 2:31) Gitinguha ni Jehu nga ikalubong ang daotang si Jezebel sanglit siya “usa ka anak nga babaye sa hari,” apan ang tagna ni Jehova nga si Jezebel mahimong “ingon sa kinalibang sa ibabaw sa uma” mao ang natuman.​—2Ha 9:​10, 34-37; itandi ang 2Cr 22:​8, 9.

Gawas sa paglubong kang Jacob ug Jose, ang paglubong dayag nga gihimo sa mga Israelinhon sa samang adlaw sa pagkamatay. Ang paglubong himoon dayon sanglit ang lawas daling madugta diha sa sagad mainit nga klima sa kayutaan sa Bibliya. Ang namakak nga si Ananias gilubong sulod sa mga tulo ka oras sa iyang pagkamatay. (Buh 5:5-10) Dugang pa, ubos sa Moisesnong Balaod ang patayng lawas giisip nga makapahugaw niadtong nakahikap niini sulod sa pito-ka-adlaw nga yugto. Bisan tuod ang kamatayon tungod sa sala ug pagkadili-hingpit mao gayod ang pasukaranan niini nga hudisyal nga hukom, kini usab nakatabang aron dili mokaylap ang sakit ug nakahatag ug kaayohan sa panglawas sa mga motuman niini. Kadtong dili motuman sa pamaagi sa pagputli nga gilatid sa Balaod pagasilotan ug kamatayon. (Num 19:11-20; itandi ang Deu 21:​22, 23.) Gigamit ni Josias ang mga bukog sa mga magsisimba sa idolo aron himoong dili angay sa pagsimba ang ilang relihiyosong mga halaran, ug iya usab nga gipanamastamasan ang ilang mga lubnganan.​—2Ha 23:14-16; 2Cr 34:​4, 5.

Tungod niini nga Biblikanhong panglantaw bahin sa patayng mga lawas, tataw nga ang pagsimba sa mga lawas sa prominenteng mga alagad sa Diyos wala buhata o itugot. Ang lawas ni Moises gilubong sa Diyos mismo sa usa ka dapit nga wala hisayri, ug tungod niini imposible usab nga sa umaabot ang iyang lubnganan pagaduawon isip sagrado.​—Deu 34:​5, 6; itandi ang Jud 9.

Human mamatay ang usa ka tawo, ang lawas kasagarang hugasan (Buh 9:37) ug dihogan ug humot nga mga lana ug mga pahumot, nga kon isipon nga usa ka matang sa pag-embalsamar, dili mao ang matang nga gihimo sa karaang mga Ehiptohanon. (Itandi ang Mar 14:3-8; Ju 12:​3, 7.) Dayon ang lawas puston sa usa ka panapton, nga kasagaran lino. (Mat 27:59; Ju 11:44) Ang mga yerbang-paalimyon sama sa mira ug mga aloe sagad nga ilakip sa maong mga bendahe (Ju 19:​39, 40), o ang lawas tingali ipahiluna diha sa lana ug pahumot, sama sa gihimo sa lawas ni Haring Asa. (2Cr 16:14) Ang dakong “pagsunog sa paglubong” nga gihisgotan maylabot kang Asa dayag nga maoy pagsunog sa mga yerbang-paalimyon, nga nagpaalimyon ug mahumot nga insenso. Ang ulo tingali puston ug lain nga panapton.​—Ju 20:7.

Ang mga babaye nga miadto sa lubnganan ni Jesus sa ikatulo ka adlaw aron haplasan ang iyang lawas ug mga yerbang-paalimyon lagmit nagbuhat sa ingon tungod sa dinaliang mga kahimtang sa paglubong kang Jesus ug sa ingon aron makahimog mas kompletong buhat ingong usa ka paagi sa pagpreserbar sa lawas sa taastaas nga yugto.​—Mar 16:1; Luc 23:​55, 56.

Ang lawas lagmit dad-on paingon sa lubnganan nga ikarga sa usa ka andas o yayongan sa patayng lawas, nga lagmit ginama nga sinalasa, ug mahimong duyogan kini ug dakong parada, tingali lakip ang mga maghohoni nga magpatugtog ug honi sa pagbangotan. (Luc 7:12-14; Mat 9:23) Duyog sa pagpanghilak, mahimong himoon didto sa lubnganan ang pipila ka pahayag bahin sa namatay.​—2Sa 3:31-34; 2Cr 35:23-25.

Sa paglabay sa panahon, ang mga sementeryo na ang gigamit sa dihang midaghan ang mga namatay. Kini sagad nahimutang sa gawas sa mga paril sa siyudad. Apan ang Judeanhong mga hari gilubong didto sa “Siyudad ni David,” ug ang mga hari sa Israel gilubong sa kaulohan sa siyudad sa amihanang gingharian. (1Sa 25:1; 1Ha 22:37; 2Cr 9:31; 24:​15, 16) Diha sa basahon nga Digging Up Biblical History (1931, Tomo II, p. 186), si J. G. Duncan misulat: “Sa katibuk-an ang mga Hebreohanon, bisan tuod maglubong usahay sa sulod sa mga paril sa siyudad, sila magkubkob sa ilang mga lubnganang bato diha sa bakilid duol sa ilang siyudad. Ang pagkaadunay mga lubnganang bato diha sa usa ka bakilid sagad maoy tinong timaan nga ang bungtod nga atbang o duol niini adunay kabalangayan diha niini kanhi, ug, sa laing bahin, ang pagkawalay bisan unsang timaan sa mga lubnganan duol sa usa ka dapit maoy tinong pamatuod nga ang maong dapit wala puy-i.” Ang mga pangpang palibot sa Jerusalem adunay daghang lubnganan. (Itandi ang Isa 22:16.) Ang paghisgot sa “lubnganan sa mga anak sa katawhan” (“lubnganan sa komon nga katawhan,” RS) diha sa Walog sa Kidron gituohan nga nagtumong sa usa ka lubnganan alang sa mga kabos. (Jer 26:23; 2Ha 23:6) Gihisgotan usab ang bahin sa “yuta sa magkukulon” ingong lubnganan sa mga estranyo.​—Mat 27:7; tan-awa ang AKELDAMA.

Ang pagsunog, nga sagad gibuhat sa ulahing mga Babilonyanhon, mga Grego, ug mga Romano, maoy dili komon taliwala sa mga Hudiyo. Ang mga patayng lawas ni Saul ug sa iyang mga anak nga lalaki gisunog; apan ang mga bukog gilubong.​—1Sa 31:8-13; tan-awa usab ang Am 6:​9, 10.

Mga Lubnganan. Nagkalainlain ang mga dapit nga gipili aron himoong mga lubnganan. Ang paglubong diha sa yuta, usa ka komon nga paagi sa Kasadpan, bisan tuod gihimo diha sa Tungang Sidlakan, dili mao ang naandan. Ang iwa ni Rebeca nga si Debora ug usab, sa sinugdan, si Haring Saul ug ang iyang mga anak nga lalaki gilubong sa ilalom sa dagkong mga kahoy. (Gen 35:8; 1Cr 10:12) Apan ang kinaiyanhong mga langob o ang artipisyal nga mga langob nga kinalot diha sa humok nga batong anapog nga komon kaayo sa Palestina mopatim-awng mas gipalabi, sama sa gilubngan kang Abraham. Ang lubnganan sagad nga personal nang giandam daan. (Gen 50:5; Isa 22:16; 2Cr 16:14) Ang dapit mahimong duol sa balay sa maong tawo, tingali diha sa usa ka tanaman (1Sa 25:1; 1Ha 2:34; 2Ha 21:​25, 26); ang ekspresyon nga “didto sa iyang balay” wala magpasabot nga diha sa sulod sa balay, maingon sa gipakita sa pagtandi sa 2 Cronicas 33:20 ug 2 Hari 21:18.

Ang arkeolohikanhong mga pagpanukiduki naghatag ug ideya bahin sa matang sa mga lubnganan nga gigamit sa karaang kapanahonan. Gawas sa yanong mga lubnganan nga gikalot diha sa yuta, sa Palestina kini mahimong maoy mga nitso o mga lubnganang-lawak nga gibangag diha sa bato, nga sagad diha sa mga bakilid. Ang habog nga mga dapit mopatim-awng maoy gipalabi. (Jos 24:33; 2Ha 23:16; 2Cr 32:33; Isa 22:16) Ang lubnganang-lawak lagmit maoy alang sa usa ka tawo lamang, ug ang lawas ipahiluna sa kinalot nga luna diha sa salog niini. O tingali kini andamon aron kalubngan ug daghan, nga may mga bangag nga gikubkob diha sa mga kilid sa lubnganang-lawak nga igong kabutangan sa matag lawas. Ang sigpit nga bangag nga anha isulod ang lawas tabonan ug bato nga gisapsap sibo niini. Sa ubang mga kahimtang ang usa ka nitso nga samag taas nga lingkoranan, o patonganan, gisapsap diha sa likod ug kilid nga mga bungbong (Mar 16:5), o kaha adunay duha ka lumbay sa maong mga patonganan, sa ingon mas daghan ang ikapahiluna nga patayng lawas. Ang lubnganan mahimo ganing adunay kapin sa usa ka lawak, bisan tuod nga ang lubnganan nga usa rag lawak daw maoy komon nga gigamit sa mga Hudiyo. Kon ang lawas walay tabon diha sa patonganan niini, siyempre, gikinahanglang takpan ang pultahan aron ang ihalas nga mga hayop dili makahilabot niini. Busa, ang pangunang ganghaan paingon sa lawak sirad-an pinaagig dakong bato, usahay taoran ug bisagra sama sa usa ka pultahan, ug usahay pinaagig usa ka lingin nga bato nga gipahiluna diha sa agianan niini ug iligid diha sa baba sa ganghaan. Ang maong lingin nga mga bato lagmit motimbang ug usa ka tonelada o kapin pa.​—Mat 27:60; Mar 16:​3, 4.

Ang unang mga lubnganan sa mga Hudiyo maoy yano. Kini lahi ra kaayo sa paganong mga lubnganan nga sagad adunay mga dibuho diha sa mga bungbong ug uban pang mga dayandayan. Bisan tuod si Jacob nagpatindog ug usa ka haligi ibabaw sa lubnganan ni Raquel, nga tingali usa ra ka bato (Gen 35:20), kini lagmit maoy usa ka yanong timaan, dili usa ka monyumento. (1Sa 10:2) Ang usa ka “lapida” gihisgotan usab diha sa 2 Hari 23:17 ingong timaan sa usa ka dapit nga gilubngan. Si Jesus naghisgot sa mga lubnganan nga “dili mailhan, mao nga ang mga tawo molakaw sa ibabaw niini nila ug wala mahibalo niini.”​—Luc 11:44.

Usa ka kostumbre ang pagpaputi sa mga lubnganan aron ang mga tawo dili makahikap niini nga wala tuyoa ug mahimong mahugaw. Ang mga lubnganan duol sa Jerusalem gipaputi usa ka bulan una pa ang Paskuwa aron dili makahugaw sa usa ka tawo niining linain nga yugto sa pagsimba pinaagi sa aksidenteng pagkahikap sa lubnganan. Gigamit ni Jesus kini nga kostumbre ingong pasukaranan sa usa ka sambingay bahin sa mga eskriba ug mga Pariseo ingong nagpakaaron-ingnon nga matarong sa panggawas apan sa sulod “puno sa pagkasalingkapaw ug kalapasan.”​—Mat 23:​27, 28.

Mga Lubnganan sa mga Hari o ni David. Sa Pentekostes, si Pedro miingon: “Si David . . . namatay ug gilubong ug ang iyang lubnganan ania taliwala kanato hangtod niining adlawa.” (Buh 2:29) Kini nagpakita nga ang lubnganan ni Haring David naglungtad pa gihapon sa tuig 33 K.P. Ang 1 Hari 2:10 nagbutyag kanato nga si David gilubong sa “Siyudad ni David,” ug mopatim-aw nga kini ang nahimong naandan nga lubnganan sa ulahing mga hari sa Juda. Napulog-duha sa 20 ka hari nga misunod kang David ang direktang gihisgotan ingong gilubong sa Siyudad ni David, bisan tuod dili silang tanan gipahiluna sa “mga lubnganan sa mga hari”​—si Jehoram, Joas (Jehoas), ug Ahaz espesipikong gihisgotan nga wala ilubong didto. (2Cr 21:​16, 20; 24:​24, 25; 28:27) Inay nga usa ka komon nga lubnganan nga daghag lawak, ang “mga lubnganan sa mga hari” lagmit maoy usa ka partikular nga dapit sa sulod sa Siyudad ni David diin nahimutang ang handomanang mga lubnganan sa mga hari. Si Haring Asa gilubong sa usa ka “halangdong lubnganan nga iyang gikalot alang sa iyang kaugalingon didto sa Siyudad ni David” (2Cr 16:14), ug si Ezequias gihisgotan nga gilubong “didto sa tungasong dapit sa mga lubnganan sa mga anak nga lalaki ni David.” (2Cr 32:33) Ang sanlahon nga si Haring Uzzias gilubong “uban sa iyang mga katigulangan, apan didto sa lubnganang yuta nga ila sa mga hari, kay sila miingon: ‘Siya usa ka sanlahon.’” Kini daw nagpaila nga gipahiluna ang iyang lawas nga may sakit diha sa yuta inay sa usa ka lubnganan nga gikalot diha sa bato.​—2Cr 26:23.

Bahin sa ubang mga hari sa Juda, si Manases ug Amon dayag nga gilubong diha sa usa ka lahi nga lokasyon, diha “sa tanaman ni Uza.” (2Ha 21:​18, 23, 26) Ang asoy nga ang anak nga lalaki ni Amon, ang matinumanon nga si Haring Josias, gilubong sa “lubnganan sa iyang mga katigulangan” mahimong magtumong sa harianong mga lubnganan sa Siyudad ni David o kaha sa mga lubnganan ni Manases ug Amon. (2Cr 35:​23, 24) Tulo ka hari ang namatay sa dihang nadestiyero: si Jehoahaz (didto sa Ehipto), si Jehoiakin ug Zedekias (didto sa Babilonya). (2Ha 23:34; 25:​7, 27-30) Si Jehoiakim gilubong ingon “sa paglubong sa usa ka laking asno,” “sinalibay ngadto sa init sa maadlaw ug sa tun-og sa magabii” ingong katumanan sa tagna ni Jeremias.​—Jer 22:​18, 19; 36:30.

Ang matarong nga Hataas nga Saserdoteng si Jehoiada gipasidunggan pinaagi sa paglubong kaniya didto “sa Siyudad ni David uban sa mga hari,” ang bugtong tawo nga dili sakop sa harianong linya nga gihisgotang nakadawat sa maong pasidungog.​—2Cr 24:​15, 16.

Ang nahimutangan niini nga harianong mga lubnganan wala mahibaloi. Tungod sa paghisgot bahin sa “Mga Lubnganan ni David” diha sa Nehemias 3:16 ug sa paghisgot bahin sa “tungasong dapit sa mga lubnganan sa mga anak nga lalaki ni David” diha sa 2 Cronicas 32:​33, gituohan sa uban nga ang posibleng nahimutangan niini maoy sa HS nga bungtod sa siyudad duol sa Walog sa Kidron. May pipila nga daw karaang mga lubnganan nga gibangag-sa-bato nga nakaplagan niini nga dapit, ang mga entrada niini maoy samag mabawng mga bangag nga rektanggulo ug porma. Hinunoa, dili gayod matino ang pag-ila niini; ang bisan unsang paningkamot nga tinoon ang pag-ila niini maoy malisod dili lamang tungod sa pagkalaglag sa siyudad sa tuig 70 K.P. ug ingon man niadtong 135 K.P. kondili tungod usab sa paggamit sa mga Romano sa habagatang bahin niini nga siyudad ingong kubkobanan ug bato. Busa, ang gihisgotan nga mga lubnganan nadaot na pag-ayo.

Ang musoleo ni Rayna Helena sa Adiabene, nga nahimutang sa A sa modernong siyudad sa Jerusalem, nakabaton ug sayop nga ngalan nga “Mga Lubnganan sa mga Hari.” Kini aktuwal nga gihimo sa unang siglo K.P. ug dili angayng pakasaypon ingong ang harianong mga lubnganan nga gihisgotan sa asoy sa Bibliya.

“Mga Patayng Lawas sa Ilang mga Hari.” Sa Ezequiel 43:7-9 gikondenar ni Jehova ang balay sa Israel ug ang ilang mga hari tungod sa paghugaw nila sa iyang balaang ngalan pinaagi sa “ilang pagpakighilawas ug pinaagi sa mga patayng lawas sa ilang mga hari pagkamatay nila” ug miingon, “Karon ipahilayo nila gikan kanako ang ilang pagpakighilawas ug ang mga patayng lawas sa ilang mga hari, ug ako mopuyo sa ilang taliwala hangtod sa panahong walay tino.” Ang pipila ka komentarista nagsabot niini ingong nagpaila nga ang mga Hudiyo sad-an tungod sa paghimo sa mga lubnganan sa pipila ka hari duol sa dapit sa templo. Sa bersikulo 7, mga 20 ka Hebreohanong mga manuskrito ug mga edisyon ug mga Targum ang naundan sa prase nga “pagkamatay nila,” samtang ang Masoretikong teksto mabasa, “ilang hatag-as nga mga dapit,” ug ang Gregong Septuagint nag-ingon nga “sa taliwala kanila.”

Bisan pag ang prase nga “pagkamatay nila” mao ang hustong hubad dinhi, daw dili kini lig-ong pasukaranan sa pagtuo nga may mga hari sa Juda nga gilubong duol sa dapit sa templo. Sanglit ang patayng lawas sa usa ka tawo mahugaw sumala sa Balaod, ang paglubong kang bisan kinsa duol sa templo maoy dayag nga pagpasipala sa Diyos, ug ang maong tataw ug grabeng panamastamas sa pagkabalaan sa templo wala gayod hisgoti diha sa mga kasaysayan sa mga hari. Kadtong mga hari nga wala ilubong sa “mga lubnganan sa mga hari” o “sa mga anak nga lalaki ni David” lagmit nga wala hatagi ug mas halangdong lubnganan, sama sa dapit duol sa templo, hinunoa, sila gilubong sa dili kaayo prominente ug dili kaayo dungganon nga dapit.

Ang dugang pagkonsiderar sa Ezequiel 43:7-9 nagpakita nga ang gihisgotan maoy maylabot sa idolatriya ug nga, maingon nga ang “pagpakighilawas” sa panguna maoy mahulagwayon, mao man usab ang “mga patayng lawas sa ilang mga hari” naghawas sa walay-kinabuhing mga idolo nga gisimba sa banay sa Israel ug sa ilang mga magmamando. Busa, sa Levitico 26:30 gipasidan-an ni Jehova ang mga Israelinhon nga tungod sa ilang pagkadili-masinugtanon “pagalaglagon [niya] ang inyong sagradong hatag-as nga mga dapit ug pagaputlon ang inyong mga tungtonganan sa insenso ug igabutang ang inyong mga patayng lawas ibabaw sa walay-kinabuhing mga lawas sa inyong makaluod nga mga idolo.” (Itandi ang Jer 16:18; Eze 6:4-6.) Ang rekord nagpakita nga ang maong mga idolo gipasulod diha sa dapit sa templo. (Eze 8:5-17) Mahimong matikdan usab nga ang uban niini nga mga idolong diyos gitawag ingong mga hari, sanglit ang pulong nga “hari” anaa na sa mga ngalan nga Molek (1Ha 11:7), Milcom (1Ha 11:5), ug Malcam (Jer 49:1). Mahitungod sa mga idolong diyos sa amihanang gingharian, si manalagnang Amos (5:26) misulat: “Ug pas-anon gayod ninyo si Sakut nga inyong hari ug si Kaiwan, ang inyong mga larawan, ang bituon sa inyong diyos, nga inyong gihimo alang sa inyong kaugalingon.” Busa, mas makataronganong isipon ang teksto ingong pagkondenar sa idolatriya inay nga usa ka pagpasipala sa gipahinungod nga yuta pinaagi sa dili-hustong paglubong sa literal nga mga magmamando.